Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 4 września 2019 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił wniosek T. W. o zwolnienie od kosztów sądowych oraz oddalił jej wniosek ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sprawy o ogłoszenie jej upadłości jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (dalej również jako „upadłość konsumencka”).

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że odmowa zwolnienia od kosztów sądowych podyktowana była wysokością opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która wynosi 30 zł (art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 785 – dalej jako „u.k.s.c.”), która jest wyłącznym wydatkiem ponoszonym przez dłużnika w tym postępowaniu. Wysokość tej opłaty w stosunku do deklarowanego dochodu miesięcznego uczestniczki oraz jej męża wynoszącego 2.490 zł, przy oszacowanych na 900-1.200 zł miesięcznych wydatkach powoduje w ocenie Sądu pierwszej instancji niemożność przyjęcia, że wnioskodawczyni wykazała, by poniesienie tego kosztu powodowało uszczerbek w jej (jej rodziny) koniecznym utrzymaniu. Wykazanie tej okoliczności jest zaś warunkiem zwolnienia osoby fizycznej od kosztów sądowych. Odnosząc się natomiast do wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu Sąd Rejonowy odwołał się do regulacji art. 117 § 2 i 5 k.p.c., wskazując, że jego uwzględnienie warunkują dwie przesłanki, tj. brak środków finansowych oraz uznanie, że udział w sprawie pełnomocnika jest potrzebny. Sąd pierwszej instancji wskazał w tej kwestii, że jego zdaniem w sprawie nie wystąpiła druga przesłanka. Zdaniem tego Sądu przedmiotowa sprawa nie należy do zbyt skomplikowanych, zarówno pod względem faktycznym jak i prawnym. Uczestniczka nie przedstawiła we wniosku żadnych okoliczności świadczących o tym, że ma problemy z samodzielnym prowadzeniem własnej sprawy. Ponadto Sąd Rejonowy podkreślił, że jest już ona reprezentowana w sprawie przez pełnomocnika (swojego męża), który prawidłowo wykonuje wszystkie zarządzenia. Ponadto składając wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wnioskodawczyni będzie korzystała ze stosownego formularza, który ułatwia wskazanie wymaganych informacji. W przypadku wystąpienia ewentualnych braków wniosku, Sąd upadłościowy wezwie o ich uzupełninie, jak również może dokonywać ustaleń na posiedzeniu jawnym.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożyła wnioskodawczyni reprezentowana przez pełnomocnika (męża) - R. W.. Podał on, że także on złożył wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i w sprawie tej Sąd Rejonowy postanowił go zwolnić od kosztów sądowych oraz ustanowić dla niego pełnomocnika z urzędu (sygn. akt XV GU 519/19). Oboje małżonkowie składali wniosek o upadłość jako osoby fizyczne, w związku z upadłością przedsiębiorstwa, które wcześniej prowadzili. Było to związane z upadłością firmy (...), po upadłości (...). Firma wnioskodawców miała tam zainwestowane 2 mln zł, które przepadły. W zażaleniu wskazano też, że znikome dochody obojga wnioskodawców pochodzą wyłącznie z emerytur, a sąd nie wziął pod uwagę wydatków na wyżywienie oraz wzrostu cen. Wskazano w związku z tym na rozbieżność decyzji w postanowieniach Sądu Rejonowego w przypadku obojga małżonków pozostających w podobnej sytuacji majątkowej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie w części dotyczącej ustanowienia pełnomocnika z urzędu.

Odnośnie kwestii zwolnienia od kosztów sądowych należy wskazać, że jakkolwiek Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2019 r. rzeczywiście zwolnił od obowiązku ich poniesienia męża wnioskodawczyni R. W. w sprawie o sygn. akt XV GU 519/19 ( k. 40 ww. akt), to jednak w oparciu o dane przedstawione przez wnioskodawczynię w jej oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, nie było podstaw do zastosowania tej zasady w jej przypadku.

Należy zgodzić się z Sądem pierwszej instancji, że w rozpatrywanym przypadku wnioskodawczyni nie wykazała, aby uiszczenie przez nią kwoty 30 zł tytułem opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości mogło narazić ją, albo jej rodzinę na uszczerbek w zakresie koniecznego utrzymania. Poza powyższą opłatą – przewidzianą przez przepisy art. 76a w zw. z art. 14 ust. 3 u.k.s.c. – skarżąca nie będzie obowiązana do ponoszenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej żadnych innych kosztów. Okoliczność, że sama zainteresowana oraz jej mąż osiągają wyłącznie dochody z niewysokich emerytur nie stanowi sama w sobie o niemożliwości zgromadzenia kwoty zaledwie 30 zł, bez nadmiernego obciążenia dla budżetu rodziny. Pamiętać w tym kontekście należy, że w świetle regulacji art. 23 k.r.o. małżonkowie są obowiązani do wzajemnej pomocy dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Wniosek przeciwny mógłby być uznany za uzasadniony jedynie w sytuacji gdyby zainteresowana znajdowała się w sytuacji skrajnego ubóstwa, co jednak nie było przez nią podnoszone ani nie wynikało z ujawnionych informacji o wysokości dochodów oraz ponoszonych wydatków.

