Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 09 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Marcin Kołakowski

Protokolant: Żaneta Rewczuk

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2016 r. w Warszawie, na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Ministra Skarbu Państwa,

przeciwko (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółce Komandytowej z siedzibą w W.,

o zapłatę;

I.  zasądza od (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółki Komandytowej z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa
– Ministra Skarbu Państwa:

a)  kwotę 8.064.554,32 zł (osiem milionów sześćdziesiąt cztery tysiące pięćset pięćdziesiąt cztery złote trzydzieści dwa grosze) z odsetkami ustawowymi od dnia 7 stycznia 2010 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

b)  odsetki ustawowe od kwoty 197.201,04 zł (sto dziewięćdziesiąt siedem tysięcy dwieście jeden złotych cztery grosze) od dnia 7 stycznia 2010 r. do dnia 14 kwietnia 2011 r.;

zastrzegając, że w zakresie należności zasądzonych w pkt I a) i b) (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółce Komandytowej
z siedzibą w W. przysługuje uprawnienie do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą o nr KW nr (...) oraz nieruchomości położonej
przy ul. (...) w W., dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa
w Warszawie prowadzi księgę wieczystą o KW nr (...), do wysokości określonej ustanowioną na tych nieruchomościach hipoteką łączną umowną zwykłą do kwoty 8.261.755,36 zł (osiem milionów dwieście sześćdziesiąt jeden tysięcy siedemset pięćdziesiąt pięć złotych trzydzieści sześć groszy);

II.  umarza postępowanie w zakresie żądanej kwoty 197.201,04 zł (sto dziewięćdziesiąt siedem tysięcy dwieście jeden złotych cztery grosze);

III.  zasądza od (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółki Komandytowej z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa
– Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200,00 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  nakazuje pobrać od (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółki Komandytowej z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa
– Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie kwotę 100.000 zł (sto tysięcy złotych) tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której zwolniony był powód.

SSO Marcin Kołakowski

Sygn. akt I C 1215/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 2 czerwca 2010 r. powód Skarb Państwa – Minister Skarbu Państwa wniósł o nakazanie pozwanej (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółce Komandytowej z siedzibą w W. (uprzednio (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka Komandytowo – Akcyjna z siedziba w W. k. 789 – 791), aby zapłaciła kwotę 8.261.755,36 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 7 stycznia 2010 r. do dnia zapłaty oraz koszty procesu.

W uzasadnieniu powód twierdził, że w dniu 18 października 2005 r. zawarł z Przedsiębiorstwem Państwowym (...) z siedzibą w W. „umowę o przekazanie środków finansowych z tytułu pomocy publicznej udzielonej w dniu 30 kwietnia 2004 r. w formie pożyczki, oświadczenie o ustanowieniu tytułu egzekucyjnego, umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, ustanowienie nieodpłatnego użytkowania oraz oświadczenie o ustanowieniu hipoteki łącznej umownej”. Umowa została zawarta celem wykonania zobowiązania zaciągniętego przez Ministra Skarbu Państwa w dniu 30 kwietnia 2004 r. dotyczącego przekazania środków finansowych z tytułu pomocy publicznej udzielanej przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. W ramach tego zobowiązania powód udzielił przedsiębiorcy pożyczki w wysokości 15.000.000 zł z odsetkami w wysokości 2.423.625 zł, która została zabezpieczona przez ustanowienie na prawie użytkowania wieczystego dwóch nieruchomości oraz prawie własności posadowionych na nich budynków hipoteki łącznej do kwoty 17.423.625 zł. Następnie w dniu 4 maja 2007 r. ww. Przedsiębiorstwo Państwowe zbyło ww. prawa do nieruchomości na rzecz (...) S.A. Z kolei nabywca ten umową z dnia 4 października 2007 r. sprzedał przysługujące mu prawa pozwanej spółce. W dniu 7 kwietnia 2008 r. powód uwzględnił wniosek pozwanej spółki i zezwolił na obniżenie hipoteki umownej łącznej zwykłej do kwoty 8.261.755,36 zł. W związku z ogłoszeniem upadłości Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedziba w W. powód zgłosił swoją wierzytelność dochodzona pozwem, która została uwzględniona na liście wierzytelności w kategorii III. Wobec tego, że wierzytelność ta nie mogła zostać zaspokojona w postępowaniu upadłościowym powód wezwał pozwaną – jako dłużnika hipotetycznego – do zapłaty kwoty 8.261.755,36 zł. Do chwili obecnej pozwana Spółka nie wykonała tego zobowiązania.

W dniu 13 sierpnia 2010 r. tut. Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nakazując pozwanej Spółce, aby zapłaciła powodowi kwotę 8.261.755,36 zł z należnymi odsetkami, ograniczając jednocześnie jego odpowiedzialność do nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), stanowiącej działkę ewidencyjną (...), dla której urządzona jest księga wieczysta (...) i do nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), stanowiącej działkę ewidencyjną (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...).

Pismem z dnia 3 września 2010 r. pozwana złożyła sprzeciw od powyższego nakazu wnosząc o odrzucenie pozwu, zawieszenie postępowania, oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu sprzeciwu wskazała, że przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie toczy się postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (sygn. akt II C 405/09), którego przedmiotem jest ustalenie nieważności umowy pożyczki, na podstawie której powód w niniejszej sprawie dochodzi zapłaty. Ponadto pozwana wniosła o przypozwanie Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. oraz podniosła zarzut nieważności czynności prawnej (umowy), jako sprzecznej z ustawą o wykonywaniu uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa w związku z ustawą o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (art. 58 k.c.). Wskazała bowiem, że w myśl powyższych regulacji prawnych w dniu 30 kwietnia 2004 r. powód nie mógł przyjąć na siebie zobowiązania udzielenia pomocy publicznej, gdyż wówczas nie miał do tego kompetencji. Z ostrożności procesowej podniosła, iż z pewnością nie doszło w niniejszej sprawie do konwalidacji czynności prawnej, gdyż zobowiązanie powoda do udzielenia pomocy publicznej zostało udokumentowane za pomocą pisemnego oświadczenia z 2005 r., które jedynie wskazuje na to, że w dniu 30 kwietnia 2004 r. doszło do złożenia przez powoda ustnego oświadczenia o udzieleniu pomocy publicznej na warunkach określonych w projekcie umowy bez jednoczesnego wskazania, czy pożyczkobiorca spełnił wymogi, o których mowa w art. 14 pkt 1 i 15 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw oraz czy przedstawił zatwierdzony plan restrukturyzacyjny. Oznacza to, zdaniem pozwanej, że w dniu 30 kwietnia 2004 r. nie istniał należycie zaakceptowany plan restrukturyzacji, tj. zgodnie z art. 66 ust. 3 pkt 2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Został on bowiem zatwierdzony dopiero w dniu zawarcia spornej umowy pożyczki. Nadto pozwana zarzuciła, iż w powyższym oświadczeniu powód użył określeń „spółka” zamiast „przedsiębiorstwo państwowe”, jak i to, że wedle przepisów powszechnie obowiązujących pomoc publiczna może być udzielona w formie decyzji bądź umowy, zaś za dzień udzielenia takiej pomocy uważa się dzień wydania decyzji lub zawarcia umowy. Natomiast okoliczność braku zatwierdzenia planu przez organ nadzorczy przedsiębiorstwa (w dniu 30 kwietnia 2004 r. przedsiębiorstwo pozostawało w zarządzie komisarycznym i posiadało dwuosobowy zarząd) przemawia za tym, że nie doszło do właściwego odebrania oświadczenia woli przez pożyczkobiorcę, jak i jego prawidłowego złożenia przy zawarciu umowy. Pozwana również podniosła zarzut nie zwrócenia się przez powoda do Prezesa Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji o przeprowadzenie kontroli nadzorczej, a nadto, że strony umowy złożyły oświadczenia woli w dniu nieobowiązywania ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej. Pozwana wskazała także, że nawet przy hipotetycznym przyjęciu, że udzielenie pożyczki było właściwe, to powództwo i tak jest bezzasadne. Zdaniem pozwanej po stronie powoda, co najwyżej mogło powstać roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia w razie stwierdzenia, że przekazane środki finansowe zostały zużyte niezgodnie z przeznaczeniem, co w istocie prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania o zapłatę z tytułu umowy pożyczki.

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2011 r. tut. Sąd zawiesił postępowanie w niniejszej sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. W uzasadnieniu wskazał, że rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie zależy od wyniku postępowania prowadzonego w sprawie II C 405/09 o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Na powyższe orzeczenie powód złożył zażalenie, które zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 marca 2011 r. w sprawie I ACz 280/11.

Pismem z dnia 21 marca 2011 r. powód wniósł o podjęcie zawieszonego postępowania, zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej żądanej kwoty 8.261.755,36 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 stycznia 2010 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu. W uzasadnieniu podał, że w postępowaniu przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie w sprawie II C 405/09 Sąd oddalił powództwo wobec Skarbu Państwa, w związku z czym odpadła przesłanka zawieszenia niniejszej sprawy na podstawie art. 177 § 1 k.p.c. Ponadto zakwestionował twierdzenia pozwanej wskazując, że tut. Sąd nie jest uprawniony do badania ważności umowy zawartej w ramach pomocy publicznej, jak również badania kwestii realizacji celu udzielonej pomocy publicznej, bowiem powyższe było już przedmiotem oceny przez inne sądy powszechne (w sprawach I Nc 17/07, IX GUp 9/08). Natomiast w przedmiocie zarzutu nieważności złożonych oświadczeń woli podkreślił, iż umowa z dnia 18 października 2005 r. wyłącznie dokumentowała przekazanie środków finansowych, a zatem była jedynie potwierdzeniem udzielonej pomocy publicznej. Minister Skarbu Państwa zawierając zaś sporną umowę działał w oparciu o ówcześnie obowiązujące przepisy ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji. Nadto powód zwrócił się też do Prezesa UOKiK o przeprowadzenie kontroli nadzorczej.

Postanowieniem z dnia 31 maja 2011 r. Sąd odmówił podjęcia zawieszonego postępowania w sprawie (k. 261). Następnie, wobec prawomocnego zakończenia sprawy II C 405/09, postępowanie w niniejszej sprawie zostało podjęte.

Pismem z dnia 2 kwietnia 2013 r. powód zmodyfikował swoje żądanie w ten sposób, że cofnął pozew bez zrzeczenia się roszczenia w części dotyczącej kwoty 197.201,04 zł z uwagi na dokonanie przez (...) S.A. wpłaty powyższej kwoty na rachunek Funduszu Restrukturyzacji Przedsiębiorców. Pozwana nie wyraziła sprzeciwu wobec cofnięcia pozwu. W dniu 18 kwietnia 2013 r. pozwana wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od powoda kwoty 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego od cofniętej części powództwa. W odpowiedzi na powyższe powód wniósł o oddalenie przedmiotowego wniosku.

W piśmie z dnia 26 kwietnia 2013 r. pozwana podniosła, że z chwilą prawomocnego wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru sądowego przestały istnieć przysługujące mu prawa i obowiązki wynikające ze stosunków zobowiązaniowych. Oznacza to, że wygaśnięcie hipoteki na podstawie art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece dotyczy wszystkich przypadków wygaśnięcia wierzytelności niezależnie od przyczyny, czy to na skutek zaspokojenia interesu wierzyciela, czy wygaśnięcia mimo niezaspokojenia. Do wygaśnięcia zaś hipoteki nie jest potrzebny wpis jej wykreślenia w księdze wieczystej. Ponadto wskazała na okoliczność zaspokojenia roszczeń powoda z substratu przewłaszczenia na zabezpieczenie.

W kolejnym piśmie z dnia 30 kwietnia 2013 r. pozwana podniosła, że rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie dopuszczalności pomocy doraźnej oraz pomocy na restrukturyzację dla przedsiębiorstw wskazuje na możność otrzymania pomocy mimo nie przedstawienia planu restrukturyzacji bądź jego późniejszego przedstawienia tylko w przypadku pomocy doraźnej, nie zaś restrukturyzacyjnej.

W piśmie z dnia 4 czerwca 2013 r. powód stwierdził, że utrata bytu prawnego osoby prawnej nie powoduje wygaśnięcia hipoteki obciążającej nieruchomości osoby trzeciej, zabezpieczającej wierzytelność wobec osoby prawnej, która utraciła swój byt. Nadto wskazał, że ma podstaw do twierdzenia, że jego roszczeń zostały zaspokojone z przedmiotu przewłaszczenia, bowiem dopiero cena uzyskana ze sprzedaży tych rzeczy pozwala na zaliczenie uzyskanej kwoty na poczet wierzytelności, a nie samo przewłaszczenie na zabezpieczenie.

