Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2013 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSR (del.) Rafał Wagner

Protokolant stażysta Agnieszka Kuta

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2013 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę kwoty 118.474,80 zł

I.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz B. K. kwotę 60.376,58 (sześćdziesiąt tysięcy trzysta siedemdziesiąt sześć 58/100) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 września 2011 r. do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz B. K. kwotę 3.093,60 (trzy tysiące dziewięćdziesiąt trzy 60/100) zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1134/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 21 grudnia 2012 r. B. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 118.474,80 zł tytułem świadczenia wyrównawczego z odsetkami począwszy od dnia 20 września 2011 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, iż w dniu 1 stycznia 2004 r. zawarł umowę o współpracy ze spółką (...) S. A., na podstawie której m. in. wykonywał czynności agencyjne w imieniu pozwanego na rzecz Towarzystwa (...) S. A. W dniu 2 listopada 2010 r. – z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia – bez podania jakiejkolwiek przyczyny pozwany rozwiązał z powodem umowę o współpracy. Na przestrzeni zaś 7 lat współpracy powód pośredniczył przy zawieraniu bardzo dużej ilości umów ubezpieczenia, pozyskując nowych klientów. B. K. doprowadził do zawarcia co najmniej 365 umów ubezpieczenia na życie, z których łączna roczna składka ubezpieczeniowa wynosi 1.347.899 zł (pozew – k. 2-6).

W odpowiedzi na pozew z dnia 6 maja 2013 r. pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podkreślił, że świadczenie wyrównawcze nie ma charakteru powszechnego i nie należy się w każdym wypadku, w jakim rozwiązano z agentem umowę. Suma zaś składek wpłacanych przez klientów nie stanowi korzyści i nie może być rozumiana jako „korzyść” pozwanego. Nadto załączone przez powoda zestawienie nie zawiera żadnej informacji odnośnie numeru, rodzaju i nazwy polisy, brakuje dokładnego oznaczenia osób ubezpieczonych, z zestawienia nie wynika również, kiedy umowy ubezpieczenia z tymi osobami zostały zawarte, czy polisy te są jeszcze aktywne, czy też umowy ubezpieczenia z tymi osobami wygasły lub zostały rozwiązane. Pozwany wskazał, iż według stanu na dzień 28 kwietnia 2013 r. spośród 551 polis zawartych za pośrednictwem powoda (tzw. polisy własne) – czynne pozostały zaledwie 172 polisy, natomiast spośród 370 polis przejętych do obsługi przez powoda (tzw. polisy przejęte) – czynnych pozostaje nadal 127 polis. Przy tak niewielkim natomiast współczynniku utrzymania portfela polis nie sposób uznać, że pozwany po rozwiązaniu umowy z powodem uzyskuje nadal z tytułu zawartych przez powoda umów znaczne korzyści (odpowiedź na pozew – k. 119-124).

W dalszym toku postępowania stanowisko stron nie uległo zmianie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powód pośredniczył przy zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz pozwanego. Pierwsza umowa agencyjna zawarta została w dniu 10 grudnia 1997 r.

