Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Daria Stanek
Sędziowie:	SSA Grażyna Czyżak SSO del. Lucyna Ramlo (spr.)
Protokolant:	stażysta Katarzyna Pankowska

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2014 r. w Gdańsku

sprawy T. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

ze skargi o wznowienie postępowania T. M. od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13.02.2012r, sygn. akt IV U 2621/12

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 marca 2013 r., sygn. akt IV U 2077/12

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 772/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 marca 2013 r. (sygn. akt IV U 2077/12) Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu w punkcie I umorzył postępowanie w części dotyczącej wypłaty emerytury należnej wnioskodawczyni T. M. począwszy od dnia 1 grudnia 2012 r, w punkcie II zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lutego 2012 r. sygn. akt IV U 2621/21 i decyzję organu rentowego z dnia 18 października 2011 r. nr (...) i zobowiązał organ rentowy do podjęcia wypłaty emerytury wnioskodawczyni począwszy od dnia 1 października 2011 r., w punkcie III wniosek o wypłatę odsetek przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T. i w punkcie IV nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji wskazał, że T. M. złożyła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem wydanym przez Sąd Okręgowy w Toruniu w sprawie o sygnaturze akt: IV U 2621/11. Ubezpieczona powołała się na przepis art. 401 ¹ k.p.c. oraz na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012 r., pod poz. 1285. T. M. wniosła o wznowienie postępowania w wymienionej wyżej sprawie oraz o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu wydanego w sprawie: IV U 2621/11 poprzez „uchylenie” decyzji ZUS z dnia 18 października 2011 r. oraz o wypłatę zaległych świadczeń emerytalnych za okres od dnia zawieszenia tychże do „dnia bieżącego” – wraz z odsetkami za opóźnienie. Ubezpieczona wniosła o wznowienie wypłaty emerytury na warunkach istniejących przed wydaniem wymienionej wyżej decyzji organu rentowego, z uwzględnieniem należnych przeliczeń i waloryzacji. Ponadto T. M. złożyła wniosek o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego organu rentowego kosztów postępowania.

Uzasadniając skargę ubezpieczona podniosła, że w sprawie o sygnaturze akt: IV U 2621/11 wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu został oparty na normie uznanej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. (Dz. U. z 22 listopada 2012 r., poz. 1285) za niezgodną z Konstytucją RP i tym samym zdaniem skarżącej zaistniała podstawa do wznowienia postępowania.

W odpowiedzi na skargę organ rentowy podtrzymał stanowisko zawarte w decyzji z dnia 18 października 2011 r. w zakresie zawieszenia wypłaty emerytury w okresie od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. i jednocześnie wniósł o oddalenie skargi w tym zakresie. Ponadto ZUS Oddział w T. wniósł o umorzenie postępowania na podstawie przepisu art. 355 §1 k.p.c. w takim zakresie, w jakim roszczenie T. M. zostało uwzględnione decyzją z dnia 14 stycznia 2013 r., którą wznowiono na jej rzecz wypłatę emerytury od dnia 1 grudnia 2012 r. Uzasadniając swoje stanowisko ZUS Oddział w T. wskazał m. in., iż jak wynika z komunikatu prasowego ogłoszonego przez Trybunał Konstytucyjny po wydaniu wyroku w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12, przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy […] (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r. – utracił moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw. Z kolei przepis art. 103a ustawy emerytalnej pozostaje nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od dnia 1 stycznia 2011 r. począwszy.

Na rozprawie przed tutejszym Sądem Okręgowym, jaka miała miejsce w dniu 5 marca 2013 r., zarówno ubezpieczona jak i organ rentowy podtrzymali swoje dotychczasowe stanowiska w przedmiotowej sprawie.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu dokonał następujących ustaleń faktycznych i poczynił wskazane rozważania prawne:

Decyzją z dnia 20 marca 2009 r. ZUS Oddział w T. przyznał emeryturę T. M. – od dnia 1 marca 2009 r., tj. miesiąca w którym zgłoszono wniosek o przedmiotowe świadczenie.