Pismami z dnia 5 września 2013 r. i 18 lutego 2014 r. pozwana podniosła, że wobec przejęcia przez powoda, co najmniej 124.339 litrów spirytusu uznać należy, iż jego wierzytelność została umorzona do wysokości ustalonej w umowie przewłaszczenia, nie mniej niż 5.968.271,80 zł. Zdaniem pozwanej skoro Przedsiębiorstwo Państwowe (...) w W. przeniosła na Skarb Państwa własność spirytusu z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego (tj. w przypadku, gdy pożyczka zabezpieczona przewłaszczeniem zostanie spłacona w terminie przeniesienie własności straci moc, to (...) stanie się z powrotem właścicielem substratu zabezpieczenia). W przeciwnym przypadku w umowie strony powinny zastrzec, że (...) przenosi na Skarb Państwa własność spirytusu, a Skarb Państwa zobowiązuje się do przeniesienia na (...) własności spirytusu pod warunkiem zawieszającym, że ten ostatni spłaci pożyczkę w terminie. Ustanowienie zaś nieodpłatnego prawa użytkowania przewłaszczonego spirytusu na rzecz (...) do czasu zwrotu pożyczki nie może być uznane za wyzbycie się przez Skarb Państwa uprawnień właścicielskich względem przedmiotu przewłaszczenia. Pozwana podkreśliła, że strony umowy określiły wartość substratu zabezpieczenia, tj. 369.992,2 litrów spirytusu, na kwotę 17.423.625 zł, co jest równoważne z wysokością udzielonej pomocy publicznej. Zdaniem pozwanej Spółki powód został zaspokojony do wysokości przewłaszczonego spirytusu już z chwilą, kiedy dłużnik główny uchybił swojemu zobowiązaniu, a zatem realizacja rozwiązującego warunku przeniesienia własności stała się niemożliwa. Zwrócił przy tym uwagę na treść § 7 ust. 5 umowy, wedle którego przedsiębiorca miał dokonać w określonych przypadkach na żądanie Skarbu Państwa sprzedaży przedmiotu przewłaszczenia i przekazać środki finansowe będące równowartością niespłaconej pożyczki. Pozwana zakwestionowała również dokonaną przez powoda hierarchizację ustanowionych w umowie zabezpieczeń twierdząc, że z jej treści nie wynika, aby hipoteka łączna miała pierwszeństwo przed pozostałymi zabezpieczeniami. Ponadto wobec zaspokojenia roszczeń powoda wszelkie zabezpieczenia spłaty tej wierzytelności upadły. Pozwana podkreśliła, że w wezwaniu Ministra Skarbu Państwa do dobrowolnego spełnienia świadczenia wskazał on na bezprzedmiotowość zabezpieczeń w przypadku zwrotu równowartości pomocy publicznej.

W dniu 22 lutego 2014 r. powód sprecyzował roszczenie w ten sposób, że wskazał, iż na dochodzoną pozwem kwotę 8.064.554,32 zł składają się następujące należności: pożyczka – 15.000.000 zł, ekwiwalent dotacji netto – 1.461.154,16 zł, oprocentowanie zgodnie z nakazem zapłaty w sprawie I Nc 17/07– 1.009.290,40 zł, oprocentowanie zgodnie z umową - 981.543,69 zł. Powyższa wartość 18.749.332,40 zł pomniejszona została o dokonane wpłaty w wysokości 10.684.768,08 zł [1.217.153,41 zł i 9.270.276,63 zł i 137 zł – (...) S.A., 197.201,04 zł – (...) S.A.].

W pismach z dnia 12 marca 2014 r. i 6 listopada 2015 r. pozwana wskazała, że zaniedbania wierzyciela skutkujące utratą części alkoholu nie mogą obciążać dłużnika. Skoro zatem w umowie strony uwzględniły wysokość podatku akcyzowego przy ustalaniu wartości przedmiotu przewłaszczenia, to okoliczność sprzedaży alkoholu za cenę niższą, tj. nieobejmującą tego podatku, nie powinna mieć wpływu na zobowiązanie dłużnika. Powyższe twierdzenie znajduje uzasadnienie również w postepowaniu karnym prowadzonym pod sygn. akt VI Ds. 137/13.

Na rozprawie w dniu 4 czerwca 2014 r. pozwana stwierdziła, że bezsporny jest fakt nabycia przez Skarb Państwa ponad 362.992 litrów alkoholu, co doprowadziło do umorzenia wierzytelności powoda. Wskazała bowiem na treść pisma Departamentu Budżetu i Finansów, z którego wynika, że ekwiwalent dotacji netto w wysokości 1.461.154,16 zł został zaksięgowany jako kwota uiszczona tytułem spłaty pożyczki, co stanowiło przesłankę do uchylenia zabezpieczeń. Ponadto wobec wykreślenia z rejestru przedsiębiorców dłużnika rzeczowego i ze względu na akcesoryjny charakter hipoteki jego zobowiązanie wygasło. Powód zaś wskazał, że pozwana uprzednio zobowiązała się uregulować zadłużenie (...), o czym świadczy chociażby wpłata kwoty w wysokości 10.000.000 zł.

W pismach z dnia 18 czerwca 2014 r. i 7 grudnia 2015 r. powód wyjaśnił, że utrata bytu prawnego dłużnika nie oznacza wygaśnięcia wierzytelności obciążającej go osobiście i rzeczowo. W konsekwencji nie mogło dojść do wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie. Powód zakwestionował, aby kiedykolwiek stał się właścicielem spornego spirytusu. Stosownie do art. 264 k.c., jeżeli użytkownik obejmuje rzeczy oznaczone, co do gatunku staje się z chwilą wydania tych przedmiotów ich właścicielem. Skoro bowiem (...) korzystał z praw użytkownika, to możliwość przejścia własności tego substratu na rzecz Skarbu Państwa zdezaktualizowała się. Dłużnik bowiem zużył ww. alkohol tak, że jego ilość w maju i październiku 2007 r. wynosiła 124.000 litrów. Ponadto intencją stron nie było zaspokojenie powoda bezpośrednio z przedmiotu zabezpieczenia, ale, z co najwyżej ze środków uzyskanych z jego zbycia.

W odpowiedzi na powyższe pismem z dnia 15 grudnia 2015 r. pozwana wskazała, że rozliczenia między wierzycielem i dłużnikiem osobistym obejmują roszczenia z umowy użytkowania ustanowionego przez powoda na rzecz (...). Wprawdzie z art. 264 k.c. wynika, że po wygaśnięciu użytkowania nieprawidłowego użytkownik obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki, lecz nie można na tej podstawie twierdzić, że wierzytelność podmiotu oddającego w użytkowanie ma charakter ściśle związany z wierzytelnością z umowy pożyczki. W ocenie pozwanej odpowiedzialność dłużnika hipotecznego ogranicza się do spłaty kwoty odpowiadającej wysokości udzielonej pożyczki. Nie można zatem domagać się zaspokojenia wierzytelności mieszczącej się w zakresie sumy hipotecznej, ale wynikającej z odrębnego stosunku prawnego. Pozwana wyjaśniła, że gdyby powód po uzyskaniu własności spirytusu oddał go w użytkowanie osobie trzeciej lub sam zużył, to w chwili uchybienia przez pożyczkobiorcę terminom płatności nie mógłby domagać się zapłaty powołując się na brak przedmiotu zabezpieczenia. W konsekwencji również niezasadne jest roszczenie powoda w zakresie żądania uiszczenia kwoty stanowiącej różnicę między realną wartością zbytego alkoholu, a wysokością pożyczki.

W piśmie procesowym z dnia 15 kwietnia 2016 r. powód sprecyzował, że dochodzi zapłaty kwoty 8.064.554,32 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 7 stycznia 2010 r., do dnia zapłaty zaś w zakresie kwoty 197.201,04 zł, w stosunku do której nastąpiło cofnięcie powództwa, wniósł o zasądzenie odsetek ustawowych za okres od dnia 7 stycznia 2010 r. do dnia 14 kwietnia 2011 r. (data wpływu środków pieniężnych na rachunek bankowy powoda).

Na dalszym etapie postępowania strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 31 grudnia 2003 r. Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. skierowała do Ministra Skarbu Państwa wniosek o udzielenie pomocy publicznej na restrukturyzację z propozycją planu restrukturyzacyjno – inwestycyjnego. Wniosek został przekazany celem zaopiniowania do Zespołu do Spraw Udzielenia Pomocy Restrukturyzacyjnej. Decyzją nr (...) z dnia 2 kwietnia 2004 r. Minister Skarbu Państwa zatwierdził opracowany i przedłożony przez zarządcę komisarycznego Przedsiębiorstwa Państwowego (...) aneks do programu naprawczego. Przygotowano również projekt umowy pożyczki na kwotę 15.000.000 zł. W dniu 5 kwietnia 2004 r. Departament Nadzoru Właścicielskiego orzekł, że uzasadnione pozostaje pozytywne rozpatrzenie wniosku przedsiębiorcy. Projekt pomocy publicznej dla Przedsiębiorstwa Państwowego (...) nie był objęty obowiązkiem uzyskania uprzedniej opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Dowód: wniosek – k.542 [73] - [74], [67]; decyzja nr (...) – k.542 [48]; projekt – k.542 [49] – [57]; opinia – k.542 [58] – [64], [68] –[ 69]; pismo z 1.04.2004 r. – k.542 [65] – [66]; notatka służbowa – k.542 [70] – [72]; informacja z UOKiK – k.1074; plan restrukturyzacyjny – k.1149 – 1169; aneks do programu naprawczego – k.1170 - 1200.

W dniu 11 marca 2005 r. Minister Skarbu Państwa złożył w obecności Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa ustne oświadczenie o udzieleniu w dniu 30 kwietnia 2004 r. Przedsiębiorstwu Państwowemu (...) z siedzibą w W. pomocy publicznej na warunkach określonych w projekcie umowy, tj. pożyczki w kwocie 15.000.000 zł. Celem realizacji powyższego zobowiązania miały zostać podjęte wymagane prawem czynności wynikające z ustawy Kodeks spółek handlowych. Tytułem zabezpieczenia umowy przedsiębiorstwo zobowiązane zostało do ustanowienia hipoteki umownej i kaucyjnej na nieruchomościach i do poddania się egzekucji wprost z aktu notarialnego. Z uwagi na okoliczność, że w chwili podjęcia zobowiązania o udzieleniu pomocy publicznej brak było środków finansowych na rachunku Funduszu Restrukturyzacji Przedsiębiorstw, przekazanie środków miało nastąpić po uzyskaniu przychodów z prywatyzacji, zasileniu nimi rachunku i potwierdzeniu udzielenia tej pomocy w formie aktu notarialnego.

Dowód : oświadczenie - k.138, k.249, k.542 [75].

W dniu 18 października 2005 r. przed L. Z. – asesorem notarialnym zastępcą notariusza P. B., zawarta została między Skarbem Państwa, reprezentowanym przez Ministra Skarbu Państwa, a Przedsiębiorstwem Państwowym (...) z siedzibą w W. „umowa o przekazaniu środków finansowych z tytułu pomocy publicznej udzielonej w dniu 30 kwietnia 2004 r. w formie pożyczki, oświadczenie o ustanowieniu tytułu egzekucyjnego, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie, ustanowienie nieodpłatnego użytkowania oraz oświadczenie o ustanowieniu hipoteki łącznej umownej”. Według oświadczeń stron przedmiotowa umowa została zawarta celem wykonania zobowiązania zaciągniętego przez Ministra Skarbu Państwa w dniu 30 kwietnia 2004 r. polegającego na przekazaniu środków finansowych z tytułu pomocy publicznej udzielanej przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Jednocześnie Minister Skarbu Państwa, jako organ założycielski Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W., zatwierdził plan restrukturyzacyjno – inwestycyjny z grudnia 2003 r. i aneks do tego planu.

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy środki pieniężne miały być przeznaczone na wsparcie procesu restrukturyzacji przedsiębiorcy państwowego, tj. przywrócenia długookresowej zdolności konkurowania na rynku stosownie do założeń planu restrukturyzacji. Wysokość pożyczki określono na kwotę 15.000.000 zł, która miała być spłacona przez pożyczkobiorcę w czterech równych ratach po 3.750.000 zł z należnymi odsetkami w wysokości 2.423.625 zł do dnia 31 grudnia 2008 r. Tytułem zabezpieczenia umowy ustanowiono na rzecz powoda na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej oraz prawie własności posadowionego na niej budynku stanowiącego odrębny przedmiot własności, objętych księgą wieczystą (...) o wartości 26.258.843 zł i na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej oraz prawie własności posadowionego na niej budynku stanowiącego odrębny przedmiot własności, objętych księgą wieczystą (...) o wartości 5.032.356 zł hipotekę łączną umowną zwykłą w wysokości 17.423.625 zł. Ponadto tytułem zabezpieczenia spłaty udzielonej pożyczki przedsiębiorca przeniósł na Skarb Państwa własność rzeczy ruchomych, oznaczonych, co do gatunku tj. 362.992,20 litrów 100% spirytusu o wartości 17.423.625 zł według cen zakupu łącznie z wartością akcyzy na dzień 10 października 2005 r., z zastrzeżeniem, że w razie terminowej spłaty zobowiązania przeniesienie własności straci moc i przedsiębiorstwo znów stanie się właścicielem tych rzeczy. Przedmiot przewłaszczenia został wydany powodowi w dniu zawarcia powyższej umowy. Na tym przedmiocie ustanowiono ponadto nieodpłatne prawo użytkowania na rzecz przedsiębiorcy, które wygasało po wykonaniu zobowiązania bądź po rozwiązaniu umowy. W przypadku rozwiązania umowy za wypowiedzeniem przedsiębiorca mógł zaspokoić wierzyciela przez dokonanie na jego żądanie sprzedaży przedmiotu przewłaszczenia, przekazując jednocześnie uzyskane środki – będące równowartością niespłaconej pożyczki z odsetkami – na rachunek powoda. Przyczyną pozostawienia przedmiotu przywłaszczenia do użytkowania pożyczkobiorcy było umożliwienie mu wykorzystywania wyrobów alkoholowych podczas produkcji bez konieczności uzyskiwania w tym zakresie za każdym razem zgody Skarbu Państwa.

