Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lipca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA – Dorota Tyrała

Sędziowie: SA – Zbigniew Kapiński (spr.)

SO (del.) – Dorota Radlińska

Protokolant: – sekr. sąd. Olaf Artymiuk

przy udziale Prokuratora Stanisława Wieśniakowskiego

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2019 r.

sprawy A. D. o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 11 listopada 2017 r.

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 21 września 2018 r. sygn. akt VIII Ko 70/18

I.  zaskarżony wyrok zmienia w ten sposób, że zasądza od Skarbu Państwa na rzecz A. D. kwotę 4.000 (cztery tysiące) złotych tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 11 listopada 2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

I.  w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

II.  wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 września 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie po rozpoznaniu wniosku A. D. przeciwko Skarbowi Państwa o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 11 listopada 2017 r., na podstawie art. 552 § 1 i 4 k.p.k., art. 554 § 4 k.p.k. oddalił powyższy wniosek i kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez pełnomocnika wnioskodawczyni w całości na jej korzyść i na podstawie art. 427 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2 i 3 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1. mającą wpływ na treść orzeczenia obrazę przepisów postępowania, tj. art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k., polegającą na bezpodstawnym uznaniu, iż wnioskodawczyni zamierzała zakłócić przebieg Marszu Niepodległości, kładąc się na jego trasie, podczas gdy z jej spójnych i znajdujących potwierdzenie w pozostałych dowodach zeznań wynika, że jej celem było jedynie rozwinięcie transparentów i pozostawanie w znacznej odległości od trasy Marszu, tj. na Skwerze (...), a nadto pominięciu przez Sąd Okręgowy przy dokonywaniu ustaleń faktycznych okoliczności, wynikających z uznanych za wiarygodne i korelujących ze sobą dowodów w postaci zeznań wnioskodawczyni oraz nagrania wideo z dnia 11 listopada 2017 r., a mianowicie faktu, iż demonstracja, w której uczestniczyła A. D. miała charakter pokojowy nie była prowadzona na trasie Marszu Niepodległości, a zatem nie mogła zakłócić jego przebiegu, jak również tego, iż wnioskodawczyni nie została poinformowana o przyczynach zatrzymania, jego celu, nie pouczono jej o przysługujących jej prawach, nie otrzymała nadto z przeprowadzonych czynności protokołu, a także okoliczności, iż zdarzenie z dnia 11 listopada 2017 r. wywołało u wnioskodawczyni uczucia stresu, upokorzenia, utraty zaufania do Policji, a także dyskomfortu fizycznego związanego z przebywaniem w ciasnym korytarzu przez kilka godzin, podczas gdy wnioskodawczyni cierpi na chorobę kręgosłupa, a więc dolegliwości, których nie powinna ona była doznać - przy czym wskazane uchybienie procesowe skutkowało oparciem ustaleń faktycznych, które stały się podstawą orzeczenia jedynie na części materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie;

2. będący skutkiem obrazy przepisów postępowania błąd w ustaleniach faktycznych, polegających na nieprawidłowym przyjęciu, iż zatrzymanie wnioskodawczyni w dniu 11 listopada 2017 r. nie było zatrzymaniem niewątpliwie niesłusznym, błędne uznanie, że odizolowanie kontrmanifestantów, w tym wnioskodawczyni, służyło jej ochronie, gdyż mogliby oni „skutecznie sprowokować" starcie zantagonizowanych stron, a nadto przyjęcie, że użycie wobec wnioskodawczyni środków przymusu bezpośredniego było uzasadnione okolicznościami, a także przyjęcie, że została ona przez funkcjonariuszy Policji „zaprowadzona” do samochodu policyjnego, podczas gdy z uznanych za wiarygodne zeznań wnioskodawczyni oraz nagrania wideo wynika, że została w nim umieszczona przy użyciu środków przymusu bezpośredniego, tj. wyszarpana z tłumu i zaniesiona do radiowozu, z którego nie mogła już wyjść, jak również błędne uznanie, że wnioskodawczyni zmierzała do przerwania bądź zakłócenia zgromadzenia cyklicznego poprzez dążenie do położenia się na trasie przemarszu, a skutkiem zatrzymania w dniu 11 listopada 2017 r. nie odniosła żadnych istotnych dolegliwości;

Na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. oraz art. 437 § 1 i 2 k.p.k. wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz A. D. kwoty 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek niewątpliwie niesłusznego jej zatrzymania w dniu 11 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wniesiona przez pełnomocnika A. D. co do zasady zasługuje na uwzględnienie, co w konsekwencji doprowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia na rzecz wnioskodawczyni kwoty 4.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.

