Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Agata Zając

Sędzia SA– Irena Piotrowska (spr.)

Sędzia SO (del.) – Jacek Tyszka

Protokolant: – sekr. sądowy Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa K. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 lipca 2012 r.

sygn. akt III C 410/10

oddala apelację.

Sygn. akt VI ACa 1377/12

UZASADNIENIE

Po ostatecznym sprecyzowaniu żądania powód K. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w W. kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych wobec konieczności odbywania kary pozbawienia wolności w poszczególnych jednostkach penitencjarnych podległych pozwanemu w niegodziwych warunkach, czyli w przeludnionych celach, w których nie miał zagwarantowanej powierzchni 3 m na jednego osadzonego, a także z uwagi na niezapewnienie mu należytych warunków bytowych w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności , wskazując, iż niewłaściwe warunki bytowe, jakich doświadczył w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności panowały w Zakładzie Karnym w K., Zakładzie Karnym w W. oraz w Areszcie Śledczym W.-B..

Pozwany Skarb Państwa - Dyrektor Generalny Służby Więziennej w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od Skarbu Państwa - Dyrektora Generalnego Służby Więziennej na rzecz powoda K. B. kwotę 3000 zł tytułem zadośćuczynienia;

w pozostałej części powództwo oddalił; odstąpił od obciążenia powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, zaś nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa. 

W motywach tego rozstrzygnięcia wskazano na następujące okoliczności faktyczne i ocenę prawną.

K. B. był osadzony w wielu jednostkach penitencjarnych na terenie kraju, odbywa karę pozbawienia wolności od 1988 roku. Roszczenie dochodzone w niniejszej sprawie powód wiąże z działalnością Zakładu Karnego w K., Zakładu Karnego w W. oraz Aresztu Śledczego W.-B.. W Zakładzie Karnym w K. powód był osadzony w okresie od 24 czerwca 1993 r. do 8 lutego 1994 r., od 10 lutego 2000 r. do 25 kwietnia 2000 r., od 30 listopada 2000 r„ do 8 marca 2001 r„ od 8 sierpnia 2001 r. do 4 kwietnia 2003 r., od 20 lutego 2004 r. do 8 września 2004 r., od 5 stycznia 2009 r. do 13 marca 2009 r., od 24 kwietnia 2009 r. do 13 sierpnia 2009 r. W Zakładzie Karnym w W. powód przebywał w okresie od 19 sierpnia 2009 r. do 6 kwietnia 2010 r., z kolei w Areszcie Śledczym W. - B. powód przebywał od 20 czerwca 2006 r. do 6 grudnia 2006 r., od 21 lutego 2007 r. do 17 września 2007 r„ od 26 listopada 2008 r. do 5 stycznia 2009 r. oraz od 7 kwietnia 2010 r. do 24 stycznia 2011 r.

W Zakładzie Karnym w K. powód przebywał w następujących celach mieszkalnych: od 6 stycznia 2009 r. do 24 lutego 2009 r., od 26 lutego 2009 r. do 13 marca 2009 r., od 27 kwietnia 2009 r. do 13 sierpnia 2009 r. - w 5-osobowej celi nr 51 o powierzchni 16,00 m2, znajdującej się w Pawilonie D, natomiast w okresie od 24 lutego 2009 r. do 26 lutego 2009r. -w 5-osobowej celi nr 60 o powierzchni 15,20 m2, znajdującej się w Pawilonie D. W związku z tym, że norma metrażowa 3 m2 w stosunku do ilości osadzonych przebywających w wyżej wskazanych celach została zachowana, powód nie przebywał w tym okresie w powyższej jednostce na warunkach przeludnienia. Nadto na oddziale znajdowały się dwie świetlice, w których odbywały się zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe według planu zatwierdzonego przez Dyrektora Zakładu Karnego. Jedna ze świetlic była podzielona na dwie części. W pierwszej części znajdował się telewizor, w związku z czym osadzeni mogli oglądać interesujące ich programy telewizyjne. W drugiej części z kolei znajdował się stół do tenisa stołowego. Nadto trzy razy w tygodniu odbywały się zajęcia w sali rekreacyjnej. W okresie letnim skazani mogli brać również udział w zajęciach prowadzonych na świeżym powietrzu tj. dwa razy w tygodniu po dwie godziny organizowana była piłka siatkowa, natomiast dwa razy w tygodniu po jednej godzinie organizowany był program edukacyjno-readaptacyjny „Ogrody za murem".

