Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Beata Wojtasiak (spr.)
Sędziowie	:	SA Elżbieta Borowska SA Jarosław Marek Kamiński
Protokolant	:	Izabela Lach

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2018 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko K. Ż.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 28 lipca 2017 r. sygn. akt I C 1669/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.100 złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

M. K. , prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) – M. K. w S. w pozwie skierowanym przeciwko K. Ż. domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy z dnia 10 października 2015 r. o podział majątku wspólnego, sprzedaży i przewłaszczenia na zabezpieczenie, zawartej w Kancelarii Notarialnej Notariusza J. N. (1) (Rep. (...) Nr (...)), na mocy której K. D. dokonał sprzedaży na rzecz M. D. niezabudowanej nieruchomości rolnej, nr geod. (...), o pow. 2,0720 ha położonej w B., powiat (...), województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim prowadzi (...), a następnie M. D. przeniosła na rzecz K. Ż. prawo własności tejże nieruchomości celem zabezpieczenia umowy pożyczki z dnia 15 maja 2015 r. - w zakresie wierzytelności przysługującej powodowi solidarnie wobec (...)w B., A. D. i K. D., stwierdzonej tytułem wykonawczym w postaci nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Białymstoku w dniu 18 grudnia 2015 r. (sygn. akt I Nc 122/15) oraz wierzytelności przysługującej powodowi wobec K. D. stwierdzonej tytułem wykonawczym w postaci nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym przez Sąd Rejonowy w Białymstoku w dniu 18 grudnia 2015 r. (sygn. akt VIII GNc 4851/15). Podał, że posiada wobec K. D. i solidarnych z nim dłużników (A. D. oraz (...)w S.) wymagalne roszczenia wynikające z w/w tytułów wykonawczych. W oparciu o nie Komornik Sądowy R. J. wszczął egzekucję, która okazała się bezskuteczna. Zdaniem powoda czynność zbycia nieruchomości na rzecz pozwanego została dokonana w celu uniemożliwienia prowadzenia egzekucji, co do tego składnika majątku, o czym pozwany wiedział, gdyż jest osobą bliską dla zbywcy, a ponadto był pracownikiem (...)

K. Ż. wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 28 lipca 2017 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę o podział majątku dorobkowego, umowę sprzedaży i umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, zawartą między K. D., M. D. i K. Ż. w dniu 5 października 2015 r., w zakresie opisanym w § 8 ust 1 tej umowy, na mocy której dłużnik powoda K. D. sprzedał swojej żonie M. D. swoją nieruchomość gruntową, opisaną w § 3 ust. 1 pkt 5 tej umowy, działkę gruntu nr geod. (...) położoną w B., jednostka ewidencyjna B., powiat (...), województwo (...), o powierzchni 2,0720 ha, ujętej w księdze wieczystej Kw (...) prowadzonej w Sądzie Rejonowym w Bielsku Podlaskim, której własność M. D. następnie przeniosła na rzecz swojego brata K. Ż. w celu zabezpieczenia zwrotu pożyczki udzielonej jej przez tegoż K. Ż., a opisanej w § 8 ust. 2 i § 13 umowy, na warunkach opisanych w §§ od 14 do 22 tej umowy - w celu umożliwienia powodowi zaspokojenia jego wierzytelności wobec dłużnika K. D., stwierdzonych: a/ nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Białymstoku dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawie I Nc 122/15, w kwocie 178.657,62 zł z należnymi odsetkami i kosztami, b/ nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym przez Sąd Rejonowy w Białymstoku dnia 18 grudnia 2015 roku w sprawie VIII GNc 4851/15, w kwocie 34.321,21 zł z należnymi odsetkami i kosztami; orzekł tez o kosztach postępowania.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

M. K., prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...)– M. K., zajmującą się hurtową sprzedażą materiałów budowlanych.

W 2015 r. z jego usług korzystała (...) w S., której wspólnikami oraz członkami zarządu byli bracia A. D. i K. D.. W firmie powoda zaopatrywał się również K. D. prowadzący odrębną działalność gospodarczą pod firmą (...) K. D..

