Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący:	SSO Mieczysław H. Kamiński (sprawozdawca) SSO Agnieszka Skrzekut SSO Tomasz Białka
Protokolant:	insp. Jadwiga Sarota

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2016r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. L. i W. L.

przeciwko gminie Miasto N.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Sączu

z dnia 16 lipca 2015 r., sygn. akt I C 2354/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

(...)

Sygn. akt III Ca 759/15

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Nowym Sączu wyrokiem z dnia 16.07.2015 r. oddalił powództwo J. i W. L., którzy domagali się uzgodnienia treści księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez wymieniony Sąd dla nieruchomości stanowiących działki ewidencyjne nr (...), z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, aby w miejsce figurującej w dziale II w/w księgi, jako właściciel nieruchomości Gminy N., dokonać wpisu prawa własności objętej księgą nieruchomości na rzecz J. L. oraz W. L. na prawach wspólności ustawowej.

W ocenie Sądu Rejonowego podział nieruchomości dokonany na wniosek jej właściciela, zatwierdzony decyzją Prezydenta Miasta N. z dnia 28.06.1999r. w oparciu o przepis art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, spowodował przejście prawa własności na rzecz gminy, części gruntu wydzielonego pod drogę, to jest działek nr (...), z chwilą ostateczności wskazanej decyzji. Stała się ona zaś ostateczna w dniu 13.07.1999r. nie była bowiem zaskarżana w trybie administracyjnym do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w N.. Dalej Sąd Rejonowy skonstatował, iż wyniku skutku wywodzącego się z opisanej decyzji podziałowej, ujawnione zostało w księdze wieczystej prawo własności na rzecz gminy. Sąd I instancji wskazał także, iż zakres kognicji sądu powszechnego odnoszący się do możliwości badania ważności decyzji administracyjnej w toku prowadzonego postępowania sądowego, zamykający się w obszarze zakreślonym przez Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 09.10.2007 r. sygn. akt III CZP 46/07, dotyczy wyłącznie nieważności bezwzględniej, wynikającej z faktu wydania decyzji przez organ oczywiście nieuprawniony, bądź z całkowitym pominięciem obowiązującej procedury. Odnosząc ten zakres do stanu niniejszej sprawy Sąd Rejonowy uznał, iż żadna z wymienionych sytuacji w tym przypadku nie zachodzi, co skutkuje brakiem możliwości zakwestionowania decyzji. Skoro zaś jest ona nadal w obrocie prawnym, brak jest również podstaw do stwierdzenia istnienia rozbieżności pomiędzy stanem ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym dotyczącym własności objętych pozwem działek ewidencyjnych. Nie ma w szczególności podstaw do stwierdzenia takiej rozbieżności z tej przyczyny, że nabywca tych działek, nie wykorzystuje ich na cele stanowiące przyczynę przejęcia własności z mocy prawa. Zdaniem Sądu I instancji daje, to wyłącznie podstawę do podjęcia starań o zwrot własności wywłaszczonej w tym trybie nieruchomości.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wnieśli powodowie. Zaskarżając orzeczenie w całości zarzucili naruszenie przepisów procesowych , a to :

- art. 230 k.p.c. poprzez brak stwierdzenie przez Sąd I instancji, że działki objęte żądaniem pozwu nie zostały nigdy zaliczone do żadnej kategorii dróg publicznych, ani też nie są położone w terenie przeznaczonym pod takie drogi, chociaż strona pozwana nigdy nie zaprzeczyła temu twierdzeniu, co winno skutkować stwierdzeniem przez Sąd w oparciu o wskazany przepis przyznania tych okoliczności przez stronę przeciwną;

- art. 233§ 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, a w szczególności niewłaściwą ocenę osnowy decyzji Prezydenta Miasta N. z dnia 28.06.1999r. i uznanie, że jest ona podstawą przejścia prawa własności, chociaż skutek ten następował z mocy prawa, a sama decyzja ma jedynie charakter deklaratoryjny;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia z przytoczeniem przepisów prawa.