Rozwiązanie przez powoda umowy z dnia 18 października 2005 r. mogło nastąpić m.in. w razie znacznego obniżenia realnej wartości złożonego zabezpieczenia i braku możliwości dodatkowego zabezpieczenia, nie spłacenia przez przedsiębiorcę pożyczki z odsetkami bądź wystąpienia okoliczności wskazanych w § 10 umowy. W § 10 zawarto bowiem zastrzeżenie, że w przypadku stwierdzenia m.in., że pomoc została wykorzystana bądź jest wykorzystywana niezgodnie z przeznaczeniem przedsiębiorca zobowiązany był do zapłaty na pierwsze pisemne powiadomienie powoda kwoty 1.461.154,16 zł (ekwiwalent dotacji netto) z odsetkami ustawowymi.

W dniu 20 października 2005 r. kwota 15.000.000 zł została przekazana na rachunek bankowy przedsiębiorstwa. W dniu 22 grudnia 2006 r. przedsiębiorstwo wniosło o wyrażenie zgody na spłatę pożyczki do dnia 28 lutego 2007 r. i umorzenie odsetek. W uzasadnieniu pisma dłużnik wskazał, że w drodze przetargu obejmującego należącą do niego nieruchomość wybrał licytanta, który zaoferował cenę nabycia na kwotę 60.500.000 zł. Środki pochodzące ze zbycia nieruchomości miały być przeznaczone na spłatę wierzycieli hipotecznych. W dniu 29 maja 2007 r. Rada Nadzorcza Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedziba w W. – mimo niepokojącej sytuacji ekonomiczno – finansowej przedsiębiorcy – stwierdziła, że powyższa transakcja może istotnie przyczynić się do jego oddłużenia. W tym celu zlecono opracowanie mechanizmów renegocjacji umowy sprzedaży nieruchomości.

Od kwietnia 2006 r. do września 2007 r. Przedsiębiorstwo Państwowe (...) składała powodowi kwartalne sprawozdania z efektów gospodarowania środkami uzyskanymi z pomocy publicznej. Z raportów wynikało, iż część środków nie jest wydatkowana zgodnie z przeznaczeniem. Zgodnie z ostatnim raportem za okres od lipca 2007 do września 2007 r. stan zapasów nieodpłatnie użytkowanego spirytusu w magazynie wynosił na dzień 22 października 2007 r. ok. 124.000 litrów.

Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa wzbudzała niezadowolenie wśród organizacji związkowych przemysłu spirytusowego. Pomimo zatwierdzenia planu naprawczego, na dzień 10 stycznia 2008 r. stan wymagalnych zobowiązań publiczno - prawnych zakładu wyniósł 12.925.117,40 zł.

Dowód: kopia umowy – akt notarialny rep. A nr (...) - k.28 – 31, 134 – 137, k.1145 - 1148; oryginał umowy – k.542 [76] – [79]; saldo operacji na rachunku - k.250 - 251; wniosek – k.257; sprawozdania kwartalne - k.429-499, k.542 [16] – [47], k.899 – 910; uchwała RN nr (...) wraz opinią biegłego rewidenta – k.542 [80] – [88]; potwierdzenie przelewu - k.707; protokół przesłuchania B. N. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1079 - 1081; protokół przesłuchania K. D. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.967 – 969, k.1067 - 1069; protokół przesłuchania M. A. w toku postępowania VI Ds. 137/13 - k.964 – 966, k.1065 - 1066; protokół przesłuchania F. K. w toku postępowania VI Ds. 137/13- k.1047 – 1049; protokół przesłuchania Z. J. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1060 – 1062; protokół przesłuchania A. W. (1) w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1086 - 1088; zestawienie – k.1130; pismo związków zawodowych – k.1131 – 1133, k.1144, k.1223v - 1224; notatki dotyczące sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa – k.1134 – 1138; umowa zlecenia – k.1139; program naprawczy z 2006 r. – k.2614 – 2098.

W dniu 28 marca 2007 r. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie orzekł nakazem zapłaty, aby Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. zapłaciło Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa kwotę 1.009.290,40 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 marca 2007 r. do dnia zapłaty. Zasądzona kwota stanowiła równowartość oprocentowania należnego powodowi w związku z udzieloną przedsiębiorstwu pożyczką.

W dniu 4 maja 2007 r. Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego (rep. A (...)) zbyła prawo użytkowania wieczystego działek gruntów o numerach ewidencyjnych (...) w obrębie (...), objętych księgami wieczystymi (...) oraz prawo własności położonych na tych działkach budynków, budowli i innych urządzeń na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. za cenę 60.500.000 zł. Według treści tej umowy wszelkie koszty i ciężary związane z nieruchomością przeszły na kupującego, który oświadczył, że jest mu znany stan prawny nabywanych gruntów ze znajdującymi się na nich budynkami, budowlami i innymi urządzeniami w zakresie wynikającym z udostępnionej i przekazanej mu dokumentacji oraz – że zapoznał się ze stanem faktycznym nieruchomości podczas wizytacji terenu. Według pkt. 7.5 umowy strony postanowiły, że ze środków zgromadzonych na rachunku zastrzeżonym zostaną zaspokojone wszystkie wymagalne na dzień podpisania umowy roszczenia Skarbu Państwa. Spółka ponadto wskazała, że na powyższych nieruchomościach zamierza zrealizować inwestycję (także za pośrednictwem pozwanego), polegającej na adaptacji dla potrzeb mieszkaniowych, usługowych, handlowych, wystawienniczych budynków, budowli i innych urządzeń i stworzeniu kompleksu budynków, które zamierza kupujący wznieść na nieruchomości.

Na poczet sprzedaży nieruchomości zaliczono wadium w wysokości 5.757.000 zł, które spółka (...) S.A. wpłaciła na rachunek przedsiębiorstwa, pozostałą zaś kwotę 54.743.000 zł przekazano w dniu 4 maja 2007 r. na rachunek zastrzeżony w Banku (...). Z tego rachunku mieli zostać spłaceni wierzyciele przedsiębiorstwa, w tym Skarb Państwa z tytułu przedterminowej spłaty udzielonej pomocy publicznej oraz inni wierzyciele publicznoprawni (Urząd Skarbowy, ZUS, Izba Celna).

Dowód: kopia umowy – akt notarialny rep. A (...) - k.32 – 40, k. 139 – 147, k.2294 - 2302; nakaz zapłaty k.252; pozew w postępowaniu nakazowym – k.253 – 256; wezwanie do zapłaty – k.894 – 895; umowa rachunku zastrzeżonego – k.1207 – 1211.

W dniu 6 czerwca 2007 r. przedsiębiorstwo dokonało częściowej przedterminowej spłaty zadłużenia w wysokości 10.487.567,04 zł (kwoty 1.217.153,41 zł, 9.270.276,63 zł i 137 zł uiścił (...) S.A.). Uiszczone należności zaliczone zostały w następujący sposób: 1.461.154,16 zł - ekwiwalent dotacji netto, 273.916,37 zł – odsetki ustawowe za zwłokę od (...) liczone od 20 października 2005 r. do 6 czerwca 2007 r., 7.357.222,32 zł – raty pożyczki, 16.217,78 zł – odsetki z tytułu nakazu zapłaty I Nc 17/07, 7.200 zł – koszty procesu.

Dowód: informacja o rozliczeniu - k. 263, k.563 – 564, k.2304, k.2308; dokument wpłaty - k.719 - 720; dokumentacja księgowa - k.708 – 718, k. 721 – 731, k.733 – 734.

Dnia 4 października 2007 r. (...) S.A. z siedzibą w W. zawarła z pozwana Spółką umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntów i prawa własności posadowionych na nich budynków, objętych księgami wieczystymi (...) za cenę 62.000.000 zł. Nabywca oświadczył wówczas, że znany mu jest stan prawny i faktyczny nieruchomości, na których zamierza zrealizować inwestycję odpowiadającą zamierzeniom inwestycyjnym sprzedającego. Na podstawie powyższej umowy pozwana stała się użytkownikiem wieczystym działki nr (...) z obrębu ewidencyjnego (...), położonej w W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą KW (...) oraz działki nr (...) położonej przy ul. (...) w W. objętej księgą wieczystą (...), jak również właścicielem budynków posadowionych na tych gruntach.

Dowód: kopia umowa – akt notarialny rep. A nr (...) - k.41 – 52.

Wobec zaistnienia okoliczności określonych w § 10 umowy z dnia 18 października 2005 r., po zasięgnięciu opinii Departamentu Integracji Europejskiej Współpracy z Zagranicą i Pomocy Publicznej, pismem z dnia 25 października 2007 r. powód wezwał Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. do dobrowolnego spełnienia świadczenia pieniężnego, tj. zwrotu kwoty w wysokości 1.461.154,16 zł stanowiącej równowartość ekwiwalentu dotacji w ramach udzielonej pomocy publicznej. W wezwaniu wskazał, że spełnienie powyższego świadczenia prowadzić będzie do bezprzedmiotowości postanowień umowy z dnia 18 października 2005 r.

Dowód: wezwanie do dobrowolnego spełnienia świadczenia pieniężnego - k.416, k.561 – 562, k.892 – 893, k.2303; notatka służbowa – k.896 – 898.

Obie nieruchomości, dla których urządzono KW (...) i (...) obciążone są hipoteką umowną łączną kaucyjną ustanowioną na rzecz powoda. Pismem z dnia 28 lutego 2008 r. pozwana Spółka zwróciła się do powoda o wydanie zaświadczenia pozwalającego na obniżenie hipotek wpisanych w księgach wieczystych (...) w związku z częściową przedterminową spłatą zadłużenia przez pożyczkobiorcę. W dniu 7 kwietnia 2008 r. powód – na wniosek pozwanej – zezwolił na obniżenie hipoteki umownej łącznej zwykłej wpisanej w księdze wieczystej (...) z kwoty 17.423.625 zł na kwotę 8.261.755,36 zł. Jednocześnie oświadczył, że dług Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. został spłacony w wysokości 10.487.567,04 zł.

Dowód: odpis zupełny księgi wieczystej (...) - k.53 – 55, k.148 – 152; odpis zupełny księgi wieczystej (...) - k.65 – 71, k.153 - 157, wypis z KRS – k.72 - 74; pismo pozwanej - k.261 - 262; oświadczenie - k.97, k.259 – 260.

Postanowieniem z dnia 27 marca 2008 r., Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie w sprawie IX GU 10/08 ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. obejmującą likwidację majątku dłużnika i wezwał wierzycieli do zgłaszania wierzytelności w terminie 2 miesięcy, jak i osoby, którym przysługują prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomościach upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłaszania w terminie 1 miesiąca pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym. Pismem z 5 czerwca 2008 r. powód zgłosił w postępowaniu upadłościowym przysługującą mu wierzytelność w wysokości 8.261.755,36 zł. Pomimo powyższego syndyk masy upadłości przedsiębiorstwa przedstawił sędziemu – komisarzowi listę wierzytelności upadłego, która nie zawierała wierzytelności Skarbu Państwa i w takim stanie została ona ogłoszona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W dniu 5 grudnia 2008 r. powód złożył sprzeciw w przedmiocie odmowy uznania jego wierzytelności przez nie umieszczenie jej na liście wierzytelności przedsiębiorstwa. W odpowiedzi na to pismo pozwana Spółka żądał oddalenia jego wniosku wskazując, że istnieją podstawy do unieważnienia umowy z 18 października 2005 r., a tym samym ewentualna wierzytelność Skarbu Państwa miałaby charakter świadczenia nienależnego. Postanowieniem z 25 lutego 2009 r. Sąd uwzględnił ww. sprzeciw i uznał na liście wierzytelności w kategorii III wierzytelność Skarbu Państwa w wysokości 8.261.755,36 zł.

Dowód: pismo z 15.09.2009 r. – k.89 – 90; zgłoszenie wierzytelności - k.95 – 96; postanowienie z 28.03.2008 r. - k.98, k.417 – 418, k.1203 - 1204; postanowienie z 25.02.2009 r. z uzasadnieniem - k.91 – 94, k.621 - 624; ogłoszenie - k.99 – 100, k.1213; wpisy do KRS k. 247 – 248; odpowiedź na sprzeciw – k.602 – 620; lista wierzytelności – k.2107 – 2141.

Pismem z dnia 27 listopada 2009 r. powód wezwał pozwaną Spółkę – jako dłużnika hipotecznego – do zapłaty kwoty 8.261.755,36 zł w terminie 30 dni. W odpowiedzi na powyższe pismem z 27 stycznia 2010 r. pozwana odmówiła zapłaty żądanej należności i nie uznał długu.

Dowód: wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem odbioru - k.87 – 88, k.105 - 106; odpowiedź pozwanej - k.82 - 87.

W Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie toczyło się postępowanie z powództwa (...) Spółki z o.o. (...) Spółka Komandytowo – Akcyjna z siedzibą w W. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa i Syndykowi Masy Upadłości Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księgach wieczystych (...), a rzeczywistym stanem prawnym przez nakazanie wykreślenia hipotek w wysokości 8.261.755,36 zł – sygn. akt II C 405/09. Wyrokiem z dnia 21 lutego 2011 r. powództwo zostało oddalone wobec Skarbu Państwa, zaś względem Syndyka Masy Upadłości postępowanie umorzono. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 353 ^{( 2)} k.p.c. prawomocny nakaz zapłaty wiąże nie tylko strony i sąd, który go wydał, lecz również inne sądy oraz organy państwowe i administracji publicznej. Skoro zatem w sprawie I Nc 17/07 Sąd uznał, że istnieją podstawy do wydania nakazu zapłaty i ów nakaz się uprawomocnił, to Sąd rozpoznający sprawę II C 405/09 nie mógł dokonać wtórnego badania ważności umowy z dnia 18 października 2005 r. Ponadto kwestia ważności przedmiotowej umowy była także badana w toku postępowania upadłościowego.

Dowód: notatka - k. 187, k.340; wyrok z uzasadnieniem - k. 238 – 245, k.542 [13] – [15]; postanowienie w przedmiocie oddalenia zażalenia na postanowienie z 16.01.2012 r. – k.318 – 320; postanowienie z 16.01.2012 r. – k.321 – 322.

W wyniku użytkowania przez przedsiębiorcę przedmiotu przewłaszczenia do 30 września 2007 r. stan zapasów spirytusu zmniejszył się do ok. 124.000 litrów, zaś w dniu 12 czerwca 2007 r. Dyrektor Izby Celnej w W. dokonał zajęcia tego alkoholu na poczet zabezpieczenia zobowiązania podatkowego. Departament Nadzoru Właścicielskiego Skarbu Państwa nie mógł sprawować nadzoru nad spirytusem stanowiącym zabezpieczenie, bowiem taki nadzór wykonywał Urząd Celny. Dostęp do magazynu, w którym znajdował się alkohol miał kierownik produkcji upadłego.

Syndyk masy upadłości Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. podjął szereg działań zmierzających do zbycia spirytusu, który od 2007 r. objęty był zajęciem przez Izbę Celną w W.. Działania te nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów z uwagi na stanowisko Naczelnika Urzędu Celnego, zgodnie z którym potencjalny nabywca alkoholu mógłby zostać wezwany przez organ celny do zapłaty podatku akcyzowego w wysokości 4.900.000 zł. Ze względu na trudności związane ze sprzedażą przedmiotu przewłaszczenia syndyk wystąpił do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie z wnioskiem o wyrażenie zgody na wyłączenie go z masy upadłości przedsiębiorstwa. Postanowieniem z dnia 2 lutego 2009 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi - Północ w Warszawie wyłączył z masy upadłości ruchomości, tj. rektyfikat luksusowy zbożowy neutralny, zlewki, nalewy, destylat winny, ekstrakty, spirytusy owocowe, surówkę zbożową maderyzowaną, denaturat i skażalnik, o łącznej wartości 240.000 zł. W związku z powyższym syndyk wystąpił do Delegatury Ministra Skarbu w C. o niezwłoczny odbiór ruchomości objętych postanowieniem Sądu. W związku z powyższym w kwietniu 2009 r. spirytus został przewieziony do składu podatkowego prowadzonego przez spółkę (...) S.A., z którą następnie Delegatura Ministra Skarbu w C. zawarła umowę przechowania ww. alkoholu. Delegatura podjęła również czynności zmierzające do zbycia spirytusu, w tym celu skierowała bowiem do podmiotów gospodarczych zaproszenie do składania ofert. Pomimo zainteresowania nabyciem alkoholu przez kilku przedsiębiorców żaden z nich nie zdecydował się na transakcję z uwagi na stanowisko urzędów celnych w sprawie odmowy zwolnienia od podatku akcyzowego wyłączonych z masy upadłości ruchomości. W dniu 23 października 2009 r. Minister Finansów wydał interpretację indywidualną, z której wynikało, że sprzedaż ww. wyrobów alkoholowych nie spowoduje powstania obowiązku podatkowego. Organ podkreślił, że w związku z prowadzonym postępowaniem upadłościowym podatek akcyzowy będzie podlegał zaspokojeniu z funduszy masy upadłości, a zatem w stosunku do wyrobów akcyzowych nie powstanie obowiązek podatkowy ani z tytułu jego sprzedaży, ani z tytułu jego nabycia lub posiadania. Wobec powyższego przystąpiono do odpłatnego zbycia alkoholu zakwalifikowanego „do ponownego przerobu”, zawierającego zanieczyszczenia mechaniczne w postaci rdzy, nienadającego się do celów konsumpcyjnych oraz technicznych. Wybrano wówczas najkorzystniejszą ofertę spółki (...) S.A. z siedzibą we W.. Sprzedaż 124.339 litrów spirytusu nastąpiła pod nadzorem Sądu Rejonowego w Toruniu, prowadzącego postępowanie upadłościowe (...) S.A., uzyskane zaś środki w wysokości 197.201,04 zł przekazano w dniu 14 kwietnia 2011 r. na rachunek Funduszu Restrukturyzacji Przedsiębiorstw.

Ustalona w umowie z dnia 18 października 2005 r. wartość spirytusu stanowiącego zabezpieczenie pożyczki (17.423.625 zł) zawierała naliczoną akcyzę z uwagi na aktywny skład podatkowy przedsiębiorstwa. Po likwidacji tego składu wartość alkoholu uległa zmianie, jako towar pochodzący spoza składu podatkowego obłożony zadeklarowaną akcyzą.

Dowód: pismo Departamentu Budżetu i Finansów - k.361; informacja Departamentu Integracji Europejskiej i Pomocy Publicznej - k.401 - 402, wniosek syndyka – k.578 – 585; sprawozdania syndyka - k.586 - 594, k.650 – 665; postanowienie z 2.02.2009 r. - k.595; korespondencja Delegatury - k.596 – 601, k.625 – 633, k.637, k.643, k.648, k.666 – 676, k.682, k.685 - 689; potwierdzenia wydania ruchomości - k.634 – 636; protokoły przyjęcia - k.638 – 642; notatka z załadunku k.644 – 647; atest jakościowy - k.649; oferty k.677 – 681; protokół - k.683; informacja o wyborze najkorzystniejszej oferty – k.684; wniosek - k.690 – 692; odpowiedź Urzędu Celnego - k.694; notatka służbowa - k.695; pismo skierowane do Ministra Finansów - k.696 – 698; odpowiedź Ministra Finansów - k.699 – 702; interpretacja indywidualna - k.703 – 706; dokument wpłaty - k.732; protokół przesłuchania K. G. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1055 - 1056; protokół przesłuchania K. F. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.974 - 975; protokół przesłuchania W. K. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.976 – 979, k.1070 - 1073; protokół przesłuchania W. B. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.980 - 982; protokół przesłuchania A. W. (2) w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1082 - 1085; protokół przesłuchania M. A. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.964 – 966, k.1065 - 1066; protokół przesłuchania B. W. w toku postępowania VI Ds. 137/13 - k.970 – 973; protokół przesłuchania A. G. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1050 – 1051; protokół przesłuchania R. S. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1052 – 1053; protokół przesłuchania L. M. w toku postępowania VI Ds. 137/13- k.1057 – 1059; protokół przesłuchania P. J. w toku postępowania VI Ds. 137/13 – k.1063 – 1064; pismo z 6.07.2016 r. – k.2441 – 2442).

W dniu 30 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ stwierdził zakończenie postępowania upadłościowego Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W.. W sporządzonym ostatecznym planie podziału rozliczono uzyskaną kwotę 129.633,90 zł zaspokajając w ten sposób wyłącznie wierzycieli z pierwszej kategorii. Do chwili obecnej nie uregulowała została należność Skarbu Państwa wynikająca z zabezpieczenia hipotecznego.

Dowód: postanowienie z 30.06.2010 r. - k.246; plan podziału – k.799 – 801; korespondencja w sprawie wysokości zadłużenia – k.1213v – 1216.

W 2013 r. Prokuratura Okręgowa W. – P. wszczęła śledztwo o sygn. akt VI Ds. 137/13 w sprawie:

- niedopełnienia obowiązków przez zarządcę komisarycznego Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. zaistniałego w okresie od 4 maja 2007 r. do 28 maja 2007 r. w W. w ten sposób, że zarządca komisaryczny, będąc obowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi i działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa, zarazem reprezentując dłużnika wobec (...) S.A. z tytułu umowy sprzedaży, nie dopełnił ciążących na nim obowiązków przez zaniechanie złożenia w terminie do dnia 28 maja 2007 r. wniosku do Ministra Skarbu Państwa o wyrażenie zgody na obniżenie zabezpieczenia hipotecznego i przeniesienie go na inny ustalony majątek przedsiębiorcy, czym wyrządził (...) S.A. i następcy prawnemu (...) Spółki z o.o. (...) Spółce Komandytowo – Akcyjnej z siedzibą w W. szkodę majątkową w wielkich rozmiarach (nie więcej niż 17.423.625 zł),

- niedopełnienia obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy publicznych w osobach przedstawicieli Ministerstwa Skarbu Państwa, którzy w okresie od początku 2008 r. do stycznia 2011 r. przez niedopełnienie ciążących obowiązków w zakresie sprawowania nadzoru lub kontroli spłaty pomocy publicznej w formie pożyczki oraz jej zabezpieczenia, doprowadzili do zbycia po rażąco niskiej cenie spirytusu w ilości 124.399 litrów za kwotę 197.201,04 zł zamiast za kwotę 5.971.152 zł, czym wyrządzono Przedsiębiorstwu Państwowemu (...) z siedzibą w W. i (...) Spółki z o.o. (...) Spółce Komandytowo – Akcyjnej z siedzibą w W. szkodę majątkową w wielkich rozmiarach (ok. 5.773.950,96 zł),

- przekroczenia uprawnień byłych funkcjonariuszy publicznych Ministerstwa Skarbu Państwa, zaistniałego w okresie od wiosny 2004 r. do października 2005 r. w W., przez przyznanie z naruszeniem przepisów prawa pomocy publicznej w postaci pożyczki o wartości 15.000.000 zł na rzecz Przedsiębiorstwa Państwowego (...) i działania tym samym na szkodę interesu publicznego,

- niedopełnienia obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy publicznych w osobach przedstawicieli Ministerstwa Skarbu Państwa, zaistniałego w okresie od października 2005 r. do 31 grudnia 2008 r. i wyrządzenia szkody majątkowej w wielkich rozmiarach w kwocie nie mniejszej niż 17.423.625 zł na szkodę Skarbu Państwa, przez zaniechanie wykonywania nadzoru i kontroli nad wykorzystaniem i zabezpieczeniem spłaty pomocy publicznej w postaci pożyczki celowej, przyznanej Przedsiębiorstwu Państwowemu (...) z siedzibą w W., na podstawie umowy z dnia 18 października 2005 r. oraz przekroczenia uprawnień w zakresie przeznaczenia przez zarządcę komisarycznego środków z pożyczki na cele niezgodne z przeznaczeniem wsparcia finansowego.

W toku postępowania przygotowawczego ustalono, że zachowania przedstawicieli Ministra Skarbu Państwa nie miały charakteru próby wyłudzenia nienależnych świadczeń, zaś udzielenie pomocy publicznej odbyło się zgodnie z obowiązującymi przepisami i dopuszczalną praktyką. Stwierdzono, że reprezentanci Ministerstwa Skarbu Państwa oraz Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. podejmowali wszelkie możliwe działania, aby spełnić wymagania pragmatyki służbowej oraz wymagania obowiązującego prawa, jak również w zakresie dbałości o zabezpieczenie wierzytelności Skarbu Państwa. W ocenie Prokuratury Okręgowej W. – P. w W. część środków pomocowych zostało przeznaczonych na spłatę zobowiązań publiczno – prawnych. Pożyczka umożliwiła także przedsiębiorstwu na wznowienie produkcji i sprzedaży, a tym samym dalsze funkcjonowanie zakładu. Pomoc publiczna została przyznana w celu poprawy sytuacji ekonomiczno – rynkowej. W perspektywie powiększającego się zadłużenia nadrzędnym działaniem przedsiębiorstwa stała się restrukturyzacja finansowa, a w następnie restrukturyzacja produktu. Punktem kulminacyjnym w działalności Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. było zamknięcie składu podatkowego, do czego doszło z przyczyn obiektywnych, a nie wskutek nieprawidłowego zarządu. Mając to wszystko na uwadze postanowieniem z dnia 15 grudnia 2014 r. Prokuratura Okręgowa W. – P. w W. umorzyła prowadzone śledztwo. Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2015 r. (VIII Kp 360/15).

Dowód: kopia pisma z 17.12.2013 r. VI Ds. 137/13 – k.542 [91]; informacja z Prokuratury Okręgowej W. – P. w W. – k.553; postanowienie z 15.12.2014 r. – k.844 – 881, k.1089 - 1126; pismo z 13.01.2015 r. – k.886 – 888; postanowienie z 27.04.2015 r. – k.1127 – 1128.

Na podstawie decyzji Prezydenta (...) W. z dnia 15 września 2014 r. zatwierdzono podział nieruchomości objętych księgami wieczystymi (...), oznaczonych w ewidencji gruntów, jako działki m.in. (...) z obrębu (...) i dokonano ich podziału m.in. na działki (...) o pow. 0,1290 ha, (...) o pow. 0,6526 ha i (...) i pow. 2,4799 ha.