W dniu 30 października 2015 r. powód zawarł z(...) umowę współpracy handlowej. W umowie tej (...) przyznała, że z tytułu wcześniejszych transakcji, posiada wymagalne zobowiązanie wobec Dostawcy (powoda) w łącznej kwocie 150.395,35 zł i zobowiązał się do jego spłaty w miesięcznych ratach nie mniejszych niż 30.000 zł każda - płatnych do dnia 15 każdego miesiąca. Płatność pierwszej raty miała nastąpić do 15 listopada 2015 r. Zgodnie z § 7 umowy wykonanie umowy zostało zabezpieczone wekslem in blanco, poręczonym przez A. D. i K. D..

Z uwagi na niewywiązanie się z obowiązków spłaty zobowiązań, powód na podstawie § 7 umowy, w dniu 20 listopada 2015 r. wypełnił weksel in blanco na kwotę 178.657,62 zł. W tym samym dniu wezwał K. D. do zapłaty weksla.

K. D. nie zastosował się do tego wezwania, wobec czego powód w dniu 1 grudnia 2015 r. skierował pozew przeciwko (...), A. D. i K. D. o zapłatę. Sąd Okręgowy w Białymstoku nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym nakazał(...), A. D. i K. D., aby zapłacili solidarnie na rzecz (...) M. K. w S. kwotę 178.657,62 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 grudnia 2015 r. oraz 2.234 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych (sygn. akt I Nc 122/15).

W dniu 30 października 2015 r. powód zawarł również umowę współpracy handlowej z K. D. prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) K. D., której wykonanie zostało zabezpieczone wekslem in blanco. Z uwagi na brak spłaty należności za zakupiony towar, powód w dniu 20 listopada 2015 r., na mocy § 5 umowy, wypełnił podpisany przez K. D. weksel in blanco na kwotę 34.321,21 zł.

W dniu 1 grudnia 2015 r. wniósł pozew o zapłatę, zaś Sąd Rejonowy w Białymstoku nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym nakazał K. D. prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą (...) K. D. w S., aby zapłacił na rzecz powoda kwotę 34.321,21 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 grudnia 2015 r. oraz 430 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (sygn. akt VIII GNc 4851/15).

(...), ani K. D. nie spłacili zadłużenia, w związku z czym powód skierował do Komornika Sądowego przy (...)w (...) R. J. wnioski o wszczęcie postępowań egzekucyjnych. Egzekucja komornicze okazały się bezskuteczne, wobec czego oba postępowania zostały umorzone (sygn. akt: JR KM 540/16 i JR KM 567/16). Obecnie na skutek wniosku powoda prowadzona jest jedynie egzekucja w stosunku do działki rolnej położonej w okolicy B. o wartości około 40.000 zł należącej do A. D..

Komornik R. J. prowadził i prowadzi postępowanie egzekucyjne z wniosków innych wierzycieli wobec (...). Do października 2015 r. były one skuteczne, natomiast w okresie późniejszym majątek tego podmiotu okazał się niewystarczający do zaspokojenia wierzycieli, bowiem wierzytelności publicznoprawne (podatkowe, ubezpieczeniowe), podlegające zaspokojeniu w kolejności wcześniejszej, są większe niż kwota oszacowania.

W dniu 5 października 2015 r. przed notariuszem J. N. (2) została sporządzona umowa o podział majątku wspólnego, umowa sprzedaży i przewłaszczenia na zabezpieczenie zawarta między M. D., K. D. oraz K. Ż.. W akcie notarialnym dokonano podziału majątku wspólnego M. i K. małżonków D. w ten sposób, że wchodząca dotychczas w skład majątku wspólnego nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym położona w N., jednostka ewidencyjna B., powiat (...), województwo (...), nr geod. (...), o pow. 1,4180 ha ujęta w KW (...) stanowić będzie wyłączną własność M. D.. Umową tą K. D. sprzedał również żonie wchodzące w skład jego majątku osobistego nieruchomości rolne, w tym położoną w B., nr geod.(...) o powierzchni 2,0720 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Bielsku Podlaskim urządzona jest księga wieczysta nr (...), a także nieruchomości oznaczone nr geod. Nr: (...) o łącznej pow. 17,3350 ha. Zgodnie z umową M. D. dokonała zakupu nieruchomości za środki pochodzące z pożyczki udzielonej w dniu 15 maja 2015 r. przez jej brata K. Ż.. W celu zabezpieczenia zwrotu tej pożyczki wraz z należnymi odsetkami w wysokości 35%, M. D. tą samą umową przeniosła na K. Ż. własność zakupionych od męża nieruchomości rolnych nr:(...). K. Ż. zobowiązał się do powrotnego przeniesienia własności przewłaszczonych nieruchomości niezwłocznie po spłacie pożyczki wraz z należnymi odsetkami.