Wszystkie cele w w/w jednostce penitencjarnej były wyposażone standardowo zgodnie z wymogami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Znajdowały się w nich łóżka, szafki, stoliki oraz taborety, a także zapewnione w nich było odpowiednie oświetlenie w postaci lamp żarówkowych o mocy 75W. Dodatkowo skazani mogli korzystać z własnych lampek nocnych. W celach znajdowało się jedno lub dwa okna drewniane. Wszystkie usterki dotyczące okien, pobitych szyb, uszkodzonych zamków okiennych, zawiasów, przytrzymywaczy usuwane były na bieżąco po otrzymaniu zgłoszenia. Poza tym w celach znajdował się kącik sanitarny wyposażony w sedes i umywalkę, który był oddzielony od reszty celi parawanem celem zapewnienia intymności. W celach była zimna woda, natomiast raz w tygodniu osadzeni odbywali kąpiel w łaźni w ciepłej wodzie. Osadzeni otrzymywali zgodnie z powyższym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości przydziały środków czystości i środków higienicznych. Pościel była wymieniana raz na dwa tygodnie. Cele mieszkalne wyposażone były w przewód wentylacyjny, który raz w roku był poddawany przeglądowi zgodnie z ustawą Prawo budowlane. Odnawianie powłok malarskich cel mieszkalnych z uwagi na ograniczone środki finansowe odbywało się średnio co 5-6 lat. Zakład Karny w K. miał również podpisaną umowę z firmą (...), która zajmowała się dezynfekcją, dezynsekcją i deratyzacją. Pracownik powyższej firmy przyjeżdżał raz w miesiącu i na każde wezwanie, jeżeli zachodziła taka potrzeba. Nadto jak wynika z dokumentacji skargowej Zakładu Karnego w K. w latach 2007-2011 nie została odnotowana żadna skarga ze strony osadzonego K. B..

W Zakładzie Karnym w K. były przeprowadzane regularne kontrole i wizytacje. W dniu 2 października 2009 r. została przeprowadzona kontrola ze strony Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego i nie stwierdzono żadnych uchybień higienicznych. Nadto raz w roku były przeprowadzane kontrole przewodów kominowych. Z protokołu Nr (...) z dnia 26 września 2008 r. wynika, iż stan techniczny przewodów jest dostatecznie dobry i nadaje się do prawidłowej eksploatacji. Z kolei ze sprawozdania z wizytacji Sędziego Penitencjarnego obejmującej okres od 1 stycznia 2009 r. do 15 czerwca 2010 r. wynika pozytywna ocena działalności powyższej jednostki zarówno, co do warunków bytowych w niej panujących, jak i przestrzegania przez administrację powyższej jednostki praw skazanych.

W Zakładzie Karnym w W. powód przebywał w okresie od 19 sierpnia 2009 r. do 6 kwietnia 2010 r. Wówczas powód przebywał w celi nr 278, znajdującej się na oddziale IV C. W owym czasie w jednostce tej panowało okresowe przeludnienie, o czym dyrektor powyższej jednostki penitencjarnej informował sędziego penitencjarnego w drodze wydania odpowiedniego zarządzenia. W związku z panującym przeludnieniem powód został osadzony w okresie od 20 sierpnia 2009 r. do 5 grudnia 2009 r. w warunkach, w których powierzchnia celi na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m2. Następnie decyzją Dyrektora Zakładu Karnego w W. powód został umieszczony w takich samych warunkach przez okres 14 dni, począwszy od dnia 8 lutego 2010 r. W związku z powyższym powód był osadzony w warunkach przeludnienia przez łączny okres około 4 miesięcy.

Tak samo jak w przypadku Zakładu Karnego w K., w Zakładzie Karnym w W. wszystkie cele były wyposażone zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Cele, w których był osadzony powód wyposażone były w łóżka dla każdego osadzonego, szafki, taborety oraz wspólny stół. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem powód otrzymał przy przyjęciu odpowiednią do pory roku odzież, bieliznę, obuwie i środki higieny. Powód miał również wymienianą bieliznę osobistą raz w tygodniu oraz bieliznę pościelową raz na dwa tygodnie. Raz w tygodniu osadzeni mieli również prawo do kąpieli w ciepłej wodzie, gdyż w celach była wyłącznie zimna woda. Każda cela wyposażona była również w wentylację grawitacyjną, która była poddawana kontroli przez uprawnionego mistrza kominiarskiego dwa razy w roku. Podczas odbywania kary pozbawienia wolności skazany miał zapewnioną również intymność, gdyż przebywał w celi z kącikiem sanitarnym. Kącik sanitarny stanowiło wydzielone ściankami działowymi pomieszczenie zamykane na drzwi. Nadto cele w powyższej jednostce znajdowały się we właściwym stanie higienicznym. W protokole z dnia 7 stycznia 2010 r. Powiatowy Inspektorat Sanitarny w W. stwierdził, iż sposób użytkowania cel mieszkalnych przez osadzonych nie jest prawidłowy, co w efekcie prowadzi do systematycznego pogarszania stanu sanitarnego tych pomieszczeń. Dotyczy to przede wszystkim nieprawidłowego użytkowania pomieszczeń mieszkalnych przez skazanych czego następstwem jest powstanie w celach dużej wilgotności, co przy dość wysokiej temperaturze prowadzi do pogorszenia stanu tych pomieszczeń, zwłaszcza w sytuacji nie dostatecznego wietrzenia cel przez osadzonych. Powyższy zakład karny posiada również podpisaną umowę z firmą specjalistyczną wykonującą zabiegi dezynsekcji. W przypadku stwierdzenia występowania insektów w celi, skazani mają obowiązek zgłosić powyższy fakt przełożonemu. W powyższej jednostce wielokrotnie były przeprowadzane również badania oświetlenia sztucznego w celach mieszkalnych. Natężenie oraz równomierność oświetlenia we wszystkich celach okazywały się zgodne z wytycznymi do projektowania zakładów karnych i aresztów śledczych.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 2003 r. w sprawie określenia wartości dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz zgodnie z zarządzeniem Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 9 października 2003 r. na wyżywienie osadzonych w powyższej jednostce składały się trzy posiłki dziennie o odpowiedniej wartości odżywczej, w tym co najmniej jeden posiłek gorący, z uwzględnieniem zatrudnienia i wieku skazanego, a w miarę możliwości także wymogów religijnych i kulturowych oraz napój do zaspokajania pragnienia. Na skutek przeprowadzanych w zakładzie karnym w W. kontroli żywności, funkcjonariusze służby zdrowia nie odnotowali żadnych nieprawidłowości, co do jakości i ilości wydawanych posiłków. Do spożywania posiłków osadzonym był wydawany odpowiedni sprzęt stołowy (kubek, łyżka, widelec, talerz głęboki i talerz płytki).