W dniu 17 grudnia 2014 r. (...) Spółka z o.o. (...) Spółka Komandytowa z siedzibą w W. na podstawie aktu notarialnego rep. A nr (...) zbyła na rzecz Centrum (...) Spółka z o.o. Spółki Komandytowej w W.:

- prawo użytkowania wieczystego działki nr (...) powstałej z podziału działki nr (...), dla której urządzono księgę wieczystą (...), z własnością znajdujących się na tym gruncie budynków, stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności oraz ze wszelkimi nakładami poczynionymi na tę nieruchomość lub w związku z inwestycją realizowaną na tej nieruchomości,

- prawo użytkowania wieczystego działki nr (...) powstałych z podziału działki nr (...), dla której urządzono księgę wieczystą (...) z własnością znajdujących się na tym gruncie budynków, stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności oraz ze wszelkimi nakładami poczynionymi na tę nieruchomość lub w związku z inwestycją realizowaną na tej nieruchomości.

Dowód: odpis KW (...) – k.2310 – 2338; odpis KW (...) – k.2339 – 2364; kopia aktu notarialnego rep. A nr (...) – k.2370 – 2418.

Dokonując powyższych ustaleń i mając je na uwadze, Sąd zważył,
co następuje:

Bezsporne w sprawie jest, że w dniu 18 października 2005 r. powód zawarł z Przedsiębiorstwem Państwowym (...) z siedzibą w W. umowę pożyczki na kwotę 15.000.000 zł. Umowa ta została zawarta celem wykonania zobowiązania zaciągniętego przez Ministra Skarbu Państwa w dniu 30 kwietnia 2004 r. polegającego na przekazaniu środków finansowych z tytułu pomocy publicznej udzielanej przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, oraz że w dniu 11 marca 2005 r. Minister Skarbu Państwa złożył w obecności Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa ustne oświadczenie o udzieleniu Przedsiębiorstwu Państwowemu (...) z siedzibą w W. pomocy publicznej na warunkach określonych w projekcie umowy. Bezsporne jest również i to, że doszło do przekazania pożyczkobiorcy kwoty 15.000.000 zł. Strony nie kwestionowały faktu ustanowienia zabezpieczeń spłaty należności m.in. przez przeniesienie na rzecz Skarbu Państwa własności 362.992,20 litrów spirytusu o wartości 17.423.625 zł. Poza sporem pozostawała okoliczność, że dłużnik osobisty nie wykonał powyższego zobowiązania.

Kwestią zaś sporną było to, czy umowa pożyczki była ważna – sprzeczna z ustawą o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa i z ustawą o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej,

jaki wpływ miała okoliczność polegająca utracie bytu prawnego przez Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W., jako dłużnika wierzytelności zabezpieczonej na możliwość zaspokojenia się przez powoda z hipoteki obciążającej nieruchomość należącą do pozwanej Spółki, czy dokonanie zwrotu ekwiwalentu dotacji netto w związku z pismem powoda z dnia 25 października 2007 r. doprowadziło do wygaśnięcia zobowiązania z tytułu umowy pożyczki, czy nie, czy przewłaszczenie na zabezpieczenie spirytusu o wartości udzielonej pożyczki z odsetkami zaspokoiło powoda (w ogóle, w całości, czy ewentualnie w części) oraz to, czy sprzedaż pozostałej części spirytusu ok. 124 tyś litrów zaspokoiło powoda wg wartości proporcjonalnej do wskazanej w umowie pożyczki, czy w zakresie kwoty, co do której powód cofnął pozew, ewentualnie innej.

Zajęcie stanowiska w powyższych kwestiach pozwoliło Sądowi rozstrzygnąć, czy powództwo jest uzasadnione.

Sąd przyznał moc dowodową wszystkim dokumentom zgromadzonym w niniejszej sprawie, uznając, że stanowią one pełnowartościowy materiał dowodowy. Autentyczność i wiarygodność tych dokumentów nie była bowiem przez strony kwestionowana, a także nie budziła wątpliwości Sądu. Strony dokonały jedynie ich odmiennej oceny, w zależności od podnoszonych twierdzeń i zarzutów. Takie stanowisko stron procesu, w ocenie Sądu, nie miało jednak wpływu na autentyczność i wiarygodność tych dowodów z dokumentów. Sąd uwzględnił przy tym nadesłane przez Prokuraturę Okręgową W. – P. w W. dokumenty, jakie zostały złożone do akt postępowania przygotowawczego w sprawie VI Ds. 137/13, tj. protokoły przesłuchań świadków (k.964 – 982, k.1047 – 1053, k.1055 – 1073, k.1079 – 1088) oraz dokumenty potwierdzające ww. ustalenia faktyczne poczynione przez tut. Sąd, w szczególności: korespondencję prowadzoną przez powoda w sprawie zabezpieczenia wierzytelności, dokumentację rozliczeniową przedsiębiorstwa, sprawozdania zarządcy i syndyka z zakresu rozdysponowania środkami pochodzącymi z pożyczki, dokumenty złożone w ramach toczącego się postępowania upadłościowego (...) z siedzibą w W. i (...) S.A., interpretacje organów celnych, protokoły ze zbycia spirytusu etylowego rolniczego, program naprawczy przedsiębiorstwa (k.983 – 994, k.1031 – 1046, k. 1054, k.1074, k.1089 – 2098, k.2153 – 2164, k.2179 - 2275). Ponadto część kopii ww. dokumentacji jest tożsama z dokumentami złożonymi w toku niniejszego postępowania przez strony procesu.

Jednocześnie Sąd pominął dokumenty znajdujące się na kartach: k. 764 – 771 („opinia prawna dotycząca wpływu utraty bytu dłużnika wierzytelności zabezpieczonej hipoteką na istnienie hipoteki obciążającej nieruchomość należącą do osoby trzeciej”), k.995 – 1030 (raport detektywistyczny). Sąd bowiem uznał, że jakiekolwiek opinie prawne sporządzane przez profesjonalnych pełnomocników, czy też biegłych na zlecenie jednej ze stron procesu mogą stanowić co najwyżej stanowisko procesowe strony bądź dokument prywatny, którym Sąd rozstrzygający sprawę nie jest związany. Pominąć należało również protokół przesłuchania P. P. w toku postępowania VI Ds. 137/13. Z treści protokołu wynikało, że świadek nie pamiętał lub nie miał wiedzy na temat zdarzeń dotyczących (...) (k.1075 – 1078).

Sąd oddalił wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania P. L. oraz zeznań świadków wskazanych w pismach z dnia 26 kwietnia 2013 r., 30 kwietnia 2013 r. i 4 maja 2015 r. uznając, że wszystkie okoliczności sporne zostały dostarczenie wyjaśnione, a zgromadzony materiał dowodowy jest wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy.

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 2 pkt 8a i b ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. z 2012 nr 1224 j.t.) Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa m.in. udziela ze środków, o których mowa w art. 56 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, ze zm.), pomocy w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców, w tym przedsiębiorców publicznych, o których mowa w ustawie z dnia 22 września 2006 r. o przejrzystości stosunków finansowych między organami publicznymi, a przedsiębiorcami publicznymi oraz o przejrzystości finansowej niektórych przedsiębiorców (Dz. U. Nr 191, poz. 1411 i Nr 245, poz. 1775), oraz udziela wsparcia nie będącego pomocą publiczną, jak również zatwierdza plany restrukturyzacji przedsiębiorców. Nie ulega wątpliwości, że przepisy te weszły w życie dopiero ustawą nowelizującą z dnia 31 maja 2004 r., następnie zmienioną art. 2 ustawy z dnia 3 marca 2011 r. Oznacza to, że w dniu złożenia przez powoda oświadczenia o udzieleniu pomocy publicznej żadna regulacja zawarta w ustawie o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa nie uprawniała go do takiej czynności. Niemniej jednak należy mieć na uwadze to, że w dniu 30 kwietnia 2004 r. nadal obowiązywała ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. z 2002 nr 141, poz. 1177; następnie zastąpiona ustawą o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej), zgodnie z którą dopuszczalna była pomoc przeznaczona na restrukturyzację przedsiębiorstw (art. 14 pkt 1), jaką udzielano wyłącznie przedsiębiorcy znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej, w celu przywrócenia długookresowej zdolności konkurowania na rynku, po spełnieniu ponadto kryteriów określonych w rozporządzeniu z dnia 15 października 2002 r. w sprawie dopuszczalności pomocy doraźnej oraz pomocy na restrukturyzację przedsiębiorstw (art. 15 pkt 1). Zgodnie z przepisami wykonawczymi pomoc na restrukturyzację była pomocą przewidzianą w planie restrukturyzacyjnym zaakceptowanym lub pozytywnie zaopiniowanym przez właściwy organ lub podmiot do tego uprawniony, w szczególności: organ założycielski, walne zgromadzenie lub zgromadzenie wspólników. Należy wskazać, że wbrew zarzutom pozwanej powód spełnił warunki, o których mowa w art. 15 powyższej ustawy, bowiem jak wynika z § 2 ust. 1 umowy środki pieniężne miały być przeznaczone na wsparcie procesu restrukturyzacji przedsiębiorcy państwowego, tj. przywrócenia długookresowej zdolności konkurowania na rynku stosownie do założeń planu restrukturyzacji. Nie ma również podstaw do przyjęcia, że organ opracowujący program pomocowy nie uzyskał opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów odnośnie do projektu takiego programu. Przeciwnie, w toku procesu ustalono, że powód skierował zapytanie do Prezesa UOKiK o udzielenie informacji, czy Ministerstwo Skarbu Państwa – jak o organ udzielający Przedsiębiorstwu Państwowemu (...) z siedzibą w W. pomocy w rozumieniu ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców – dopełniło obowiązku wystąpienia do UOKIK z wnioskiem o wydanie opinii dotyczącej projektu umowy oraz – czy zrealizowało prawidłowo inne obowiązki nałożone na nie przez ww. ustawę. Z uzyskanej odpowiedzi organu wynikało, że w dacie obowiązywania tej ustawy nie istniał po stronie Skarbu Państwa obowiązek uzyskania żądanej opinii.

W dniu 30 kwietnia 2004 r. ówczesna ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji określała, że 15% przychodów uzyskanych z prywatyzacji w danym roku budżetowym przeznacza się na pomoc restrukturyzacyjną w rozumieniu przepisów o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców oraz na finansowanie zadań określonych w przepisach ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy (art. 56 ust. 1 pkt 2). Przychodami, z których dokonywane było rozdzielenie środków na pomoc publiczną dysponował wówczas Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, który nadto mógł nimi rozporządzać w granicach określonych przepisami ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Pozwala to zatem na stwierdzenie, że w dniu 30 kwietnia 2004 r. powód był uprawniony do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie promesy udzielenia pożyczki na cele restrukturyzacji przedsiębiorcy. Istotną kwestię stanowiło natomiast ustalenie, czy w niniejszej sprawie doszło do złożenia takiego oświadczenia w sposób prawidłowy. Innymi słowy, czy Minister Skarbu Państwa mógł skutecznie (w formie ustnej) udzielić promesy pomocy publicznej państwowemu przedsiębiorcy i czy taka forma – mimo zmiany przepisów po dniu 30 kwietnia 2004 r., a przed nadaniem tej czynności formy aktu notarialnego – mogła skutkować ważnością czynności prawnej.

Podkreślenia wymaga, że promesa ma walor przyrzeczenia administracyjnego i tym samym ma charakter wiążącego organ administracji publicznej zobowiązania. Przepisy o pomocy publicznej (zarówno ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, jak i o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa) nie wskazują na żadną obligatoryjną formę przewidzianą dla udzielenia pomocy publicznej. Art. 720 k.c. wprawdzie stanowi, że umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych powinna być stwierdzona pismem, nie ustanawia jednak sankcji nieważności za niedotrzymanie tejże formy.

Art. 7 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców wskazuje, że za dzień udzielenia pomocy należy rozumieć dzień wydania decyzji (administracyjnej lub innego rozstrzygnięcia organu administracji publicznej o charakterze indywidualnym) bądź zawarcia umowy, na podstawie której jest udzielana pomoc. W rozpoznawanej sprawie umowa między powodem i Przedsiębiorstwem Państwowym (...) zawarta została dopiero w dniu 18 października 2005 r., zaś jej celem było wykonanie zobowiązania zaciągniętego przez Ministra Skarbu Państwa w dniu 30 kwietnia 2004 r. polegającego na przekazaniu środków finansowych z tytułu pomocy publicznej udzielanej przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Oświadczenie o udzieleniu pomocy publicznej z dnia 30 kwietnia 2004 r. należałoby zatem uznać za ustne rozstrzygniecie organu o charakterze indywidualnym. Zgodnie z treścią art. 14 § 2 k.p.a. w zw. z art. 109 § 2 k.p.a. decyzja może być ogłoszona ustnie, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawny nie stoi temu na przeszkodzie. Taka forma powinna być stosowana tylko wówczas, gdy stanowiska organu i strony są zgodne. Na podstawie pisma powoda z dniu 11 marca 2005 r. należy wywnioskować, że pożyczkobiorca wyraził zgodę na wykonanie przez powoda zobowiązania po dniu 30 kwietnia 2004 r. z uwagi na brak bieżących środków finansowych na rachunku Funduszu Restrukturyzacji Przedsiębiorstw. Mając na uwadze, że już w 2004 r. sporządzony był projekt umowy pożyczki, to powyższe potwierdza treść oświadczenia Ministra, tj. to, że udzielenie pomocy publicznej miało nastąpić w kwietniu 2004 r., lecz z uwagi na brak środków na rachunku zdecydowano o wykonaniu zobowiązania do jej udzielenia w trybie późniejszym.

