Serwis Internetowy Portal Orzeczeń używa plików cookies. Jeżeli nie wyrażają Państwo zgody, by pliki cookies były zapisywane na dysku należy zmienić ustawienia przeglądarki internetowej. Korzystając dalej z serwisu wyrażają Państwo zgodę na używanie cookies , zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

I C 2044/17 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie z 2018-11-06

Sygn. akt I C 2044/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2018 roku

Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: ASR Ewa Malinka

Protokolant: Joanna Bobrowska

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2018 roku w Dzierżoniowie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. B. (1)

przeciwko K. B. (2)

o zachowek

I/  zasądza od pozwanej K. B. (2) na rzecz powoda K. B. (1) kwotę 2 662,50 zł (dwa tysiące sześćset sześćdziesiąt dwa złote pięćdziesiąt groszy);

II/  oddala powództwo w pozostałej części;

III/  zasądza od pozwanej K. B. (2) na rzecz powoda K. B. (1) kwotę 46,51 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV/  nakazuje zapłacić na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie powodowi K. B. (1) kwotę 574,50 zł tytułem zwrotu wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 2044/17

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 16 października 2017 r. powód K. B. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanej K. B. (2) kwoty 5000 zł tytułem zachowku po zmarłej Ł. B. (w pozwie wartość przedmiotu sporu została wskazana na 5000 zł, podczas gdy w punkcie 1. pozwu powód wniósł o zasądzenie kwoty 4 000 zł, jednak na rozprawie w dniu 23 stycznia 2018 r. pełnomocnik powoda sprecyzowała, że powód domaga się zasądzenia kwoty 5000 zł). Powód wniósł nadto o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Na uzasadnienie żądania powód podał, że dnia 4 października 2016 r. zmarła Ł. B., pozostawiając po sobie ośmioro dzieci, w tym powoda i pozwaną. Za życia dokonała darowizny udziału w wysokości 7/16 części w nieruchomości gruntowej zabudowanej położonej w (...). Wartość udziału w nieruchomości wynosi ok. 80 000 zł, a zatem udział spadkowy każdego z dzieci spadkodawczyni wynosiłby ponad 10 000 zł. Kwota należnego zachowku stanowi zaś połowę tej kwoty.

W odpowiedzi na pozew pozwana K. B. (2) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwana przyznała, że otrzymała w darowiźnie udział w nieruchomości położonej w (...), zakwestionowała jednak podawaną przez powoda wartość tego udziału stanowiącą podstawę do obliczenia należnego powodowi zachowku. W umowie darowizny wartość darowanego pozwanej udziału we współwłasności określono na kwotę 50 000 zł i nie ma powodów przyjmować, że obecna wartość jest wyższa. Nadto, w umowie darowizny na rzecz darczyńcy, Ł. B., ustanowiona została służebność mieszkania, która obniża wartość darowizny. Zwróciła też uwagę, że nie toczyło się dotychczas postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej Ł. B., nie został również sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia, nie są więc jeszcze stwierdzone prawa do pozostawionego przez nią spadku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie umowy darowizny z dnia 4 sierpnia 2011 r. zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem L. B., rep. A nr 5742/2011, Ł. B. darowała córce K. B. (2) swój udział wynoszący 7/16 części we współwłasności działki gruntu nr (...) o powierzchni 0,1944 ha, zabudowanej domem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym, położonej w P., K. nr 5, objętej księgą wieczystą KW nr (...).

Jednocześnie K. B. (2) zobowiązała się w tym akcie notarialnym zapewnić swojej matce Ł. B. w ramach swojego udziału we współwłasności nieruchomości prawo do dożywotniego i bezpłatnego zamieszkiwania w domu mieszkalnym będącym przedmiotem umowy darowizny.

Dowód : odpis aktu notarialnego sporządzony w dniu 4 sierpnia 2011 r. przed notariuszem L. B. w Kancelarii Notarialnej w D., rep. A nr 5742/2011 – k. 33-35, wydruk księgi wieczystej nr (...) - k. 9-19.

Ł. B. zmarła w dniu 4 października 2016 r. we W..

Dowód : odpis skrócony aktu zgonu Ł. B. – k. 20.

W chwili śmierci Ł. B. była rozwiedziona. Pozostawiła po sobie ośmioro dzieci, w tym powoda K. B. (1) i pozwaną K. B. (2).

Bezsporne (a także: odpis skrócony aktu zgonu Ł. B., odpis skrócony aktu małżeństwa K. B. (1) - k. 20).

