Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 września 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Alicja Fronczyk (spr.)

Sędziowie: SA Aleksandra Kempczyńska

SO (del.) Joanna Piwowarun - Kołakowska

Protokolant: praktykant Izabela Staniak

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. P. (1), E. P. (1), L. Z. i P. F.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 października 2018 r., sygn. akt II C 787/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Skarbu Państwa – (...) na rzecz J. P. (1), E. P. (1), L. Z. i P. F. kwoty po 4 050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Joanna Piwowarun – Kołakowska Alicja Fronczyk Aleksandra Kempczyńska

Sygn. akt V ACa 59/19

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 października 2016 r. wniesionym przeciwko Skarbowi Państwa – (...), powodowie J. P. (1), E. P. (1), L. Z., P. F. wnieśli o zasądzenie na rzecz każdego z nich, na podstawie art. 160 § 1-3 i 6 k.p.a. w związku z art. 363 k.c. oraz 421 k.c., kwot po 207.900,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wydania wyroku w niniejszej sprawie do dnia zapłaty tytułem naprawienia szkody wyrządzonej na skutek wydania w dniu 08 sierpnia 1963 r. przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W.-M. z rażącym naruszeniem prawa decyzji administracyjnej nr (...) orzekającej o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego gruntu nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) obręb 1-02-25 o powierzchni 378 m ^{( 2)}, wchodzącego w skład dawnej nieruchomości o numerze hipotecznym nr (...).

Powodowie wnieśli również o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych albo złożonego zestawienia kosztów .

W odpowiedzi na pozew z dnia 30 listopada 2016 r. Skarb Państwa reprezentowany przez (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości jako bezpodstawnego. Pozwany wniósł o zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez (...) kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej według norm przepisanych.

Strona pozwana podniosła, że powodowie nie wykazali przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego. Wskazała, że decyzja Prezydium Rady Narodowej W.-M. nr (...) z dnia 8 sierpnia 1963 r. nie stanowi źródła szkody powodów. Nie występuje także adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem decyzji o ustanowieniu użytkowania wieczystego, której wadliwość została stwierdzona w decyzji nadzorczej a szkodą powodów polegającą na nieustanowieniu na ich rzecz prawa majątkowego. Natomiast samo wzruszenie decyzji administracyjnej nie stanowi podstawy żądania odszkodowania.

Pozwany wskazał, że nie została przedstawiona w sposób dostatecznie identyfikujący nieruchomość, której powództwo dotyczy. Podniósł niewykazanie przez powodów okoliczności, iż w dacie wydania decyzji o oddaniu spornego gruntu w użytkowanie wieczyste poprzednicy prawni powodów spełniali przesłanki określone w art. 7 ust. 21 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, a tym samym, że w stosunku do nich istniał obowiązek uwzględniania wniosku dekretowego, którego odpowiednikiem było roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego. Zakwestionował zatem legitymację czynną powodów do występowania w niniejszej sprawie.

Pozwany podał, że w niniejszej sprawie podstawą prawną stosunku odszkodowawczego za wywłaszczoną nieruchomość może być art. 215 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

Pozwany niezależne od powyższego podniósł zarzut braku legitymacji biernej Skarbu Państwa oraz zarzut przedawnienia roszczenia .

Strony podtrzymały swoje stanowiska aż do zamknięcia rozprawy w dniu 3 października 2018 r.

Wyrokiem z dnia 16 października 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od Skarbu Państwa - (...) na rzecz J. P. (1), E. P. (1), L. Z., P. F. kwoty po 203.075 złotych na rzecz każdego z nich z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 października 2018r. do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz ustalił, iż pozwany winien w całości koszty procesu, przy czym szczegółowe wyliczenie kosztów procesu pozostawia referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Niezabudowana nieruchomość znajdująca się w W. przy ul. (...), oznaczona numerem hipotecznym (...), została objęta działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) (Dz. U. Nr 50, poz. 279) (dalej też: dekret (...)).

Gmina (...) W. z dniem 16 sierpnia 1949 r. objęła w posiadanie przedmiotową nieruchomość, tj. z dniem ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym nr 20 Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego (...) W. .Z dniem 27 maja 1990 r. przedmiotowa nieruchomość z mocy prawa stała się własnością gminy D. M. . Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 25 marca 1994 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 48, poz. 195) grunt przedmiotowej nieruchomości stał się własnością Gminy (...). Obecnie, na podstawie, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 15 marca 2002 r. ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 41, poz. 361- z późn. zm.) stał się mieniem (...) W..

Dawna nieruchomość hipoteczna nr (...) stanowi obecnie działki ewidencyjne w obrębie 1-02-25:

- nr (...)o pow. 378 m ² uregulowana w KW nr (...) – własność osoby fizycznej,

- nr (...)o pow. 297 m ² uregulowana w KW nr (...) – w użytkowaniu wieczystym osoby fizycznej,

- nr (...)o pow. 316 m ², uregulowana w KW nr (...) – w użytkowaniu wieczystym osoby fizycznej,

- nr (...)o pow. 319 m ² uregulowana w KW nr (...) – w użytkowaniu wieczystym osoby fizycznej,

- nr (...)o pow. 332 m ² uregulowana w KW nr (...) – w użytkowaniu wieczystym osoby fizycznej,

- nr (...)o pow. 342 m ² uregulowana w KW nr (...) – w użytkowaniu wieczystym osoby fizycznej (KW k. 126-145, ). Działki są zabudowane budynkami mieszkalnymi.

Dnia 29 kwietnia 1948 r. ówcześni właściciele nieruchomości przy ul. (...): H. P. (1), J. P. (2), R. P. oraz Z. K. (1) z P. zgodnie z art. 7 ust. 1 dekretu (...), z zachowaniem 6-miesięcznego terminu, zwrócili się o przyznanie im prawa wieczystej dzierżawy gruntu z czynszem symbolicznym do nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) nr hip. (...) (przekształcone następnie w prawo własności czasowej .

Nieruchomość przy ul. (...) zawierała powierzchnię 1998,30 m2, a tytuł własnościowy uregulowany był jawnym wpisem na imię: H. P. (2) – co do jednej połowy, J. P. (2), Z. K. (1) i R. P. – w równych częściach co do drugiej połowy .

Decyzją nr (...) z dnia 8 sierpnia 1963 r. Prezydium Dzielnicowej Rady Nadzorczej W.-M. przyznało I. Ż. poprzednika prawnego E. D. prawo użytkowania wieczystego niezabudowanego gruntu położonego w W. przy ul. (...) w dzielnicy M., stanowiącego działkę gruntu nr (...) o obszarze 378 m ², pochodzącej z nieruchomości o nr hip. (...).