Zakład kamy w W. jest zaopatrywany w energię cieplną na cele grzewcze z kotłowni lokalnej zasilanej gazem z sieci gazowniczej. Kotłownia jest zautomatyzowana , jeżeli na zewnątrz temperatura obniża się, to automatycznie rośnie temperatura w instalacji i na grzejnikach, co pozwala utrzymać temperaturę na poziomie 20° C.

W Zakładzie Karnym w W. powód uczył się w technikum o kierunku mechanik maszyn.

W trakcie odbywania kary w powyższej jednostce penitencjarnej skazany K. B. złożył wyłącznie jedną skargę, dotyczącą zwłoki w sporządzeniu opinii. Przedmiotowa skarga zgodnie z właściwością została zbadana w powyższej jednostce i uznana za bezzasadną.

W Areszcie Śledczym W. - B. podobnie jak w Zakładzie Karnym w W. panowało okresowe przeludnienie i powód przebywał wówczas w celach mieszkalnych, w których powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego wynosiła mniej niż 3 m (tj. w celi nr 14, znajdującej się na oddziale D II, celi nr 16, znajdującej się na oddziale A III, celi nr 14, znajdującej się na oddziale B II, celi nr 20, znajdującej się na oddziale A III oraz celi nr 16, znajdującej się na oddziale C I). O przeludnieniu panującym w Areszcie Śledczym W.-B. oraz konieczności umieszczania osadzonych w celach, których powierzchnia przypadająca na osobę była mniejsza niż 3 m był poinformowany właściwy sędzia penitencjarny.