Ponadto zarzuty apelacji dotyczyły również naruszenia przepisów prawa materialnego, w tym :

- art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, poprzez uznanie, że użyte w jego treści (obowiązującej w dacie wydzielenia nieruchomości) określenie „ drogi” oznacza jakiekolwiek – wszystkie drogi, a nie tylko drogi publiczne w rozumieniu przepisów ustawy o drogach publicznych, co prowadziło do uznania, że wydzielenie działki pod drogę, która nie ma charakteru drogi publicznej spowodowało przejście prawa własności w tym trybie;

- art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez oddalenie powództwa w sytuacji istnienia rozbieżności pomiędzy treścią księgi wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości objętych żądaniem pozwu, jak również niewyjaśnienie przez Sąd podstawy faktycznej i prawnej istnienia zgodności w tym zakresie.

W wyniku podniesionych zarzutów apelujący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania na rzecz powodów za obie instancje, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja nie jest uzasadniona.

Na wstępie odnosząc się do zarzutu naruszenia przepisu art. 230 k.p.c. zauważyć trzeba, że istotnie strona pozwana nie zakwestionowała twierdzenia o braku zaliczenia działek objętych pozwem do jakiejkolwiek kategorii dróg publicznych, a fakt objęcia ich publiczną ofertą sprzedaży okoliczność tę potwierdza, albowiem nieruchomości stanowiące drogi publiczne są wyłączone z obrotu prawnego, zgodnie z przepisem art. 2a. ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm., zgodnie z którym drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, natomiast drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy.

Wprawdzie w ofercie sprzedaży wskazano, że przedmiot niniejszej sprawy służy jako droga wewnętrzna i nie może zostać inaczej zagospodarowana, co spowodowało konieczność przeprowadzenia przetargu ograniczonego, obejmującego wyłącznie właścicieli przyległych działek, to jednak nie jest to przesądzające o statusie w/w nieruchomości, jako drogi publicznej. O uzyskaniu statusu drogi publicznej i wywodzącym się z niego zakazie przewidzianym w przywołanym wyżej przepisie ustawy można mówić dopiero wówczas, gdy nieruchomość przeznaczona pod drogę publiczną w taką drogę przekształci się faktycznie i prawnie (postanowienie SN z dnia 15 lutego 2012 r. sygn.. akt I CSK 293/11, wyrok WSA w Krakowie z dnia 7 stycznia 2010 r., I SA 1666/09, niepubl.). Nawet sklasyfikowanie danej nieruchomości w ewidencji gruntów jako "droga" i opatrzenie znakiem "dr" nie jest wystarczające, gdyż stwarza jedynie obalalne domniemanie, że nieruchomość stanowi drogę. Nie było więc przeszkód prawnych do uwzględnienia żądania wnioskodawców i stwierdzenia, że nabyli oni przez zasiedzenie własność nieruchomości przeznaczonej na drogę publiczną. Skoro jednak pozwana gmina objęła ofertą sprzedaży działki nr (...), to swym działaniem potwierdza, iż nie mają one charakteru drogi publicznej.

Chociaż więc w treści uzasadnienia Sądu Rejonowego brak jest ustalenia w tym zakresie dokonanego wprost przez ten Sąd, to po pierwsze wskazane uchybienie nie może stanowić samodzielnej podstawy do uchylenia lub zmiany zaskarżonego wyroku, ponadto uzupełnienie w tym przedmiocie dokonane wyżej przez Sąd Okręgowy, w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie oraz obowiązujące przepisy, w sposób nie budzący wątpliwości potwierdza ten element odnoszący się do charakteru nieruchomości objętych pozwem. W dalszej części uzasadnienia poddane zostanie kontroli czy okoliczność ta ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dalej zauważyć trzeba, że naruszenie reguł swobodnej oceny dowodów i niewłaściwego rozważenia materiału dowodnego apelujący sprowadzają do dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny decyzji Prezydenta Miasta N. z dnia 28.06.1999r., poprzez przyznanie jej charakteru materialnej podstawy przejścia prawa własności na rzecz gminy, czego skarżący dopatruje się w stwierdzeniu dotyczącym braku możliwości zakwestionowania jej ważności oraz uznaniu, że niemożność jej wyeliminowania wyklucza stwierdzenie przez Sąd istnienia wskazywanej przez powodów niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a jej rzeczywistym stanem prawnym.