W dniu 1 stycznia 2004 r. pomiędzy (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. a B. K. zawarta została kolejna umowa o współpracy (umowa o współpracy – k. 11-16; załącznik A do umowy o współpracy – k. 17-18; załącznik I do umowy o współpracy – k. 19-30; załącznik II do umowy o współpracy – k. 31-36; załącznik III do umowy o współpracy – k. 37-41; załącznik VII do umowy o współpracy – k. 42-43; załącznik VIIIA do umowy o współpracy – k. 44-45), mocą której B. K. zobowiązał się do wykonywania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej zleconych mu przez Spółkę czynności i usług, wymienionych w załącznikach do umowy, wyłącznie w imieniu Spółki (§ 2 ust. 1 umowy). Spółka udzieliła Przedstawicielowi zezwolenia na prowadzenie działalności zarobkowej tylko na rzecz podmiotów Grupy (...) i co do produktów wskazanych przez Spółkę (§ 2 ust. 2 umowy). Przedstawiciel mógł prowadzić działalność zarobkową inną niż opisana w ust. 2 jedynie za uprzednią zgodą Spółki (§ 2 ust. 3 umowy). Nadto w okresie dwóch lat od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy Przedstawiciel zobowiązał się do nie prowadzenia działalności konkurencyjnej w zakresie ubezpieczeń na życie, wykonywania czynności akwizycyjnych i innych usług finansowych objętych zakresem działania umowy. Zakaz ten odnosił się jedynie do wykonywania wyżej wskazanej działalności, jeżeli dotyczyła ona klientów, którzy za pośrednictwem Przedstawiciela zawarli umowę ubezpieczenia z Towarzystwem, przystąpili do Funduszu lub skorzystali z innych usług finansowych objętych umową (§ 2 ust. 4 umowy). Umowa została zawarta na czas nieoznaczony (§ 6 umowy). Mogła ona być jednak wypowiedziana przez każdą ze stron na miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Okres wypowiedzenia liczony miał być od daty doręczenia drugiej stronie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy (§ 7 ust. 1 umowy). Zasady wynagrodzenia, w tym rodzaje wynagrodzeń, ich wysokość zostały uregulowane w odpowiednich załącznikach do umowy stanowiących jej integralną część (§ 11 ust. 1 umowy). Niezależnie od wynagrodzenia Spółka przewidziała możliwość przyznania świadczeń o charakterze uznaniowym, których zasady przyznawania określały procedury wewnętrzne Spółki (§ 11 ust. 12 umowy).

Załącznikiem I do umowy współpracy z dnia 1 stycznia 2004 r. (załącznik I do umowy współpracy – k. 19-30) Przedstawiciel zobowiązał się m. in. do oferowania produktów ubezpieczeniowych Towarzystwa, sporządzania wniosków o ubezpieczenie, przekazywania Spółce dokumentów dostarczonych przez klientów, w celu dokonania oceny ryzyka ubezpieczeniowego oraz do niezwłocznego przekazania składki pobranej od klienta oraz obsługi zawartych umów ubezpieczenia, zgodnie z ustalonymi przez Spółkę lub Towarzystwo procedurami (§ 2 załącznika I).

Przedstawicielowi z tytułu ubezpieczeń indywidualnych, ubezpieczeń biznesu grupowego oraz ubezpieczenia indywidualnego będącego kontynuacją ubezpieczenia grupowego przysługiwała prowizja początkowa, która składała się z dwóch części: 1/12 część prowizji początkowej wypłacana miała być za pośredniczenie przy zawieraniu umowy ubezpieczenia, zaś 11/12 części prowizji początkowej – tytułem wynagrodzenia za osiągnięcie rezultatu w postaci utrzymania w mocy umowy w drugim roku polisowym. Nadto prowizja odnowieniowa przysługiwała za obsługę umowy ubezpieczenia, w zawarciu której Przedstawiciel pośredniczył i nadal ją obsługiwał lub której obsługę przejął, o ile umowa ta pozostawała w mocy powyżej 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia działalności (art. 1 § 1 załącznika I). Ponadto załącznik I do umowy o współpracy przewidywał prowizje wypłacane od umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia młodzieżowego, ubezpieczenia stypendialnego, ubezpieczenia na całe życie, umów dodatkowych zawieranych z w/w umowami, z wyjątkiem umowy dodatkowej dotyczącej poważnego zachorowania oraz umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji (art. 1 § 3 pkt 1 załącznika I); prowizję wypłacaną od umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie i umów dodatkowych zawieranych razem z tą umową, z wyjątkiem umowy dodatkowej dotyczącej poważnego zachorowania oraz umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji (art. 1 § 3 pkt 2 załącznika I); prowizję wypłacaną od umowy terminowego ubezpieczenia na życie i umów dodatkowych zawieranych z tą umową, z wyjątkiem umowy dotyczącej poważnego zachorowania (art. 1 § 3 pkt 3 załącznika I); 5% jako prowizję początkową od składek jednorazowych (art. 1 § 3 pkt 4 załącznika I); prowizję wypłacaną od umowy ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym oraz umów dodatkowych zawieranych z tą umową, z wyjątkiem umowy dodatkowej dotyczącej poważnego zachorowania oraz umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji (art. 1 § 3 pkt 5 i 6 załącznika I); prowizję wypłacaną od umowy indywidualnego ubezpieczenia emerytalnego (art. 1 § 3 pkt 7 załącznika I); prowizję wypłacaną od umowy dodatkowej dotyczącej poważnego zachorowania (art. 1 § 3 pkt 8 i 9 załącznika I); prowizję wypłacaną od umów ubezpieczenia z zakresu biznesu grupowego, czyli grupy co najmniej 11 polis, na których ubezpieczającym jest te sam przedsiębiorca (art. 1 § 3 pkt 10 załącznika I); prowizję z tytułu pośredniczenia w zawieraniu umów ubezpieczenia będących kontynuacją ochrony ubezpieczeniowej udzielanej w ramach ubezpieczenia grupowego (art. 1 § 3 pkt 11 załącznika I), w każdym przypadku określając ich wysokość i sposób obliczania. Z kolei z tytułu umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji Przedstawicielowi przysługiwała prowizja pierwszoroczna, która składała się z dwóch części: część pierwsza prowizji pierwszorocznej miała być wypłacana tytułem wynagrodzenia za doprowadzenie do zawarcia umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji i za osiągnięcie rezultatu w postaci opłacenia należnej składki za pierwszy okres rozliczeniowy, zaś część druga prowizji pierwszorocznej miała być wypłacana z góry, łącznie z jej częścią pierwszą, tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia za utrzymanie w mocy umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji w kolejnych okresach rozliczeniowych przypadających w ciągu roku od pierwszego dnia pierwszego okresu rozliczeniowego. Natomiast prowizja odnowieniowa – miała być wypłacana Przedstawicielowi tytułem wynagrodzenia za obsługę umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji i osiągnięcie rezultatu w postaci utrzymania w mocy umowy dodatkowej dotyczącej pobytu w szpitalu lub operacji w każdym kolejnym okresie rozliczeniowym umowy dodatkowej przypadającym po upływie roku od pierwszego dnia pierwszego okresu rozliczeniowego umowy dodatkowej i opłacenia należnej składki za każdy kolejny okres rozliczeniowy (art. 2 § 1 załącznika I). Ponadto załącznik I przewidywał premię od prowizji odnowieniowej, która naliczana miała być na koniec danego miesiąca rozliczeniowego (art. 3 załącznika I).