Areszt Śledczy W.-B. był systematycznie wizytowany przez sędziego penitencjarnego Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie, działalność jego administracji w latach 2006 - 2009 została oceniona pozytywnie. W tej jednostce od kilku lat przeprowadzane były remonty celem zapewnienia lepszych warunków osadzonym. Każda z cel w w/w jednostce penitencjarnej podobnie jak w dwóch poprzednich zakładach karnych była wyposażona zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. W celach była zimna woda. Raz w tygodniu osadzeni mieli możliwość skorzystania z gorącej kąpieli w łaźni. Łaźnie spełniały odpowiednie warunki sanitarne. Osadzeni otrzymywali zgodnie z ustalonymi rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości przydziały środków czystości i środków higienicznych. W omawianej jednostce penitencjarnej podobnie jak w dwóch poprzednich nie było również obowiązku izolowania od pozostałych osadzonych osób chorych na żółtaczkę typu C (HCV) czy zakażonych wirusem HIV. Osadzeni mieli możliwość korzystania z zajęć kulturalno - oświatowych (m.in. z biblioteki), czy też kół zainteresowań, co w pewien sposób łagodziło przebywanie w przeludnionej celi. Dodatkowo przebywając w Areszcie Śledczym W.-B. powód był zatrudniony w kuchni od dnia 17 września 2007 r., jednak został zwolniony z pracy, gdyż nie chciał jej wykonywać. Nadto aresztanci czy też odbywający karę pozbawienia wolności w powyższej jednostce mieli zapewniony dostęp do opieki medycznej i posług religijnych. Jak wynika ze sprawozdań z wizytacji Aresztu Śledczego W.-B. w latach 2006-2009 referat żywnościowy został przez osadzonych oceniony pozytywnie. W tym okresie czasu zmianie nie uległy również poszczególne stawki żywieniowe. Nadto stan techniczny cel, w których przebywał osadzony K. B. został określony jako dobry. Powstawanie czasowo miejscowych zagrzybień było powodowane z kolei przez samych osadzonych, którzy dokonując w celach kąpieli i gotując posiłki, przyczyniali się do nadmiernego wzrostu wilgoci. W dniach 7 maja 2010 r., 30 czerwca 2010 r. oraz 12 sierpnia 2010 r. Państwowy Inspektor Sanitarny dokonał kontroli cel znajdujących się w pawilonie C. Na skutek przeprowadzonej kontroli dyrekcja Aresztu Śledczego została zobowiązana do odnowienia cel w pawilonie C. Nadto została również przeprowadzona kontrola przewodów kominowych znajdujących się w powyższym pawilonie, a także kontrola w bloku żywienia. Protokoły z powyższych kontroli nie wykazały żadnych nieprawidłowości. Stolarka okienna w celach była stara, ale sprawna. Nadto systematycznie była poddawana naprawom i konserwacjom w postaci napraw zamków, klamek oraz przeszkleń. W razie potrzeby była również uszczelniana. Z kolei wymiary otworu okiennego były zgodne z projektem technicznym i zapewniały wystarczający dostęp do światła dziennego. Cele wyposażone były w kratki wentylacyjne, które zapewniały właściwą wentylację. Zgodnie z regulaminem świetlicy zatwierdzonym przez Dyrektora Aresztu Śledczego W.-B. z zajęć świetlicowych mogli korzystać osadzeni wytypowani przez wychowawcę i wskazani na grafiku zajęć świetlicowych.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji konieczna jest ochrona prawna szerokiej sfery dóbr osobistych każdego człowieka, szczególnie jego godności. Podniesiono , że także normy prawa międzynarodowego chronią tę sferę życia każdego człowieka, zwłaszcza tego, którego prawa wskutek odbywania orzeczonej wobec niego kary są z natury rzeczy ograniczone. Zaznaczono, że odbywanie kary pozbawienia wolności powinno odbywać się w warunkach odpowiednich tj. adekwatnych do obowiązujących w kraju norm prawa karnego wykonawczego, w warunkach poszanowania godności osadzonych.

Podniesiono ,że fakt przeludnienia w zakładach karnych na terenie całego kraju jest powszechnie znany. Znane są także problemy związane z warunkami technicznymi niemal wszystkich zakładów karnych, czy aresztów śledczych w kraju jak i fakt, że wiele z nich wymaga niemal natychmiastowej modernizacji czy choćby remontu. Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazano , że wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymogów nowożytnego państwa prawa, znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego" i „że stanowi o tym m.in. art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19.12.1966 r. głoszący, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka,, oraz „art.3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4.12.1950 r. stanowiący, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu co wprowadza obowiązek władzy publicznej zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, nienaruszających godności ludzkiej(por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 28.02.2007 roku sygn. akt V CSK 431/06).

Podkreślono , że ocena zasadności powództwa w kontekście roszczenia z art. 24 k.c. w zw. art. 448 k.c. sprowadza się do kwestii przeludnienia cel i wpływu tego faktu na zasadność roszczenia powoda. Zaznaczono, że w Zakładzie Karnym w W., a także Areszcie Śledczym W.-B. miało miejsce okresowe przeludnienie w celach , a zatem powód odbywając karę pozbawienia wolności w powyższych jednostkach penitencjarnych podległych pozwanemu odbywał karę pozbawienia wolności w warunkach techniczno- lokalowych trudnych , bez zachowania określonych przepisami kodeksu karnego wykonawczego norm metrażowych.

W ocenie tego Sądu okoliczność, że w czasie odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności poszczególne jednostki penitencjarne nie dysponowały możliwością zapewnienia osadzonym chociażby minimalnego metrażu celi wynikającego z przepisów kodeksu karnego wykonawczego, informując o tym właściwe sądy penitencjarne, nie zmienia w faktu, iż doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda wskutek przebywania w przeludnionych celach.

Podkreślono, że samo przeludnienie celi rozumiane jako niezapewnienie osadzonym wymaganego prawem metrażu, stanowić może przyczynę dalszych niedogodności wpływając na ogólny standard warunków bytowych i sanitarnych związanych z osadzeniem w jednostce penitencjarnej, czyniąc uprawnionym zarzut naruszenia dóbr osobistych osadzonego, w szczególności czci i godności.