W wykonaniu powyższej decyzji, umową notarialną z dnia 5 listopada 1963 r. ustanowiono użytkowanie wieczyste gruntu na rzecz I. Ż. i jej męża Z. Ż.. Plan zagospodarowania przestrzennego terenu przewidywał jako sposób korzystania z działki zabudowę jej domu mieszkalnym, bliźniaczym. Wieczyści użytkownicy wybudowali już na działce segment domu bliźniaczego, murowanego, jednopiętrowego, podpiwniczanego o powierzchni zabudowy 72 m ² i kubaturze 655 m ³. Dokonano wpis w księdze wieczystej nr KW (...) .

Decyzją nr (...) z dnia 29 września 1999 r. odpłatne prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) o pow. 378 m ², opisanej w księdze wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa VI Wydział Ksiąg Wieczystych, zostało przekształcone w prawo własności. Mocą decyzji właścicielką gruntu stała się E. D. .

Decyzją nr (...) z dnia 25 sierpnia 2004 r. (znak (...)) Prezydent (...) W. odmówił przyznania następcom prawnym dawnych współwłaścicielom nieruchomości – J. P. (1), L. Z., E. P. (1) oraz E. Z. prawa użytkowania wieczystego do gruntu stanowiącego obecnie działki ewidencyjne nr (...) w obrębie 1-02-25 położone przy ul. (...). W uzasadnieniu orzeczenia powołano się na stan zagospodarowania przedmiotowej nieruchomości oraz fakt, że przedmiotowy grunt został już rozdysponowany w sposób trwały na rzecz osób trzecich - brak jest zatem możliwości ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz spadkobiercy poprzedniego właściciela. Bowiem działka nr (...) stanowi własność osoby fizycznej, a działki nr (...) pozostają w użytkowaniu wieczystym osób fizycznych .

Spadkobiercy byłych współwłaścicieli nieruchomości w dniu 27 grudnia 2004 r. wystąpili z wnioskiem o stwierdzenie, że decyzja Prezydenta (...) W. z dnia 25 sierpnia 2004 r. została wydana z naruszeniem prawa.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. decyzją nr (...) z dnia 4 listopada 2005 r. odmówiło na podstawie art. 158 § 1 stwierdzenia nieważności decyzji Prezydenta (...) W. nr (...) z dnia 25 sierpnia 2004 r. orzekającej o odmowie spadkobiercom byłego właściciela przyznania prawa użytkowania wieczystego do gruntu nieruchomości położonej przy ul. (...) ozn. nr hip. (...), stanowiącego obecnie działki nr (...) z obrębu 1-02-25 i położonego obecnie przy ul. (...). Wskazano, że nie stwierdzono w decyzji Prezydenta (...) W. wad określonych w art. 156 § 1 k.p.a.

Decyzja została na zasadzie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. utrzymana w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. nr (...) z dnia 19 lutego 2007 r.

J. P. (1), L. Z., E. P. (1) i E. Z. na powyższą decyzję złożyli skargę. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 13 listopada 2007 r. (w sprawie I SA/Wa 832/07) oddalił skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia 19 lutego 2007 r .

L. Z., P. F., J. P. (1), E. P. (1) wystąpili do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. o stwierdzenie nieważności decyzji nr (...) Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W.-M. z dnia 8 sierpnia 1963 r. o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego do gruntu nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dz. ew. nr (...)z obrębu 1-02-25 o pow. 378 m ², KW nr (...) wchodzący w skład dawnej nieruchomości hipotecznej nr (...).

Decyzją z dnia 2 grudnia 2015 r. (sygn. KO (...)) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło na podstawie art. 158 § 2 w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 i § 2 k.p.a., że decyzja Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W.-M. nr 35/63 z dnia 8 grudnia 1963 r., została wydana z rażącym naruszeniem prawa, jednakże nie można stwierdzić jej nieważności z powodu wywołania przez tą decyzję nieodwracalnych skutków prawnych .

Dawna nieruchomość (...) w dacie przejęcia na rzecz Skarbu Państwa stanowiła współwłasność H. P. (1) w ½ części i jej dzieci: J., Z. i R. P. – w częściach równych.

Z. K. (2) z domu P. zawarła związek małżeński z J. Z. oraz przyjęła nazwisko małżonka – Ś. – Z. .

Spadek po R. P. nabyli jego matka H. P. (1) w 2/8 częściach oraz jego rodzeństwo: Z. K. (2) z domu P. i J. P. (2) po 3/8 części spadku każde .

Po zmarłej H. P. (1) vel P. spadek nabyły jej dzieci: Z. K. (2) z domu P. i J. P. (2) po ½ części spadku każde z nich .

Po zmarłym J. P. (2) spadek nabyła żona E. P. (2) z domu F. i siostra Z. K. (2) z domu P. - w ½ części każda z nich .

Spadek po zmarłej żonie J. E. E. P. (3) z domu F. nabyła w całości z mocy testamentu E. Z. .

Spadek po zmarłej Z. K. (2) z domu P. nabyły z mocy ustawy córki: J. P. (1) z domu K., L. Z. i E. P. (1) z domu Ś. – Z. – po 1/3 części każda z nich .

Po zmarłej E. Z. spadek na mocy testamentu nabył P. F. w całości .

Wartość rynkowa prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w W., przy ul. (...), oznaczona jako działka ewidencyjna nr (...) z obrębu 1-02-25 o powierzchni 378 m ², dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), według stanu i przeznaczeniem na dzień 8 sierpnia 1963 r. wynosi 812.300 zł .

Powyżej opisany stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie dowodów z dokumentów oraz opinii biegłego. Prawdziwość i wiarygodność dokumentów nie budziła wątpliwości, nie były też kwestionowane przez strony postępowania, dlatego Sąd Okręgowy uznał, że mógł oprzeć się na nich, jako na dowodach.

W ustaleniach stanu faktycznego Sąd pierwszej instancji uwzględnił także dokumenty znajdujące się w aktach własnościowych nieruchomości (...) oznaczonej nr hip. (...).

