Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 6 listopada 2014 roku w sprawie z powództwa P. K. przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, Sad Rejonowy w Kutnie I Wydział Cywilny pozbawił wykonalności w całości wobec powoda P. K. tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy w Kutnie z dnia 27 kwietnia 2002 roku w sprawie o sygnaturze akt I Nc 23/02 zaopatrzony przez Sąd Rejonowy w Kutnie w klauzulę wykonalności z dnia 25 maja 2011 roku w sprawie o sygnaturze akt I Co 160/11 przeciwko P. K., jako następcy prawnemu zmarłego dłużnika T. K. oraz zasądził od pozwanego Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G. na rzecz powoda P. K. kwotę 2996 zł tytułem kosztów procesu.

Apelację od wskazanego orzeczenia wniosła strona pozwana, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

1.  obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c. przez jego błędną interpretację i niewłaściwe przyjęcie, że:

a.  zachodzą przesłanki do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności z uwagi na „wydanie przez Sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przez powoda z dobrodziejstwem inwentarza”, podczas gdy w sprawie tej istnieją wyłącznie podstawy do ograniczenia wykonalności tytułu wykonawczego I Co 160/11 przez zastrzeżenie powodowi prawa powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe w zakresie zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego tylko do wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłej T. K., tj. w punkcie 1 postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 25 maja 2011 roku;

b.  „zdarzeniem” w rozumieniu tego przepisu jest wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku;

1.  naruszenie przepisów postępowania, a to:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mającą wpływ na treść orzeczenia, polegającą na błędnym przyjęciu, że pozwany wnosząc
o rozszerzenie egzekucji przeciwko powodowi P. K. wiedział już, iż toczy się postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia spadku w sprawie I Ns 332/08 i wiedział, że powód wniósł o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku
z dobrodziejstwem inwentarza, podczas gdy pozwana takiej wiedzy
w dacie składania wniosku z dnia 8 sierpnia 2011 roku mieć nie mogła, skoro zawiadomienie o rozprawie w sprawie I Ns 332/08doręczono jej dnia 6 października 2011 roku;

b.  art. 102 k.p.c. poprzez jego pominięcie i na skutek tego obciążenie pozwaną kwotą 2.996,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

W oparciu o wskazanej powyżej zarzuty pozwana wniosła o:

1.  zmianę wyroku w pkt. I przez ograniczenie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy w Kutnie z dnia 27 kwietnia 2002 roku w sprawie o sygnaturze akt I Nc 23/02 zaopatrzonego przez Sąd Rejonowy w Kutnie w klauzulę wykonalności dnia 25 maja 2011 roku w sprawie o sygn. akt I Co 160/11 przeciwko P. K. przez zastrzeżenie powodowi prawa powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe w zakresie pkt. 1 postanowienia z dnia 25.02.2011 roku, tj. tylko do wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłej T. K. i oddalenie powództwa w pozostałej części;

2.  Zmianę wyroku w pkt. II i odstąpienie od obciążenia pozwanej kosztami postępowania na rzecz powoda w oparciu o art. 102 k.p.c.;

3.  Zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Ponadto pozwana wniosła o dopuszczenie dowodu z dokumentów w postaci pisma wierzyciela z dnia 8 sierpnia 2011 roku, wezwania Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kutnie A. M. z dnia 17 sierpnia 2011 roku, sygn. akt KM 974/02 oraz zawiadomienia Sądu rejonowego w Kutnie z dnia 5 października 2011 roku, sygn. akt I Ns 546/11, jako potrzeba ich przedłożenia zaistniała na etapie sporządzenia apelacji, celem poparcia twierdzeń w niej zawartych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji wg norm przepisanych. Powód wniósł również o oddalenie jako spóźnionych wniosków pozwanej o przeprowadzenie dowodów z dokumentów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację w przeważającej części należało uznać za zasadną.

Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie wprawdzie prawidłowe ustalenia faktyczne, które to ustalenia Sąd odwoławczy w pełni podziela i przyjmuje za własne. Nie można się jednak zgodzić z przeprowadzoną przez Sąd pierwszej instancji oceną żądania powoda w świetle przepisów prawa materialnego i z tych też względów zaskarżone orzeczenie podlegać musiało zmianie.

Przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania podniesionych w apelacji zarzutów na wstępie należy odnieść się do wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu z dokumentów w postaci pisma wierzyciela z dnia 8 sierpnia 2011 roku, wezwania Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kutnie A. M. z dnia 17 sierpnia 2011 roku, sygn. akt KM 974/02 oraz zawiadomienia Sądu rejonowego w Kutnie z dnia 5 października 2011 roku, sygn. akt I Ns 546/11, który w ocenie Sądu Okręgowego nie podlegał uwzględnieniu, wobec tego, iż żaden z tych wniosków nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.) a zarazem były one jednocześnie spóźnione (art. 381 k.p.c.). Wskazać bowiem należy, że wykorzystanie przez sąd apelacyjny uprawnienia przewidzianego
w art. 381 k.p.c. może wchodzić w rachubę tylko co do faktów i dowodów, które nie uległy prekluzji w pierwszej instancji (Tadeusz Żyznowski, Komentarz do art.843 Kodeksu postępowania cywilnego – LEX ). Strona pozwana w żaden sposób nie wykazała, by potrzeba powołania wskazanych dowodów powstała później. Z oczywistych względów fakt zapoznania się z uzasadnieniem niekorzystnego dla pozwanej orzeczenia nie może stanowić usprawiedliwienia dla spóźnionego przedstawienia dowodów. Obowiązkiem bowiem pozwanego było przedstawienie wszelkich dostępnych mu dowodów już na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego.

W realiach niniejszej sprawy poza kwestią sporną była możliwość wytoczenia przez powoda powództwa egzekucyjnego w oparciu o art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c. Jeśli bowiem spadkobierca - dłużnik, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, nie dysponuje tytułem wykonawczym zawierającym (w art. 319 lub 792 k.p.c.) ograniczenie odpowiedzialności do wysokości aktywów spadku, to po wydaniu tytułu wykonawczego może on wnieść powództwo przeciwegzekucyjne (art. 840 § 1 k.p.c.). Pozwana w toku postępowania podzieliła również zgłoszony przez powoda zarzut przedawnienia w zakresie dochodzonych odsetek umownych i ustawowych od dnia 24 grudnia 2002 roku do dnia
21 stycznia 2008 roku.

Kwestie sporne, wokół których koncentrują się zarzuty apelacji dotyczyły zaś istnienia przesłanek do pozbawienia w całości tytułu wykonawczego wykonalności z uwagi na wydanie przez Sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przez powoda z dobrodziejstwem inwentarza. W ocenie skarżącego w realiach niniejszej sprawy istnieją wyłącznie podstawy do ograniczenia wykonalności tytułu wykonawczego przez zastrzeżenie powodowi prawa powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe w zakresie zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłej T. K..

Z powyższym stanowiskiem apelującego należało się zgodzić. W przedmiotowej sprawie Sąd I instancji ustalił, iż wartość stanu czynnego spadku ustalona przez Komornika Sądowego w protokole spisu inwentarza z dnia 19 sierpnia 2014 roku na kwotę 0 zł. Tym samym uznał, że do tej kwoty powód winien ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe.
O ile powyższa konstatacja nie budzi wątpliwości, to dalsze wnioski wyprowadzone przez Sąd I instancji, a to, że powyższe oznacza oczywiście, że powód nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkowe, a tym samym należało nie ograniczyć, a pozbawić wykonalności w całości wobec powoda P. K. tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym wydanym w sprawie o sygn. akt I Nc 23/02 jest błędne. Stanowisko Sądu I instancji uzasadniające w jego ocenie pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości prowadzi bowiem do uznania, iż doszło do wygaśnięcia zobowiązania. Tymczasem okoliczności podniesione przez Sąd, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku nie należą do tych, które powodują wygaśnięcie zobowiązania lub niemożność jego egzekwowania, a tylko takie uzasadnią pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego na podstawie punktu 2 §1 art. 840 k.p.c. Za takie zdarzenie zaś nie może uchodzić sporządzony przez komornika spis inwentarza i określona w nim wartość stanu czynnego spadku na kwotę 0 złotych, gdyż jest to wyłącznie czynność techniczna. Użyty tu termin „ zdarzenie” należy do dziedziny prawa materialnego. Oznacza to, że „ zdarzeniami” w rozumieniu tego przepisu są wyłącznie zdarzenia leżące u podstawy świadczenia wynikającego ze zobowiązania dłużnika objętego tytułem egzekucyjnym lub w przypadku art. 786, 788, 791 kpc stojące u podstaw z klauzuli wykonalności (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 kwietnia 2013 r. I ACa 1421/2012; LexPolonica nr 6800416). Takim zdarzeniem nie jest również fakt, że spadkobierca przyjął spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Zobowiązanie względem pozwanego nie wygasło i nadal może być egzekwowane. Spadkobierca nadal zatem jest odpowiedzialny własnym majątkiem za długi dług dłużnika z tym, że jego odpowiedzialność jest ograniczona do ustalonej masy czynnej spadku.

W dalszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Zatem spis inwentarza ma istotne znaczenie z samej natury rzeczy w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Granicę odpowiedzialności bowiem wyznacza wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.). Oznacza to, że nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza daje podstawę do powołania się na to zdarzenie w toku postępowania egzekucyjnego, jako na podstawę do ograniczenia odpowiedzialności. Ustalenie zatem, czy istnieje spadek pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności należy do postępowania egzekucyjnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1976 roku, IV PR 135/76, OSNC 1977/4/80, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 maja 2012 roku, I ACa 288/12, OSA 2013/3/98-105). Sporządzony w sprawie spis inwentarza pozwoli komornikowi prowadzącemu egzekucje na podstawie przedmiotowego tytułu wykonawczego na ustalenie do jakiej kwoty ograniczona jest odpowiedzialność powoda. Wskazać przy tym należy, że nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nawet przy wykazaniu, że spadek ten ma wartość ujemną, nie zwalnia automatycznie spadkobierców dłużnika z odpowiedzialności za długi spadkowe, a oznacza jedynie, że ponoszą oni za nie odpowiedzialność tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Podkreślenia przy tym wymaga, że spis inwentarza może zostać uzupełniony w razie ujawnienia majątku lub długu niewciągniętego do spisu inwentarza (§32 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 roku w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczeniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza, DZ. U Nr 92, poz. 411), co tymbardziej wskazuje na niezasadność pozbawienia tytułu wykonalności z powołaniem się na ustalenie spisu inwentarza.

Mając na uwadze powyższe w rozpoznawanej sprawie należało uznać, iż wystąpiła sytuacja ograniczenia odpowiedzialności powoda za dług. Z tego też względu w niniejszym postępowaniu w oparciu o przepis art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 319 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i rozstrzygnął o zakresie ograniczenia wykonalności tytułu wykonawczego, zastrzegając, że P. K. ma prawo powoływać się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie swojej odpowiedzialności do wartości czynnej masy spadku po zmarłej dłużniczce T. K..

W związku z zakresem uznania powództwa przez stronę pozwaną i żądaniem wyłączenia z ograniczenia wykonalności tytułu wykonawczego odsetek za okres od dnia 24 grudnia 2002 roku do dnia 21 stycznia 2008 roku należało pozbawić wykonalności tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 29 kwietnia 2002 roku wydanego przez Sąd Rejonowy w Kutnie w sprawie sygn. akt I nc 23/02 zaopatrzonego przez Sąd Rejonowy w Kutnie w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 25 maja 2011 roku sygn. akt I Co 160/11 przeciwko P. K. jako następcy prawnego zmarłego dłużnika T. K. – wobec P. K.
w części, a mianowicie w zakresie odsetek umownych w wysokości 40% w stosunku rocznym od kwoty 8 092,38 złotych za okres od 20 marca 2002 roku do dnia 21 stycznia 2008 roku i odsetek ustawowych od kwoty 3 492,62 za okres od 20 marca 2002 roku do dnia 21 stycznia 2008 roku.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu, jako niezasadne.

Zmiana zaskarżonego orzeczenia skutkować musiała modyfikacją rozstrzygnięcia co do kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego. Wobec przegrania sporu w postępowaniu rozpoznawczym przez każdą ze stron w zbliżonym zakresie, Sąd Okręgowy, na podstawie
art. 100 k.p.c., zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania.

Wobec zmiany orzeczenia w kierunku postulowanym w apelacji i rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania, którym to Sąd zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania, zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. stał się bezprzedmiotowy. Z tych przyczyn apelację strony pozwanej w tym zakresie jako nieuzasadnioną należało oddalić na podstawie art. 385 k.p.c.

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.779 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - § 6 pkt 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 490).