Odnosząc się do istnienia związku między stwierdzeniem naruszenia dóbr osobistych powoda wskutek umieszczenia go w przeludnionej celi, a spełnieniem przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za naruszenie dóbr osobistych powoda wskazano na najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r., sygn. III CZP 25/11, w której stwierdzono , że umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m" może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych. Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy od winy. Zdaniem Sądu o Okręgowego osadzenie powoda przez dłuższy okres czasu w celach, w których powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego była mniejsza niż przepisowe 3 m ² stanowiło naruszenie godności powoda. Uznano, że brak wystarczającej ilości miejsca przekłada się również na inne sfery życia osadzonego i wpływa bezpośrednio na pozostałe warunki bytowe bowiem większa niż dopuszczalna ilość osadzonych w jednej celi skutkuje zmniejszeniem powierzchni do spania, jedzenia, a także uniemożliwia normalne poruszanie się po celi.

Co do żądania zasądzenia od pozwanego kwoty 150 000 zł tytułem zadośćuczynienia uznano zarzutu pozwanego o przedawnieniu roszczenia powoda za okres poprzedzający trzyletni okres przed wniesieniem powództwa (tj. okres przed dniem 15 marca 2007 r.) zasługiwał na uwzględnienie

Wskazano, iż wszelkie roszczenia powoda względem pozwanego powstałe przed dniem 1 kwietnia 2007 r. uległy przedawnieniu, co skutkowało oddaleniem powództwa w zakresie roszczeń powoda powstałych przed tym dniem.

Ustalając wysokość należnego powodowi zadośćuczynienia podniesiono, że do istoty osadzenia w jednostce penitencjarnej należy pewne ograniczenie praw i wolności jednostki. Trudno oczekiwać, aby warunki bytowe, sanitarne i socjalne panujące w jednostkach penitencjarnych mogły odpowiadać warunkom, które jednostka może samodzielnie kreować pozostając na wolności. Kara pozbawienia wolności stanowić ma pewną dolegliwość. Obowiązkiem władz publicznych jest jednak zapewnienie osadzonemu humanitarnego wykonania kary pozbawienia wolności, z poszanowaniem jego godności, praw i wolności obywatelskich. Podkreślono , że powód pozostawał osadzony w okresie ponad 20 lat, a więc miał możliwość zapoznania się z warunkami panującymi w jednostkach penitencjarnych.

W ocenie Sądu Okręgowego naruszenie dóbr osobistych powoda, jakiego dopuścił się pozwany, a także trwania tego naruszenia uzasadniało przyznanie powodowi tytułem zadośćuczynienia kwoty 3 000 złotych. Podniesiono, iż rolą zadośćuczynienia jest zrekompensowanie negatywnych przeżyć zaś podstawowym kryterium oceny Sądu winien być rozmiar ujemnych następstw w sferze psychicznej pokrzywdzonego, bowiem celem przyznania ochrony w formie majątkowej jest zrekompensowanie i złagodzenie doznanej krzywdy. Zaznaczono, że część roszczenia powoda jak to wskazano powyżej uległa przedawnieniu. Wskazano , że na ustalenie kwoty zadośćuczynienia wpływ miała również postawa powoda ,który jako recydywista mając świadomość warunków panujących w zakładach karnych i aresztach śledczych nadal popełniał przestępstwa narażając się na ponowne osadzenie w jednostkach podległych pozwanemu, a zatem godził się na warunki tam panujące. Dodatkowo podano, iż wysokość zadośćuczynienia musi uwzględniać ogólną stopę życiową pozostałych obywateli, uległa znacznemu pogorszeniu na skutek ogólnej sytuacji ekonomicznej. Zdaniem tego Sądu, zasądzona na rzecz powoda kwota 3 000 złotych odpowiadająca średniemu miesięcznemu wynagrodzeniu przy uwzględnieniu sytuacji majątkowej samego powoda będzie stanowiła dla powoda stosowną rekompensatę i jest adekwatna do stopnia winy pozwanego oraz skutków naruszenia dóbr osobistych powoda w niniejszej sprawie. Przeżywany przez powoda dyskomfort nie był zbyt intensywny, nie kumulował się z innymi naruszeniami jego praw. Powód nie udowodnił, iż był szykanowany ze strony funkcjonariuszy jednostek penitencjarnych, nie potwierdziły się również inne okoliczności, które miałyby negatywny wpływ na jego zdrowie, a które potęgowałyby odczuwany dyskomfort.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 102 k.p.c. uznając, iż powód jako osoba pozbawiona wolności, nie osiąga dochodów, ani też nie posiada majątku z którego pozwany mógłby się zaspokoić w przypadku zasądzenia na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w zakresie punktu 1 i 3.

Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:

1. naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy - tj. art. 233 § 1 k.p.c.:

• poprzez dokonanie błędnej, niezgodnej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, skutkującej uznaniem, że pozwany nie obalił domniemania bezprawności naruszenia dóbr osobistych powoda.

2. naruszenie prawa materialnego - tj.