Po rozwiązaniu umowy o współpracy Przedstawiciel mógł żądać od Spółki świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy o współpracy pozyskał dla Towarzystwa nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a Towarzystwo czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Roszczenie to przysługiwało Przedstawicielowi, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez Przedstawiciela prowizji od umów zawartych przez Towarzystwo z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności (art. 4 § 1 ust. 1 załącznika I). Świadczenie wyrównawcze nie mogło przekroczyć wysokości wynagrodzenia Przedstawiciela za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeżeli umowa o współpracy trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to obliczać się miało z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania (art. 4 § 1 ust. 2 załącznika I). Uzyskanie świadczenia wyrównawczego nie pozbawiało jednak Przedstawiciela możności dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 4 § 1 ust. 3 załącznika I). W razie zaś śmierci Przedstawiciela, świadczenia wyrównawczego mogli żądać jego spadkobiercy (art. 4 § 1 ust. 4 załącznika I). Nadto możliwość dochodzenia roszczenia o świadczenie wyrównawcze zależała od zgłoszenia przez Przedstawiciela lub jego spadkobierców odpowiedniego żądania wobec Spółki przed upływem roku od rozwiązania umowy o współpracy (art. 4 § 1 ust. 5 załącznika I).

Świadczenie wyrównawcze zaś miało nie przysługiwać Przedstawicielowi, jeżeli:

1.  Spółka wypowiedziała umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi Przedstawiciel, usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia,

2.  Przedstawiciel wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada Spółka, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą Przedstawiciela, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agencyjnych,

3.  Przedstawiciel za zgodą Spółki przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy o współpracy (art. 4 § 2 załącznika I).

W dniu 2 listopada 2010 r. (...) S. A. wypowiedział B. K. umowę o współpracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, którego termin upływał w dniu 2 lutego 2011 r. (rozwiązanie umowy o współpracy – k. 46).

Pismem z dnia 5 września 2011 r. B. K. wezwał (...) S. A. do zapłaty na swoją rzecz świadczenia wyrównawczego w kwocie 116.547 zł w terminie 30 dni od dnia doręczenia niniejszego wezwania (wezwanie do zapłaty świadczenia wyrównawczego – k. 47-48).