Podstawę ustaleń tego Sądu w zakresie wartości nieruchomości stanowiły opinie biegłego sądowego W. S.: główna i uzupełniające. W ocenie Sądu a quo opinie te mogły stanowić podstawę ustaleń faktycznych na tę okoliczność, ponieważ były wiarygodne, a biegły ustosunkował się do zarzutów i wniosków strony powodowej i pozwanej w sposób pełny i wyczerpujący. W ocenie Sądu pierwszej instancji opinie biegłego sądowego zostały sporządzone przez niego w sposób rzetelny, wiarygodny, zgodnie ze specjalistyczną wiedzą biegłego i jego doświadczeniem zawodowym.

Sąd Okręgowy podkreślił, że biegły dokonując wyceny wartości rynkowej prawa użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu według stanu i przeznaczeniem tej nieruchomości na dzień 8 sierpnia 1963 r., nie uwzględnił wartości prawa własności części składowych gruntu. Biegły uwzględnił przeznaczenie nieruchomości, lokalizację nieruchomości, w tym dostępność komunikacyjną, sąsiedztwo i otoczenie, możliwości inwestycyjne nieruchomości wynikające z kształtu i powierzchni nieruchomości oraz stanu techniczno-użytkowego gruntu, a także możliwości inwestycyjne wynikające z dokumentów planistycznych i położenia nieruchomości. Biegły uzasadnił przyjętą przez siebie metodę wyceny. Wskazał na art. 151 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Przy dokonywaniu analizy rynku nieruchomościami w zakresie dotyczącym celu i sposobu oraz metodologii wyceny, biegły zastosował podejście porównawcze, metodę porównywania parami, kierując się zasadami określonymi w art. 153 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz w § 4.3. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego. Biegły dokonał analizy rynku nieruchomości gruntowych niezabudowanych w okresie od lipca 2015 r. do czerwca 2015 r., będących przedmiotem prawa użytkowania wieczystego, o pow. w przedziale 275 m ²- 1.275 m ², położonych na terenach przeznaczonych do zabudowy typowej dla sfery miejskiej, objęto rynek gruntami zlokalizowanymi w (...) dzielnicy M..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części.

Sąd Okręgowy wskazał, że zdarzeniem wywołującym szkodę w niniejszej sprawie jest fakt wydania orzeczenia przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W.-M. z dnia 8 sierpnia 1963 r., na mocy której ustanowiono prawo użytkowania wieczystego do gruntu obecnie położonego przy ul. (...), oznaczonego jako działka ewidencyjna nr (...) obręb 1-02-25 o powierzchni 378 m ² na rzecz osoby trzeciej, które to zdarzenie, rażąco naruszające prawo, stanowi czyn niedozwolony i źródło szkody, jaką ponieśli powodowie.

W świetle opisanego wyżej stanu faktycznego, a w szczególności wskazanego przez powodów źródła szkody, podstawy zgłoszonych przez nich roszczeń upatrywał Sąd pierwszej instancji w treści art. 160 k.p.a., który określa przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa związanej z powstaniem szkody na skutek wydania „wadliwej”, niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej. Pomimo uchylenia cytowanego wyżej przepisu ustawą z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 162 poz. 1692), na podstawie art. 5 tej ustawy, art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. znajduje nadal zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem przed dniem 1 września 2004 r. ostatecznych decyzji administracyjnych, których nieważność lub wydanie z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono także po tej dacie .

Stosownie do treści art. 160 § 1 i 3 k.p.a. stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji administracyjnej z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję dotkniętą nieważnością, a do odszkodowania tego stosuje się przepisy kodeksu cywilnego z wyłączeniem art. 418 k.c. Tym samym, w świetle wskazanego art. 160 k.p.a. w zw. z art. 361 k.c., jako przesłanki odpowiedzialności cywilnej organu administracji publicznej wystąpić muszą kumulatywnie:

- szkoda;

- zdarzenie powodujące szkodę, tj. wydanie ostatecznej decyzji, której niezgodność z prawem została stwierdzona we właściwym postępowaniu;

- adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem powodującym szkodę, a zaistniałą szkodą.

Zgodnie z art. 361 § 1 k.c. każda osoba zobowiązana do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Powyższe oznacza, że konieczne jest wskazanie zdarzenia, z którym osoba dochodząca odszkodowania wiąże powstanie szkody, określenie tej szkody oraz ustalenie, czy wskazane zdarzenie jest przyczyną tejże szkody, a więc czy było ono koniecznym warunkiem jej wystąpienia, przy czym normalny związek przyczynowy zachodzi tylko wtedy, gdy w zestawie wszystkich przyczyn i skutków określone przyczyny wywołują normalnie, w zwykłej kolejności rzeczy albo z wysokim prawdopodobieństwem tego rodzaju skutki. Ocena, czy skutek jest normalny powinna być zobiektywizowana i oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz opierać się na doświadczeniu życiowym. Na gruncie art. 361 § 1 k.c. obojętne jest, czy ma miejsce związek przyczynowy bezpośredni, czy pośredni oraz, czy jest to związek przyczynowy złożony, wieloczłonowy, z tym, że odpowiedzialność cywilną uzasadnia jedynie taki związek przyczynowy wieloczłonowy, w którym między poszczególnymi ogniwami zachodzi normalna zależność przyczynowa, a więc każde ogniwo tego związku podlega ocenie z punktu widzenia przyczynowości adekwatnej. Związek przyczynowy może więc występować jako normalny również wtedy, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody .

Sąd Okręgowy uznał, że Skarb Państwa jest legitymowany biernie w sprawie i powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006r., sygn. akt III CZP 99/06, której teza jest następująca: „Skarb Państwa jest biernie legitymowany w sprawie o naprawienie szkody wynikłej z ostatecznej decyzji administracyjnej, o której mowa w art. 36 ust 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, także wtedy gdy stwierdzenie jej nieważności lub stwierdzenie, że została wydana z naruszeniem prawa, nastąpiło po dniu 26 maja 1990 r.”, przy czym właściwym organem, który powinien reprezentować Skarb Państwa, jest wojewoda .

W pierwszej kolejności Sad Okręgowy odniósł się do najdalej idącego zarzutu pozwanego – przedawnienia roszczenia i wskazał, że zgodnie z art. 160 § 6 k.p.a. roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2 k.p.a., że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie I OSK 595/10, wskazuje, że „w sytuacji, gdy przesłanki powstania zobowiązania Skarbu Państwa zrealizowały się już wcześniej, z chwilą uprawomocnienia się wadliwej decyzji, to dopiero od chwili uprawomocnienia się decyzji nadzorczej powstaje możliwość dochodzenia roszczenia odszkodowawczego. Bez wystąpienia tego zdarzenia prawnego w ogóle nie powstaje możliwość uruchomienia jakiegokolwiek trybu postępowania administracyjnego, ani sądowego, bowiem nie ma prejudykatu umożliwiającego dochodzenie roszczeń odszkodowawczych”. Pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 05 października 2016 r., a zatem przed upływem 3 letniego terminu przedawnienia. W związku z powyższym, Sąd pierwszej instancji uznał, że zarzut przedawnienia roszczenia powodów podniesiony przez pozwanego jest niezasadny.

