Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

części wyroku z dnia 18.11.2024 r. w zakresie punktu 2

Decyzją z 2.02.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznej (...) Oddział w Ł. odmówił B. T. (1) prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym w dniu 22.11.2019 r. M. R., ponieważ wniosek o zasiłek pogrzebowy został złożony po 12 miesiącach od dnia śmierci, tj. w dniu 30.11.2020 r.

/decyzja w aktach ZUS/

Decyzją z 12.05.2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznej (...) Oddział w Ł. zobowiązał B. T. (1) do zwrotu nienależenie pobranych świadczeń po zmarłym mężu za okres od 1.12.2019 r. do 31.10.2020 r., które były przekazywane na wspólny rachunek małżonków.

/decyzja w aktach ZUS/

Wnioskodawczyni odwołała się od obu ww. decyzji w dniu 5.06.2024 r. Skarżąca podniosła, że nie otrzymała zaskarżonej decyzji z 2.02.2021 r. odmawiającej jej prawa do zasiłku pogrzebowego oraz powołała się na stan pandemii, akcentując, że wniosek o zasiłek złożyła jednak w terminie. Nadto wyjaśniła, że proponowała Zakładowi, aby ZUS odliczył kwotę zasiłku pogrzebowego od nadpłaconej emerytury, a jeśli powinna zwrócić organowi rentowemu świadczenia wypłacone M. R. wniosła o ponowne rozpoznania jej sprawy i zmniejszenie żądanej kwoty przynajmniej o połowę biorąc pod uwagę pierwotną kwotę (...),35 (...) a nie drugą kwotę (...),09 (...) oraz podjęcie należnego dla niej zasiłku pogrzebowego ponieważ przesłała wszystkie rachunki związane z pogrzebem. Podała, że konto bankowe M. R. zostało automatycznie zablokowane przez bank (...) wraz z jego śmiercią i to ww. bank opłacał faktury za wymienionego.

/odwołania k. 3, k. 3 akt VIII U 1427/24/

W odpowiedziach na odwołania ZUS wniósł o odrzucenie odwołania od decyzji z 2.02.2021 r. jako złożonego po upływie terminu miesięcznego zgodnie z art. 477 [9] par.1 i 3 k.p.c., podnosząc, że ww. decyzja została wysłana do ubezpieczonej listem poleconym, który został doręczony skarżącej 8.03.2021 r., a w przypadku odwołania od decyzji z 12.05.2022 r. wniósł o jego oddalenie, podtrzymując zajęte stanowisko, gdyż z ustaleń ZUS wynika, że konto bankowe w T. D. Bank było kontem wspólnym małżonków, mąż ubezpieczonej zmarł 22.11.219 r. a wypłatę emerytury wstrzymano od 1.11.2020 r. z uwagi na brak wcześniejszej informacji o śmierci uprawnionego.

/odpowiedzi na odwołania k. 5-6, k. 5-6 akt VIII U 1427/24/

Obie sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. /k. 32 akt VIII U 1427/24/

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Wnioskodawczyni B. T. (2) nie była żoną zmarłego w dniu 22.11.2019 r. M. R.. /pismo wnioskodawczyni k. 25 v., k. 50/

Mimo to odwołująca podawała w dokumentach składanych do ZUS, że była żoną M. R.:

- pismo z 23.09.2020 r. wpływ do (...) Oddział w (...).10.2020 r. informujące o śmierci M. R. – w którym stwierdziła „mój mąż M. R.”,

- wniosek o zasiłek pogrzebowy Z 12 wypełniony 27.10.2020r. – wpływ do ZUS (...) Oddział w (...).01.2021 r. – w którym na str. 1 formularza jako stopień pokrewieństwa podała „małżonek”,

- do wniosku o zasiłek pogrzebowy wnioskodawczyni dołączyła tłumaczenie dokumentu z języka francuskiego przez tłumacza przysięgłego, w którym tłumaczenie kosztów pogrzebu M. B. T. jest wskazana jako „małżonka”,

- w trakcie postępowania wnioskodawczyni w piśmie z 31.08.2022 r. – wpływ do (...) Oddział w (...).08.2022 r. – użyła stwierdzenia „mój mąż” w prośbie o ponowne rozpoznanie wniosku o zasiłek pogrzebowy,

- w formularzu łącznikowym z 7.05.2024 r. – wpływ do ZUS (...) Oddział w Ł. potwierdzającym datę śmierci M. R. w sekcji 3.7 w stopniu pokrewieństwa kanadyjska instytucja ubezpieczeniowa (...) Canada wskazała B. T. (2) jako współmałżonka.