W ocenie Sądu Okręgowego odmiennie niż zrobił to Sąd Rejonowy, należało natomiast ocenić żądanie ustanowienia dla wnioskodawczyni radcy prawnego. Należy zgodzić się, że przepis art. 117 § 5 k.p.c. nakazuje sądowi uwzględnienie wniosku strony o ustanowienie pełnomocnika z urzędu tylko wtedy, gdy sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w danej sprawie za potrzebny. Przyjmuje się, że potrzeba udzielenia profesjonalnej pomocy prawnej stronie zachodzi przy tym przede wszystkim w sytuacji, gdy strona jest nieporadna, przez co należy rozumieć sytuację, w której nie potrafi ona w zrozumiały i poprawny sposób przedstawić swojego stanowiska procesowego oraz nie ma podstawowej orientacji w regułach rządzących postępowaniem, w związku z czym nie można zasadnie oczekiwać, iż pouczenia sądu udzielone w trybie art. 5 k.p.c. będą wystarczające dla zapewnienia jej odpowiedniej wiedzy o możliwych i celowych czynnościach procesowych (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2016 r., III UK 102/15, LEX nr 2086106). Można ogólnie stwierdzić, iż oceniając potrzebę przychylenia się do wniosku o ustanowienie pełnomocnika dla strony (uczestnika postępowania), sąd powinien brać pod uwagę z jednej strony stopień skomplikowania danej sprawy, z drugiej zaś strony faktyczną zdolność strony, która składa taki wniosek, do własnego działania w toczącym się postępowaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2007 r., V CSK 37/07, LEX nr 442585).

Zdaniem Sądu Okręgowego niniejszej sprawie zachodzi potrzeba ustanowienia pełnomocnika z urzędu dla wnioskodawczyni. Podkreślić trzeba, że uprawnienie do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej stanowi gwarancję prawa do sądu. Jakkolwiek rację ma Sąd Rejonowy co do tego, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie jest wnioskiem skomplikowanym i ma formę urzędowego formularza, to jednak nie sposób pominąć, że w konkretnych okolicznościach rozpoznawanej sprawy, prowadzenie jej przez skarżącą samodzielnie lub z pomocą pełnomocnika, może przekraczać jej zdolności i możliwości.

Biorąc pod uwagę, że pełnomocnik wnioskodawczyni – jej mąż – przebywa aktualnie w zakładzie karnym ( k. 32 akt XV GU 519/19) i, jak sam twierdził – w sprawie gdzie uwzględniony został przez ten sam Sąd upadłościowy jego własny wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, pozyskiwanie dokumentów i danych związanych z działalnością prowadzoną wiele lat temu pod firmą (...) R. W., wiąże się dla niego z realną trudnością ( zob. k. 7-7v., 9 ww. akt), nieadekwatne do realiów tej konkretnej sytuacji było powołanie się przez Sąd pierwszej instancji na ustanowione przez wnioskodawczynię pełnomocnictwo dla męża. Należy też zauważyć, co Sąd Okręgowy sprawdził z urzędu, że w ww. sprawie upadłościowej R. W. o sygn. akt XV GU 519/19 jego wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej został zwrócony z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych w terminie, z uwagi na – co podnosił ustanowiony dla wnioskodawcy w tej sprawie pełnomocnik z urzędu – utrudnioną możliwość kontaktu z R. W. i brak dostarczenia przez niego niezbędnych dokumentów w zakreślonym czasie (pismo pełnomocnika – k. 48 ww. akt; zarządzenie z dnia 2 października 2019 r. – k. 50 ww. akt).

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe uwarunkowania wskazują, że istnieją w przedmiotowej sprawie okoliczności przemawiające za koniecznością przyznania wnioskodawczyni pełnomocnika z urzędu.

Po pierwsze, skoro jedynym jej reprezentantem w sprawie jest mąż, który ma wiedzę o okolicznościach istotnych dla poparcia złożonego wniosku (związanych z prowadzoną wcześniej wyłącznie przez niego działalnością gospodarczą), a z przyczyn obiektywnych ma on bardzo ograniczony dostęp do dokumentów źródłowych pozwalających na wypełnienie wniosku w wymagany przepisami sposób, to nie jest on także w stanie pomóc żonie w prawidłowym sformułowaniu takiego wniosku, jak jego ewentualnym uzupełnieniu na wezwanie Sądu.

Ponadto należy zwrócić uwagę na konieczność wyrównania pozycji procesowej wnioskodawczyni z pozycją jej męża, dla którego – zaledwie kilka dni później – Sąd upadłościowy ustanowił pełnomocnika z urzędu. W ocenie Sądu Okręgowego nie ma podstaw do różnicowania ich sytuacji, skoro i tak obie sprawy od początku prowadził faktycznie wyłącznie mąż wnioskodawczyni.

Należy ponadto dodać, że także sytuacja życiowa w jakiej znajduje się wnioskodawczyni, opisana w złożonym przez nią oświadczeniu, w ocenie Sądu odwoławczego uzasadnia wniosek, iż nie ma ona dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia fachowego pełnomocnika (art. 117 § 3 k.p.c.).

Z tych też względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., a także w zw. z art. 35 i art. 491 ² ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 498) orzekł jak w sentencji.