• art. 24 k.c. w zw. z art. 23 k.c. w zw. z art. 110 § 2 k.k.w. i art. 248 § 1 k.k.w. przez niewłaściwe zastosowanie art. 24 k.c. w zw. z art. 23 k.c. oraz błędną wykładnię art. 248 § 1 k.k.w. w zw. z art. 110 § 2 k.k.w. oraz art. 110 § 2b k.k.w. polegającą na stwierdzeniu zaistnienia w ustalonym w sprawie stanie faktycznym przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego w postaci bezprawności zachowania pozwanego;

• naruszenie art. 24 k.c. i art. 448 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że:

- naruszone zostało dobro osobiste powoda w postaci godności,

- zostały spełnione przesłanki zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia pieniężnego w

związku z naruszeniem jego godności;

• naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie w powyższej sprawie, pomimo, że roszczenie powoda stanowi nadużycie prawa podmiotowego.

3. naruszenie prawa procesowego tj. art. 102 k.p.c. w związku z art. 98 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu

Wskazując na powyższe zarzuty, pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od K. B. na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej kosztów postępowania za pierwszą instancję, w tym na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt 1 oraz 3 i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

W każdym przypadku pozwany wnosił o zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa za obie instancje.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył , co następuje.

Apelacja pozwanego nie jest zasadna i dlatego nie mogła odnieść skutku.

Ustalenia faktyczne poczynione w niniejszej sprawie oraz ich ocenę prawną Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za podstawę dla własnych rozważań.

Sąd Apelacyjny stwierdza , że dla skuteczności zarzutu błędnych ustaleń faktycznych ( art.233§1 k.p.c.) nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego , który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenia konkretnych dowodów ( por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 19 czerwca 2008r. , I ACa 180/08). Co więcej , skuteczne postawienie takiego zarzutu wymaga wykazania , że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego , to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów.

Nie jest wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 21 maja 2008r.).

Podnoszone przez pozwanego zarzuty odnośnie błędnych ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy stanowią w istocie polemikę z ustaleniami tego Sądu i dlatego nie mogły odnieść skutku.

Także zarzuty naruszenia art. 24 k.c. w zw. z art. 23 k.c. w zw. z art. 110 § 2 k.k.w. i art. 248 § 1 k.k.w. przez niewłaściwe zastosowanie art. 24 k.c. w zw. z art. 23 k.c. oraz błędną wykładnię art. 248 § 1 k.k.w. w zw. z art. 110 § 2 k.k.w. oraz art. 110 § 2b k.k.w. polegającą na stwierdzeniu zaistnienia w ustalonym w sprawie stanie faktycznym przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego w postaci bezprawności zachowania pozwanego nie zasługują na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny zważa , że obowiązek poszanowania godności osobistej jest obowiązkiem władzy publicznej (art.30 Konstytucji RP). Realizacja zadań przez Państwo nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka i jego godności niż to wynika z zadań ochronnych i w celu zastosowania środka represji (por. wyrok SN z dnia 28 lutego 2007r. , V CSK 431/06 , OSNC 2008/1/13). Zapewnienie przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymagań demokratycznego państwa prawnego. Także normy ratyfikowanych przez Polskę przepisów prawa międzynarodowego wskazują na obowiązek traktowania osób pozbawionych wolności w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka(art.10 ust.1 Międzynarodowego Pakietu Praw Osobistych i Publicznych oraz art.3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ). Potwierdzeniem tej tendencji jest stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją wyjątkowego przepisu art.248 k. k. w. , który zezwalał , w szczególnie uzasadnionych przypadkach oraz wyłącznie na czas oznaczony i przy zachowaniu określonego w tym przepisie trybu postępowania, na możliwość ograniczenia wielkości powierzchni celi na jednego skazanego poniżej 3 m ² .(por. wyrok TK z 26 maja 2008r. SK 25/07 ,Dz. U. Nr 96 , poz.620).

Wskazać należy na dorobek orzecznictwa Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu , który wyznacza kierunek wykładni art.3 Europejskiej Konwencji Praw człowieka i Podstawowych Wolności. Motywy wyroków tego Trybunału wskazują , że przy ustaleniu , czy warunki pobytu w zakładzie przekraczają zakres dolegliwości uzasadniających stwierdzenie , że nastąpiło naruszenie art.3 Konwencji Trybunał posługuje się kryterium tzw. kumulatywnej oceny zaistniałych warunków. Kryterium to wymaga dokonania kompleksowej oceny wszystkich aspektów warunków oraz rygorów pobytu , takich jak :powierzchnia celi , liczba osób w celi , warunki sanitarne , możliwość zapewnienia minimum prywatności, ilość czasu spędzonego poza celą , możliwość pracy , czas i częstotliwość zajęć kulturalnych ,sportowych oraz wiele innych okoliczności. Pewne braki i nieprawidłowości w zakresie niektórych warunków pobytu mogą być częściowo rekompensowane udogodnieniami w zakresie innych warunków(opieka medyczna, możliwość rekreacji),co może zmniejszać indywidualne poczucie krzywdy.