W odpowiedzi w dniu 20 września 2011 r. Spółka poinformowała, iż roszczenie zostanie zbadane w miesiącu następującym po roku od daty rozwiązania umowy o współpracy (pismo – k. 49).

Pismem z dnia 26 października 2011 r. kierowanym do (...) S. A. B. K. podkreślił, iż zakreślony roczny termin do rozpatrzenia roszczenia wynikającego z prawa do świadczenia wyrównawczego nie znajduje odzwierciedlenia w przepisach prawa. Dlatego też, ponownie wezwał Spółkę do wypłaty należnego świadczenia wyrównawczego w nieprzekraczalnym terminie do dnia 15 listopada 2011 r. (pismo – k. 50).

Przez cały okres współpracy powód był wyróżniającym się pośrednikiem. Kilkakrotnie był jednym z pięciu najlepszych pośredników ubezpieczeniowych działających w imieniu pozwanego. B. K. był członkiem klubu eksperta, wielokrotnie był także laureatem konkursów sprzedażowych, w ramach których nagradzany był atrakcyjnymi wyjazdami zagranicznymi. Powód zapraszany był nadto na posiedzenia zarządu pozwanej Spółki jako konsultant do spraw sprzedaży (zeznania powoda B. K. – k. 194-196; płyta CD – k. 197).

Według stanu na dzień 28 kwietnia 2013 r. spośród 551 umów ubezpieczenia zawartych za pośrednictwem powoda w latach 1997 – 2010 (tzw. polisy własne), czynne pozostały 172 umowy (zestawienie – k. 135-145), natomiast spośród 370 umów ubezpieczenia przejętych do obsługi przez powoda (tzw. polisy przejęte), czynnych pozostawało 127 umów (zestawienie – k. 146-154). Przy czym w okresie ostatnich pięciu lat pracy na rzecz pozwanego powód zawarł 104 umowy ubezpieczenia, z których po roku od rozwiązania umowy 53 pozostawały czynne (zestawienie – k. 143-145).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie wyżej wskazanych dowodów z dokumentów oraz zeznań powoda B. K.. Sąd uznał przedstawione przez strony dokumenty – za wyjątkiem sporządzonego przez powoda na potrzeby niniejszego postępowania zestawienia (k. 51-54v.), które de facto nie zawiera żadnej informacji odnośnie numeru, rodzaju i nazwy polisy, brakuje w nim dokładnego oznaczenia osób ubezpieczonych, z zestawienia nie wynika również, kiedy umowy ubezpieczenia z tymi osobami zostały zawarte, czy polisy te są jeszcze aktywne, czy też umowy ubezpieczenia wygasły lub zostały rozwiązane – za wiarygodne, albowiem ich treść i forma nie budziły wątpliwości co do autentyczności. Podstawę ustaleń w zakresie liczby i rodzaju zawartych umów stanowiły zestawienia złożone przez pozwanego przy odpowiedzi na pozew. Dokumenty złożone przez strony nie były kwestionowane. Nadto Sąd dał wiarę zeznaniom powoda B. K., albowiem są one spójne oraz znajdują potwierdzenie w pozostałych dowodach zgromadzonych w aktach sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.

Roszczenie powoda o zasądzenie świadczenia wyrównawczego znajduje podstawę prawną w przepisie art. 764 ³ § 1 k.c., który stanowi, że po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Roszczenie to przysługuje agentowi, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności. Zgodnie jednak z art. 764 ³ § 2 k.c., świadczenie wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeżeli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania. Możliwość dochodzenia roszczenia o wypłatę świadczenia wyrównawczego ograniczona została rocznym terminem prekluzyjnym, który rozpoczyna bieg w chwili rozwiązania umowy. Agent lub jego spadkobiercy obowiązani są bowiem zgłosić odpowiednie żądanie do dającego zlecenie przed upływem roku od rozwiązania umowy agencyjnej (art. 764 ³ § 5 k.c.). Istnienie roszczenia o wypłatę świadczenia wyrównawczego uzależnione jest także od ziszczenia się negatywnych przesłanek, o których mowa w przepisie art. 764 ⁴ k.c., zgodnie z którym świadczenie wyrównawcze nie przysługuje agentowi, jeżeli:

1)  dający zlecenie wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent, usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia,

2)  agent wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agenta,

3)  agent za zgodą dającego zlecenie przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy.