K. Z., pomimo braku upływu terminu do zwrotu pożyczki udzielonej siostrze, sprzedał przewłaszczone nieruchomości. Nie ujawnił jednak osoby nabywcy, daty zbycia, ani uzyskanej kwoty.

Powód pismem z dnia 13 września 2016 r. wezwał K. Ż. do zapłaty kwot należnych mu solidarnie od pozwanych w sprawach: I Nc 122/15 Sądu Okręgowego w Białymstoku i VIII GNc 4851/15 Sądu Rejonowy w Białymstoku, wskazując na przejęcia nieruchomości opisanej w księdze wieczystej nr (...) z pokrzywdzeniem wierzyciela.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie, odnosząc się do zarzutów pozwanego, wyjaśnił że toczące się wobec (...) postępowanie upadłościowe, nie stanowi przeszkody do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko członkowi zarządu tej spółki.

Za niezasadny uznał również zarzut wystąpienia stanu powagi rzeczy osądzonej (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), albowiem sprawa sygn. akt I C 1859/16 dotyczyła uznania innej niż oceniana w niniejszym postępowaniu czynności prawnej, dokonanej przez innego dłużnika (A. D.) i innej pozwanej (żony A. D.), za bezskuteczną wobec powoda - M. K..

Nie znajdując przeszkód formalnych do rozpoznania sprawy, stwierdził że całokształt zebranego w niej materiału dowodowego, pozwala na uznanie, iż zostały spełnione przesłanki do uznanie za bezskuteczną wobec powoda spornej czynności prawnej. Wskazał, że z okoliczności sprawy wynikało, iż czynność ta została dokonana przez dłużnika (K. D.) ze świadomością pokrzywdzeniem powoda (wierzyciela), a pozwany, który uzyskał z niej korzyść majątkową, wiedział o tym lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się o tym dowiedzieć (art. 527 § 1 i 2 k.c.).

Wyjaśnił, że zebrane dowody, w szczególności pochodzące z akt postępowania egzekucyjnego (sygn. akt: JR KM 540/16 i JR KM 567/16), wskazują iż dłużnik powoda K. D. dokonując spornej czynności prawnej wyzbył się wartościowego składnika własnego majątku (nieruchomości rolnej o pow. 2,0720 ha) na rzecz członków rodziny, umożliwiając tym samym, co najmniej częściowe pokrycie zobowiązań wobec wierzyciela. W dacie zawierania umowy miał on pełną świadomość o istnieniu zobowiązania powoda, a także swojej sytuacji majątkowej (niewypłacalności), a zatem wiedział też, że wyzbycie się części majątku na rzecz żony, uniemożliwi powodowi zaspokojenie się z niego powoda.

Sąd zwrócił uwagę, że w sytuacji, gdy małżonka dłużnika dokonała dalszego przewłaszczenia nieruchomości, zastosowanie znajduje art. 531 § 2 k.c., stanowiący, iż w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.

Zdaniem Sądu, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie miała charakter nieodpłatny, albowiem miała na celu jedynie zabezpieczenie wierzytelności (umowy pożyczki). Dodał, że przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy nie następuje z zamiarem trwałego wyzbycia się jej własności. Intencją stron umowy o przewłaszczenie na zabezpieczenie nie jest bowiem przeniesienie własność rzeczy. Dopiero w razie niespłacenia długu, wierzyciel może zaspokoić z niej swoją wierzytelność.

Wskazując na nieodpłatny charakter umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, Sąd uznał też, że w takiej sytuacji powód był zwolniony z obowiązku wykazania wiedzy pozwanego o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną. Powołał się przy tym na domniemanie z art. 527 § 3 k.c., wskazując że na powiązanie pozwanego z dłużnikami powoda (jest szwagrem K. D. oraz zajmował kierownicze stanowisko w (...)).

O kosztach procesu postanowił zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 113 ustawy o kosztach sądowych w spawach cywilnych.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany, który zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

- art. 527 k.c. przez błędne uznanie, że w okolicznościach niniejszej sprawy wystąpiły przesłanki do uznania spornej czynności prawnej (umowy) za bezskuteczną wobec powoda;

- art. 199 §1 k.p.c. przez błędne uznanie, że tocząca się przed (...)w (...) sprawa o sygn. akt I C 1859/16 nie jest tożsama z niniejszą sprawą.