/okoliczności niesporne, a nadto pismo z 23.09.2020 r. , wniosek o zasiłek pogrzebowy Z 12 wypełniony 27.10.2020 r., tłumaczenie dokumentu z języka francuskiego przez tłumacza przysięgłego, pismo z 31.08.2022 r., formularz łącznikowym z 7.05.2024 r. /

Wnioskodawczyni pismem z 23.09.2020 r. poinformowała ZUS o śmierci M. R.. /pismo w aktach ZUS/

W dniu 30.11.2020 r. odwołująca złożyła wniosek o zasiłek pogrzebowy w związku ze śmiercią M. R.. /wniosek w aktach ZUS /

Decyzją z 2.02.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznej (...) Oddział w Ł. odmówił B. T. (1) prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym w dniu 22.11.2019 r. M. R., ponieważ wniosek o zasiłek pogrzebowy został złożony po 12 miesiącach od dnia śmierci, tj. w dniu 30.11.2020 r.

/decyzja w aktach ZUS/

Wnioskodawczyni otrzymała ww. decyzję w dniu 8.03.2021 r. /potwierdzenie z poczty z 14.06.2021 r. – pismo reklamacyjne w aktach ZUS/

W dniu 5.06.2024 r. wnioskodawczyni odwołała się od decyzji z dnia 2.02.2021 r. /odwołanie k. 3/

M. R. miał konto bankowe w T. D. Bank, na które było wypłacane dla M. R. świadczenie emerytalne. Było to konto tylko M. R.. M. R. zmarł 22.11.219 r. a wypłatę emerytury wstrzymano od 1.11.2020 r. z uwagi na brak wcześniejszej informacji o śmierci uprawnionego. /niesporne, pismo k. 50/

ZUS pismem z 26.10.2020 r. zwrócił się do odwołującej jako spadkobiercy zmarłego M. R. o zwrot nienależnie pobranych świadczeń. Powyższe było spowodowane tym, że wniosku o zasiłek pogrzebowy ubezpieczona podała do wypłaty ten sam rachunek emerytalny, co ZUS uznał za informację, że rachunek bankowy był ich wspólnym rachunkiem. /niesporne/

Przed wydaniem decyzji z 2.02.2021 r. ZUS przeprowadził z wnioskodawczynią rozmowę telefoniczną, w której odwołująca poinformowała Zakład, że nie może oddać pieniędzy, ponieważ toczy się postępowanie spadkowe i środki pieniężne na koncie zostały „zamrożone”. /niesporne/

Zaskarżoną decyzją z 12.05.2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznej (...) Oddział w Ł. zobowiązał B. T. (1) do zwrotu nienależenie pobranych świadczeń po zmarłym mężu za okres od 1.12.2019 r. do 31.10.2020 r., które były przekazywane na wspólny rachunek małżonków w wysokości (...),09 (...) tj. 18548,41 zł.

/decyzja w aktach ZUS/

Zgodnie z danymi z bazy PESEL żoną M. R. była B. R., z którą zawarł związek małżeński 5.08.1972 r. Natomiast mężem wnioskodawczyni był L. P. z którym zawarła związek małżeński 20.11.1971 r. Mąż odwołującej L. P. zmarł 15.08.2011 r.

/wydruki z bazy danych PESEL k. 51/

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie od decyzji z 12.05.2022 r. skutkuje uchyleniem zaskarżonej decyzji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu na mocy art. 477 [14] § 2 ¹ k.p.c.

