Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Jelenia Góra, dnia 23 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze Wydział II Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

PrzewodniczącySSO Wojciech Damaszko/spr/

SędziowieSSO Jadwiga Kwapiszewska, SSO Maria Lechowska

ProtokolantSylwia Bańbor - Mężyk

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2013 r. w Jeleniej Górze

na rozprawie

sprawy z powództwa H. W.

przeciwko J. K. (2)

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Lubaniu

z dnia 27 lutego 2013 r., sygn. akt I C 327/12

apelację oddala.

Sygn. akt II Ca 303/13

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Lubaniu zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 roku oddalił powództwo H. W. skierowane przeciwko J. K. (2) o zapłatę kwoty 14.633,33 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 1 czerwca 2012 r. z tytułu odwołanej przez powódkę darowizny akcji (...) Spółki Akcyjnej.

Podstawę tego orzeczenia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.

Syn powódki M. W.zmarł w 2009 r., a w przeszłości był dobrym kolegą pozwanego, między innymi obaj mieszkali razem w akademiku. J. K. (2)uczestniczył w pogrzebie kolegi i zaofiarował jego matce H. W.pomoc w załatwianiu spraw związanych ze śmiercią syna. Powódka jako jedyna jego spadkobierczyni odziedziczyła po nim między innymi (...)sztuk akcji (...) Spółki Akcyjnej. W dniu 17 listopada 2009 r. H. W.złożyła w Punkcie (...)Klientów (...)w J.w obecności jego kierownika I. J.stałą dyspozycję przelewu środków pieniężnych z rachunku brokerskiego z tytułu dywidendy w związku z posiadanymi przez siebie akcjami (...)na wskazany rachunek bankowy w (...) Oddziałw B.. Tego samego dnia wypłacono H. W.kwotę 497,25 zł. Wartość rynkowa jednej akcji na dzień 31.12.2009 roku wynosiła(...) zł, na dzień 19.05.2010 roku (...)zł, na dzień 31.12.2010 roku (...)zł i na dzień 19.05.2011 roku (...)zł.

Na początku każdego roku H. W. była informowana przez (...) o saldzie końcowym papierów wartościowych na koniec poprzedniego roku.

Ustalił dalej sąd, że w dniu 19 maja 2011 roku pomiędzy H. W.a J. K. (2)zawarta została umowa, na mocy której powódka darowała pozwanemu (...)akcji (...) Spółki Akcyjnejdla których prowadzony był rachunek papierów wartościowych w banku (...) S.A.o numerze (...). Na podstawie § 4 umowy bank zobowiązany był przekazać akcje z rachunku darczyńcy na obdarowanego. Umowa została sporządzona na komputerze w dwóch egzemplarzach i podpisana przez obie strony, a zawierała błąd w zakresie daty gdyż w rzeczywistości sporządzona została w dniu 19 maja 2011 roku, a nie jak wynikało z jej treści 19 maja 2010 r. Wraz z tą umową strony stawiły się w (...) S.Aw J., gdzie z uwagi na powyższy błąd oraz brak w umowie numerów PESEL obu stron H. W.w celu wykonania zawartej wcześniej umowy darowizny zdecydowała się udzielić pozwanemu pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem inwestycyjnym numer (...). Tego dnia J. K. (2)złożył dyspozycję sprzedaży akcji w liczbie (...)sztuk za cenę (...)PLN za sztukę. Uzyskana kwota (...)zł została wpłacona na rzecz pozwanego i Naczelnik Urzędu Skarbowego w Ś.na mocy decyzji nr (...)ustalił pozwanemu zobowiązanie podatkowe z tytułu spadków i darowizn w wysokości (...)zł.

H. W. dniu 19 lutego 2012 roku telefonicznie wezwała pozwanego do zwrotu przedmiotu darowizny, a następnie w dniu 15 marca 2012 roku przesłała mu pisemne odwołanie darowizny z uzasadnieniem, że nie była świadoma, co do wartości darowanych przez siebie papierów wartościowych oraz, że umowę darowizny podpisała in blanco w celu upoważnienia pozwanego do pobrania za nią dywidendy za 2011 rok.