Analizując te kwestie podkreślić należy na początku, że Sąd Rejonowy trafnie przyjął, iż nie zachodzą podstawy do stwierdzenie bezwzględnej nieważności powołanej decyzji administracyjnej w toku rozpoznawania niniejszej sprawy, aczkolwiek nie do wszystkich aspektów dotyczących tego zagadnienia się odniósł.

Niewątpliwie bowiem decyzja podziałowa została wydana przez uprawniony do tego organ i jak wynika z treści jej uzasadnienia, przy uwzględnieniu przepisów dotyczących trybu jej wydania w oparciu o wniosek właściciela i według przedstawionej przez niego propozycji, po uprzednim zbadaniu zgodności tejże propozycji z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Powodowie w treści pozwu podnosili jednak, że przed wydaniem decyzji podziałowej i uzyskaniem przez nią przymiotu ostateczności, cała nieruchomość była ujawniona w księdze wieczystej na rzecz powoda W. L., on też złożył wniosek o dokonanie tego podziału. Formułując żądanie pozwu o uzgodnienie treści księgi wieczystej powodowie domagali się natomiast wpisania własności działek nr (...) na rzecz obojga małżonków L. wskazując, że zostały one nabyte w trakcie trwania małżeństwa za środki pochodzące z majątku wspólnego. Wniosek o dokonanie podziału nieruchomości w trybie administracyjnym, jak wskazano wyżej, został złożony przez ujawnionego w księdze wieczystej właściciela i to w wyniku jego starania doszło do wydzielenia nowych działek. Wniosek ten obejmował także wydzielenie działek nr (...). Następnie umową darowizny z dnia 27.08.1999 r. już oboje małżonkowie (z uwagi na złożone w akcie notarialnym oświadczenie o nabyciu całej nieruchomości w 1957 r. , w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej i za środki pochodzące z majątku wspólnego), dokonali darowizny działki nr (...) oraz złożyli wnioski wieczystoksięgowe, co do odłączenia działki darowanej oraz odłączenia działek nr (...), wnosząc o wpisanie co do tych ostatnich własności na rzecz gminy N.. Wówczas złożyli również wniosek o ujawnienie własności pozostałych działek na rzecz ich obojga.

Tak więc również J. L. składając przed notariuszem oświadczenia dotyczące stanu prawnego nieruchomości, w tym co do dokonania jej podziału, a następnie składając wniosek o dokonanie wpisów w księgach wieczystych, akceptowała podział wynikający z decyzji Prezydenta Miasta N., co potwierdza, że został on dokonany również w zgodzie z jej wolą. Wszystkie przytoczone wyżej okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego sprawiają, że należy za Sądem Rejonowym uznać, iż brak jest podstaw do stwierdzenia istnienia bezwzględnej nieważności opisywanej decyzji przez sąd powszechny w toku rozpoznawania sprawy cywilnej. Zauważenia wymaga bowiem, że takie stwierdzenie podważające sam podział nieruchomości, należało by odnosić nie tylko do działek wydzielonych pod drogi, ale i do pozostałych w tym i tej, która stanowiła następnie przedmiot obrotu umownego.

Apelujący, zdaniem Sądu Okręgowego, pozostają w błędnym przekonaniu, że Sąd Rejonowy traktuje wskazaną decyzję, jako materialną podstawę przejścia prawa własności. Sąd Rejonowy bowiem wniosku takiego, w treści pisemnego uzasadnienia nigdzie wprost nie wywiódł. Wręcz odwrotnie przytaczając treść przepisu art. 98 ust. 1 potwierdził, iż przejście własności następuje z mocy samego prawa. Tak więc zarzut w tym zakresie jest, w ocenie Sądu Okręgowego nietrafny. Sąd I instancji nie mógł jednak istnienia decyzji podziałowej pominąć z tej przyczyny, że będąc potwierdzeniem przejścia własności, stanowi dokument będący podstawą ujawnienia w księdze wieczystej praw na rzecz nabywcy. Okoliczność tę przyznają sami powodowie w treści uzasadnienia pozwu. Ocena decyzji w takim kontekście, sprawia, że ma ona ciągle przymiot ostateczności i stanowi formalne potwierdzenie daty przejścia własności na gminę.