Odnosząc się do zarzutu strony pozwanej, że w niniejszej sprawie zastosowanie będzie miał art. 215 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, jako oparcie roszczenia odszkodowawczego – Sąd Okręgowy ocenił, że jest on niezasadny, a przepis ten nie może mieć zastosowania, gdyż stosuje się go w sytuacji, gdy pozbawienie właściciela nieruchomości faktycznej możliwości władania nią nastąpiło po dniu 5 kwietnia 1958 r., a niezaprzeczalnie poprzednicy prawni powodów utracili władztwo nad nieruchomością hipoteczną nr (...) przy ul. (...) z dniem opublikowania ogłoszenia o objęciu przez Gminę (...) W. gruntu w posiadanie, co nastąpiło w dniu 16 sierpnia 1948 r.

W niniejszej sprawie powodowie jako zdarzenie wyrządzające szkodę wskazali decyzję administracyjną nr (...) z dnia 8 sierpnia 1963 r. o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego na rzecz osoby trzeciej, którą Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. oceniło jako rażąco naruszającą prawo, jednak ze względu na nieodwracalne skutki prawa, nie można było stwierdzić jej nieważności. Sąd pierwszej instancji wskazał, że decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego nr KOC (...) z dnia 2 grudnia 2015 r. stała się ostateczna w administracyjnym toku instancji. Ocenić zatem należało, czy między tymi dwoma zdarzeniami zachodzi normalny związek przyczynowy, we wskazanym wyżej rozumieniu, przy czym za niebudzące żadnych wątpliwości Sąd Okręgowy uznał to, że decyzja o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego na rzecz osoby trzeciej naruszała prawo. Rozstrzygnął o tym organ administracyjny decyzją z dnia 2 grudnia 2015 roku. Tym samym bezprawność zachowania władzy publicznej, w jej szczególnej postaci przewidzianej w art. 160 § 1 k.p.a., została przesądzona w sposób wiążący dla sądu cywilnego.

Dalej Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że do konkluzji o istnieniu bezpośredniego związku przyczynowego prowadzi dokonana – zgodnie z zaleceniami Sądu Najwyższego - ocena, czy szkoda nastąpiłaby także wtedy, gdyby zapadła decyzja zgodna z prawem (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 06 lutego 2004 roku, II CK 433/02, LEX nr 163987). Należy bowiem przyjąć, że alternatywnym zachowaniem się właściwego organu w odpowiedzi na wniosek złożony na podstawie art. 7 dekretu byłaby decyzja przyznająca prawo własności czasowej gruntu. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sadu Administracyjnego, art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 roku był źródłem obowiązku gminy, a następnie Państwa i odpowiadającego mu uprawnienia byłego właściciela do domagania się ustanowienia prawa w drodze administracyjnej decyzji (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku a dnia 07 lutego 1995 roku, III ARN 83/94, OSNAPUS z 1995 roku, Nr 12, poz. 142 i Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z dnia 14 października 1996 roku, OPK 19/96, ONSA z 1997 roku, Nr 2, poz. 56).

Należało zatem – zdaniem Sądu Okręgowego uznać, że gdyby powyższa decyzja dekretowa nie została wydana, poprzednicy prawni L. Z., P. F., J. P. (1), E. P. (1), uzyskaliby prawo własności czasowej do przedmiotowego gruntu nieruchomości. W świetle powyższego związek pomiędzy rozpatrywanymi zdarzeniami jawił się jako oczywisty.

Na skutek wadliwej decyzji doszło do ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz osoby trzeciej w sytuacji, gdy nie został rozpoznany wniosek dekretowy. Jednakże z uwagi na trwałe rozdysponowanie przedmiotowym terenem w postaci zawarcia cywilnej umowy sprzedaży, a następnie dokonania wpisu tego prawa w księdze wieczystej, które podlegają ochronie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, co przesądziło o przyjęciu braku możliwości odwrócenia skutków prawnych wydanej decyzji w drodze postępowania administracyjnego. W konsekwencji powodowie, przedstawiając treść decyzji nadzorczej, korzystającej z domniemania prawdziwości twierdzeń w niej zawartych, uczynili zadość obowiązkowi wykazania nieodwracalnego skutku decyzji dekretowej w tym zakresie.

Tym samym dokonana powyżej zgodnie z zaleceniami Sądu Najwyższego zawartymi w uchwale z dnia 21 marca 2003 roku (III CZP 6/03, OSNC z 2004 roku, Nr 1, poz. 4) w ramach dowodów przedstawionych przez strony zgodnie z zasadą kontradyktoryjności ocena całokształtu okoliczności sprawy prowadzi do wniosku, że uszczerbek majątkowy po stronie powodów jest normalnym następstwem niezaspokojenia uprawnienia do przyznania prawa użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu.

Szkoda, jakiej doznali powodowie w rozpatrywanej sprawie stanowi według oceny Sądu Okręgowego wartość prawa własności czasowej do tej części nieruchomości, która nie weszła do ich majątku, i pozostaje ona w normalnym związku przyczynowym z działaniem Skarbu Państwa, który odmówił poprzednikom prawnym powodów ustanowienia prawa własności czasowej do nieruchomości. W konsekwencji Sąd uznał, że powodowie wykazali w toku postępowania fakt poniesienia szkody na skutek wydania kwestionowanej decyzji dekretowej oraz związek przyczynowy między tą decyzją, a poniesioną szkodą.

Wysokość doznanej przez powodów szkody, Sąd pierwszej instancji ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego W. S.. Sąd ten uznał, że sporządzona przez biegłego opinia jest prawidłowa i może stanowić podstawę ustaleń w tym zakresie. Biegły wskazał wartość rynkową prawa użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu na kwotę 812.300 zł.

Każdemu z powodów przysługuje ¼ wartości przedmiotowej nieruchomości, więc biorąc pod uwagę powyższe udziały i wartość prawa użytkowania, Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz każdego z powodów kwotę 203.075 zł.