Domagał się zmiany rozstrzygnięcia w sprawie poprzez oddalenie powództwa.

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie odnieść należało się do najdalej idącego jej zarzutu, tj. dotyczącego wydania wyroku w warunkach nieważności postępowania. Na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego pozwany podnosił, że o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami, przed Sądem Rejonowym w Białymstoku toczy się już postępowanie sygn. akt I C 1859/16 ( lis pendens), zaś obecnie twierdził, że sprawa ta została już poprzednio prawomocnie osądzona ( res iudicata), wobec czego, zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd miał obowiązek odrzucenia pozwu.

Analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie w szczególności akt sprawy sygn. akt I C 1859/16, wskazuje jednoznacznie, że zarzuty te są oczywiście bezzasadne.

Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) zachodzi, jeśli w sprawie uprzednio już osądzonej prawomocnym wyrokiem oraz w sprawie później wniesionej występuje tożsamość stron oraz identyczność przedmiotu rozstrzygnięcia w związku z podstawami obu powództw. Przy czym do uznania, że sprawa została prawomocnie osądzona, koniecznym jest stwierdzenie, że w obydwu sprawach chodzi o to samo roszczenie, strony obydwu procesów są identyczne oraz, że utrzymywane się te same okoliczności, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia w pierwszej sprawie.

Tymczasem już nawet pobieżna analiza akt postępowania sygn. akt I C 1859/16 pozwala na przyjęcie, że nie może być mowy o istnieniu ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej. Skarżący bowiem w swoich wywodach zdaje się całkowicie pomijać bezsporny fakt, że zakończony wcześniej proces cywilny nie toczył się między tymi samymi stronami (stroną pozwaną była M. D. - żona A. D.), zaś przedmiotem rozstrzygnięcia objęta była zupełnie inna czynność prawna (zawarta pomiędzy A. i M. małżonkami D. w dniu 6 kwietnie 2016 r. umowa o podział majątku wspólnego i sprzedaży nieruchomości - Rep. (...) Nr (...)). Wydanie prawomocnego wyroku w sprawie sygn. akt I C 1859/16, nie stanowiło więc przeszkody do wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, albowiem nie występuje pomiędzy nimi, ani tożsamość podmiotowa, ani przedmiotowa. W takiej sytuacji nie można mówić o stanie rzeczy osądzonej.

Przechodząc do oceny zarzutu dotyczącego naruszenia przepisów prawa materialnego wskazać na wstępie należy, że przedmiotem skargi paulińskiej, zgodnie z treścią art. 527 k.c., może być tylko taka czynność, która po pierwsze powoduje lub pogłębia stan niewypłacalności dłużnika, po drugie – przynosi korzyść majątkową osobie trzeciej. W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne (art. 531 § 2 k.c.).

Analiza treści apelacji skarżącego wskazuje, że na gruncie sprawy niniejszej bezspornym było, iż wskutek zawarcia pomiędzy K. i M. małżonkami D. umowy z dnia 10 października 2015 r. o podział majątku wspólnego i sprzedaży niezabudowanej nieruchomości rolnej nr geod. (...), o pow. 2,0720 ha położonej w B., powiat (...), województwo (...), dla której (...) w (...) prowadzi (...), a następnie przeniesieniem własności tejże nieruchomości na rzecz K. Ż., pozwany uzyskał konkretny walor majątkowy, kosztem majątku dłużnika M. K..

Niekwestionowany był także w trakcie trwania procesu związek zaskarżonej czynności ze stanem niewypłacalności dłużnika. Przypomnienia zatem jedynie wymaga, że w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 k.c. oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Ciężar udowodnienia niewypłacalności bądź jej pogłębienia, zgodnie z regułą art. 6 k.c., spoczywa na wierzycielu.