Ubezpieczona jest zatrudniona w ramach stosunku pracy w Gminnej Przychodni w D. z siedzibą w D., na czas nieokreślony, nieprzerwanie od dnia 1 kwietnia 1989 r.

Decyzją z dnia 27 października 2011 r. organ rentowy wstrzymał od dnia 1 października 2011 r. wypłatę emerytury przysługującej T. M. – z uwagi na fakt, że ubezpieczona nie rozwiązała stosunku pracy. Jako podstawę prawną powyższej decyzji ZUS Oddział w T. przywołał w sentencji tejże - przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.). T. M. złożyła odwołanie od wymienionej wyżej decyzji, które zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lutego 2012 r. (sygn. akt: IV U 2621/11). W uzasadnieniu wyroku Sąd powołał się m. in. na przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych […] (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.). Powyższe orzeczenie uprawomocniło się dnia 20 marca 2012 r.

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r. (sygn. akt: K 2/12) Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe orzeczenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z 2012 r. pod pozycją 1285 w dniu 22 listopada 2012 r.

Decyzją z dnia 14 stycznia 2013 r. ZUS Oddział w T. wznowił wypłatę emerytury na rzecz T. M. – od dnia 1 grudnia 2012 r. począwszy, tj. „od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek”.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów, zarówno znajdujących się w aktach emerytalnych dotyczących T. M., prowadzonych przez ZUS Oddział w T., jak i tych zgromadzonych w aktach Sądu Okręgowego w Toruniu o sygnaturze: IV U 2621/11. Wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12, sama treść tego orzeczenia oraz data jego promulgacji w Dzienniku Ustaw są faktami powszechnie znanymi i jako takie nie wymagają dowodu (art. 228 § 1 k.p.c.). Sąd uznał wszystkie powołane wyżej dokumenty za wiarygodne, jako że były one jasne, logiczne i zrozumiałe oraz wzajemnie się uzupełniały, pozwalając na odtworzenie logicznego ciągu zdarzeń. Należy podkreślić, że stan faktyczny nie był przedmiotem sporu między stronami. Spór dotyczył natomiast czasowego zakresu obowiązywania wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12, tzn. tego, czy wyrok ów działa ex nunc (od daty jego wydania - na przyszłość) czy też ex tunc (czyli wstecz).

Przechodząc do analizy wniesionej przez ubezpieczoną skargi o wznowienie postępowania należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że skarga ta była dopuszczalna, jako że została oparta na ustawowej podstawie, tj. na przepisie art. 401 ¹ k.p.c. – w postaci utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, na którym oparty był prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu wydany w sprawie, o wznowienie postępowania w której wnosiła T. M.. Skarga ubezpieczonej jest zasadna i jako taka podlega uwzględnieniu skutkując zmianą wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu wydanego w sprawie o sygnaturze akt: IV U 2621/11.

Zgodnie z przepisem art. 401 ¹ k.p.c. – można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Termin do wystąpienia ze skargą o wznowienie postępowania wynosi w takim przypadku trzy miesiące licząc od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 407 § 2 zd. pierwsze k.p.c.).

Ubezpieczona odwołuje się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. (sygn. akt: K 2/12; Dz. U. z dnia 22 listopada 2012 r., poz. 1285), dotyczącego zbadania zgodności art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726) w zakresie, w jakim z powodu uzyskiwania przez emeryta przychodu z tytułu zatrudnienia kontynuowanego po nabyciu prawa do emerytury bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą skutkuje zawieszeniem prawa do emerytury również wobec emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury na mocy wcześniejszych przepisów, bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy, z art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r., nr 36, poz. 175, ze zm.). Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227, ze zm.), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej .

Wymienione wyżej orzeczenie weszło w życie w dniu promulgacji (ogłoszenia w Dzienniku Ustaw), tzn. 22 listopada 2012 r. Ubezpieczona T. M. wniosła skargę o wznowienie postępowania do tutejszego Sądu Okręgowego w dniu 19 grudnia 2012 r. ( vide data na prezentacie biura podawczego Sądu – k. 3 akt sądowych), wobec czego należy uznać, że nie uchybiła terminowi do złożenia skargi, określonemu w przepisie art. 407 §2 zd. pierwsze k.p.c. Sama skarga jako taka jest dopuszczalna, albowiem faktycznie prawomocny wyrok zaskarżony przez ubezpieczoną został wydany m. in. na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.) – czyli tego samego, który został uznany za niezgodny z przepisem art. 2 Konstytucji RP na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. (sygn. akt: K 2/12), na które to orzeczenie powołała się T. M. w swojej skardze o wznowienie postępowania.

Jak podkreśla się w judykaturze – ogłoszenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego we właściwym organie publikacyjnym jest równoznaczne z utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego aktu normatywnego lub jego przepisu (przepisów) wyłącznie w zakresie określonym w sentencji tego wyroku (takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn. akt: I PK 116/2005, OSNP z 2006 r., nr 23-24, poz. 353; LexPolonica nr 1011749). Jeśli natomiast chodzi o czasowy zakres obowiązywania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, to należy powiedzieć, że wejście orzeczenia Trybunału w życie powoduje utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu (lub przepisów) ze skutkiem ex tunc (wstecz) - czyli tak, jak gdyby dany przepis nigdy nie obowiązywał. Skutki prawne w stosunku do wydanych decyzji lub orzeczeń, w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności ustawy, powstają ex tunc (analogiczne stanowisko w przedmiotowej kwestii zajął Naczelny Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z dnia 12 grudnia 1994 r., sygn. akt: SA/Łd 2535/94, Glosa z 1996 r., nr 8, poz. 8; LEX nr 24713). Powyższa konstatacja znajduje dosyć powszechną aprobatę w judykaturze. Przykładowo w wyroku z dnia 20 maja 2009 r. (sygn. akt: I CSK 379/08, OSNC z 2009 r., nr 12, poz. 172; LEX nr 531567) Sąd Najwyższy orzekł, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, w którym stwierdzono niezgodność z Konstytucją przepisu uchylającego wcześniej obowiązujący przepis, wywołuje skutek ex tunc, co oznacza, że przepis uchylony „odzyskuje” moc prawną ze skutkiem ex tunc (wstecznym) w chwili ogłoszenia orzeczenia Trybunału w organie promulgacyjnym. Z kolei np. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w postanowieniu z dnia 9 października 2007 r. (sygn. akt: I FSK 1261/07; LEX nr 440637) uznał, że zasadą jest, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzekające o sprzeczności w całości lub w części danego przepisu ustawy z Konstytucją, choć mają charakter konstytutywny są skuteczne ex tunc od dnia wejścia w życie zakwestionowanego aktu normatywnego. Od tej zasady istnieją wyjątki między innymi te określone w art. 190 ust. 3 Konstytucji RP. Z tego ostatniego przepisu wynika, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Tak więc przepis art. 190 ust. 3 ustawy zasadniczej przewiduje możliwość odroczenia przez Trybunał Konstytucyjny daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego uznanego za niekonstytucyjny. Innym wyjątkiem od zasady wstecznej mocy obowiązującej orzeczeń Trybunału jest sytuacja, w której skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego ex tunc naruszałaby zasadę ochrony praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji RP). W takim przypadku należy przyjąć, że wyrok Trybunału nie działa ex tunc w zakresie, w jakim naruszałoby to wspomnianą wyżej zasadę konstytucyjną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2011 r., sygn. akt: II CSK 335/10, OSNC z 2011 r., nr 10, poz. 114; LEX nr 787045).