Nie ma przy tym znaczenia, że w treści oświadczenia wskazano „spółkę” zamiast „przedsiębiorstwa państwowego”, skoro ze wszystkich okoliczności w sposób niebudzący wątpliwości wynikało, że pomoc finansowa ma być przeznaczona na restrukturyzację Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W.. Wprawdzie pismo z 11 marca 2005 r. zawiera wyłącznie jednostronne oświadczenie powoda, bez stanowiska drugiej strony, lecz mając na uwadze, że przedsiębiorca państwowy przystąpił do aktu notarialnego z dnia 18 października 2005 r. i zaakceptował jego treść, w szczególności, co do twierdzenia o wykonaniu zobowiązania, uznać należało, że w dniu 30 kwietnia 2004 r. ogłoszona została decyzja mająca charakter promesy udzielenia Przedsiębiorstwu Państwowemu (...) z siedzibą w W. pomocy publicznej. Z kolei czynność podjętą przez strony w dniu 18 października 2005 r. uznać należy, co najwyżej za wykonanie przyjętego przez powoda zobowiązania w przedmiocie udzielenia tej pomocy, co również wynika z treści oświadczenia z dnia 11 marca 2005 r.

Nawet w przypadku odmiennej interpretacji, tj. uznania, że oświadczenie z dnia 30 kwietnia 2004 r. nie miało charakteru decyzji, to podnieść trzeba, iż skoro doszło do zawarcia umowy o przekazaniu środków finansowych z tytułu pomocy publicznej w dniu obowiązywania ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, w której określono uprawnienia Ministra Skarbu Państwa do udzielania ze środków, o których mowa w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, pomocy w celu restrukturyzacji przedsiębiorców, to należało przyjąć, że choćby z tej okoliczności powód posiadał w dniu 18 października 2005 r. prawo do udzielenia pomocy publicznej w formie pożyczki. Tym samym nie ma podstaw do twierdzenia o nieważności z tej przyczyny czynności prawnej – umowy zawartej między powodem i przedsiębiorstwem państwowym.

Zgodnie z postanowieniami umowy z dnia 18 października 2005 r. Minister Skarbu Państwa, jako organ założycielski Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W., zatwierdził plan restrukturyzacyjno – inwestycyjny z grudnia 2003 r. i aneks do tego planu. Pozwana podniosła, iż do zatwierdzenia planu restrukturyzacyjnego nie doszło w chwili złożenia ustnego oświadczenia, co stoi w opozycji do przepisów wykonawczych ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Sąd miał na uwadze, iż regulacje zawarte w rozporządzeniu w sprawie dopuszczalności pomocy doraźnej oraz pomocy na restrukturyzację przedsiębiorstw stanowią o konieczności zaakceptowania lub pozytywnego zaopiniowania przez np. organ założycielski planu restrukturyzacyjnego. W niniejszej sprawie taka akceptacja nastąpiła dopiero w dniu 18 października 2005 r., zatem słusznie podniosła pozwana brak spełnienia przez powoda w dniu złożenia ustnego oświadczenia wymogów, o których mowa w powyższych przepisach. Powód bowiem wyłącznie lakonicznie stwierdził w oświadczeniu z 2005 r., że zostaną podjęte odpowiednie czynności celem realizacji powyższego zobowiązania. Natomiast według art. 66 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 2013, nr 1384 j.t.) z chwilą ustanowienia zarządu komisarycznego organy przedsiębiorstwa ulegają rozwiązaniu, zaś osoba sprawująca zarząd komisaryczny przejmuje kompetencje organów przedsiębiorstwa, z wyjątkiem przyjmowania i zatwierdzania sprawozdania finansowego oraz dokonywania podziału wygospodarowanego zysku przez przedsiębiorstwo na fundusze oraz zasad wykorzystania tych funduszy. W oświadczeniu przede wszystkim zabrakło informacji o spełnieniu przez Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. warunków wskazanych w art. 14 pkt 1 i art. 15 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców – nie wskazano bowiem, że pożyczka udzielona jest na restrukturyzację przedsiębiorstwa oraz – że udzielona jest przedsiębiorstwu znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej w celu przywrócenia długookresowej zdolności konkurowania na rynku i po spełnieniu kryteriów określonych w rozporządzeniu wykonawczym (tj. po sporządzeniu planu restrukturyzacyjnego). Informacja o tym, że sporządzono i zaakceptowano taki plan znalazła się dopiero w treści aktu notarialnego.

Przyjmując za dzień, w którym pierwotnie miała być udzielona pomoc (30 kwietnia 2004 r.) należałoby zgodzić się z argumentem, że skoro wówczas przedsiębiorstwo pozostawało już w zarządzie komisarycznym, to zatwierdzenie planu przez Ministra Skarbu Państwa powinno być uznane za niewłaściwe. Nie można jednak pominąć, że ważność (a nie skuteczność) złożonego przez powoda w akcie notarialnym oświadczenia o udzieleniu pomocy publicznej pozostaje zależna wyłącznie od spełnienia przesłanek określonych w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji oraz o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy (z dnia 30 października 2002 r.), bądź w ustawie o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, które nie uzależniały skuteczności samego faktu złożenia oświadczenia o udzielenia pomocy publicznej od akceptacji planu restrukturyzacji. Wymóg zatwierdzenia takiego planu zawarty został w ustawie o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, która wskazywała wówczas na możność udzielenia pomocy wyłącznie przedsiębiorcy znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej, w celu przywrócenia długookresowej zdolności konkurowania na rynku, a ponadto po spełnieniu kryteriów określonych w rozporządzeniu wykonawczym. Ustawa ta, zatem stanowiła jedynie o prawnej możliwości wykonania czynności w postaci faktycznego udzielenia pomocy publicznej, nie zaś o samej ważności złożonego oświadczenia o jej udzieleniu, a tym bardziej promesy dokonania takiej czynności. Bezsporne jest, że w dniu zawarcia umowy doszło do zatwierdzenia planu restrukturyzacyjnego, co miało na celu wyłącznie uczynienie zadość przepisom, które obowiązywały na dzień udzielenia promesy. Sama okoliczność złożenia takiego oświadczenia w akcie notarialnym nie uchybiała z pewnością uprawnieniom powoda, skoro w dniu 18 października 2005 r., stosownie do art. 2 pkt 8b ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, posiadał on już prawo do dokonania takich czynności.

Dokonując oceny ważności spornej umowy Sąd miał także na uwadze treść art. 365 k.p.c., zgodnie z którym orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej. W wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, Lex nr 51062, Sąd Najwyższy przyjął, że istota mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądu wyraża się w tym, że także inne sądy, inne organy państwowe, a w przypadkach przewidzianych w ustawie także inne osoby muszą brać pod uwagę fakt istnienia i treść prawomocnego orzeczenia sądu. Oznacza to zatem, że inne sądy, organy państwowe oraz organy administracji publicznej, rozstrzygające w sprawach innych niż karne, są związane prejudycjalnie, czyli nie mogą dokonać odmiennej oceny prawnej roszczenia niż zawarta w prejudykacie, ale także nie mogą dokonać odmiennych ustaleń faktycznych. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że moc wiążąca orzeczenia odnosi się tylko do treści jego sentencji, a nie uzasadnienia (wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04, Lex nr 402284). Nie mają zatem mocy wiążącej ani poglądy prawne wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia (wyrok SN z dnia 13 marca 2008 r., III CSK 284/07, Lex nr 380931), ani motywy i ustalenia faktyczne zawarte w uzasadnieniu (wyrok SN z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07, Lex nr 345525). Według Sądu Najwyższego, przedmiotem prawomocności materialnej jest bowiem ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły (wyrok SN z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK 63/07, Lex nr 485880).

Prawomocny nakaz zapłaty stanowi merytoryczne rozstrzygnięcie zapadające w procesie (art. 353 ¹ par. 1 k.p.c.), do którego w zakresie przesłanek rozstrzygania sprawy i prawomocności tego orzeczenia trzeba przyjąć te same założenia, które przyjmowane są w wyrokach (art. 353 ² par. 1 k.p.c.). Nakaz zapłaty, przeciwko któremu nie wniesiono skutecznie zarzutów bądź nie złożono sprzeciwu, ma bowiem skutki prawomocnego wyroku. Z tego względu nakaz zapłaty zasądzający świadczenie stwarza powagę rzeczy osądzonej, co do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, lub prawa, z którego wynika zasądzone roszczenie. Skoro zatem w innym postępowaniu (I Nc 17/07) Sąd uznał, że istnieją podstawy do wydania nakazu zapłaty, to tut. Sąd nie mógł dokonując badania umowy z dnia 18 października 2005 r. uznać, iż jest ona nieważna – także i z tego powodu, niezależnie od powyższych argumentów. Podobne stanowisko przyjął również Sąd Rejonowy rozpoznający sprawę II C 405/09, w której wyrok oddalający powództwo pozwanej Spółki względem powoda stał się już prawomocny. Należy jednak zgodzić się z twierdzeniem pozwanej, co do tego, że okoliczność wpisu wierzytelności powoda na listę w czasie trwania postępowania upadłościowego nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. W toku tego postępowania organ nie dokonuje bowiem merytorycznego badania podstaw wpisu hipotecznego w księdze wieczystej. Niemniej jednak przy ocenie zasadności zgłoszonego przez powoda roszczenia okoliczność uznania na liście wierzytelności jego wierzytelności w wysokości 8.261.755,36 zł oraz fakt zakończenia postępowania upadłościowego Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W., nie pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Z ustaleń poczynionych przez tut. Sąd wynika, że w dniu 4 października
2007 r. pozwana Spółka nabył prawo użytkowania nieruchomości, które zgodnie z umową z 18 października 2005 r. zostały obciążone na rzecz powoda hipoteką łączną umowną zwykłą. Postanowieniem z dnia 27 marca 2008 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w W. ogłosił zaś upadłość Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W., będącego stroną tej umowy. Kwestią zatem sporną, wobec zarzutu pozwanej Spółki, pozostawało ustalenie wpływu okoliczności utraty bytu pranego przedsiębiorstwa jako dłużnika wierzytelności zabezpieczonej na możność realizacji przez powoda hipoteki obciążającej nieruchomość należącą do osoby trzeciej.

Zarówno w piśmiennictwie prawniczym, jak również w orzecznictwie sądów przyjmuje się istnienie zasady akcesoryjności hipoteki, według której powstanie, wykonywanie, przeniesienie i wygaśnięcie hipoteki zależy od wierzytelności, którą hipoteka zabezpieczenia. W szczególności z art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.) wynika, że nieruchomość może zostać obciążona prawem, na mocy którego wierzyciel mocy może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka) w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności. Zgodnie zaś z art. 79 u.k.w.h. wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie może być przeniesiona bez hipoteki, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Przejawem akcesoryjności hipoteki jest także regulacja zawarta w art. 94 u.k.w.h., zgodnie z którym wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba, że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Zdaniem pozwanej, na skutek wykreślenia upadłego będącego dłużnikiem osobistym powoda, wygasa wobec niego wierzytelność, a w konsekwencji, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 94 u.k.w.h., wygasa również hipoteka zabezpieczająca tę wierzytelność na nieruchomości osoby trzeciej.

Uwzględniając powyższe regulacje prawne należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 10 maja 2012 r. (IV CSK 369/11), zgodnie z którym wierzytelność, której dłużnikiem osobistym jest osoba prawna, nie wygasa z chwilą wykreślenia dłużnika z rejestru na skutek zakończenia postępowania upadłościowego, jeżeli charakter tej wierzytelności jest tego rodzaju, że możliwe jest jej zaspokojenie z substratu majątkowego pozostałego po osobie prawnej np. w razie złożenia odpowiednich kwot do depozytu sądowego, czy też z zabezpieczeń tej wierzytelności na przedmiotach majątkowych osób trzecich.

Konstrukcja prawna zobowiązania wymaga bowiem istnienia dłużnika, jako podmiotu, który jest zobowiązany do spełnienia określonego świadczenia. Z chwilą jednak powstania określonej wierzytelności, z perspektywy wierzyciela, istotne jest, czy istnieje substrat majątkowy, z którego może być wierzytelność zaspokojona oraz podmiot - chociażby osoba trzecia niebędąca dłużnikiem osobistym – wobec którego może być skierowane roszczenie wierzyciela. Utrata bytu prawnego osoby prawnej nie niweczy ani nie modyfikuje dotychczasowej treści stosunku zobowiązaniowego, lecz prowadzi do niemożności skutecznego dochodzenia roszczeń przeciwko nieistniejącemu dłużnikowi. Przy takim założeniu hipoteka, jako prawo rzeczowe o charakterze akcesoryjnym, nie staje się prawem samodzielnym i oderwanym od treści wierzytelności, którą dotychczas zabezpieczała. Wygaśnięcie wierzytelności dotyczyć będzie jedynie tych, których charakter wymaga istnienia dłużnika osobistego. Gdyby przyjąć pogląd odmienny, to konieczność ochrony praw wierzycieli nakazywałaby uzależnienie wykreślenia osoby prawnej od wcześniejszego wykorzystania przez wierzycieli posiadanych zabezpieczeń. Natomiast przyjęcie, że wykreślenie osoby prawnej na skutek zakończenia postępowania upadłościowego o charakterze likwidacyjnym wobec tego podmiotu powodowałoby wygaśnięcie wierzytelności wobec upadłego (a w następstwie tego także wygaśnięcie hipotek zabezpieczających te wierzytelności na nieruchomościach osób trzecich) stanowiłoby istotne ograniczenie znaczenia tej formy zabezpieczenia wierzytelności, gdy dłużnikiem osobistym jest osoba prawna w stosunku do tej formy zabezpieczenia, gdy dłużnikiem osobistym jest osoba fizyczna. Ten kierunek wykładni niewątpliwie chroni wierzycieli, w szczególności w sytuacjach, gdy wierzytelność posiada zabezpieczenia albo – gdy po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego i wykreśleniu danej osoby prawnej z rejestru okaże się, że pozostał majątek po tej osobie prawnej, z którego możliwe jest zaspokojenie chociażby częściowe wierzycieli wykreślonego z rejestru dłużnika – osoby prawnej.