W niniejszym postępowaniu powód podołał temu obowiązkowi, obrazując stan niewypłacalności stosownymi orzeczeniami sądowymi potwierdzającymi istnienie i wysokość wierzytelności, a przede wszystkim komorniczymi wskazującymi na bezskuteczność egzekucji prowadzonej z majątku dłużnika K. D.. Z kolei pozwany w zasadzie nie podjął się nawet próby wykazania, że zaskarżona czynność nie pogłębiła stanu niewypłacalności tego dłużnika, w okolicznościach tej konkretnej sprawy. Jego obrona sprowadzała się do podnoszenia argumentów o jego przeświadczeniu, że majątek znajdującej się w upadłości (...) jest wystarczający do zaspokojenia wierzytelności powoda, a nadto mogą być one zaspokojone one z nieruchomości będącej przedmiotem czynności prawnej pomiędzy innym dłużnikiem A. D. a jego żoną M. D., która została uznana za bezskuteczną w sprawie sygn. akt I C 1859/16. W efekcie pozwany wywodził, że skoro powód może zaspokoić się z majątku innych dłużników odpowiedzialnych solidarnie z K. D., zatem nie ma potrzeby aby kierować egzekucję do majątku tego dłużnika, a tym samym nie ma podstaw do kwestionowanie dokonanych przez niego rozporządzeń tym majątkiem.

Takie stanowisko nie znajduje jednak oparcia w przepisach prawa.

Zgodnie bowiem z art. 366 § 1 k.c. kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Jest to tak zwana solidarność bierna czyli solidarność dłużników. Wierzyciel ma zatem prawo samodzielnie wybrać dłużnika spośród osób zobowiązanych solidarnie i wnieść przeciwko niemu pozew do sądu, domagając się uregulowania całego świadczenia, tak jakby on był jedynym zobowiązanym. Ma prawo też w jednym pozwie dochodzić zapłaty od wszystkich dłużników zobowiązanych solidarnie lub tylko od niektórych z nich albo wystąpić z odrębnymi pozwami przeciwko każdemu lub niektórym. Pozostali nie mogą jego wyboru skutecznie zakwestionować ani ograniczyć, np. zmusić go do pozwania pozostałych dłużników solidarnych lub skutecznie domagać się, aby nieuregulowaną kwotę rozdzielił pomiędzy wszystkich dłużników i każdego z nich osobno wzywał do zapłaty (por. wyroki Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2000 r., sygn. akt III CKN 1352/00, z 5 listopada 1966 r., sygn. akt II CR 387/66). Z podobnych uprawnień może skorzystać przy przeprowadzaniu egzekucji. Może skierować ją przeciwko wszystkim dłużnikom solidarnym albo tylko niektórym, a także zmienić zdanie i złożyć wniosek o umorzenie egzekucji przeciwko niektórym z nich i domagać się przeprowadzenia jej przeciwko pozostałym. W sytuacji zaś, gdy zobowiązanie zostanie zaspokojone przez jednego z dłużników solidarnych, dłużnik ten ma możliwość zgodnie z art. 376 § 1 k.c. na podstawie treści istniejącego pomiędzy współdłużnikami stosunku prawnego żądać zwrotu od współdłużników. W przypadku gdy ze stosunku prawnego łączącego współdłużników nie wynika w jakich częściach współdłużnicy mają obowiązek spłacenia dłużnika, który zaspokoił wierzyciela, dłużnik ten może żądać zaspokojenia w częściach równych (roszczenie regresowe dłużnika).

Z treści apelacji wynikało również, że skarżący zmierzał do podważenia prawidłowości zastosowania w okolicznościach sprawy przez Sąd I instancji art. 527 k.c. i wykazania, że nie zostały spełnione przesłanki uznania czynności prawnej za bezskuteczną. W celu czytelnego odniesienia się do postawionego w ten sposób zarzutu należy przypomnieć, że Sąd Okręgowy uznając że zachodzą przesłanki do uwzględniania powództwa powołał się na domniemania, o których mowa w art. 527 § 3 k.c. oraz art. 531 § 2 k.c.

Wyjaśnić przy tym należy, że jedną z przesłanek subiektywnych skargi pauliańskiej, przewidzianych w art. 527 § 1 k.c., jest to, że osoba trzecia wprawdzie nie wiedziała o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, ale przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o takiej intencji dłużnika. Podstawowym problemem związanym z pojęciem świadomości jest fakt, że sfera ta dotyczy odczuć z dziedziny psychologii i związana jest ściśle z procesem myślowym jednostki i wręcz jej sposobem odczuwania świata. Dlatego też bezpośrednie dokonanie oceny świadomości jest bardzo trudne, wręcz niemożliwe do jednoznacznego określenia. Stąd też wprowadzone na mocy art. 527 § 3 k.c. domniemanie prawne stanowi istotne ułatwienie dowodowe. Nie da się go odczytać inaczej, jak tylko nakazania przez ustawodawcę przyjęcia, bez konieczności dowodzenia tego przez wierzyciela, że osoba trzecia pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem wiedziała o istnieniu długu oraz konsekwencjach dokonywanej czynności dla możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela (art. 527 § 2 k.c.).