Wysokość doznanej szkody została ustalona na dzień wyrokowania – 16 października 2016 r., stąd Sąd Okręgowy zasądził na rzecz każdego z nich ustawowe odsetki za opóźnienie od dnia 16 października 2016 r. do dnia zapłaty.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w oparciu o przepis art. 160 § 1 i 3 k.p.a. orzekł, jak w pkt I sentencji wyroku i Sąd oddalił powództwo wobec Skarbu Państwa – (...) w pozostałym zakresie.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Z uwagi na fakt, że powód w przeważającej części wygrał niniejszy proces, to pozwany obowiązany jest do uiszczenia koszty procesu w całości. Przy czym szczegółowe wyliczenie kosztów procesu pozostawił referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się orzeczenia na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 października 2018 r. w części zasądzającej od Skarbu Państwa - (...) (...) na rzecz J. P. (1), E. P. (1), L. Z., P. F. kwoty po 203.075 zł na rzecz każdego z nich z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 października 2018 r. do dnia zapłaty oraz ustalającej, iż pozwany winien w całości ponieść koszty procesu – wniósł pozwany Skarb Państwa.

Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego:

1.  art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 i 2 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) w zw. z art. 5, art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50 poz. 279 ze zm.) poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że pomiędzy decyzją nr (...) z dnia 08.08.1963 r. Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W. - M. przyznającej prawo użytkowania wieczystego niezbudowanego gruntu położonego w W. przy ulicy (...) w dzielnicy M. stanowiącego działkę gruntu nr (...) o obszarze 378 m ² pochodzącej z nieruchomości o nr hip. (...) szkodą powodów istnieje adekwatny związek przyczynowy i że decyzja ta wyrządziła szkodę w majątku powodów w postaci utraty prawa użytkowania wieczystego ww. nieruchomości;

2.  art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (Dz. U. Nr 54, poz. 243, ze zm.) w zw. z art. art. 116 ustawy z 18 lipca 1950 r. - Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) w zw. z art. art. XIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny oraz art. 442 § 1 k.c. w zw. z art. 121 pkt 4 k.c. w zw. z art. 7 ust. 1 i 2 dekretu (...) w zw. z art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) poprzez niewłaściwe (nie)zastosowanie i uznanie, że roszczenie odszkodowawcze powodów nie jest przedawnione.

W związku z tymi zarzutami skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego w części wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez (...) kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2016 poz. 2261), ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

W odpowiedzi na apelację pozwanego powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - (...) (...) na rzecz powodów J. P. (1), E. P. (1), L. Z. i P. F. zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 387 § 2 ¹ k.p.c., jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku może zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Skarżący we wniesionym środku odwoławczym nie sformułował zarzutów w zakresie naruszenia przepisów prawa procesowego, zatem Sąd Apelacyjny oceny, czy Sąd a quo, wydając zaskarżone orzeczenie, nie naruszył przepisów prawa materialnego, dokonywał na kanwie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia ustalonej w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 18/97, OSNC 1997/8/112).

Zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c., w zw. z art. 160 § 1 i 2 k.p.a. i w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) w zw. z art. 5, art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) jest nietrafny.

Przyczyną uwzględnienia prawie w całości powództwa było uznanie przez Sąd pierwszej instancji, iż źródłem szkody doznanej przez powodów była wydana z rażącym naruszeniem prawa przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W. – M. decyzja nr (...) z dnia 8 sierpnia 1963 r. o przyznaniu I. Ż. - poprzednikowi prawnemu E. D. prawa użytkowania wieczystego niezabudowanego gruntu położonego w W. przy ul. (...) w dzielnicy M., stanowiącego działkę gruntu nr (...) o obszarze 378 m2, pochodzącą z nieruchomości o nr hip. (...). Sąd Okręgowy uznał również, że pomiędzy tym zdarzeniem, a szkodą w postaci nieuzyskania przez powodów prawa własności czasowej (obecnie użytkowania wieczystego) do tego gruntu zachodzi związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.

Stanowisko to w pełni zasługuje na aprobatę.

Analizując przesłankę wystąpienia związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją administracyjną, a szkodą zbadać należy, czy do wyrządzenia szkody doszłoby, gdyby treść decyzji odpowiadała przepisom prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 433/02, Lex nr 163987). Nie każde bowiem naruszenie prawa w związku z wydaną decyzją stanowi podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej, ale jedynie takie, które jest warunkiem koniecznym ( conditio sine qua non) powstania szkody. Zdarzeniem, z którym ustawodawca wiąże odpowiedzialność z art. 160 § 1 k.p.a., jest wydanie wadliwej decyzji. Jeżeli na skutek wydania tej decyzji powstała szkoda, równocześnie powstaje zobowiązanie do jej naprawienia, a wydanie decyzji nadzorczej jest jedynie przesłanką dochodzenia odszkodowania (w istocie warunkuje wymagalność zobowiązania do naprawienia szkody), (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2018 r., I CSK 164/17, Lex nr 2483331).

Pomiędzy stronami jest bezsporne, że poprzednicy prawni powodów w dniu 29 kwietnia 1948 r. wystąpili z wnioskiem o przyznanie im prawa własności czasowej (aktualnie prawa użytkowania wieczystego) do przedmiotowego gruntu. Wniosek ten został rozpoznany odmownie przez Prezydenta (...) W. dopiero po upływie 56 lat, decyzją nr (...) z dnia 25 sierpnia 2004 r. (znak (...)), mocą której organ administracyjny odmówił przyznania następcom prawnym dawnych współwłaścicieli nieruchomości, tj. J. P. (1), L. Z., E. P. (1) oraz E. Z. prawa własności czasowej do gruntu położonego przy ul. (...) oznaczonej nr hip. (...). Przyczyną odmowy ustanowienia prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) było trwałe rozdysponowanie gruntem (m. in. działką nr (...) o pow. 378m ^{( 2)} położoną w W. przy ul. (...) nr hip. (...)) na rzecz osób trzecich (małżonków Ż.), co nastąpiło właśnie na podstawie wskazywanej przez powodów, jako źródło szkody, decyzji Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W.-M. nr (...) z dnia 8 sierpnia 1963 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego bez wydania decyzji nr (...) z dnia 8 sierpnia 1963 r. ustanawiającej prawo użytkowania wieczystego niezabudowanego gruntu położonego w W. przy ul. (...), oznaczonego obecnie jako działka ewidencyjna nr (...), o powierzchni 387 m ², na rzecz małżonków Ż., nie powstałaby szkoda w majątku poprzedników prawnych powodów, a w konsekwencji także w ich majątku. To właśnie wydana w 1963 roku decyzja, a nie samo zaniechanie w rozpoznaniu wniosku, wywarła bowiem bezpośredni skutek w sferze ich praw, gdyż uniemożliwiła uwzględnienie wniosku o przyznanie prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego).