Oceniając zatem żądanie zapłaty świadczenia wyrównawczego, o którym mowa w powołanych wyżej przepisach, konieczna jest łączna analiza wystąpienia przesłanek pozytywnych i negatywnych w świetle okoliczności faktycznych danej sprawy. W ocenie Sądu Okręgowego materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na uznanie powództwa jako usprawiedliwionego co do zasady. Nie budziło bowiem wątpliwości Sądu i nie było sporne między stronami, że rozwiązanie umowy o współpracy zawartej przez (...) S. A. z powodem nastąpiło w drodze wypowiedzenia jej przez dającego zlecenie. Z treści oświadczenia o wypowiedzeniu umowy nie wynika jednakże, jaka przyczyna legła u podstaw takiej decyzji (...) S. A. Z treści oświadczenia o rozwiązaniu umowy nie wynika nadto, aby przyczyną takiej decyzji były okoliczności usprawiedliwiające wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia, za jakie odpowiedzialność ponosiłby powód.

Szczególnie istotną przesłanką warunkującą prawo do świadczenia wyrównawczego jest pozyskanie przez agenta nowych klientów lub doprowadzenie do istotnego zwiększenia obrotów z dotychczasowymi klientami, jeżeli dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Zebrane w aktach sprawy dowody z dokumentów pozwoliły Sądowi na ustalenie, że powód pozyskał dla pozwanego nowych klientów. Spór między stronami koncentrował się nie tyle wokół kwestii pozyskania nowych klientów przez powoda, ile wokół przesłanki czerpania przez pozwanego w dalszym ciągu korzyści z zawartych za pośrednictwem powoda umów. Za pośrednictwem powoda pozwany bowiem zawarł 551 umów ubezpieczenia, z czego na dzień 28 kwietnia 2013 r. nadal trwały 172 umowy (k. 135-145). Ponadto powód obsługiwał 370 umów ubezpieczenia przejętych od innych agentów, z czego na dzień 28 kwietnia 2013 r. nadal trwało 127 umów (k. 146-154).

Zasadność żądania wynagrodzenia wyrównawczego zależy nie tylko od zaistnienia przesłanek pozyskania przez agenta nowych klientów lub zwiększenia obrotów z dotychczasowymi oraz czerpania przez dającego zlecenie korzyści z umów zawartych za pośrednictwem agenta, lecz także od tego, czy za przyznaniem tego świadczenia przemawiają względy słuszności oceniane w świetle wszystkich okoliczności, w szczególności utraty przez agenta prowizji od zawartych za jego pośrednictwem umów.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie zachodzą wszystkie pozytywne przesłanki zasądzenia na rzecz powoda świadczenia wyrównawczego oraz nie zachodzi żadna z negatywnych przesłanek przyznania tego świadczenia. Pozwany nie kwestionował faktu współpracy z powodem. W konsekwencji roszczenie powoda znajduje podstawę prawną w przepisie art. 764 ³ k.c.