Warto dodać, że podobne skutki (działające ex tunc) wywołuje wznowienie postępowania administracyjnego po wydaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, na mocy którego został uznany za niezgodny z Konstytucją RP akt normatywny będący uprzednio podstawą wydania decyzji przez organ administracji publicznej (np. przez organ rentowy). Wznowione postępowanie administracyjne zamykane jest wydaniem jednej z decyzji wymienionych w przepisie art. 151 k.p.a. Jak wskazuje się w piśmiennictwie - ta decyzja powinna uchylać wszelkie skutki aktu wydanego na podstawie wadliwie skonstruowanej normy. Mówiąc inaczej, zadaniem organu jest ponowne zbadanie sprawy w oparciu o stan prawny istniejący po wydaniu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny. Swą decyzją organ rentowy powinien objąć okres po wydaniu decyzji wadliwej, co prowadzi do wniosku, że decyzja wydana na podstawie art. 151 k.p.a. kształtuje prawo ubezpieczonego wstecz, sięgając do okresu obowiązywania decyzji uchylonej. Innymi słowy, wzruszalność prawomocnych i negatywnych decyzji rentowych w trybie przewidzianym przez art. 145a § 1 k.p.a. powinna zapewnić zainteresowanym odzyskanie pełni praw do świadczeń od momentu ich pozbawienia lub ograniczenia (por. Jacek Chmiel, Paweł Zaborniak Wznowienie postępowania w sprawie emerytalno-rentowej po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, Służba Pracownicza z 2013 r., nr 1, str. 25-27).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, wyrok Trybunału Konstytucyjnego wydany w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12, na który powołuje się T. M., ma moc wsteczną. Skuteczność ex tunc wskazanego wyżej orzeczenia nie narusza zasady ochrony praw nabytych, a wręcz przeciwnie – pozwala na chronienie tych praw, prowadzi bowiem do reaktywacji prawa do otrzymywania emerytury, której wypłata była zawieszona na mocy przepisu uznanego następnie przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą. Ponadto z sentencji wyroku Trybunału nie wynika, aby przedmiotowe orzeczenie miało działać jedynie na przyszłość. W tym stanie rzeczy w niniejszej sprawie zachodzą podstawy do zmiany zaskarżonego skargą o wznowienie postępowania – prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu wydanego w sprawie o sygnaturze akt: IV U 2621/11, albowiem organ rentowy powinien był wznowić wypłatę emerytury na rzecz ubezpieczonej już od dnia, od którego wypłata tego świadczenia została zawieszona – czyli od 1 października 2011 r. Skoro bowiem przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych […] (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.) utracił moc obowiązującą w zakresie, w jakim znajdował zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy – jako niezgodny z Konstytucją RP, to znaczy, że należy wrócić w pełni do stanu prawnego, który obowiązywał przed wprowadzeniem wymienionego wyżej przepisu do polskiego porządku prawnego. Skoro zaś wymieniony przepis stanowił podstawę zawieszenia wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 r. począwszy, to utrata jego mocy obowiązującej pociąga za sobą konieczność wznowienia wypłaty świadczenia emerytalnego od tej samej daty. Zachodzi bowiem konieczność uchylenia wszelkich skutków prawnych obowiązywania przepisu, który został uznany za niekonstytucyjny wyrokiem Trybunału wydanym w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12 – i to już od pierwszego dnia, w którym ów przepis zaczął funkcjonować (tzn. od dnia, w którym przepis ten zaczął skutkować zawieszaniem wypłaty emerytur), czyli od 1 października 2011 r. począwszy. Należy więc zapewnić ubezpieczonej T. M. odzyskanie pełni praw do świadczenia emerytalnego – od momentu wstrzymania jego wypłaty.

Jednocześnie należy zauważyć, że organ rentowy wznowił wypłatę emerytury na rzecz ubezpieczonej od dnia 1 grudnia 2012 r. ( vide decyzja na k. 226 akt emerytalnych) w związku z czym postępowanie sądowe było bezprzedmiotowe w zakresie, w jakim dotyczyło żądania wznowienia wypłaty świadczenia emerytalnego od wskazanej wyżej daty, albowiem ZUS Oddział w T. wydał decyzję, na mocy której częściowo uwzględnił roszczenie strony dotyczące tej materii. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 355 §1 k.p.c. umorzył postępowanie - jako bezprzedmiotowe – w części dotyczącej wypłaty emerytury należnej ubezpieczonej T. M. począwszy od dnia 1 grudnia 2012 r. (punkt I sentencji wyroku).