Zgodnie z art. 477 [1] § 2 ¹ k.p.c. jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Dzięki takiemu unormowaniu sąd może badać wady wynikające z naruszenia nie tylko prawa materialnego, lecz także procesowego. Jak wynika z uzasadnienia projektu z.KPC.2019, niezależnie od tego, czy wady te dotyczą formy, czy treści decyzji, ich wspólną cechą jest to, że naruszają przepisy o postępowaniu przed organem rentowym w takim stopniu, że ich konwalidacja jest niemożliwa. Naprawienie takich decyzji przez sąd polega w istocie na wydaniu ich na nowo, to zaś wymaga ponownego przeprowadzenia całego postępowania - tyle że przed sądem (zob. uzasadnienie projektu KPC.2019). W uzasadnieniu projektu z.KPC.2019 podano przykłady wad decyzji, które projektodawca określił jako rażące. Należą do nich, w zakresie treści: brak oznaczenia stron, niewskazanie sposobu obliczenia świadczenia lub składki; sposobu wydania: wydanie przez osobę nieuprawnioną; i postępowania je poprzedzającego: bez podstawy prawnej lub przedwcześnie - bez zachowania terminów lub przesłanek wydania (zob. uzasadnienie projektu z.KPC.2019) (por. J. May, Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, WKP 2020).

W niniejszej sprawie rażące naruszenie przepisów o postępowaniu polegało na tym, że organ rentowy nie dopełnił obowiązku przeprowadzenia należytego postępowania dowodowego.

Trzeba podkreślić, że w art. 7 KPA wskazano, iż w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. W doktrynie wskazuje się, że zasada prawdy obiektywnej wyrażona w tym przepisie jest "naczelną zasadą postępowania, ma bowiem kapitalny wpływ na ukształtowanie całego postępowania, a zwłaszcza na rozłożenie ciężaru dowodu w postępowaniu administracyjnym. Z zasady tej wynika obowiązek organu administracji publicznej "wyczerpującego zbadania wszystkich okoliczności faktycznych związanych z określoną sprawą, aby w ten sposób stworzyć jej rzeczywisty obraz i uzyskać podstawę do trafnego zastosowania przepisu prawa" (...) Konieczność ochrony interesu publicznego powoduje, że organ administracji publicznej nie może ograniczyć czynności ustalenia stanu faktycznego wyłącznie do czynności podejmowanych na wniosek stron. Wprowadzona zmiana przez dodanie słów "na wniosek stron" nie może stanowić podstawy do wykładni, która przerzuca obowiązek ustalenia stanu faktycznego w oparciu o czynności dowodowe wnioskowane przez stronę (strony) postępowania. Wprowadzona zmiana ma zatem znaczenie prawne przez podwyższenie do rangi zasady ogólnej udziału strony w ustaleniu stanu faktycznego i udziału czynnego przez wnioskowanie o podjęcie czynności dowodowych. Nie podważa obowiązków ustalenia stanu faktycznego przez organ administracji publicznej z urzędu" (tak B. Adamiak, komentarz do art. 7 KPA w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2019, Legalis).

W związku z wniesionym odwołaniem od decyzji z 12.05.2022 r. rolą sądu była ocena zasadności tej decyzji na podstawie której organ rentowy zobowiązał wnioskodawczynią do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń po zmarłym mężu M. R. za okres od 1.12. 2019 r. do 31.10.2020 r. w łącznej kwocie (...),09 (...).

Zgodnie z art. 138 ust. 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie zobowiązania jest do jego zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenie uważa się:

1. świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia, albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub części jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do jego pobierania,

2. świadczenie przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie.

Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego, zaskarżonej do sądu, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji. Zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji ( art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a KPC) w granicach jej treści i przedmiotu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 1 października 2013 r., III AUa 369/13).

Zgodnie z art. 9 kpa, organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Przepis art. 77 § 1 kpa stanowi zaś, że organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy. Doktryna podkreśla, że "znaczenie współdziałania strony przy ustaleniu stanu faktycznego jest oczywiste dla ochrony przed negatywnymi skutkami rozstrzygnięcia negatywnego. Podkreśla to NSA w wyroku z 26 października 1984 r., (...) SA (...) ((...) 1984, Nr 2, poz. 98): "z art. 7 i 77 KPA wynika, że obowiązek wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego ciąży na organie prowadzącym postępowanie administracyjne. Nie znaczy to, że strona jest zwolniona od współudziału w realizacji tego obowiązku, zwłaszcza iż nieudowodnienie określonej okoliczności faktycznej może prowadzić do rezultatów niekorzystnych dla strony. Jednakże na gruncie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie do przyjęcia jest takie rozumienie koncepcji prowadzenia postępowania dowodowego, przy którym organ administracji przyjmuje całkowicie bierną postawę, ograniczając się jedynie do oceny, czy strona udowodniła fakty stanowiące podstawę jej żądania, czy nie, i przerzucając w konsekwencji obowiązek wyjaśnienia sprawy na stronę"" (tak B. Adamiak, komentarz do art. 78 KPA w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2019, Legalis).