J. K. (2) w pismach z dnia 21 lutego 2012 roku i 27 lutego 2012 roku odmówił zwrotu przedmiotu darowizny. Ostatecznie w celu zachowania poprawnych stosunków z powódką zwrócił jej kwotę 14.000 zł.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy ocenił powództwo za nieuzasadnione. Przyjął, że H. W. w sposób niewątpliwy zawarła z pozwanym umowę darowizny posiadanych akcji (...) Spółki Akcyjnej czego przede wszystkim dowodzą dwa egzemplarze umowy darowizny z dnia 19 maja 2010 roku podpisane przez obie strony, przy czym wobec częściowo innych podpisów powódki na obu egzemplarzach nie było mowy, aby drugi egzemplarz stanowił ksero pierwszego.

Nie znalazł sąd podstaw do przyjęcia, aby powódka pozostawała w błędzie co do treści zawartej przez nią umowy darowizny, gdyż jakoby celem jej nie było darowanie pozwanemu przedmiotowych papierów wartościowych, lecz upoważnienie go do pobierania w imieniu powódki dywidend. Treść umowy wskazywała w sposób niewątpliwy na ilość darowanych przez nią papierów wartościowych oraz osoba obdarowanego. Nie zostały zastrzeżone natomiast dodatkowe warunki określające inne obowiązki i prawa stron, a w szczególności klauzule dotyczące wartości akcji stanowiących przedmiot umowy. Wyjaśnił sąd, że cechą papierów wartościowych jest ich płynna wartość uzależniona od notowań giełdowych. Jak przy tym wynikało z informacji przesyłanych powódce przez (...) S.Ana koniec roku, ich wartość na dzień 31.12.2010 roku wynosiła nie wskazywaną przez nią kwotę 1 zł a (...)zł za akcję. Nie stanowiła błędu co do treści czynności prawnej okoliczność, że wartość papierów wartościowych do momentu ich sprzedaży przez pozwanego wzrosła do kwoty (...)zł za sztukę, bowiem nie jest to błąd a mylne wyobrażenie, co do wystąpienia bądź niewystąpienia okoliczności przyszłej i z natury swej niepewnej. Powódka nie działała zatem pod wpływem błędu, który mógłby skutkować uchyleniem się przez nią od skutków umowy darowizny.

Uznał także Sąd Rejonowy, że zachowanie pozwanego po otrzymaniu przedmiotu darowizny nie dawało podstaw do jej odwołania. Stosownie bowiem do treści art. 898 § 1 kc darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Tymczasem J. K. (2) wręcz przeciwnie chcąc zachować na przyszłość dobre stosunki z powódką, przekazał na jej rzecz dobrowolnie połowę uzyskanej przez siebie korzyści majątkowej. Pozwany nie uznając swojego obowiązku zwrotu kierował się jedynie poczuciem przyzwoitości i chęcią zadośćuczynienia subiektywnej krzywdzie odczuwanej przez matkę zmarłego przyjaciela. Ostatecznie zdaniem sądu pierwszej instancji powództwo jako nieuzasadnione należało oddalić.

W apelacji powódka zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w całości zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 233 kpc tj. przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów poprzez:

a)  ustalenie, że u powódki nie było podstaw do uznania jej błędu oraz podstaw do cofnięcia darowizny, celem odzyskania od pozwanego kwoty 28.633,33 zł,

b)  pominięcie znaczenia trzykrotnych zwrotów dokonanych przez pozwanego na łączną kwotę 14.000 zł opisywanych przez niego jako „zwrot darowizny” oraz pominięcie pisemnych projektów porozumień z powódką datowanych na 29.02.2011 roku co do rozliczenia uzyskanych kwot, z których to dokumentów wprost wynika, że pozwany zakładał i realizował zwrot darowizny, a nie zadośćuczynienie;

2.  sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez:

a)  brak ustalenia jaka była rzeczywista podstawa prawna przysporzenia u pozwanego kwoty (...)zł, a sytuacji ustalenia, że pozwany kwotę tą uzyskał na podstawie pełnomocnictwa do rachunku papierów wartościowych oraz jednoczesnego ustalenia, że przysporzenie to wynikało z darowizny stwierdzonej pisemną umową z 19.05.2010 roku,

b)  ustalenie, że pozwany dokonał na rzecz powódki trzykrotnych zwrotów na łączną kwotę 14.000 zł tytułem zadośćuczynienia, a nie jak zostało to określone przez pozwanego w tytułach przelewów tych kwot, tytułem zwrotu darowizny,