Ponadto Sąd Okręgowy w Toruniu na podstawie przepisu art. 412 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok tego Sądu wydany w sprawie o sygnaturze akt: IV U 2621/11 w ten sposób, że na podstawie przepisu art. 477 ^{(( 14 ))} § 2 k.p.c. zmienił decyzję o wstrzymaniu wypłaty emerytury (o numerze: (...)) w ten sposób, że zobowiązał pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. do podjęcia wypłaty emerytury ubezpieczonej T. M. począwszy od dnia 1 października 2011 r. (punkt II sentencji wyroku).

W skardze o wznowienie postępowania ubezpieczona złożyła m. in. wniosek o przyznanie jej przez organ rentowy ustawowych odsetek od zaległych świadczeń emerytalnych. Jest to nowe żądanie, które nie było dotychczas przedmiotem rozpoznania przez ZUS Oddział w T.. Stosownie do przepisu art. 477 ¹⁰ §2 k.p.c. – jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 477 ¹⁰ §2 k.p.c. przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T. do rozpoznania wniosek o przyznanie odsetek, ujęty w skardze o wznowienie postępowania z dnia 14 grudnia 2012 r. (punkt III sentencji wyroku).

Poza tym Sąd w oparciu o przepis art. 118 ust. 1a a contrario ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (punkt IV sentencji wyroku). W ocenie Sądu obowiązek orzeczenia o odpowiedzialności organu rentowego dotyczy również spraw toczących się na skutek wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Powyższa okoliczność wynika z faktu, że o odpowiedzialności organu rentowego Sąd jest zobowiązany orzec ex officio (z urzędu), na co wskazuje kategoryczne sformułowanie użyte przez ustawodawcę w przepisie art. 118 ust. 1a zd. drugie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym – „Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego”. Jak wskazuje analiza poglądów judykatury, obowiązek Sądu wynikający z cytowanego wyżej przepisu traktowany jest dosyć szeroko. W orzecznictwie przyjmuje się, że przepis zawarty w zdaniu drugim art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nakłada na Sąd przyznający prawo do świadczenia obowiązek zamieszczenia z urzędu ( ex officio) w sentencji wyroku rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego odnośnie do nieustalenia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, tj. zarówno stwierdzającego taką odpowiedzialność, jak i jej brak (takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 kwietnia 2010 r., sygn. akt: II UK 330/09; LEX nr 604220).