Przepis art. 527 § 3 k.c. reguluje ułatwienie dowodowe oparte na stosunku bliskości dłużnika i osoby trzeciej. Owo ułatwienie polega na zastosowaniu do wykazania tej okoliczności domniemania prawnego. W celu skorzystania z tego domniemania konieczne jest wykazanie przez wierzyciela pauliańskiego jego podstawy. Ową podstawą jest to, że osobę trzecią łączył z dłużnikiem stosunek bliskości w chwili dokonania czynności prawnej krzywdzącej wierzyciela. W razie wykazania podstawy domniemania wierzyciel pauliański nie ma obowiązku dalszego dowodzenia, że osoba trzecia (czwarta) wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła dowiedzieć się o świadomości pokrzywdzenia wierzycieli przez dłużnika. Ciężar wykazania okoliczności przeciwnych przechodzi na osobę trzecią (czwartą), która w ramach działań zwalczających domniemanie oparte na stosunku bliskości osoba może sięgnąć po dowód przeciwieństwa. W ramach tego dowodu powinna udowodnić, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć.

W celu obalenia tego domniemania nie było zatem wystarczające jedynie samo stwierdzenie, że pozwany jako najbliższy członek rodziny (brat M. D. i szwagier jej męża A. D.) oraz bliski współpracownik pozostałych dłużników solidarnych nie miał wiedzy o ich rzeczywistej sytuacji finansowej. Niezbędne było bowiem wykazanie przez pozwanego, że w dochował należytej staranności, a więc podjął działania w celu ustalenia stanu faktycznego na podstawie dokumentów czy zaświadczeń, na podstawie których można byłoby przyjąć, że istotnie nie wiedział o rzeczywistym zadłużeniu dłużnika i skutkach wynikających dla jego wierzycieli z dokonania kwestionowanej czynności prawnej. Wniosek ten uzasadnia szczególny charakter stosunków łączących osobę trzecią (czwartą) z dłużnikiem, których istota polega na bliskiej więzi osobistej między nimi. Wiąże się z tym z reguły możliwość pozyskania przez tę osobę szerszej wiedzy na temat sytuacji życiowej dłużnika, w tym jego stanu majątkowego, niż przez osobę obcą dłużnikowi, która okazjonalnie dokonała z nim czynności prawnej.

Dlatego też na aprobatę zasługuje ta część wywodów Sądu Okręgowego, z której wynikało, że zarówno małżonka dłużnika (M. D.), jak również pozwany K. Ż., przy zachowaniu minimalnej staranności, powinni powziąć wiedzę o nie najlepszej sytuacji finansowej dłużnika (ich męża i szwagra). Sąd ten w szeroko uzasadnionym wywodzie trafnie zwrócił uwagę na powiązania rodzinne, osobowe i zawodowe stron spornej umowy oraz dłużników solidarnych, ich wzajemne relacje i kontakty, a także tło gospodarcze dokonywanych przesunięć majątkowych, w tym złą kondycję majątkową. Także tę część motywów zaskarżonego orzeczenia Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własną, tak więc nie ma potrzeby jej powielania.

Reasumując stwierdzić zatem należy, że wobec zaostrzonych w stosunku do wynikających z art. 527 § 1 k.c. przesłanek obrony osoby trzeciej (czwartej) - wymienionej w art. 527 § 3 k.c. (art. 531 § 2 k.c.), powoływanie się przez pozwanego jedynie na przeświadczenie o dobrej kondycji finansowej dłużników powoda, nie było wystarczające do obalenia domniemań prawnych, które ustawodawca wprowadził celem złagodzenia spoczywającego na stronie powodowej, niełatwego do wykazania dowodowo, obowiązku udowodnienia, że osoba trzecia (czwarta) wiedzieć powinna o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Nie znajdując zatem podstaw do uwzględniania zarzutów apelacji i zakwestionowania dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny, co do istnienia przesłanek do uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda zaskarżonej czynności prawnej, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego.

O kosztach postępowania apelacyjnego, postanowił zaś na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 §1 k.p.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powoda poniesione przez niego koszty zastępstwa procesowego, których wysokość (8.100 zł) została ustalona na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800).

(...)