Przenosząc te rozważanie na grunt niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny stwierdza , że trafnie Sąd Okręgowy przyjął , że w okolicznościach niniejszej sprawy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, choć w rozmiarze zdecydowanie mniejszym niż na to wskazywał powód.

Fakt panującego okresowo przeludnienia w Zakładzie Karnym w W. oraz w Areszcie Śledczym W.-B. został udowodniony. Stwierdzenia zawarte w pozwie , iż przebywanie przeludnionych celach naruszyło jego godność osobistą zostało wykazane ale w dużo węższym zakresie bowiem Sąd Okręgowy odmówił wiary zeznaniom powoda w zakresie, w jakim wskazywał on, iż odbywał karę pozbawienia wolności w celach zarobaczonych, niewłaściwie wyposażonych, a także nie miał zapewnionej właściwej opieki medycznej. Sąd ten nie dał również wiary twierdzeniom powoda w zakresie, w jakim wskazywał on, iż z tego względu, że złożył skargę był szykanowany przez funkcjonariuszy służby więziennej Aresztu Śledczego W.-B., miał utrudniane kontakty z rodziną nie otrzymywał środków czystości, a także nie mógł podjąć zatrudnienia. Sąd nie dał również wiary zeznaniom świadków: M. B. - w zakresie w jakim wskazywał on, iż porcje żywieniowe, jakie otrzymywali skazani były inne, niż te które widniały w dokumentach, P. D. - w zakresie w jakim wskazywał on, że cela nr 278 była całkowicie zarobaczona, nieprawidłowo wyposażona, natomiast szykanowanie osadzonych było na porządku dziennym, A. F. - w zakresie w jakim wskazywał on, że cele pozbawione były odpowiedniego oświetlenia i wentylacji oraz T. Ł. - w zakresie w jakim wskazywał on, że funkcjonariusze za karę gasili osadzonym światło, zajęcia kulturalno-oświatowe nie istniały, a biblioteka nie funkcjonowała. Wskazano , że okoliczności te nie znalazły potwierdzenia w innych dowodach i miały na celu jedynie wzmocnienie argumentacji strony powodowej .

Zasadnie także zważono , że niewątpliwe niedogodności związane z pobytem w zakładzie karnym i fakt znajomości realiów więziennych nie zniechęciły powoda od ponownego popełnienia przestępstw i powrotu w to samo miejsce.

Wbrew zarzutom strony skarżącej nie doszło w sprawie do naruszenia art. 24 k.c. i art. 448 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że naruszone zostało dobro osobiste powoda w postaci godności i zostały spełnione przesłanki zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia pieniężnego w związku z naruszeniem jego godności.

Jak trafnie wskazał Sąd pierwszej instancji umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m ^{( 2)} może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych. Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy od winy.(por. uchwała SN 7 sędziów z dnia 18 października 2011 r. III CZP 25/11 OSNC 2012/2/15, LEX nr 960463, Rzeczposp. PCD 2011/244/1, Biul.SN 2011/10/6). Trzeba mieć na uwadze , że osoba pozbawiona wolności przez sam fakt uwięzienia nie traci podstawowych praw gwarantowanych przez Konstytucję i akty prawa międzynarodowego. Poszanowanie i ochrona jej godności jest obowiązkiem władzy publicznej, wypełniającej zadania represyjne państwa. Realizacja pozbawienia wolności wiąże się z ustaleniem poziomu, na którym warunki uwięzienia są "odpowiednie" i nie naruszają przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Umieszczenie osadzonego w celi o powierzchni 3 m ^{( 2)} na jedną osobę jest równoznaczne z ustaleniem standardu na najniższym możliwym poziomie, naruszenie takiego minimum z reguły stanowi istotną przesłankę stwierdzenia naruszenia godności pozbawionego wolności. Naruszenie to przybiera w postać poniżającego i niehumanitarnego traktowania, będącego następstwem przebywania w celi o drastycznie ograniczonej przestrzeni życiowej. Przebywanie osadzonego w celi o powierzchni poniżej 3 m ^{( 2)} na osobę może więc stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych.

Dochodzący roszczenia o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c. nie jest obciążony obowiązkiem wykazania bezprawności naruszenia. Takie stanowisko można wywnioskować z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, w którym stwierdzono, że ciężar dowodu, iż warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, spoczywa na pozwanym. Sąd Najwyższy powołał się na to, że art. 24 k.c. stanowiący podstawę roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych wprowadza domniemanie bezprawności naruszenia, dlatego powoda obciąża w takiej sprawie tylko dowód odbywania kary pozbawienia wolności w określonych warunkach.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 maja 2008 r., SK 25/07, stwierdził, że w sytuacjach rzeczywiście nadzwyczajnych nie jest wyłączona możliwość czasowego osadzenia skazanych w celach o powierzchni mniejszej niż 3 m ² na osobę, zastrzegając, iż zasady czasowego umieszczenia w takiej celi muszą być wyraźnie określone; przepisy nie mogą pozostawiać wątpliwości co do wyjątkowości sytuacji, w których to może nastąpić, maksymalnego czasu umieszczenia w takich warunkach, dopuszczalności i ewentualnych zasad wielokrotnego umieszczania w takiej celi oraz trybu postępowania. Tak określonym wymaganiom odpowiada art. 110 k.k.w., obowiązujący od dnia 6 grudnia 2009 r. Przewiduje on maksymalny 90-dniowy czas umieszczenia skazanego w celi mieszkalnej o powierzchni pomiędzy 2 i 3 m ² na jedną osobę w sytuacjach rzeczywiście wyjątkowych, jak np. wprowadzenie stanu wojennego, wyjątkowego lub klęski żywiołowej. Możliwość umieszczenia w takiej celi na maksymalny czas 14 dni została dopuszczona także w ściśle określonych nagłych wypadkach, np. konieczności natychmiastowego umieszczenia w zakładzie karnym lub areszcie śledczym nie mającym wolnych miejsc dla skazanych określonej kategorii. Przepis nakazuje ścisłe określenie w decyzji przyczyn i czasu takiego pobytu, przewiduje skargę na tę decyzję, podlegającą rozpoznaniu przez sąd w terminie 7 dni oraz zawiera inne szczegółowe regulacje.

Kluczem do właściwego rozstrzygnięcia kwestii wyłączenia bezprawności w poprzednim stanie prawnym, a więc na podstawie art. 110 k.k.w w związku z obowiązującym do dnia 6 grudnia 2009 r. art. 248 k.k.w., jest prawidłowa ich wykładnia. Przekonują o tym wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, i z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 486/09, w których odczytanie tych przepisów w powiązaniu z normami konstytucyjnymi i umowami międzynarodowymi pozwoliło na nadanie im znaczenia odpowiadającego oczekiwanym standardom. Wykazanie przez pozwanego, że ograniczenie powierzchni celi mieszkalnej nastąpiło z konkretnej przyczyny o charakterze nadzwyczajnym i na krótki czas, czyli udowodnienie zaistnienia sytuacji tymczasowej o wyjątkowym charakterze, może uzasadniać uwzględnienie zarzutu wyłączenia bezprawności naruszenia. Ścisła, a nawet restrykcyjna i uwzględniająca wskazane wzorce wykładnia przepisu oraz wnikliwa ocena konkretnych okoliczności sprawy stwarzają gwarancję właściwej kwalifikacji przesłanek wyłączenia bezprawności naruszenia dóbr osobistych osoby pozbawionej wolności.

Analiza odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną władczym działaniem państwa wymaga uwzględnienia art. 77 ust. 1 Konstytucji, który konstruuje model odpowiedzialności państwa za wyrządzenie szkody oraz ma zasadnicze znaczenie dla określenia zakresu cywilnej odpowiedzialności władzy publicznej, a także dla interpretacji odpowiednich norm ustawodawstwa zwykłego. Należy również brać pod uwagę art. 417 k.c., realizujący ten model i stanowiący podstawę ogólną odpowiedzialności odszkodowawczej państwa. Wynikający z art. 77 ust. 1 Konstytucji i z art. 417 k.c. obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej obejmuje także szkodę niemajątkową (krzywdę) w ujęciu art. 448 k.c. Artykuł 448 k.c. nie określa, kto ponosi odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych i nie różnicuje jej w zależności od podmiotu odpowiedzialnego. Do roszczeń opartych na tej podstawie musi jednak znaleźć zastosowanie nadrzędna zasada konstytucyjnej odpowiedzialności władzy publicznej. Oznacza to, że jeżeli źródłem odpowiedzialności jest szkoda pozostająca w normalnym związku przyczynowym z wykonywaniem władzy publicznej, to jest ona oparta na przesłance bezprawności. Utrzymanie jako przesłanki tej odpowiedzialności także czynnika subiektywnego (winy) naruszałoby konstytucyjnie ukształtowaną zasadę odpowiedzialności państwa za działania w sferze imperium.

Odnosząc się do ostatnich z podniesionych w apelacji zarzutów Sąd Apelacyjny zważa , że w sprawie brak jest przesłanek do przyjęcia regulacji przewidzianej w art.,5 k.c., zaś rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu na podstawie art.102 k.p.c. jest uzasadnione

W świetle powyższego Sąd Apelacyjny uznał , że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie jako zgodny z prawem znajdujący uzasadnienie w wszechstronnie ocenionym materiale dowodowym musiał się ostać.

Apelacja pozwanego wobec braku uzasadnionych podstaw nie mogła odnieść skutku.

W tym stanie rzeczy na podstawie art.385 k.p.c. orzeczono , jak na wstępie.