3.  naruszenia prawa materialnego tj.:

a)  art. 890 § 1 kc poprzez przyjęcie, że pisemna umowa darowizny z 19.05.2011 r. stanowiła podstawę przysporzenia majątkowego u pozwanego w wys. (...)zł, a w sytuacji gdy umowa ta nie została nigdy wykonana, tj. nie doszło do przekazania akcji (...)pozwanemu;

b)  art. 889 § 1 kc przez przyjęcie, że nie było podstaw do uznania dokonanej darowizny w dniu 19.05.2010 roku, na skutek wprowadzenia powódki w błąd, co do skutków udzielenia przez nią pełnomocnictwa i wartości zgromadzonych na rachunku papierów wartościowych akcji (...);

c)  art. 84 kc przez przyjęcie, że powódka nie działała w błędzie, co do zakresu i konsekwencji pełnomocnictwa udzielonego pozwanemu w dniu 19.05.2010 r. do rachunku papierów wartościowych, w postaci umożliwienia pozwanemu w ten sposób samodzielnej sprzedaży akcji z tego rachunku i wypłaty uzyskanych z tego tytułu kwot.

Wskazując na te podstawy powódka wnosiła o zmianę wyroku i zasadzenie na jej rzecz kwoty 14.633,33 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 1 czerwca 2012 r. lub jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji z jednoczesnym zasądzeniem od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Skarżąca w apelacji sformułowała trzy zasadnicze zarzuty. W pierwszym z nich wskazywała na brak umowy darowizny, która stanowiła podstawę przysporzenia majątkowego na rzecz J. K. (2), drugi powoływał się na błąd co do treści czynności prawnej, a trzeci dotyczył, jej zdaniem, skutecznego i niekwestiowanego przez pozwanego odwołania darowizny.

Dokonane przez Sąd Rejonowy poprawne i wyczerpujące ustalenia faktyczne, aprobowane przez Sąd Odwoławczy, nie dają jednak podstaw do uznania zasadności poniesionych zarzutów.

Po pierwsze strony w dniu 19 maja 2011 r. zawarły pisemną umowę darowizny, na podstawie której darczyńca przekazał obdarowanemu (...) akcji (...) S.A. a obdarowany darowiznę tę przyjął. Z treści art. 890 § 1 kc wynika, że oświadczenie darczyńcy powinno być, pod rygorem nieważności, złożone w formie aktu notarialnego. Umowa zawarta bez tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczenie świadczenia zostało spełnione. Powódka odziedziczonych po synu akcji nie trzymała w mieszkaniu, lecz były one zdeponowane w (...) Banku (...) S.A. na specjalnym rachunku. Z tego też względu niezwłocznie po podpisaniu umowy strony pojechały do (...), aby przedmiot darowizny przekazać na rachunek J. K. (2). Służyła temu kolejna czynność powódki w postaci ustanowienia pełnomocnictwa dla J. K. (2) do dysponowania rachunkiem inwestycyjnym, w efekcie czego pozwany sprzedał akcje tego samego dnia, a środki ze sprzedaży zostały przelane na jego rachunek.

Powyższy ciąg wydarzeń daje podstawę do przyjęcia, że umowę darowizny wykonano przez co nieważność względna pisemnej umowy z dnia 19 maja 2011 r. została sanowana przez spełnienie przyrzeczonego świadczenia. Upoważnienie J. K. (2) do dysponowania rachunkiem inwestycyjnym powódki należy uznać za dalszą realizację umowy darowizny umożliwiającą przekazanie akcji.

Mimo, że darczyńca w umowie nie wskazał causy (podstawy) bezpłatnego przysporzenia na rzecz obdarowanego to jednak podstawę taką można wyprowadzić z okoliczności związanych z podpisaniem umowy. Niewątpliwie H. W. była wdzięczna pozwanemu za okazaną jej pomoc po śmierci syna i udzielane wsparcie psychiczne. Z wdzięczności za okazane zainteresowanie i kierując motywem altruistycznym współfinansowania nauki syna pozwanego, powódka zdecydowała się na szlachetny gest przekazania odziedziczonych akcji J. K. (2). W sposób w pełni uzasadniony Sąd Rejonowy przyjął zatem, że pomiędzy stronami doszło do zawarcia i wykonania umowy darowizny akcji. Pisemny dowód podpisania umowy w dniu 19 maja 2011 r. nie został w żaden sposób przez powódkę podważony, a wręcz przeciwnie H. W. składając zeznania na rozprawie 27 lutego 2012 r. przyznała jednak, że postanowiła darować akcje pozwanemu.

Nie zachodzą również podstawy do uznania, że H. W. pozostawała w błędzie co do treści czynności prawnej. Umowa darowizny określa w sposób nie budzący wątpliwości jej przedmiot ( (...) akcji (...) Spółki Akcyjnej) i osobę obdarowanego. W tej sytuacji zupełnie niewiarygodnie brzmią twierdzenia powódki, że udzielone pozwanemu w (...) pełnomocnictwo obejmowało jedynie przelew dywidendy, a nie dysponowanie akcjami.

Trafnie zauważył Sąd Rejonowy, że w uprzednich latach H. W.samodzielnie uzyskiwała dywidendę i nie potrzebowała przy tej czynności niczyjej pomocy. W okolicznościach niniejszej sprawy nie ma również znaczenia za jaką kwotę akcje zostały sprzedane. Stosownie bowiem do przepisu art. 84 kc, jedynie w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Błąd jest zatem niezgodnym z rzeczywistością wyobrażeniem o czynności, a niezgodność ta może dotyczyć zarówno faktów jak i prawa (zob. orz. SN z 21.02.1973 r. III CRN 415/72, OSNCP 1/74 poz. 10). Błąd jest określany zatem jako mylne postrzeganie ( widzenie ) i to zasadniczo odróżnia go od pobudki czyli błędu przewidywania i wnioskowania o przyszłych skutkach zachowania. Z tego też względu nie może być uznane za wadę oświadczenia woli mylne przekonanie o aktualnej wartości sprzedanych akcji zwłaszcza jeżeli darczyńca nie dołoży należytej staranności w ustaleniu ich bieżącej ceny (zob. post. SN z 5.07.2012 r. IV CSK 612/11 na tle niewiedzy o stanie spadku). H. W.na przestrzeni czasu widziała zresztą, że kurs akcji zwyżkuje i na dzień 31 grudnia 2010 r. wynosił (...)zł.

W świetle zasad zawartych w przepisie art. 898 § 1 kc nie było podstaw do przyjęcia za skuteczne odwołanie darowizny złożone w piśmie z 15 marca 2012 r.

Zgodnie z tym przepisem odwołanie darowizny może nastąpić jeżeli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. W doktrynie pod tym pojęciem rozumie się czynności obdarowanego skierowane przeciwko darczyńcy z nieprzyjaznym zamiarem. Istniejąca pomiędzy stronami korespondencja dowodzi sytuacji wręcz odwrotnej. J. K. (2) zawsze odnosił się do powódki z szacunkiem i właściwą dla jej wieku atencją. Zapewniał o przyjaźni oraz chęci pozostania w dobrych relacjach. Mimo, że z prawnego punktu widzenia pozwany nie miał obowiązku zwracać przedmiotu darowizny przelał na rzecz H. W. 14.000 zł.

W tych okolicznościach nie może być mowy o zaistnieniu rażącej niewdzięczności ze strony pozwanego.

Zwrot wspomnianej wyżej kwoty nie może być oceniany jako uznanie całości żądań powódki. J. K. (2) w sposób logiczny i przekonywujące wyjaśnił motywy takiego zachowania wskazując w złożonych zeznaniach, iż „tak byłoby uczciwie z mojej strony i chciałem zachować dobre stosunki na przyszłość” (k. 72). Przelew kwoty 14.000 zł miał charakter dobrowolnego przysporzenia bez obowiązku prawnego, i wbrew zarzutom apelacji nie wynikał z akceptowania stanowiska H. W. co do podstaw odwołania darowizny.

Nie znajdując zatem podstaw do podzielenia zarzutów zawartych w apelacji należało ją jako bezzasadną oddalić (art. 385 kpc).