W niniejszej sprawie powód – jako wierzyciel III kategorii – nie został zaspokojony w postępowaniu upadłościowym dłużnika osobistego. Podkreślenia wymaga, że przed ogłoszeniem upadłości dłużnik ten zbył przysługujące mu prawa użytkowania wieczystego i własności budynków posadowionych na nieruchomościach, które były już wówczas obciążone hipoteką na rzecz powoda. Nabywcy tych praw – wpierw (...) S.A., a następnie pozwana Spółka – mieli świadomość istnienia stanu prawnego i faktycznego gruntów, na których zamierzali zrealizować inwestycję polegającą na adaptacji dla potrzeb mieszkaniowych, usługowych, handlowych, wystawienniczych budynków, budowli i innych urządzeń i stworzeniu kompleksu budynków. (...) S.A. zobowiązała się do zaspokojenia wymagalnych na dzień podpisania umowy roszczeń Skarbu Państwa. Z tej również przyczyny nabyła przedmiotowe prawa za cenę odpowiednio niższą niż wartość realna gruntów albo dochowując należytej staranności mogła to uczynić mając świadomość obciążenia tych nieruchomości hipoteką. Pozwana zaś w czasie nabywania praw przysługujących (...) S.A. miała wiedzę i świadomość o sytuacji prawnej Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. i zdawała sobie sprawę, albo powinna zdawać sobie sprawę z tego, że w razie utraty płynności finansowej przedsiębiorstwa bądź zaprzestania wykonywania przez niego planu restrukturyzacyjnego, jak i postawienia go w stan upadłości, może - jako dłużnik hipoteczny – ponieść odpowiedzialność za zobowiązania tego podmiotu w zakresie nieruchomości obciążonych hipoteką i do jej wysokości. Okoliczność, że kilka miesięcy po zawarciu przez pozwaną umowy sprzedaży wobec dłużnika osobistego została ogłoszona upadłość nie może determinować po jej stronie zasadności uchylania się od odpowiedzialności za zobowiązania tego dłużnika w ww. zakresie, choćby ten utracił już byt prawny. Nie można przy tym pominąć, że już po złożeniu przez przedsiębiorstwo wniosku o ogłoszenie upadłości pozwana Spółka zwróciła się do powoda o wydanie zaświadczenia pozwalającego na obniżenie hipotek wpisanych w księgach wieczystych (...) w związku z częściową przedterminową spłatą zadłużenia, co pozwala na stwierdzenie, że i wówczas pozwana miała pełną wiedzę na temat zobowiązań przedsiębiorcy i nie kwestionował ich istnienia (także, co do wysokości) oraz swojej odpowiedzialności rzeczowej w zakresie określonych nieruchomości i do wysokości kwoty hipoteki. Odmienne stanowisko pozwanej, przejawiające się przez nieuznanie długu, nie może być zatem zaaprobowane. Zdaniem Sądu brak możliwości wyegzekwowania wierzytelności pieniężnej od dłużnika osobistego na skutek braku sukcesji po tej osobie, nie ma wpływu na istnienie hipoteki zabezpieczającej tę wierzytelność i odpowiedzialność w tym zakresie.

Pozwana Spółka zarzuciła również, że udzielona pożyczka została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, co w konsekwencji prowadzi, w jej ocenie, do przekształcenia roszczenia powoda w żądanie zwrotu nienależnego świadczenia. Należy mieć jednak na uwadze, że procedura zwrotu kwoty stanowiącej równowartość pomocy – uregulowana wpierw w art. 35 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej, a obecnie w art. 25 ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej – stanowi zupełnie odmienny tryb dochodzenia takich roszczeń. Przykładowo, w dotychczas obowiązującej ustawie o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej przymusowe ściągnięcie kwoty stanowiącej równowartość udzielonej pomocy z odsetkami następuje odpowiednio w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji albo w trybie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, po uprzednim wydaniu decyzji przez Komisję. Natomiast w § 10 spornej umowy zawarto zastrzeżenie, że w przypadku stwierdzenia m.in., że pomoc została wykorzystana bądź jest wykorzystywana niezgodnie z przeznaczeniem przedsiębiorca zobowiązany był do zapłaty na pierwsze pisemne powiadomienie powoda kwoty 1.461.154,16 zł (ekwiwalent dotacji netto) z odsetkami ustawowymi. Materiał dowodowy pozwolił na ustalenie, że powód wystąpił z takim żądaniem do pożyczkobiorcy w dniu 25 października 2007 r., co może świadczyć o stwierdzeniu nieprawidłowości w gospodarowaniu przez przedsiębiorcę uzyskanymi środkami publicznymi, niemniej jednak nie przesądza to o odpadnięciu podstawy ( causa) udzielonej pomocy. Umowa bowiem nadal pozostawała ważna, nie uległa też rozwiązaniu mimo zawarcia w jej treści uprawnienia powoda do jej rozwiązania z przyczyn wskazanych w § 10, zaś żądana kwota zwrotu 1.461.154,16 stanowiła wyłącznie świadczenie dotacji, a zatem pozostawała obok należności głównej (15.000.000 zł). Oznacza to, że sankcja za naruszenie § 10 umowy nie może prowadzić automatycznie do uznania, że powód powinien dochodzić roszczeń w oparciu o art. 410 § 2 k.c., a nie na podstawie umowy z dnia 18 października 2005 r. będącej źródłem zobowiązania. Condictio causa finita, jest bowiem taką postacią nienależnego świadczenia, w której istnieje zarówno ważna czynność prawna, jak i zobowiązanie, zaś podstawa świadczenia, mimo uprzedniego istnienia w pewnym przedziale czasu, w końcu "odpadła". Odpadnięcie podstawy wynikać może z odwołania oświadczenia woli, odstąpienia od umowy, rozwiązania umowy, uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, ziszczenia się warunku rozwiązującego czy nadejścia terminu. Żadna z powyższych okoliczności nie nastąpiła w niniejszej sprawie, wobec czego zarzuty pozwanej Spółki, co do wygaśnięcia zobowiązania uznać należało za nietrafne. Powyższego nie zmienia również fakt wskazania przez powoda w wezwaniu z dnia 25 października 2007 r., że spełnienie świadczenia (zwrot ekwiwalentu dotacji netto) prowadzić będzie do bezprzedmiotowości postanowień umowy z dnia 18 października 2005 r. (o ustanowieniu tytułu egzekucyjnego, przewłaszczenia na zabezpieczenie, ustanowieniu nieodpłatnego użytkowania, ustanowieniu hipoteki łącznej umownej). Należy wskazać, że powyższe pismo odnosiło się wyłącznie do świadczenia objętego zakresem pomocy publicznej, nie zaś do przedmiotu pożyczki. Z treści wezwania również nie wynikało, aby powód w jakikolwiek sposób zwolnił dłużnika z długu. Powód – mimo istnienia takiej możliwości – nie dokonał wypowiedzenia umowy, a ponadto w późniejszym okresie podjął szereg działań zmierzających do wyegzekwowania swojej wierzytelności (np. brał udział w postępowaniu upadłościowym, zlecił sprzedaż przedmiotu przewłaszczenia). W dniu 7 kwietnia 2008 r. powód – na wniosek pozwanej Spółki – zezwolił także na obniżenie hipoteki umownej łącznej zwykłej z kwoty 17.423.625 zł na kwotę 8.261.755,36 zł. Decyzja powoda w zakresie wysokości obciążenia hipotecznego nie wskazuje zatem na jego rezygnację z dalszego dochodzenia przysługujących mu roszczeń. Ponadto sama okoliczność wystąpienia przez pozwaną z takim wnioskiem pozwala przyjąć, że miała ona świadomość istnienia pozostałej do zapłaty zaległości wobec Skarbu Państwa. Podnoszony zaś w toku procesu zarzut, co do przekonania pozwanej Spółki – w chwili składania wniosku - o możliwości zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia jest nieuzasadniony w okolicznościach niniejszej sprawy. Gdyby rzeczywiście pozwana uznała, że wartość przewłaszczonego spirytusu jest wystarczająca dla wykonania zobowiązania względem Skarbu Państwa, nie złożyłaby w 2008 r. wniosku o obniżenie hipoteki. W umowie pożyczki ustalono bowiem wartość wyrobów alkoholowych na kwotę 17.423.625 zł, co też stanowiło pierwotną wysokość hipoteki umownej. Uznanie przez pozwaną, że przedmiot przewłaszczenia może zaspokoić w całości wierzyciela prowadziłoby de facto do braku potrzeby żądania przez spółkę zmiany zakresu zabezpieczenia, jakim była ustanowiona hipoteka na nieruchomościach, albo dalej idąc do braku potrzeby ustanawiania hipoteki na nieruchomościach, skoro sam spirytus, czy jego wartość miał zaspokoić powoda. W pismach procesowych pozwana także podnosiła, że wierzytelność powoda została umorzona do wysokości nie mniejszej niż 5.968.271,80 zł (ze względu na sprzedaż 124.339 litrów spirytusu). Przyjmując nawet takie założenie, kwota ta nadal pozostawałaby niższa od wartości hipoteki, jaką określono po uwzględnieniu wniosku pozwanej.

Wskazać należy zatem, że możliwość zaspokojenia się przez powoda (jego roszczeń) z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie, o której mowa w umowie z dnia 18 października 2005 r. nie przesądza o fakcie wykonania przez dłużnika zobowiązania. Zgodnie z tą umową tytułem zabezpieczenia spłaty udzielonej pożyczki przedsiębiorca przeniósł na Skarb Państwa własność rzeczy ruchomych, oznaczonych, co do gatunku tj. 362.992,20 litrów 100% spirytusu o wartości 17.423.625 zł. Na tym przedmiocie ustanowiono ponadto nieodpłatne prawo użytkowania na rzecz przedsiębiorcy. Bezsporne jest, że w 2007 r. stan zasobów alkoholu wynosił już tylko 124.000 litrów, a Dyrektor Izby Celnej w W. dokonał jego zajęcia na poczet zabezpieczenia zobowiązania podatkowego. Dopiero po wyłączeniu tych ruchomości z masy upadłościowej możliwe było skuteczne ich zbycie, a uzyskane środki w kwocie 197.201,04 zł przekazane przez (...) S.A. stanowiły wyłącznie częściową spłatę zobowiązań Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W.. Wobec powyższego nie można przyjąć, że doszło do zaspokojenia wierzytelności powoda, a tym samym wygaśnięcia zobowiązania. Nie ma przy tym znaczenia fakt określenia wartości i ilości produktów stanowiących przedmiot przewłaszczenia, bowiem to nie hipotetyczna kwota świadczy o wielkości zaspokojonego roszczenia, lecz realna cena, jaką uzyskał wierzyciel po zbyciu przedmiotu zabezpieczenia. Należy przy tym podkreślić, że wskutek sprzedaży alkoholu uzyskano wyłącznie kwotę ponad 197.000 zł, która stanowi zaledwie 1% kwoty określonej w umowie z 2005 r. Ustalona w umowie z dnia 18 października 2005 r. wartość spirytusu stanowiącego zabezpieczenie pożyczki zawierała wówczas naliczoną akcyzę. Po likwidacji tego składu wartość alkoholu uległa zmianie, był to bowiem towar pochodzący „spoza składu podatkowego”, obłożony zadeklarowaną akcyzą. Pozwana złożyła do akt dokument z którego wynikało, że w związku z prowadzonym postępowaniem upadłościowym część podatku akcyzowego podlegała zaspokojeniu z funduszy masy upadłości przedsiębiorstwa. Powód zakwestionował powyższy zarzut wskazując, że z pisma Ministra Skarbu Państwa nie można wywnioskować, jakiego zakresu przedmiotu przewłaszczenia dotyczyła część uiszczonej akcyzy. Nie można też stwierdzić, że podatek ten został ostatecznie zapłacony. Niewłaściwe jest zatem stanowisko pozwanej, że powód zaspokoił swoje roszczenie w wysokości co najmniej 5.100.000 zł. Wartość rynkowa powyższych ruchomości na przestrzeni kilku lat znacznie się zmieniła. Określona przez strony umowy kwota 17.423.625 zł nie znalazła również odzwierciedlenia w postępowaniu upadłościowym, w trakcie którego Sąd w 2009 r. ustalił wartość 124.000 litrów półproduktów alkoholowych na kwotę 240.000 zł. Nie sposób też zarzucić powodowi działanie zmierzające do wyrządzenia szkody majątkowej po stronie pozwanej Spółki. Syndyk masy upadłości Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. podjął bowiem szereg działań zmierzających do zbycia spirytusu. Działania te nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów z uwagi na stanowisko Naczelnika Urzędu Celnego, zgodnie z którym potencjalny nabywca alkoholu mógłby zostać wezwany przez organ celny do zapłaty podatku akcyzowego w wysokości 4.900.000 zł. Delegatura Ministra Skarbu podjęła również czynności zmierzające do zbycia ww. spirytusu, w tym celu skierowała do podmiotów gospodarczych zaproszenie do składania ofert. Pomimo zainteresowania nabyciem alkoholu przez kilku przedsiębiorców żaden z nich nie zdecydował się na tę transakcję z uwagi na stanowisko urzędów celnych w sprawie odmowy zwolnienia od podatku akcyzowego wyłączonych z masy upadłości ruchomości. Dopiero w dniu 23 października 2009 r. Minister Finansów wydał interpretację, z której wynikało, że sprzedaż wyrobów alkoholowych nie spowoduje powstania obowiązku podatkowego. Wobec powyższego przystąpiono do odpłatnego zbycia alkoholu zakwalifikowanego „do ponownego przerobu”, zawierającego zanieczyszczenia mechaniczne w postaci rdzy, nienadającego się do celów konsumpcyjnych oraz technicznych. Wybrano wówczas najkorzystniejszą ofertę spółki (...) S.A. z siedzibą we W.. Sprzedaż 124.339 litrów spirytusu nastąpiła pod nadzorem Sądu Rejonowego w Toruniu. Mając to na uwadze brak było podstaw do stwierdzenia, że powód dopuścił się zbycia przedmiotu przewłaszczenia po rażąco niskiej cenie.