Zgodnie z jednolitym stanowiskiem wypracowanym w judykaturze Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak i sądów powszechnych wniosek dekretowy, który realizuje indywidualne prawo majątkowe byłego właściciela lub jego następcy prawnego (a nie interes społeczny), nie może być pozytywnie rozpoznany, gdy grunt jest oddany w użytkowanie wieczyste na rzecz innej osoby (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2012 r., III CZP 94/11, OSNC 2012/11/124, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017 r., I ACa 957/16, Lex nr 2376943 oraz wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia z dnia 20 grudnia 2016 r., I OSK 480/15, Lex nr 2227538, z dnia 24 maja 2013 r., sygn. akt I OSK 2168/11; Lex nr 1329359, z dnia 16 kwietnia 2014 r., sygn. akt I OSK 2224/12; 1461237, z dnia 7 września 2015 r., sygn. akt I OSK 2251/13; Lex nr 1995039, z dnia 15 lipca 2015 r., sygn. akt I OSK 2559/13; Lex nr 1752784, z dnia 9 lipca 2015 r., sygn. akt I OSK 2576/13, Lex nr 1995044). Zatem decyzja z dnia 8 sierpnia 1963 r. ustanawiająca prawo użytkowania wieczystego niezabudowanego gruntu na rzecz małżonków Ż., była warunkiem koniecznym i zarazem wystarczającym, w rozumieniu art. 361 § 1 k.c., dla powstania szkody w postaci utraty możliwości uzyskania maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy prawa własności czasowej (obecnie użytkowania wieczystego) do nieruchomości, a w konsekwencji, (skoro prawa tego powodowie nie mogli odzyskać z tego względu, że zostało one skutecznie ustanowione na rzecz osób trzecich), do uzyskania odszkodowania (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2018 r., I CSK 132/17, Lex nr 2482572). Przesądza to o wystąpieniu normalnego związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.

W 1963 roku decyzją zgodną z prawem winna być decyzja o odmowie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz małżonków Ż., ponieważ w tamtym czasie pozostawał nierozpoznany, a korzystający z pierwszeństwa w rozpoznaniu, wniosek poprzedników prawnych powodów o ustanowienie do gruntu tej nieruchomości prawa własności czasowej. Gdyby taka decyzja zapadła, szkoda powodów nie powstałaby, ponieważ w 2004 roku jedyną przyczyną, dla której odmówiono ustanowienia na ich rzecz prawa użytkowania wieczystego, było rozdysponowanie nieruchomością na rzecz osób trzecich, co nastąpiło wskutek wydania wadliwej prawnie decyzji z 8 sierpnia 1963 roku. Bezdyskusyjnie świadczy o tym treść decyzji Prezydenta (...) S. W. (...) z dnia 25 sierpnia 2004 r. (znak (...)). Gdyby zatem nie doszło do trwałego rozdysponowania prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) w 1963 roku, to pomimo zaniechania przez 56 lat rozpoznania wniosku poprzedników prawnych powodów, prawo to mogłoby zostać przyznane na ich rzecz (skoro w decyzji z 2004 roku nie wskazano innych przyczyn braku możliwości uwzględnienia wniosku poprzedników prawnych powodów), co determinuje przyjęcie, że pomiędzy szkodą powodów rozumianą jako utrata maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego), a zdarzeniem szkodzącym w postaci wydania z rażącym naruszeniem prawa decyzji administracyjnej z dnia 8 sierpnia 1963 roku, co potwierdzone zostało prejudykatem w postaci decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego nr KOC (...) z dnia 2 grudnia 2015 r. – zachodzi normalny, typowy związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.

Zarówno wydanie decyzji nadzorczej, jak i decyzji o odmowie uwzględnienia wniosku o ustanowienie prawa własności czasowej (prawa wieczystego użytkowania) stanowią jedynie przesłanki dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a. (w istocie warunkując wymagalność zobowiązania do naprawienia szkody). W przypadku decyzji nadzorczej wynika to wprost z treści art. 160 § 1 k.p.a., a w przypadku decyzji o odmowie ustanowienia prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego), jest to konsekwencją przyznania kompetencji organom administracyjnym do rozstrzygania w drodze decyzji administracyjnej wniosków złożonych w trybie art. 7 dekretu (por. uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 grudnia 1995 r., sygn. akt VI SA 9/95, ONSA 1996/1/7 i z dnia 23 października 2000 r., sygn. akt OPK 11/00, ONSA 2001/2/60).

Słusznie uznał zatem Sąd pierwszej instancji, że powodowie wykazali przesłanki odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa - (...) (...) z art. 160 k.p.a., czyli: 1) szkodę, 2) zdarzenie powodujące szkodę, tj. wydanie ostatecznej decyzji, której niezgodność z prawem została stwierdzona we właściwym postępowaniu, 3) adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem powodującym szkodę, a zaistniałą szkodą.

Zgodnie z dominującym w doktrynie poglądem oraz wiążącym stanowiskiem wyrażonym w uzasadnieniu uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10, OSNC 2011/7-8/75, szkodą jest samo naruszenie prawnie chronionego dobra, co prowadzi w konsekwencji do identyfikowania powstania tej szkody z wydaniem wadliwej decyzji.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pogląd skarżącego Skarbu Państwa o tym, iż szkodę powodów wywołała nie decyzja z 1963 roku, lecz zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego jest niesłuszny i nie zasługuje na aprobatę. Co za tym idzie niezasadny jest zarzut przedawnienia roszczenia powodów w oparciu o treść art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (Dz. U. Nr 54, poz. 243, ze zm.) w zw. z art. art. 116 ustawy z 18 lipca 1950 r. - Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) w zw. z art. art. XIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny oraz art. 442 § 1 k.c. w zw. z art. 121 pkt 4 k.c. w zw. z art. 7 ust. 1 i 2 dekretu (...) w zw. z art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692).