Nieruchomość będąca przedmiotem darowizny według stanu na dzień 4 sierpnia 2011 r. była w złym stanie technicznym, zagrażającym bezpieczeństwu, nie nadającym się do zamieszkania. Wobec tego nie mogła być przedmiotem najmu, a ustanowiona w akcie notarialnym z dnia 4 sierpnia 2011 r. służebność mieszkania nie ma wpływu na wartość nieruchomości.

Biorąc pod uwagę stan nieruchomości oraz charakter rynku regionalnego, wartość rynkowa prawa udziału 7/16 we współwłasności nieruchomości położonej w granicach działki oznaczonej nr (...) obręb (...) K., w miejscowości K. nr 5, Gmina P., objętej księgą wieczystą KW nr (...), ustalona według stanu na dzień dokonania darowizny tj. 4 sierpnia 2011 r. oraz według cen aktualnych wynosi 42 600 zł.

Dowód : przesłuchanie powoda K. B. (1), przesłuchanie pozwanej K. B. (2) – e-protokół z rozprawy z dnia 10.05.2018 r. – koperta k. 48, opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości K. B. (3) – k. 71-96.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów prywatnych, przesłuchania stron oraz opinii biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości.

Opinia biegłej została sporządzona w sposób rzetelny, a wnioski opinii należycie uzasadnione. W ocenie Sądu, wartość nieruchomości wskazana przez biegłą została ustalona w sposób prawidłowy, odpowiadający realiom rynkowym, a zatem brak jest podstaw do jej kwestionowania.

Sąd oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków A. B. i A. S.. Okoliczności, na które dowód ten został zawnioskowany, tj. okoliczność dokonania darowizny na rzecz pozwanej i treści tej umowy, nie były w sprawie sporne. Z kolei okoliczność zachowania pozwanej względem matki Ł. B. nie miała w niniejszej sprawie jakiegokolwiek znaczenia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo o zachowek po Ł. B. zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Podstawą prawną dochodzonych roszczeń jest przepis art. 991 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Podkreślić należy, że osoby wymienione w cytowanym przepisie nie mogą być wolą spadkodawcy pozbawione prawa do uzyskania części spadku w postaci zachowku, chyba że występują przesłanki do wydziedziczenia (art. 1008-1010 k.c.).

Uprawniony należny mu zachowek może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 k.c.). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu - w myśl powołanego przepisu - przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek). Stąd jednoznaczny wniosek, że o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu. Jeżeli natomiast nie otrzymał, roszczenie o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy, i choćby współspadkobierca - adresat jego roszczenia sam też był uprawniony do zachowku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.02.2004 r., II CK 444/02, Biul. SN 2004/7/9). Podkreślić należy, że odpowiedzialność spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku, który sam jest uprawniony do zachowku, ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

W celu obliczenia wysokości przysługującego powodowi zachowku w pierwszej kolejności należało określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony był powołany do spadku z ustawy.

Spadkodawczyni Ł. B. miała ośmioro dzieci, zatem udział każdego z nich w spadku, w tym także powoda, zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego wynosi 1/8 części. Udział ten należało następnie pomnożyć, stosownie do art. 991 § 1 k.c., przez 1/2, albowiem powód w dacie otwarcia spadku był osobą pełnoletnią, zdolną do pracy zarobkowej. Otrzymany wynik – 1/16 jest to udział spadkowy powoda stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

W tym miejscu wskazać należy, że występując z roszczeniem o zachowek nie jest koniecznym stwierdzenie nabycia spadku. W kręgu osób ewentualnie uprawnionych do zachowku znajdują się zstępni (dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice, którzy w wyniku dziedziczenia ustawowego otrzymaliby spadek (por. art. 991 § 1 k.c.). Przepis art. 1027 k.c. stanowi natomiast, że wobec osób trzecich, spadkobierca może udowodnić swoje prawa tylko stwierdzeniem nabycia spadku (albo aktem poświadczenia dziedziczenia). Mając na uwadze powyższe należy uznać, że co do zasady dla możliwości wystąpienia z roszczeniem o zachowek przez uprawnionego nie jest konieczne wcześniejsze potwierdzenie swojego statusu, poprzez postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (albo akt poświadczenia dziedziczenia). Wskazany przepis art. 1027 k.c., dotyczy bowiem tylko sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swoje prawa z tytułu dziedziczenia. Przepis ten nie odnosi się natomiast do sytuacji gdy osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy. Pogląd taki został wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 czerwca 1975 roku, III CRN 102/75. Sąd Najwyższy zwrócił przy tym uwagę, że przepis art. 1027 k.c. tym bardziej nie znajduje zastosowania w stosunkach pomiędzy współspadkobiercami, tj. gdy jeden ze spadkobierców ustawowych występuje o zachowek wobec drugiego. W uchwale zaś Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1967 roku, III CZP 29/67, wyjaśniono, że „jeżeli prawa do spadku nie zostały stwierdzone, sąd w sprawie o zachowek ustala jako przesłankę rozstrzygnięcia przymiot spadkobierców”.