Zdaniem Sądu w przedmiotowej sprawie nie było podstaw do uznania, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12 obowiązywał wszak przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (uznany przez Trybunał za niezgodny z ustawą zasadniczą), na podstawie którego organy rentowe zawieszały wypłatę emerytur przysługujących ubezpieczonym, którzy nabywszy prawo do tych świadczeń przed dniem 1 stycznia 2011 r. kontynuowali zatrudnienie (nie rozwiązali stosunku pracy do dnia 1 października 2011 r.). Sądy Ubezpieczeń Społecznych oddalały odwołania ubezpieczonych od decyzji organów rentowych zawieszających wypłatę emerytur. W tej sytuacji pozytywne orzeczenie o odpowiedzialności organu rentowego – mimo uwzględnienia skargi o wznowienie postępowania – byłoby w ocenie Sądu Okręgowego nietrafne. Nie można przypisać organowi rentowemu odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, albowiem ZUS Oddział w T. – wydając decyzję z dnia 27 września 2011 r., na mocy której wstrzymał wypłatę emerytury przysługującej T. M. (str. 166-167 akt emerytalnych) - nie dopuścił się błędu w wykładni czy też zastosowaniu przepisów prawa materialnego, a jedynie zastosował przepisy obowiązujące w dacie wydania wskazanego wyżej rozstrzygnięcia. ZUS Oddział w T. nie może ponosić odpowiedzialności (w rozumieniu przepisu art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej) za stwierdzoną później niekonstytucyjność przepisu, na który się powołał jako na podstawę prawną decyzji wstrzymującej wypłatę świadczenia emerytalnego. W dacie wydania decyzji o wstrzymaniu wypłaty emerytury T. M. przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw nie był jeszcze uznany za niekonstytucyjny. Przepis, na który powołał się organ rentowy we wspomnianej wyżej decyzji (tj. art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych […] – Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.), przewidywał expressis verbis jego zastosowanie do tych ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do emerytury przed datą wejścia tego przepisu w życie. Wobec powyższego nie może być mowy o nieprawidłowej wykładni czy też błędnym zastosowaniu przedmiotowego przepisu przez organ rentowy – w dacie wydania decyzji o wstrzymaniu wypłaty emerytury. W konsekwencji nie można również mówić o odpowiedzialności ZUS Oddziału w T. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Mimo uwzględnienia skargi o wznowienie postępowania Sąd Okręgowy nie orzekał o kosztach procesu na rzecz ubezpieczonej (o co ta wnosiła w skardze o wznowienie postępowania), gdyż z akt sprawy nie wynikało, aby T. M. poniosła jakiekolwiek koszty w związku ze swoim udziałem w niniejszym postępowaniu sądowym.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył ZUS Oddział w T., zaskarżając punkt II wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej w zw. z art. 401 ¹ kpc poprzez zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lutego 2012 r. i poprzedzającej go decyzji z dnia 18 października 2011 r. i zobowiązanie ZUS do podjęcia wypłaty emerytury ubezpieczonej począwszy od dnia 1 października 2011 r. Z uwagi na powyższe wniósł o zmianę punktu II zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi w zakresie podjęcia wpłaty emerytury od 1 października 2011 r.

W uzasadnieniu wskazał, że Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. umocniła niezależność Trybunału Konstytucyjnego od władzy ustawodawczej. Wszystkie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego "mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne" (art. 190 ust. 1 Konstytucji). Oznacza to, że nie istnieje żadna droga odwołania się od orzeczenia, a orzeczenie jest wiążące, czyli rodzi obowiązek wykonywania dla wszystkich adresatów (wywiera skutki erga omnes). Orzeczenia dotyczące kontroli norm zapadają w formie wyroków i podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym był ogłoszony dany akt normatywny (art. 190 ust. 2 Konstytucji).

Podkreślenia wymaga fakt, iż w polskim systemie kontroli konstytucyjności przyjmuje się, że konsekwencją niezgodności aktu (normy) z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą nie jest jego nieważność ex tunc, ale tylko wadliwość (wzruszalność), konieczne jest więc wskazanie momentu, od którego taki akt przestanie obowiązywać. Zasadą jest, że następuje to z dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w odpowiednim organie urzędowym, ale Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekraczać osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a dwunastu miesięcy, gdy chodzi o inny akt normatywny (art. 190 ust. 3 Konstytucji). Odsunięcie w czasie wykonania orzeczenia zależy zawsze wyłącznie od samego Trybunału, stosownie do zasady jego niezależności. Podstawowym celem tego rozwiązania jest stworzenie możliwości dostosowania finansów państwowych do nowej sytuacji, jaka może wynikać na tle orzeczenia Trybunału.

Orzeczenie o niezgodności z Konstytucją umową międzynarodową lub ustawą może też wywoływać skutki w odniesieniu do przeszłości. Ponieważ w Polsce nie przyjęto niemieckiej koncepcji nieważności normy uznanej za niezgodną akty i orzeczenia podjęte wcześniej na podstawie tej normy nie ulegają automatycznemu anulowaniu. Każdy zainteresowany (a w pewnych wypadkach także prokurator) może jednak żądać ponownego rozpatrzenia sprawy prawomocnie zakończonej. Przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji wprowadza jako zasadę generalną że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności Konstytucją umową międzynarodową lub ustawą kontrolowanego aktu normatywnego (przepisu) stanowi "podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania".