Skarżący Skarb Państwa wskazywał na to, iż źródłem szkody powodów jest zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego, a nie wadliwa prawnie decyzja nr (...) z 8 sierpnia 1963 roku, gdyż w dniu jej wydania prawo do nieruchomości nie przysługiwało już poprzednikom prawnym powodów ze względu na działanie przepisów dekretu z 26 października 1946 r. Apelujący podnosił, że decyzja ta miała znaczenie jedynie dla powstania nieodwracalnych skutków prawnych zaniechania rozpoznania wniosku w terminie, a nie dla powstania szkody w postaci pozbawienia powodów prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości. Zdaniem Skarbu Państwa jedynym skutkiem wydania przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej W.-M. z naruszeniem prawa decyzji administracyjnej nr (...) orzekającej o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego do gruntu nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), jest ograniczenie możliwości naprawienia powstałej później w majątku powodów szkody poprzez wyłączenie jej naprawienia w drodze przywrócenia do stanu poprzedniego, tj. zwrócenia nieruchomości w naturze. W tej mierze pozwany odwołał się do poglądu wyrażonego w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2018 r. III CZP 46/17, w której Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że: „w razie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej utrzymującej w mocy decyzję odmawiającą ustanowienia na rzecz byłego właściciela nieruchomości prawa użytkowania wieczystego na tej nieruchomości na podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.), źródłem poniesionej przez niego (następców prawnych) szkody nie jest decyzja wydana z naruszeniem prawa zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym na tej nieruchomości".

Przyjmuje się powszechnie, że ocena, czy skutek jest normalny, powinna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego i zasad wiedzy naukowej, specjalnej (por. orzeczenie SN z dnia 2 czerwca 1956 r., 3 CR 515/56, OSN 1957, nr 1, poz. 24). Na gruncie art. 361 § 1 k.c. obojętne jest, czy ma miejsce związek przyczynowy bezpośredni, czy też związek przyczynowy złożony, wieloczynnikowy (wieloczłonowy). Odpowiedzialność cywilną może jednak determinować tylko taki związek przyczynowy wieloczłonowy, w którym między poszczególnymi ogniwami zachodzi zależność przyczynowa, o której mowa w tym przepisie. Również każde ogniwo tego związku z osobna podlega ocenie z punktu widzenia kauzalności (podobnie SN w wyroku z dnia 21 czerwca 1960 r., 1 CR 592/59, OSN 1962, nr III, poz. 84). Trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 10 grudnia 1952 r., C. 584/52, PiP 1953, z. 8–9, s. 366, że związek przyczynowy może występować jako normalny również w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody. Szczególny natomiast problem wiąże się z przyczynowością zaniechania. Mówienie o zaniechaniu jako przyczynie szkody to skrót myślowy, gdyż samo powstrzymanie się od działania nie jest przyczynowe. Trafnie podkreśla się, że chodzi tutaj o taką sytuację, w której określona przyczyna nie wywołałaby skutku w postaci szkody, gdyby pomiędzy tę przyczynę a skutek włączyło się określone działanie, do którego jednak nie doszło. Inaczej rzecz ujmując, gdyby doszło do pożądanego działania, szkoda by nie powstała. Odpowiedzialność ze względu na zaniechanie wchodzi w rachubę tylko wtedy, gdy istniał obowiązek podjęcia działania. Obowiązek taki (rozpoznania wniosku dekretowego) wynikał w realiach niniejszej sprawy z dekretu (...).

Wobec powoływania się przez Skarb Państwa na zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego jako źródło szkody powodów pozostającej w normalnym, typowym związku przyczynowym pomiędzy szkodą pojmowaną jako utrata prawa własności czasowej, a tym zaniechaniem należy bliżej przyjrzeć się wskazywanemu przez skarżącego jako jedyne źródło szkody powodów zaniechaniu rozpoznania wniosku dekretowego i udzielić odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywiście w okolicznościach tej sprawy można mówić o szkodzie wywołanej zarzucalnym zaniechaniem rozpoznania tego wniosku.

Przyjmując tę koncepcję należałoby uznać, że zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego w określonym czasie wyrządziło powodom szkodę w postaci nieuzyskania maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy uzyskania prawa użytkowania wieczystego. Znamienne, że pozwany ogranicza się jedynie do powołania tego zaniechania jako źródła szkody powodów nie precyzując, kiedy wniosek dekretowy mógł i powinien był zostać rozpoznany, i nie wykazując, że wniosek ten byłby załatwiony pozytywnie. Należy przyjąć, że pozwany dla wykazania swej nieodpowiedzialności z tytułu wydania wadliwej prawnie decyzji administracyjnej z 8 sierpnia 1963 roku z braku związku przyczynowego pomiędzy tą decyzją a szkodą powodów, nie może ograniczyć się do prostego wskazania, że takie zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego jest źródłem szkody, lecz – w ocenie Sądu Apelacyjnego – powinien wykazać dowodowo, że szkodę wyrządziło owo zaniechanie, skoro powodowie w tym procesie powołując się na odpowiedzialność Skarbu Państwa z art. 160 k.p.a. i łącząc tę odpowiedzialność z wydaniem wadliwej prawnie decyzji administracyjnej z 1963 roku, udowodnili wystąpienie przesłanek określonych w tym przepisie.

Pozwany poza gołosłownym i w istocie teoretycznym twierdzeniem i wywodem o braku związku przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwej prawnie decyzji administracyjnej z 1963 roku a szkodą w postaci nieuzyskania prawa użytkowania wieczystego gruntu, nie wykazał, czy i kiedy istniały warunki do rozpoznania wniosku dekretowego po to, aby udowodnić, że szkoda powodów winna zostać powiązana właśnie z zaniechaniem rozpoznania tego wniosku, a nie jest natomiast normalnym następstwem wydania wadliwej prawnie decyzji z 8 sierpnia 1963 roku. Pozwany poniechał wskazania, kiedy wniosek dekretowy winien był zostać rozpoznany, nie wykazał, czy w czasie, gdy wniosek poprzedników prawnych powodów powinien był zostać rozpoznany, spełnione, czy też niespełnione, były przez poprzedników prawnych powodów (czy już przez powodów) przesłanki z art. 7 ust. 2 dekretu o gruntach (...). Tylko wykazanie tych przesłanek mogłoby doprowadzić do dokonania poprawnej oceny twierdzenia, że to zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego, a nie wydanie wadliwej decyzji z 1963 roku doprowadziło do powstania szkody w majątku poprzedników prawnych powodów czy ich samych.