Co się natomiast tyczy naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c., polegającego na braku wskazania podstawy prawnej dokonanego rozstrzygnięcia zauważyć należy, iż Sąd Rejonowy w końcowym fragmencie uzasadnienia wyłuszczył, że przyczyną oddalenia żądania powodów jest zgodność treści księgi wieczystej z aktualnym stanem prawnym. Tak więc aczkolwiek nie wskazał wprost, iż brak jest wykazania przesłanek wynikających z treści przepisu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, to jednak rozpoczynając swoje rozważania prawne od przytoczenia w/w przepisu i kończąc przytoczonym wyżej stwierdzeniem, w sposób jasny wyraził, co skłoniło go do oddalenia powództwa. Było to niewątpliwie jasne również dla apelujących skoro zarzucili naruszenie tego właśnie przepisu polegające na jego niezastosowaniu.

Analizę naruszenia przepisów prawa materialnego rozpocząć należy, od dokonania oceny czy w oparciu o treść obowiązującego wówczas przepisu art. 98 ust.1 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, można dokonywać obecnie – wstecz oceny czy przejście prawa własności istotnie się dokonało. W szczególności natomiast czy zmiana właściciela następuje w wyniku wydzielenia działek pod jakiekolwiek drogi czy też wyłącznie, wtedy kiedy wydzielone działki stanowią drogę publiczną w rozumieniu przepisów ustawy o drogach publicznych. Nie bez znaczenia jest także kiedy działki miały by uzyskać charakter drogi publicznej.

Nawiązując do treści powołanego przepisu w dacie wydawania decyzji zauważyć należy, że nie zawierał on przymiotnikowego określenia wydzielanej drogi. Jednak wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w ramach dokonywania wykładni przepisu art. 10 ust. 5, poprzednio obowiązującej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości z dnia 29.04.1985 r., dotyczącego takiego samego sposobu nabycia własności przez podmiot publiczny (wówczas Skarb Państwa), w sposób jednoznaczny wyjaśniało, iż może odnosić się on wyłącznie do wydzielenia nieruchomości na cele publiczne i to nie na rozbudowę istniejących ulic i to wyłącznie na potrzeby budowy nowych dla obsługi wydzielonych tą samą decyzją działek. Ograniczenie takie wywiedzione zostało przez Trybunał Konstytucyjny ze szczególnego, indywidualnego trybu wywłaszczenia nieruchomości, co nie pozwalało na przejmowanie gruntów na potrzeby szersze niż obsługa działek wydzielanych tą samą decyzją podziałową. Stanowisko takie wypowiedziane zostało przez TK w uchwale z dnia 29.03.1993 r. sygn. akt W 13/92. Trzymając się takiego samego rozumienia pojęcia „drogi” w ustawie z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, stwierdzić należy w sposób jednoznaczny, że grunt przejęty przez gminę powinien zostać wykorzystany na cele publiczne, poprzez urządzenie drogi obsługującej wydzielane działki. Dokonanie takiego urządzenia musiało w konsekwencji prowadzić do zaliczenia powstałej drogi do kategorii dróg publicznych, co w stosunku do przedmiotu pozwu nie nastąpiło. Konstrukcja przepisów w tym zakresie miała służyć wyłącznie temu, aby gmina mogła wykonywać swoje statutowe zadania związane z organizacją przestrzeni na potrzeby swoich mieszkańców. Stąd też nie można uznać, aby obecne działania podejmowane przez gminę w celu zbycia przejętych nieruchomości były zgodne z intencją ustawodawcy.