Świadczenie wyrównawcze przysługuje agentowi po rozwiązaniu umowy agencyjnej, jeżeli zostaną wykazane jego przesłanki w postaci rozwiązania umowy agencyjnej z przyczyn innych niż wymienione w art. 764 ⁴ pkt 2 i 3 k.c., pozyskania przez agenta nowych klientów lub doprowadzenia do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami dającego zlecenie oraz dalszego czerpania przez dającego zlecenie znacznych korzyści z umów zawartych przez agenta oraz gdy żądanie zapłaty świadczenia zasługuje na aprobatę w świetle zasad słuszności. Postępowanie dowodowe wykazało, że powód pozyskał dla pozwanego nowych klientów, natomiast pozwany po rozwiązaniu umowy agencyjnej nadal czerpie z tych umów znaczne korzyści. Użyte przez ustawodawcę w treści przepisu pojęcie „znacznych korzyści” jest nieostre. O tym, czy rozmiary korzyści dającego zlecenie z umów zawartych dzięki działalności agenta, uzasadniają uznanie ich za znaczne w rozumieniu art. 764 ³ § 1 k.c., decyduje relacja wysokości średniego rocznego dochodu uzyskiwanego przez dającego zlecenie z tych umów do średniego rocznego wynagrodzenia agenta. Im większa różnica między tymi wartościami, tym bardziej oczywiste jest, że korzyści dającego zlecenie mają charakter znaczny w rozumieniu przepisu art. 764 ³ § 1 k.c. Nadto korzyści są znaczne, jeżeli z porównania wyników działań innych agentów, spełniających te same uwarunkowania jak powód w zakresie czasu trwania umowy, jak również doświadczenia zawodowego wynika, iż korzyści uzyskane przez pozwanego na skutek działań powoda, są wyższe niż przeciętnie uzyskiwane przez innych agentów. Zważywszy na to, że powód w całym okresie współpracy z pozwanym notował bardzo dobre wyniki sprzedaży i był nagradzany należy przyjąć, że generował dla pozwanego korzyści większe niż inni agenci. Wskazana przesłanka pozwala zatem uznać, że pozwany czerpał znaczne korzyści z umów zawartych przez powoda. W tym kontekście nie można także tracić z pola widzenia poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 listopada 2005 r. (sygn. akt I CK 207/05, OSNC 2006/9/150), że ocena omawianego pojęcia nie może nie uwzględniać charakteru przedsiębiorstwa dającego zlecenie, a zwłaszcza takiego przedsiębiorstwa, którego zyski opierają się na pracy wielu agentów, z których żaden nie jest w stanie wypracować korzyści wyższych niż normalnie osiąganych przez przedsiębiorstwo. Pozwana spółka ubezpieczeniowa zawiera umowy ubezpieczenia z tysiącami klientów, pozyskanych przez wielu agentów. W skali całego przedsiębiorstwa liczba 551 klientów pozyskanych przez powoda, z których częścią pozwany nadal pozostaje w stosunku zobowiązaniowym, nie może być postrzegana jako znaczna, jednak niewątpliwie baza tych klientów także tworzy wartość przedsiębiorstwa, a zyski czerpane z umów zawartych z nimi dają wymierną, długoletnią korzyść, co nie może pozostać bez znaczenia przy ocenie, czy spełnione zostały przesłanki określone w art. 764 ³ k.c.

Wątpliwości Sądu Okręgowego nie budziła także zasadność roszczenia powoda w świetle zasad słuszności. Z treści art. 764 ³ § 1 in fine k.c. wynika, że ocena ta winna być dokonana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, w szczególności utraty przez agenta prowizji. Ta okoliczność nie budzi wątpliwości, jest bowiem w zasadzie naturalną konsekwencją rozwiązania umowy o współpracy, która nie przewidywała żadnej formy wynagrodzenia dla powoda po ustaniu współpracy, nawet w związku z włożeniem na niego zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej przez okres aż dwóch lat od rozwiązania umowy. Za uznaniem, że powodowi należy się świadczenie wyrównawcze w świetle zasad słuszności, przemawiają pozostałe okoliczności charakteryzujące przebieg współpracy między stronami. Należy tu wskazać, że powód był agentem solidnie wykonującym swoje obowiązki oraz był nagradzany za wyniki sprzedaży. Liczba zaś zawartych umów wskazuje, że był on osobą bardzo aktywną jako agent oraz nagłe zakończenie współpracy z B. K., uzasadniają przyjęcie, że przedmiotowe świadczenie jest stronie powodowej należne.

Zgodnie z poglądami nauki prawa cywilnego nie budzi wątpliwości, że źródłem roszczenia o świadczenie wyrównawcze jest fakt korzystania przez dającego zlecenie z niematerialnego dobra w postaci tzw. goodwill, którego istotę stanowi pozyskana klientela, możliwość zawarcia dalszych umów, zwiększenie rozpoznawalności marki dającego zlecenie na rynku oferowanych przez niego dóbr. Fakt uczestnictwa agenta w procesie tworzenia tego dobra stanowi moralną podstawę dla jego roszczenia o zapłatę tego świadczenia. W ocenie Sądu powód swoimi działaniami i zaangażowaniem walnie przyczynił się do powstania korzyści odnoszonych przez pozwanego z prowadzonej działalności.