Nie sposób pominąć, że również Prokuratura Okręgowa W. – P. w W. w toku postępowania przygotowawczego w sprawie VI Ds. 137/13 doszła do wniosku, że żadna z przywołanych przez pozwaną Spółkę w zawiadomieniu okoliczności nie wskazuje na to, aby przez niewłaściwy nadzór nad mieniem dłużnika Skarb Państwa miał ponieść straty. W ocenie organu reprezentanci powoda i przedsiębiorstwa działali w ramach optymalizacji należności. Wprawdzie stan zapasów spirytusu w magazynie przedsiębiorstwa wynosił na dzień 22 października 2007 r. ok. 124.000 litrów, a zatem o ponad 238.000 litrów mniej niż określono to w umowie, lecz należy wskazać, że powód wyraził zgodę na nieodpłatne użytkowanie przedmiotu przewłaszczenia. Przyczyną tego było umożliwienie pożyczkobiorcy wykorzystywania wyrobów alkoholowych podczas produkcji bez konieczności uzyskiwania w tym zakresie za każdym razem zgody Skarbu Państwa. Takie zachowanie powoda znajduje uzasadnienie, wiąże się bowiem z procesem restrukturyzacji przedsiębiorstwa, które w ramach swojej działalności zobowiązane było wykorzystywać zapasy magazynowe do produkcji wyrobów, które następnie miały być przeznaczone do sprzedaży. Do założeń planu naprawczego Przedsiębiorstwa Państwowego (...) z siedzibą w W. należało przywrócenie płynności finansowej tego podmiotu i możliwości konkurowania na rynku. Uzyskaną pożyczkę przedsiębiorca państwowy przeznaczył jednak w pierwszej kolejności na uregulowanie zobowiązań publicznoprawnych, a następnie na restrukturyzację. Okoliczności sprawy nie pozwalają w jakikolwiek sposób uznać, że pożyczka została przyznana z naruszeniem przepisów prawa. W toku śledztwa ustalono, że zachowania przedstawicieli Ministra Skarbu Państwa nie miały charakteru próby wyłudzenia nienależnych świadczeń, zaś udzielenie pomocy publicznej odbyło się zgodnie z obowiązującymi przepisami i dopuszczalną praktyką. Stwierdzono, że reprezentanci Ministerstwa Skarbu Państwa oraz Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W. podejmowali wszelkie możliwe działania, aby spełnić wymagania pragmatyki służbowej oraz wymagania obowiązującego prawa, jak również w zakresie dbałości o zabezpieczenie wierzytelności Skarbu Państwa. Mając to wszystko na uwadze postanowieniem z dnia 15 grudnia 2014 r. Prokuratura Okręgowa W. – P. w W. umorzyła prowadzone śledztwo. Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2015 r. (VIII Kp 360/15).

Sąd również zważył, że do wygaśnięcia zobowiązania nie mogło dojść wskutek przeniesienia własności rzeczy (alkoholu), skoro zawarto porozumienie dotyczące ustanowienia na tym przedmiocie zabezpieczenia z jednoczesnym pozostawieniem dłużnikowi prawa użytkowania tej rzeczy. Przewłaszczenie jest jedną z form zabezpieczenia i nie ma na celu zaspokojenia wierzyciela, a wyłącznie zabezpieczenie jego interesów. W sytuacji umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie własność jest zastrzeżona na rzecz wierzyciela, lecz najczęściej nadal pozostaje w posiadaniu dłużnika. Konstrukcja tej instytucji wygląda następująco: dłużnik przenosi własność rzeczy na wierzyciela, który zobowiązuje się względem zbywcy do korzystania z nabytego prawa wyłącznie w zakresie, w jakim jest to potrzebne dla zabezpieczenia wierzytelności. Jednocześnie jest możliwe ustanowienie nieodpłatnego prawa użytkowania tych rzeczy na rzecz dłużnika. Może ono znaleźć zastosowanie, gdy dłużnik będzie miał potrzebę dalszego eksploatowania przewłaszczonej ruchomości, bowiem na podstawie art. 252 k.c. użytkowanie polega na używaniu, ale także na pobieraniu pożytków. Zwrócić należy uwagę, że przy zastosowaniu takiego stosunku prawnego, osłabieniu ulega pozycja wierzyciela, której towarzyszy wzmocnienie sytuacji prawnej dłużnika. Dopiero zatem w razie nie wykonania przez dłużnika świadczenia wierzyciel może (ale nie musi) zaspokoić się z tej rzeczy. Nie stoi to na przeszkodzie wyboru przez wierzyciela innego sposobu zaspokojenia, który w jego ocenie jest skuteczniejszy.

Trzeba mieć przy tym na uwadze także i to, że wskazanie wartości przewłaszczonego spirytusu w chwili zawierania umowy pożyczki, choć nie było przypadkowe, to jednak wolą stron nie było ustalenie, że przewłaszczenie na zabezpieczenie tego spirytusu zaspokoiło, czy w całości zaspokoi powoda w przyszłości, skoro wprowadzono dodatkowe zabezpieczenia i nie dokonano ich hierarchizacji – kolejności w jakich powód miał z nich skorzystać w razie niewykonania umowy pożyczki. Nadto samo zadłużenie przedsiębiorstwa mogło być większe niż zakładane – nie było bowiem pewności, ze wykona on umowę zgodnie z jej postanowionymi i w terminie, a nadto z uwagi na jednoczesne ustanowienie prawa użytkowania na tym spirytusie, jakie przysługiwać miało przedsiębiorstwu. Ratio legis przewłaszczenia na zabezpieczenie nie jest zatem uzyskanie zaspokojenia z samej wartości wskazanej w umowie o ustanowieniu przewłaszczenia na zabezpieczenie, a z kwoty, jaka wierzyciel uzyska ze zbycia tego przedmiotu. Gdyby przyjąć koncepcję prezentowaną przez pozwaną Spółkę, że powód uzyskał zaspokojenie z wartości alkoholu wskazanej w umowie to, po pierwsze nie potrzebne byłby dalsze zabezpieczenia, a ponadto – co ważniejsze strony nie zawarłby wcale umowy pożyczki, a umowę sprzedaży skoro świadczenia stron były już wówczas ekwiwalentne. Zbędne byłoby zatem spłacanie rat pożyczki, skoro z chwilą przewłaszczenia na zabezpieczenie powód uzyskał zaspokojenie w 100%. Takiego poglądu nie prezentuje Sąd rozpoznający niniejszą sprawę, gdyż byłby on sprzeczny nie tylko z brzmieniem umowy, a zatem jej wykładnią literalną, ale także celowościową i systemową, a także funkcjonalną oraz z ratio legis przepisów regulujących te umowę i dalszych postanowień umownych zawartych w tej umowie.

Mając to wszystko na uwadze Sąd uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości, wobec czego zasądził od pozwanej Spółki na rzecz Skarbu Państwa – Ministra Skarbu Państwa kwotę 8.064.554,32 zł (pkt I a).

O odsetkach ustawowych za opóźnienie w świadczeniu Sąd orzekł w oparciu o art. 481 k.c. Powód pismem z dnia 27 listopada 2009 r., doręczonym pozwanemu dnia 7 grudnia 2009 r., wezwał (...) Spółkę z o.o. (...) Spółkę Komandytowo – Akcyjną z siedziba w W. do zapłaty w terminie 30 dni kwoty 8.261.755,36 zł. W konsekwencji powyższego pozwana powinna wykonać zobowiązanie najpóźniej do dnia 6 stycznia 2010 r., a tym samym z dniem następnym pozostawała w zwłoce z płatnością wymagalnej należności. Określono przy tym, że odsetki należą się do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz - uwzględniając znowelizowaną treść art. 359 § 2 i 2 ^{( 1)} k.c. – zasądzono od pozwanej Spółki na rzecz powoda odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

Zgodnie z art. 355 § k.p.c. Sąd umarza postępowania m.in., jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew. Pozew – choćby w części - może być cofnięty bez zezwolenia pozwanej aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku (art. 203 § 1 k.p.c.). W ocenie Sądu cofnięcie pozwu w zakresie kwoty 197.201,04 zł nie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa. Ponadto pozwana nie sprzeciwiła się ww. oświadczeniu powoda, zatem zostały spełnione przesłanki określone w art. 203 § 1 k.p.c. (pkt II). Mając jednak na uwadze, że cofnięciem pozwu objęto wyłącznie kwotę stanowiącą część roszczenia głównego, w zakresie odsetek ustawowych od tej kwoty od dnia 7 stycznia 2010 r. do dnia 14 kwietnia 2011 r. Sąd orzekł, jak w pkt I b) wyroku.

Jednocześnie uwzględniając fakt, że pozwana pozostawała dłużnikiem rzeczowym powoda, na podstawie art. 319 k.p.c., Sąd zasądzając żądaną kwotę z odsetkami ustawowymi i odsetkami ustawowymi za opóźnienie zastrzegł pozwanej Spółce prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jej odpowiedzialności do nieruchomości, objętych hipoteką umowną do wysokości określonej w niej wierzytelności powoda. Wprawdzie w toku procesu pozwana zbyła przysługujące jej prawo użytkowania wieczystego gruntu na rzecz Centrum (...) Spółka z o.o. Spółki Komandytowej z siedzibą w W., lecz z uwagi na brak wniosku stron o dopozwanie tego podmiotu, zmiana użytkownika wieczystego nie miała jakiegokolwiek wpływu na treść wydanego wyroku. Zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie pozbawia bowiem – z mocy art. 192 pkt 3 k.p.c. – legitymacji procesowej biernej zbywcy. Zastrzeżenie w wyroku, że pozwana ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, umożliwia dłużnikowi powołanie się na to ograniczenie w toku postępowania egzekucyjnego. Dotyczy to także dłużnika hipotecznego, którego odpowiedzialność ograniczoną jest zarówno wartością nieruchomości, jak i co do odsetek zabezpieczonych hipoteką na podstawie art. 69 u.k.w.h. w zw. z art. 1025 § 3 k.p.c. Oba ograniczenia powinny znaleźć wyraz w wyroku zasądzającym wierzytelność hipoteczną w postaci zastrzeżenia na podstawie art. 319 k.p.c. (wyr. SN z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 525/07, OSNC 2009, nr 4, poz. 61). Należy przy tym wskazać, że zgodnie z umową z dnia 18 października 2005 r. przedmiotem zabezpieczenia roszczeń powoda był m.in. wpis hipotek do ksiąg wieczystych KW nr (...) w wysokości 17.423.625 zł, następnie zmniejszonej do kwoty 8.261.755,36 zł. Okoliczność podziału nieruchomości objętych księgami wieczystymi (...) pozostaje przy tym bez wpływu na treść powyższego zastrzeżenia.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 w związku z art. 100 k.p.c. zasądzając od pozwanej na rzecz powoda – Prokuratorii Generalnej skarbu Państwa kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, na którą składało się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego. Nie zasługiwał przy tym na uwzględnienie wniosek pozwanej Spółki w zakresie zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu od cofniętego powództwa, gdyż po pierwsze zaspokojenie, nastąpiło w trakcie procesu, choć nie przez pozwaną Spółkę, a zatem w chwili wytaczania powództwa było ono uzasadnione w całości. Nadto, nawet gdyby przyjąć, że powód w tym zakresie w jakim cofnął pozew uległ powódce, to, co do nieznacznej części swojego żądania, co nie mogło mieć wpływu z uwagi na zd. 2 art. 100 k.p.c.

Mając jednocześnie na uwadze, że Skarb Państwa korzystał w niniejszej sprawie ze zwolnienia od kosztów sądowych, Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. obciążył pozwaną Spółkę kwotą 100.000 zł tytułem nieuiszczonej, a należnej opłaty od pozwu.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł, jak w sentencji wyroku.