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993-995 k.c.). W tym zakresie konieczne jest określenie czystej wartości spadku, a więc różnicy pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż w dacie otwarcia spadku, spadkodawczyni Ł. B. nie posiadała żadnego majątku ruchomego, nie przysługiwała jej też własność nieruchomości.

Jedynym zatem składnikiem majątkowym, który należało wziąć pod uwagę przy ustalaniu substratu zachowku był udział w nieruchomości, stanowiący przedmiot umowy darowizny, zawartej przez spadkodawczynię Ł. B. w dniu 4 sierpnia 2011 r. z pozwaną K. B. (2). Obowiązek doliczenia tej darowizny wynika z treści art. 994 § 1 k.c. a contrario, który to przepis wskazuje, iż jedynie drobne darowizny zwyczajowo przyjęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, są wyłączone od doliczenia.

Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. „wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”. Uwzględniając wskazaną normę prawną, biegła sądowa z zakresu szacowania nieruchomości K. B. (3) wyceniła wartość darowanego pozwanej udziału w wysokości 7/16 w nieruchomości położonej w (...) na kwotę 42 600 zł. W piśmiennictwie wskazuje się, że ustalając, według zasad wynikających z art. 995 k.c., wartość nieruchomości stanowiącej przedmiot darowizny, obniża się jej wartość z uwagi na obciążanie jej służebnością (ograniczonym prawem rzeczowym), bez względu na to, czy służebność ta została ustanowiona przez spadkodawcę w umowie darowizny czy już przez obdarowanego po dokonaniu darowizny nieruchomości przez spadkodawcę, zgodnie z jego jednoznaczną wolą (zob. E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] J. Gudowski, (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, Lex 2017). Biegła z zakresu szacowania nieruchomości wskazała jednak, że z powodu złego stanu technicznego nieruchomości będącej przedmiotem darowizny, ustanowiona na nieruchomości służebność mieszkania nie miała wpływu na wartość nieruchomości. Strony nie kwestionowały opinii biegłej. Zatem Sąd przyjął substrat zachowku w wysokości 42 600 zł.

Przystępując do obliczenia należnego powodowi zachowku, należało pomnożyć ustaloną wartość darowizny doliczonej do spadku, tj. kwotę 42 600 zł przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku tj. 1/16. Uzyskany wynik to 2 662,50 zł i jest to zachowek należny powodowi K. B. (1) po spadkodawczyni Ł. B.. Taką kwotę należało więc zasądzić od pozwanej K. B. (2) na rzecz powoda K. B. (1). W pozostałej części powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c., zgodnie z zasadą stosunkowego ich rozdzielenia. Powód wygrał sprawę w 53%, a pozwana wygrała w 47%. Powód poniósł łącznie koszty procesu w wysokości 1167 zł, a w tym: opłata od pozwu 250 zł, koszty zastępstwa procesowego 900 zł (§ 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie), opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, z czego pozwana powinna zwrócić mu 53%, tj. kwotę 618,51 zł. Z kolei pozwana poniosła łącznie koszty procesu w wysokości 1217 zł, a w tym: koszty zastępstwa procesowego 900 zł (§ 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie), opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł oraz wydatki na wynagrodzenie biegłej pokryte z zaliczki wpłaconej przez pozwaną 300 zł. Z kwoty kosztów poniesionych przez pozwaną w łącznej wysokości 1217 zł, powód powinien jej zwrócić 47%, tj. kwotę 572 zł. Kwota zasądzona od pozwanej na rzecz strony powoda (46,51 zł) stanowi różnicę między kwotami 618,51 zł i 572 zł.

Sąd był ponadto zobligowany do rozstrzygnięcia o wydatkach tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa w toku postępowania, stosownie do art. 83 ust. 2 i art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Ze Skarbu Państwa zostały poniesione tymczasowo wydatki w kwocie 1222,33 zł tytułem wynagrodzenia za opinię biegłego w części niepokrytej z zaliczki wpłaconej przez pozwaną. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał uiścić powodowi część tych wydatków w jakiej powód przegrał proces, tj. 47% a więc kwotę 574,50 zł. Nie było zaś podstawy do nakazania pozwanej zapłaty pozostałej części wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa, z uwagi na to że pozwana została częściowo zwolniona z kosztów wynagrodzenia biegłego.

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Monika Chmiel
Podmiot udostępniający informację: Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie
Osoba, która wytworzyła informację:  Ewa Malinka
Data wytworzenia informacji: