Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Ksenia Sobolewska – Filcek

Sędziowie: SA Ewa Stefańska (spr.)

SO (del.) Mariusz Łodko

Protokolant: sekr. sądowy Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. Z.

przeciwko S. Z. (1), S. Z. (2), I. K. (1), D. Z. (1), D. K. (1), S. S., W. Z., O. B., H. T., E. T., D. D. i I. D.

o unieważnienie aktu notarialnego

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 10 września 2012 r.

sygn. akt IV C 444/11

oddala apelację.

Sygn. akt VI ACa 1044/13

UZASADNIENIE

Powód T. Z. wniósł o „unieważnienie aktu notarialnego” zawartego w dniu 17 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. za rep. A nr (...), dotyczącego umów zamiany, sprzedaży, darowizny i zniesienia współwłasności. Jako podstawę faktyczną roszczenia wskazał okoliczność, że w powyższym akcie notarialnym został wskazany jako strona czynności prawnych reprezentowana przez jednego z pozostałych uczestników, podczas gdy takiego pełnomocnictwa nigdy nie udzielił. W ocenie powoda akt notarialny dotknięty jest nieważnością bezwzględną, z uwagi na brak świadomości i woli zawarcia umów, a także brak podpisu powoda pod aktem.

Pozwana S. Z. (1) uznała żądanie pozwu.

Pozwani O. B., I. D., D. D., H. T., E. T., S. S. i W. Z. wnosili o oddalenie powództwa.

Pozwani S. Z. (2), D. K. (2), D. Z. (2) i I. K. (2) nie zajęli stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z dnia 10 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo.

Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

W dniu 17 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. w Kancelarii w G., przybyłą do wsi G. przy ul. (...) w gminie M., stawili się S. Z. (2), S. Z. (1), J. Z., O. B., W. Z., H. T., E. T., I. D. i D. D.. Stawający podpisali akt notarialny obejmujący umowy zamiany, sprzedaży, darowizny i zniesienia współwłasności zabudowanej nieruchomości położonej we wsi G. w gminie M. o powierzchni 48 arów i 89 m ², a także innych nieruchomości (rep. A nr (...)). Do aktu notarialnego nie stawał powód T. Z., lecz w jego imieniu bez pełnomocnictwa działała siostra S. Z. (1).

W dniu 18 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. w Kancelarii w G. stawił się powód T. Z., który złożył oświadczenie potwierdzające czynność prawną dokonaną w jego imieniu przez siostrę S. Z. (1), objętą aktem notarialnym z dnia 17 lipca 1996 r. za rep. A nr (...) (rep. A nr (...)).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, przy czym niektóre z nich zostały złożone w kserokopiach. Na podstawie zgodnych oświadczeń stron Sąd pierwszej instancji ustalił ponadto, że następcami prawnymi zmarłego J. Z. są I. K. (1), S. S., D. K. (2) i D. Z. (2).

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Powód żądanie unieważnienia aktu notarialnego z dnia 17 lipca 1996 r. oparł na twierdzeniu, że nie uczestniczył w podpisaniu umów objętych aktem i nie udzielił nikomu pełnomocnictwa do reprezentowania go przy tych czynnościach. Z treści aktu notarialnego wynika, że faktycznie taka sytuacja miała miejsce. Jednakże powód zapomina, że następnego dnia złożył przed tym samym notariuszem oświadczenie potwierdzające czynności prawne objęte kwestionowanym aktem notarialnym.

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wniósł powód T. Z..

Apelacją z dnia 10 października 2012 r. powód zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o jego uchylenie. Powód zarzucił wyrokowi Sądu Okręgowego błąd w ustaleniach faktycznych polegający na ich dokonaniu na podstawie niewiarygodnej kserokopii aktu notarialnego z dnia 18 lipca 1996 r., obejmującego oświadczenie powoda potwierdzające czynność prawną dokonaną w jego imieniu przez siostrę S. Z. (1) (rep. A nr (...)). W piśmie nazwanym „uzupełnienie apelacji” powód ponownie podał, że w akcie notarialnym z dnia 17 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)) nie ma jego podpisu i nigdy nie udzielał upoważnienia do działania w jego imieniu. Ponadto wskazał, że istnieją dwa egzemplarze wypisów tego aktu notarialnego, które są różne, albowiem jeden z nich zawiera dopiski dokonane odręcznie, a drugi maszynowo.

Pozwani O. B., I. D., D. D., H. T., E. T., D. K. (2), D. Z. (2) i I. K. (2) wnosili o oddalenie apelacji.

Pozwani S. Z. (2), S. S. i W. Z. nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjmuje je za własne. Jednakże wobec zakwestionowania przez powoda T. Z. autentyczności jego podpisu złożonego pod aktem notarialnym z dnia 18 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)), Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe w postępowaniu odwoławczym.

Zarządzeniem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny zwrócił się do Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim - Archiwum Ksiąg Wieczystych o nadesłanie odpisu aktu notarialnego (rep. A nr (...)) zawierającego oświadczenie T. Z. złożone w dniu 18 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. w Kancelarii Notarialnej w G. przy ul. (...), a także poświadczonej za zgodność z oryginałem kserokopii oryginału tego aktu (k. 367-368 akt). Odpis powyższego aktu notarialnego został nadesłany do tutejszego Sądu w dniu 21 marca 2014 r. (k. 390-392 akt), zaś poświadczoną za zgodność z oryginałem kserokopię oryginału tego aktu przekazano w dniu 7 kwietnia 2014 r. (k. 430-431 akt). Na rozprawie w dniu 30 kwietnia 2014 r. powyższy dokument został okazany powodowi, który oświadczył, że nie widnieje na nim jego podpis. W związku z tym powód zgłosił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność stwierdzenia oryginalności jego podpisu na akcie notarialnym (k. 434 akt).

Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2014 r. Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu badań porównawczych pisma celem ustalenia, czy podpis ręczny o treści (...) złożony pod dokumentem w formie aktu notarialnego sporządzonym w dniu 18 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. w Kancelarii Notarialnej w G. (rep. A nr (...)) został złożony przez powoda, czy tez przed osobę trzecią (k. 434 akt).

W dniu 21 lipca 2014 r. biegły sądowy z zakresu badań pisma i podpisów dr M. G. sporządził opinię pisemną, w której - po dokonaniu badania oryginału kwestionowanego aktu notarialnego w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim - stwierdził, że zakwestionowany podpis o brzmieniu „T. Z.” widniejący na akcie notarialnym z dnia 18 lipca 1996 r. nie zawiera cech falsyfikacji i wykazuje taki poziom zgodności graficznej, w tym konstrukcyjnej, z wzorami pisma i podpisów T. Z., który daje podstawę do uznania tej osoby za wykonawcę spornej sygnatury (k. 453-464 akt).

W wyniku badania oryginału kwestionowanego podpisu na akcie notarialnym przechowywanym w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim biegły sądowy stwierdził, że analizowany zapis nie zawiera znamion wskazujących na możliwość naniesienia go na podłoże inną techniką (np. poprzez skanowanie, czy kserowanie) niż bezpośredni zapis ręczny. Według biegłego analizowany podpis jest kreślony dość płynnie, z zachowaniem naturalnej dynamiki i cieniowania linii graficznej, należy więc wykluczyć jako ewentualną metodę jego podrobienia wykreowanie oparte na bezpośredniej obserwacji i ścisłym przeniesieniu odwzorowywanego obrazu na inny dokument (naśladownictwo wzrokowe) albo też zastosowaniu tzw. metody na prześwit. Podczas wyjaśnień ustnych złożonych na rozprawie w dniu 18 grudnia 2014 r. biegły sądowy wyjaśnił dodatkowo, że przeprowadzone badania wykluczyły zastosowanie jakichkolwiek metod falsyfikacji podpisu na akcie notarialnym i należy jednoznacznie stwierdzić, że podpis ten został złożony przez powoda (k. 630-631 akt).

W ocenie Sądu Apelacyjnego opinia biegłego sądowego dr M. G. jest rzetelna, udokumentowana, spójna, logiczna i jednoznaczna, a przez to wiarygodna. Stanowi ona wystarczającą podstawę do przyjęcia, że podpis ręczny o treści „T. Z.” złożony pod dokumentem w formie aktu notarialnego sporządzonym w dniu 18 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. w Kancelarii Notarialnej w G. (rep. A nr (...) został złożony przez powoda. W piśmie procesowym z dnia 18 sierpnia 2014 r. powód nie odniósł się do opinii biegłego, zaś jego wypowiedź dotyczyła innego niż badany aktu notarialnego z dnia 17 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)) - (k. 515 akt). Natomiast w piśmie procesowym z dnia 17 września 2014 r. powód ograniczył się do stwierdzenia, że nie zgadza się z opinią biegłego sądowego, nie przytaczając jakichkolwiek argumentów (k. 544 akt). W tej sytuacji należy uznać, że T. Z. skutecznie nie zakwestionował wiarygodności powyższej opinii.

Sąd drugiej instancji podziela ocenę prawną roszczenia powoda dokonaną przez Sąd Okręgowy, lecz również rozważania prawne tego Sądu wymagają rozszerzenia. W przedmiotowej sprawie powód domagał się „unieważnienia” aktu notarialnego zawartego w dniu 17 lipca 1996 r. przed notariuszem M. M. (rep. A nr (...)), jako podstawę faktyczną wskazując okoliczność braku jego podpisu pod tym aktem.

Zgodnie z treścią art. 2 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 164 ze zm., zwanej dalej „prawem o notariacie”), czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego. Z przepisu tego można wywieść, że tylko czynności notarialnej zgodnej z prawem ustawodawca nadaje „moc dokumentu urzędowego”.

Wynikający z powołanego przepisu nakaz dokonywania czynności notarialnych „zgodnie z prawem” oznacza obowiązek notariusza dokonywania tych czynności zgodnie z przepisami prawa o notariacie. Możliwa jest jednak sytuacja, gdy czynność notarialna zawiera określone wady formalne co do wymogów zachowania formy notarialnej, bądź trybu jej sporządzenia, ale odpowiada przepisom prawa materialnego właściwego dla udokumentowanej czynności prawnej. Nie każda bowiem wada formalna czynności notarialnej skutkuje sporządzeniem czynności notarialnej sprzecznie z prawem i odebraniem mocy urzędowej dokumentowi notarialnemu.

Jednakże jeżeli notariusz naruszy tzw. konstytutywne wymogi formalne aktu notarialnego (art. 92-94 prawa o notariacie), bez względu na stwierdzoną w nim czynność prawną, czynność notarialna zostanie dokonana sprzecznie z prawem. Zgodnie z treścią art. 92 § 1 pkt. 8 prawa o notariacie, akt notarialny powinien zawierać m.in. podpisy osób biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu. W przedmiotowej sprawie niesporne jest, że w akcie notarialnym z dnia 17 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)) powód został wskazany jako osoba nieobecna, reprezentowana przez pełnomocnika - siostrę S. Z. (1), która nie dysponowała dokumentem pełnomocnictwa udzielonego jej przez brata, co również zostało odnotowane. Nie można więc twierdzić, aby w akcie notarialnym z dnia 17 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)) zostały naruszone tzw. konstytutywne wymogi formalne aktu notarialnego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaznaczyć należy, że akt notarialny jest specyficznym dokumentem urzędowym, który potwierdza dokonanie czynności prawnej w prawem przewidzianej formie. Nie istnieje więc możliwość „unieważnienia aktu notarialnego” jako dokumentu odzwierciedlającego treść dokonanej czynności prawnej, czego w przedmiotowej sprawie domagał się powód. Jedynie w wypadku, gdy akt notarialny nie spełnienia tzw. konstytutywnych wymogów formalnych, dany dokument nie jest aktem notarialnym.

Natomiast powód nie dostrzega, że osobną kwestią jest nieważność czynności prawnej objętej aktem notarialnym. Zgodnie z treścią art. 58 § 1 i 2 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Ponadto przyczyny nieważności czynności prawnej wskazane są m.in. w art. 82 i 83 k.c.

Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, z uwagi na nieprawidłową reprezentację powoda, czynności prawne objęte aktem notarialnym z dnia 17 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)) byłyby nieważne, gdyby nie fakt, że następnego dnia zostały one przez powoda potwierdzone oświadczeniem złożonym w akcie notarialnym z dnia 18 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)). Z art. 103 § 1 k.c. wynika bowiem, że jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta. Zawarcie umowy z osobą podającą się za pełnomocnika, a niemającą umocowania albo przekraczającą jego zakres, powoduje, że czynność prawna jest niezupełna ( negotium claudicans) i jej ważność zależy od potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.

Brak potwierdzenia takiej czynności prawnej powoduje z mocy samego prawa nieważność umowy w całości. Jednakże ponieważ powód oświadczeniem zawartym w akcie notarialnym z dnia 18 lipca 1996 r., sporządzonym przed notariuszem M. M. w Kancelarii Notarialnej w G. (rep. A nr (...)), potwierdził czynności prawne objęte aktem notarialnym z dnia 17 lipca 1996 r. (rep. A nr (...)), brak jest podstaw do ustalenia ich nieważności.

Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 385 k.p.c.