Ponadto przy rozważeniu zasad słuszności znaczenie ma wprowadzenie w umowie agencyjnej takich ograniczeń jak wyłączność i zakaz działalności konkurencyjnej (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 czerwca 2010 r., sygn. akt I ACa 295/10, niepubl.). Takie ograniczenia dotyczyły zaś powoda bez wynagrodzenia z tego tytułu.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, że powód spełnił wszystkie przesłanki uzasadniające żądanie zasądzenia świadczenia wyrównawczego.

Sąd nie uwzględnił jednak żądania powoda w całości. Ustawowa regulacja wysokości świadczenia wyrównawczego na podstawie art. 764 ³ k.p.c. nie podaje sposobu ustalenia wysokości należnej agentowi sumy. W związku z tym konieczne jest skonstruowanie algorytmu służącego obliczaniu tego świadczenia z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Sąd uznał, że należy obliczyć przedmiotowe świadczenie, przyjmując za podstawę wartość średniego rocznego wynagrodzenia powoda wskazanego przez niego w pozwie oraz uwzględniając ilość umów zawartych łącznie przez powoda i umów, które trwały w okresie roku po rozwiązaniu umowy agencyjnej, przy czym w ocenie Sądu okres ten należało zawęzić do ostatnich pięciu lat przed rozwiązaniem umowy o współpracę. Skoro bowiem świadczenie wyrównawcze ma być maksymalnie średnią z ostatnich pięciu lat, to w ocenie Sądu również stosunek umów zawartych przez stronę powodową do umów pozostających jako czynne po roku od zakończenia umowy agencyjnej należało przyjąć także z tego okresu. Porównując już we wskazanym wyżej zakresie umowy, Sąd stwierdził, iż w ciągu ostatnich pięciu lat B. K. zawarł 104 umowy ubezpieczenia, z których 53 pozostają jako czynne (k. 135-145). Wysokość świadczenia należnego powodowi wyniosła zatem kwotę stanowiącą wynik pomnożenia kwoty średniego rocznego wynagrodzenia powoda przez iloraz liczby umów trwających przez liczbę umów zawartych ogółem, tj. (...) x 53/104 = 60.376,58 zł. Dlatego też, taką kwotę tytułem świadczenia wyrównawczego Sąd zasądził na rzecz powoda, w pozostałej części natomiast powództwo o to świadczenie oddalił.

Powyższy mechanizm ustalenia wysokości świadczenia wyrównawczego odzwierciedla bowiem trwałość stworzonej przez agenta bazy klientów, a w konsekwencji trwałość skutków, jakie dla dającego zlecenie przyniosła jego działalność (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 czerwca 2011 r., sygn. akt I ACa 80/11, niepubl). Niezaprzeczalnie bowiem wysokość świadczenia wyrównawczego, którego jedynie maksymalną granicę określił ustawodawca, winna pozostawać w relacji z przesłankami uzasadniającymi przyznanie świadczenia, a zastosowany sposób jego wyliczenia spełnia ten wymóg.

Sąd uwzględnił również w części powództwo o odsetki ustawowe od zasądzonej kwoty świadczenia wyrównawczego. Zgodnie bowiem z art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Sąd nie uwzględnił jednak roszczenia za okres od daty sporządzenia pisma odmawiającego dokonania wypłaty na rzecz powoda świadczenia wyrównawczego (k. 49), gdyż stan opóźnienia w spełnieniu tego świadczenia powstał dopiero w następnym dniu, tj. w dniu 21 września 2011 r., i dlatego też Sąd zasądził odsetki ustawowe od kwoty 60.376,58 zł dopiero od tej daty, oddalając powództwo o odsetki za okres wcześniejszy.

O kosztach procesu natomiast Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c., dokonując stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu proporcjonalnie do wyniku sprawy. Powództwo zostało uwzględnione w około 51%, stąd pozwany został obciążony obowiązkiem zwrotu powodowi kwoty 3.093,60 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu. Na koszty procesu w niniejszej sprawie składały się koszty zastępstwa procesowego stron powiększone o opłatę skarbową od pełnomocnictwa (po 3.617 zł) oraz opłata od pozwu uiszczona przez powoda (5.924 zł), razem 13.158 zł. Z tego pozwanego obciąża 51% czyli 6.710,60 zł. Skoro pozwany poniósł już koszty w kwocie 3.617 zł pozostała część powinna zostać zwrócona stronie powodowej.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy w oparciu o wskazane przepisy orzekł jak w sentencji orzeczenia.