Przedstawione rozumienie co do ostatecznego charakteru drogi powstałej z przejętych na skutek wydzielenia działek, nie prowadzi jednak do konkluzji wywiedzionej przez skarżących. Ustawodawca nie stawiał bowiem żadnego warunku umożliwiającego przejęcie własności przez gminę w wyniku podziału w tym i takich, które gwarantowałyby wykonywanie na przejętych nieruchomościach obsługi komunikacyjnej wydzielanych tą samą decyzją nowych działek. Nigdzie w treści przepisów nie nakazano gminie przeprowadzenie procedury zaliczenia wydzielonych działek do dróg publicznych, przed zatwierdzeniem podziału. Jedynym wymogiem była konieczność oceny zgodności wniosku właściciela nieruchomości z planem zagospodarowania przestrzennego. Brak wymogu posiadania prawnego charakteru drogi publicznej, przez grunty przejmowane na ten cel, w dacie zatwierdzenia podziału nieruchomości, z jednej strony i powiązanie przejścia prawa własności z mocy prawa z dniem, kiedy decyzja o podziale stała się ostateczna, a także okoliczność, że ostateczna decyzja stanowi dokument będący podstawą ujawnienia przejścia prawa własności w księdze wieczystej, nie pozwala na dokonanie takiej oceny, jakiej domagają się powodowie.

Stwierdzenie, że prawo własności przechodzi tylko wówczas, kiedy wydzielony pod drogi grunt został uprzednio zaliczony do jakiejkolwiek kategorii dróg publicznych nie jest więc, w ocenie Sądu Okręgowego uprawnione. Taka wykładnia pozostaje w sprzeczności z ustanowionym ustawowo terminem przejścia własności w dacie uzyskania przez decyzję podziałową przymiotu ostateczności, bez wymogu wcześniejszego zaliczenia przejmowanych gruntów do dróg publicznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego również pogląd, że brak zaliczenia przejętych nieruchomości do jakiejkolwiek kategorii dróg publicznych po dacie, kiedy decyzja podziałowa stała się ostateczna, pozwala na wsteczne stwierdzenie, iż do przejścia prawa własności nie doszło nie może być uznany za trafny. Znowu zauważyć należy, że warunek taki nie tylko nie został przez ustawodawcę postawiony, ale podkreślić trzeba, iż w ogóle postawionym być nie mógł. Prowadziłoby on w konsekwencji do przejścia prawa własności nieruchomości pod warunkiem. Apelujący nie wskazują, jednak jaki przepis szczególny czyni odstępstwo od ogólnej reguły wynikającej z treści art. 157 § 1 k.c. o braku możliwości przeniesienia prawa własności nieruchomości pod warunkiem.

Mając na uwadze poczynione wywody stwierdzić należy, że przepis art. 98 ust.1 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami nie został naruszony, albowiem wynikający z decyzji podziałowej przymiot jej ostateczności potwierdza skutek jaki związał z tym przymiotem ustawodawca, to jest przejście własności na rzecz gminy.

W wyniku tego brak również podstaw do stwierdzenia wskazywanego naruszenia przepisu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, albowiem powodowie nie zdołali wykazać niezgodności pomiędzy treścią księgi wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym w zakresie prawa własności. To powodowie formułując żądanie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym winni byli wykazać, że pomiędzy tymi stanami istnieje rozbieżność podlegająca usunięciu. Zarzut braku wykazania przez Sąd Rejonowy zgodności pomiędzy treścią działu II księgi wieczystej nr (...), a rzeczywistym stanem prawnym jest absurdalny. Reprezentujący skarżących profesjonalny pełnomocnik pomija bowiem treść przepisu art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w którym ustanowione zostało domniemanie prawne, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Wpis własności na rzecz gminy z domniemania tego korzysta do czasu obalenia poprzez wykazanie jego niezgodności z rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd Okręgowy nie dopatrzył się również innych naruszeń branych pod uwagę z urzędu przy rozpoznaniu apelacji. Z tych wszystkich przyczyn apelacja podlegała oddaleniu, o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

(...)