Jak stanowi art. 107 § 3 KPA, uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, zaś uzasadnienie prawne - wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa.

Brak wyjaśnienia wszystkich okoliczności w uzasadnieniu decyzji, stanowi o naruszeniu art. 107 § 3 KPA, a ponadto odpowiednie ujawnienie procesu decyzyjnego w sferze podstawy faktycznej rozstrzygnięcia stanowi jedną z gwarancji prawidłowej realizacji zasady swobodnej oceny dowodów z art. 80 KPA, rozumianej jako ocena tego materiału na podstawie całokształtu zgromadzonych dowodów, a także stanowi wyraz zrealizowania przez organ wynikającej z art. 11 KPA zasady przekonywania (wyrok NSA z 28 kwietnia 2020 r., sygn. akt II OSK 1417/2019).

Sąd ma też na uwadze, iż "postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych, jako sąd powszechny, może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania. Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. W wypadkach innych wad konieczne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z obrotu prawnego (wyrok SN z dnia 3 lutego 2011 r., II UK 271/10, LEX nr 817528)" (tak E. Stefańska, komentarz do art. 47714 KPC w: M. Manowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom (...). Art. 1-505 (38), WK 2015, LEX).

Jednocześnie należy zaznaczyć, iż wraz z nowelizacją KPC, która weszła w życie 7 listopada 2019 r., na podstawie art. 477[14] § 2[1] KPC pojawiła się możliwość uchylenia zaskarżonej decyzję i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, jeżeli taka decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należy podkreślić, iż organ rentowy nie przeprowadził całościowego, wszechstronnego postępowania dowodowego. ZUS nie sprostał swoim obowiązkom, wynikającym z ustawy. W ocenie Sądu zaniechania organu rentowego odnośnie samodzielnego gromadzenia dowodów w sprawie są rażąco nieprawidłowe. Organ rentowy nie ustalił całokształtu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i nie dysponował materiałem dowodowym wystarczającym do wydania decyzji. W okolicznościach badanej sprawy ZUS niesłusznie przyjął, że wnioskodawczyni była żoną zmarłego M. R.. W toku n/n postępowania odwołująca podała, że nigdy nie była żoną wymienionego a jedynie jego partnerką. Z danych dostępnych w systemie bazy PESEL wynika, że żoną M. R. była B. R.. Nadto z informacji podanych przez wnioskodawczynię wynika, że nie była współwłaścicielką rachunku bankowego, na który ZUS wpłacał sporne świadczenia dla M. R. po jego śmierci. Dodatkowo wskazać należy, że toczy się postępowanie spadkowe po śmierci M. R., więc nie stwierdzono dotąd, iż to wnioskodawczyni jest spadkobiercą zmarłego M. R.. Podkreślić należy, że nawet próby Sądu przeprowadzenia postępowania dowodowego celem uzupełnienia braków w postępowaniu przed ZUS-em za względu na ekonomikę procesową i szybkość postępowania, nie pozwoliły na naprawienie rażących błędów przepisów postępowania przez Zakład. Nadal aktualna pozostała kwestia przeprowadzenia postępowania dowodowego przed organem rentowym zaledwie w szczątkowej formie bez zakończenia, którego wydana decyzja z 12.05.2022 r. jest przedwczesna, bo bez wyjaśnienia przez ZUS, wbrew przytoczonym wyżej przepisom postępowania administracyjnego, wszystkich koniecznych faktów, bo bez przeprowadzenia w niezbędnym do tego zakresie przedsądowego postępowania dowodowego.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ KPC orzeczono jak w punkcie 2 sentencji wyroku.