W niniejszej sprawie należy wskazać, iż T. M. złożyła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem z r., powołując się na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13.11.2012 r. (sygn. akt K 2/12), który ogłoszony został 22.11.2012 r. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 28 ustawy z dnia 16.12.2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Z treści uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego wynika, że z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw tj. z dniem 22.11.2012 r. utracił moc art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. Natomiast art. 103a powołanej ustawy pozostał nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od 1 stycznia 2011 r. Ani w wyroku, ani też w jego uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny nie wskazał innej daty utraty mocy prawnej wskazanych wyżej przepisów. Oznacza to, że zakwestionowany przepis, do momentu ogłoszenia jego niezgodności z Konstytucją choć wadliwy, to jednak obowiązywał.

W związku z powyższym Oddział stoi na stanowisku, że Sąd Okręgowy w Toruniu w sposób bezzasadny zmienił zaskarżony wyrok z dnia 13.02.2012 r. i poprzedzającą go decyzję z dnia 18.10.2011 r. oraz zobowiązał Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. do podjęcia wypłaty emerytury na rzecz ubezpieczonej począwszy od dnia 1 października 2011 r.

Ubezpieczona w odpowiedzi na apelację wniesioną przez organ rentowy wniosła o jej oddalenie i wskazała, że zawarte w niej zarzuty są nieuzasadnione, a zaskarżony wyrok jest zgodny z prawem.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego jest bezzasadna i jako taka podlega w całości oddaleniu.

W pierwszym rzędzie należy przypomnieć, że Sąd odwoławczy nie jest związany zawartymi w apelacji zarzutami dotyczącymi naruszenia przepisów prawa materialnego i powinien wziąć pod uwagę – w granicach zaskarżenia – wszelkie stwierdzone uchybienia materialnoprawne – i to niezależnie od tego, czy zostały one podniesione w apelacji, czy też nie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 sierpnia 2006 r., sygn. akt: IV CSK 101/06, LEX nr 195416; z dnia 11 stycznia 2007 r., sygn. akt: II CSK 392/06, OSP z 2009 r., nr 5, poz. 55, LEX nr 276219 (z aprobującą glosą Moniki Wałachowskiej); z dnia 18 maja 2007 r., sygn. akt: I CSK 91/07, LEX nr 286761 oraz z dnia 7 kwietnia 2011 r., sygn. akt: I UK 357/10, LEX nr 863946 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt: III CZP 49/07, OSNC z 2008 r., nr 6, poz. 55; LEX nr 341125). Powyższa okoliczność wynika z faktu, że postępowanie apelacyjne choć jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednak zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego (tzw. system apelacji pełnej). Oznacza to, że Sąd drugiej instancji ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia (analogiczne stanowisko w powyższej kwestii zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lutego 2012 r., sygn. akt: IV CSK 290/11; LEX nr 1136006).