W tym miejscu przypomnieć należy i w całości podzielić wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 04 marca 2016 r., I CSK 96/15 (LEX nr 2023776) pogląd, że nie ma żadnych podstaw ku temu, by sąd w postępowaniu cywilnym projektował treść decyzji i przyjmował założenia co do tego, że w konkretnym czasie miałaby ona taką a nie inną treść, jeśli w rozważanym czasie decyzja nie została wydana, przy czym w niniejszej sprawie pozwany nawet nie wskazał, w jakim czasie wniosek winien był zostać rozpoznany. Decyzje wydawane na podstawie art. 7 ust. 2 dekretu o gruntach (...) nie mają charakteru deklaratywnego (o ile taką kategorię decyzji da się w ogóle wyróżnić wobec zastrzeżeń formułowanych w nauce), gdyż nie stanowią wiążącego potwierdzenia uprawnienia przyznanego konkretnemu podmiotowi na mocy ustawy. Skoro ustawodawca zdecydował o konieczności rozstrzygnięcia aktem administracyjnym w postępowaniu, do przeprowadzenia którego upoważnione zostały organy administracji publicznej o uprawnieniach przyznawanych byłym właścicielom do gruntu objętego działaniem dekretu o gruntach (...), to nie jest możliwe powoływanie się przez nich w obrocie prawnym na te prawa i obowiązki, które dopiero przyzna im decyzja przed jej wydaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 maja 2002 r., IV CKN 1071/00, Biul. SN 2003, nr 1, s. 9, z zastrzeżeniem, że odnosi się on do decyzji uznawanych za deklaratywne).

Art. 7 ust. 2 dekretu o gruntach (...) stanowi, że przesłanką uwzględnienia wniosku złożonego przez poprzedniego właściciela jest stwierdzenie, że „korzystanie z gruntu przez dotychczasowego właściciela da się pogodzić z przeznaczeniem gruntu według planu zabudowania”. Do oceny powyższej przesłanki powołane zostały organy administracji publicznej, a nie sąd powszechny. Sąd ten po kilkudziesięciu latach od daty, w której strona spodziewała się uzyskać rozstrzygnięcie na drodze administracyjnej, ale go nie uzyskała, nie może prognozować, jaką treść miałaby niewydana wówczas decyzja. Gdyby zresztą sąd miał nie wkraczać w kompetencje zastrzeżone dla organu administracji i nie projektować prawidłowego rozstrzygnięcia w stanie faktycznym i prawnym sprzed lat, to – w celu stwierdzenia jaką treść miałaby niewydana decyzja - musiałby bazować na ustaleniu powszechnej praktyki z pewnego okresu. Powszechna praktyka w odniesieniu do spraw wszczynanych na podstawie dekretu o gruntach (...) polegała na odmawianiu uwzględnienia wniosków o oddanie nieruchomości w wieczystą dzierżawę (na własność czasową, a jeszcze później - użytkowanie wieczyste) (podobnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 10 września 2018 roku, I ACa 321/18, nie publ.) .

Trudno zatem uznać, że w okolicznościach tej sprawy związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. pomiędzy wydaniem z rażącym naruszeniem prawa decyzji z 8 sierpnia 1963 roku a utratą przez powodów prawa ustanowienia użytkowania wieczystego do działki nr (...) nie występuje. Przeciwnie, powodowie wykazali wystąpienie wszystkich przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa opisanych w art. 160 § 1 k.p.a., a pozwany nie udowodnił swych twierdzeń o innym niż wadliwa decyzja administracyjna z 1963 roku źródle szkody powodów. Ich roszczenie nie jest w żadnym razie przedawnione, skoro prejudykat uzyskali w 2015 roku, a z pozwem wystąpili w 2016 roku. Zarzut przedawnienia należy bowiem w tej sprawie rozważać jedynie w kontekście treści art. 160 § 6 k.p.a. statuującego trzyletni termin przedawnienia liczony od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1. Wskazywane w apelacji inne podstawy prawne przedawnienia nie znajdują tu zastosowania.

Teza uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2018 r. III CZP 46/17, na którą w apelacji powołał się Skarb Państwa o tyle nie może mieć bezpośredniego przełożenia na grunt niniejszej sprawy, że w stanie faktycznym, na kanwie którego została ona podjęta wydane zostały decyzje: odmowna decyzja dekretowa (której wadliwość prawną potwierdził stosowny prejudykat) oraz decyzje zezwalające na sprzedaż lokali (co do których również wydano orzeczenie nadzorcze). Można zatem było nie hipotetycznie, lecz realnie oceniać, które z tych zdarzeń (wydanie wadliwej decyzji dekretowej bądź wydanie decyzji sprzedażowych) było źródłem szkody w postaci niewejścia do majątku poszkodowanych prawa o określonej wartości pozostającym w normalnym związku przyczynowym z jedną bądź drugą decyzją administracyjną. W sprawie niniejszej taka klarowna sytuacja nie występuje, a zatem jeśli pozwany twierdził w sporze, że inne jest źródło wskazywanej przez powodów szkody – winien swoje twierdzenia udowodnić, a nie tylko wskazać, że potencjalnie, jakieś inne zdarzenie (tu: zaniechanie rozpoznania wniosku dekretowego) mogło powodom wyrządzić tę szkodę, którą powodowie wiążą z wydaniem wadliwej prawnie decyzji z 8 sierpnia 1963 roku. Stosownych dowodów na udowodnienie swych twierdzeń pozwany nie zaoferował (art. 6 k.c.).

Uznając zatem apelację za nieuzasadnioną Sąd Apelacyjny oddalił ją działając na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do jego wyniku na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 i 391 § 1 k.p.c.

Sąd Apelacyjny zasądził od Skarbu Państwa – (...) (...) na rzecz każdego z powodów kwoty po 4 050 zł w oparciu o treść § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie i § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Z uwagi na reprezentowanie dwóch powódek oraz dwojga powodów przez jednego pełnomocnika, należało przyjąć, że w przypadku podmiotowo-przedmiotowej kumulacji roszczeń oraz skorzystania przez współuczestników sporu z pomocy jednego pełnomocnika nastąpiło obniżenie kosztów, a także zmniejszenie nakładu pracy pełnomocnika oraz zaoszczędzenie jego czasu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 lipca 2018 r., I ACa 63/18, Lex nr 2549895).

Z tych względów Sąd Apelacyjny przyznał powodom koszty odpowiadające ½ części wynagrodzenia pełnomocnika (8100 zł : 2 = 4050 zł).

Joanna Piwowarun – Kołakowska Alicja Fronczyk Aleksandra Kempczyńska