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia czasowego zakresu obowiązywania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. wydanego w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12, a konkretnie mówiąc – to, czy ów wyrok wywołuje skutki prawne z mocą wsteczną ( ex tunc), czy też działa wyłącznie na przyszłość ( ex nunc). Trzeba dodać, że poza sporem pozostawała okoliczność, iż ubezpieczona T. M. należy do kręgu osób, których wymieniony wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczy, albowiem nabyła ona prawo do emerytury od dnia 1 marca 2009 r. począwszy ( vide decyzja z dnia 20 marca 2009 r. – str. 62-63 akt emerytalnych) – czyli w okresie wskazanym w punkcie 9 uzasadnienia orzeczenia Trybunału (tzn. w przedziale czasu od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego wyrok Trybunału Konstytucyjnego wydany w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12 (na który w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Toruniu powoływała się T. M.) ma moc wsteczną i wywołuje skutki prawne już od dnia 1 października 2011 r. i w tym zakresie podziela on w całej rozciągłości poglądy i argumentację zawartą w rozważaniach Sądu I instancji, zatem nie ma konieczności powielania zawartych w tym uzasadnieniu argumentów prawnych, które Sąd II instancji przyjmuje za swoje. Należy podkreślić, że skuteczność ex tunc wskazanego wyżej orzeczenia Trybunału nie narusza zasady ochrony praw nabytych, a wręcz przeciwnie – pozwala na chronienie tych praw, prowadzi bowiem do reaktywacji prawa do otrzymywania emerytury, której wypłata była zawieszona na mocy przepisu uznanego następnie przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą, a z sentencji wyroku Trybunału nie wynika, aby przedmiotowe orzeczenie miało działać jedynie na przyszłość. W tym stanie rzeczy w niniejszej sprawie zachodziły podstawy do zmiany zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lutego 2012 r., a także decyzji ZUS Oddziału w T. z dnia 17 października 2011 r., albowiem organ rentowy powinien był wznowić wypłatę emerytury na rzecz ubezpieczonej już od dnia, od którego wypłata tego świadczenia została zawieszona – czyli od 1 października 2011 r. począwszy. Skoro bowiem przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych […] (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.) utracił moc obowiązującą w zakresie, w jakim znajdował zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy – jako niezgodny z Konstytucją RP, to znaczy, że należy wrócić w pełni do stanu prawnego, który obowiązywał przed wprowadzeniem wymienionego wyżej przepisu do polskiego porządku prawnego. Skoro zaś wymieniony przepis stanowił podstawę zawieszenia wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 r. począwszy, to utrata jego mocy obowiązującej pociąga za sobą konieczność wznowienia wypłaty świadczenia emerytalnego od tej samej daty. Zachodzi bowiem konieczność uchylenia wszelkich skutków prawnych obowiązywania przepisu, który został uznany za niekonstytucyjny wyrokiem Trybunału wydanym w sprawie o sygnaturze akt K 2/12 – i to już od pierwszego dnia, w którym ów przepis zaczął funkcjonować (tzn. od dnia, w którym przepis ten zaczął skutkować zawieszaniem wypłaty emerytur), czyli od 1 października 2011 r. począwszy. Należy więc zapewnić ubezpieczonej T. M. odzyskanie pełni praw do świadczenia emerytalnego – od momentu wstrzymania jego wypłaty.

W tym stanie rzeczy za bezzasadne trzeba uznać podniesione przez organ rentowy w apelacji zarzuty naruszenia przepisów prawa, tj. art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej oraz 401 ¹ § 1 k.p.c. Wszystkie zarzuty podniesione przez apelujący organ rentowy służyć mają bowiem wykazaniu, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego wydany w sprawie o sygnaturze akt: K 2/12 wywołuje skutki prawne jedynie na przyszłość ( ex nunc), tzn. dopiero od daty publikacji orzeczenia Trybunału w Dzienniku Ustaw, w związku z czym brak było podstaw do wznawiania postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lutego 2012 r. sygn. akt IV U 2621/11, a także przywrócenia ubezpieczonej prawa do emerytury od 1 października 2011 r. zaś tego poglądu Sąd Apelacyjny nie podziela – z przyczyn wskazanych powyżej. W tym miejscu warto jedynie dodać, że strona mogłaby skutecznie postawić zarzut uchybienia przepisowi art. 401 ¹ § 1 k.p.c. tylko wówczas, gdyby podstawa prawna wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lutego 2012 r. sygn. akt IV U 2621/11, nie była tożsama z art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726, ze zm.) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227, ze zm.), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, który Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 22 listopada 2012 r. został uznany za niekonstytucyjny. Ponieważ jednak tak nie było należy uznać, że niewątpliwie zaistniały podstawy do wznowienia sprawy na podstawie art. 401 ¹ § 1 k.p.c.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu został wydany zgodnie z prawem, albowiem nie narusza jakichkolwiek norm prawnych.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną (art. 385 k.p.c.).