Za trafny i zasadny uznać należy zarzut z pkt 1 dotyczący obrazy przepisów postępowania tj. art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. polegający na bezpodstawnym uznaniu, iż wnioskodawczyni zamierzała zakłócić przebieg Marszu Niepodległości kładąc się na jego trasie, podczas gdy z jej zeznań znajdujących potwierdzenie w pozostałych dowodach wynika, że celem A. D. było jedynie rozwinięcie transparentów i pozostawienie w znacznej odległości od trasy Marszu tj. na Skwerze (...), zaznaczyć w tym zakresie należy, że kwestia zasadności zatrzymania wnioskodawczyni w dniu 11 listopada 2017 r. była przedmiotem badania i rozstrzygnięcia przez uprawniony i właściwy do rozpoznania tego rodzaju spraw Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie, który w Postanowieniu z dnia 22 stycznia 2018 r., sygn. akt II Kp 3055/17 stwierdził, że zatrzymanie A. D. dokonane w dniu 11 listopada 2017 r. było niezasadne, legalne oraz nieprawidłowe. W uzasadnieniu przedmiotowego postanowienia stwierdzono zaś, że „okoliczności sprawy nie uzasadniały stosowania środków przymusu bezpośredniego, a następnie umieszczenie skarżącej w radiowozie i przewożenia na komendę. Zgromadzone w sprawie dowody nie wskazują nawet w najmniejszym stopniu by wobec skarżącej zaistniały przesłanki zatrzymania w postaci: uzasadnionego przypuszczenia, że popełniła przestępstwo, obawy jej ucieczki lub ukrycie się albo zatarcia przez nią śladów przestępstwa, bądź też brak możliwości ustalenia jej tożsamości oraz zaistnienia przesłanek do przeprowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym”. W dalszej części uzasadnienia postanowienia stwierdzono również, co jest bardzo istotne, że trudno uznać aby A. D. popełniła jakiekolwiek wykroczenie, w tym mające polegać na przeszkadzaniu lub usiłowaniu przeszkadzania w przebiegu niezakazanego zgromadzenia w postaci marszu Niepodległości, skoro uczestnicy tego pochodu nie zdążyli dotrzeć do miejsca, w którym znajdowała się A. D..

W kontekście przytoczonych stwierdzeń Sąd Rejonowy, który jako uprawniony do tego organ, dokonywał oceny zasadności i prawidłowości zatrzymania wnioskodawczyni w dnu 11 listopada 2017 r., za chybione i bezpodstawne uznał ustalenia i wywody Sądu meriti zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia w tej części, która odnosi się do zachowania wnioskodawczyni oraz podjętych wobec niej działań Policji. W ocenie Sądu odwoławczego autorka apelacji zasadnie kwestionuje błędne ustalenia Sądu Okręgowego, który całkowicie bezpodstawnie stwierdził, że wnioskodawczyni dążąc do uniemożliwienia lub co najmniej zakłócenia legalnej manifestacji w sposób świadomy i rażący usiłowała ograniczyć wymienione w art. 32, 53, 54 i 57 Konstytucji RP zasady. Podkreślić w tym miejscu należy, że powyższe stwierdzenia Sądu I instancji są całkowicie bezpodstawne i błędne gdyż nie mają żadnego oparcia w materiale dowodowym zgromadzonym w niniejszej sprawie. Oczywistym jest, że zgodnie z treścią art. 8 § 1 k.p.k. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne i nie jest związany rozstrzygnięciem innego Sądu lub organu ale jednocześnie należy w sposób jednoznaczny i dobitny podkreślić, że czynienie określonych ustaleń faktycznych musi być dokonane w oparciu o materiał dowodowy uznany za wiarygodny. Sąd meriti nie może zatem w ramach samodzielności jurysdykcyjnej w sposób całkowicie dowolny czynić określonych ustaleń faktycznych, które w żaden sposób nie wynikają ze zgromadzonych w sprawie dowodów.

Sąd Apelacyjny mając zaś na uwadze zebrane w sprawie dowody w tym okoliczności zatrzymania wnioskodawczyni oraz treść rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego z dnia 22 stycznia 2018 r. uznał, że czynności przeprowadzone z udziałem A. D. nosiły znamiona uregulowanego w art. 244 § 1 k.p.k. zatrzymania (co trafnie uznał Sąd Okręgowy) a samo zaś zatrzymanie w dniu 11 listopada 2017 r. było niewątpliwie niesłuszne, co powoduje, że roszczenie pełnomocnik wnioskodawczyni o zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. co do zasady jest słuszne.

Stosownie bowiem do treści art. 244 k.p.k. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że osoba ta popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym. Podstawowym warunkiem legalizującym zatrzymanie jest istnienie „ uzasadnionego przypuszczenia”, że określona osoba popełniła przestępstwo. Muszą zatem istnieć określenia podstawy do zasadnego wysnucia takiego przypuszczenia. Zaznaczyć także należy, że obowiązujące przepisy prawa wprowadzają ustawowy wymóg sporządzenia protokołu z zatrzymania, precyzując szczególne elementy treści takiego protokołu, który ponadto powinien odzwierciedlać przebieg zatrzymania. W protokole tym, sporządzonym niezwłocznie po faktycznym zatrzymaniu, ale nie w trakcie zatrzymania, winno znaleźć się m. in. wskazanie przyczyny zatrzymania wraz z podaniem, o jakie przestępstwo podejrzewa się zatrzymanego i ze wskazaniem obawy z powodu której następuje zatrzymanie, a także wskazanie miejsca, dnia i godziny zatrzymania. Przez „ godzinę zatrzymania ”, należy rozumieć zaś moment faktycznego zatrzymania, a nie moment doprowadzenia do Komisariatu Policji oraz konieczne jest określenie tylko pełnej godziny ale również minuty zatrzymania.

Z zebranych w niniejszej sprawie dowodów wynika, że czynność dokonana przez Policję wobec wnioskodawczyni stanowiła zatrzymanie osoby, które było bezzasadne, nieprawidłowe i ze wskazanych wyżej przyczyn niewątpliwie niesłuszne zaś przeprowadzone przez funkcjonariuszy Policji działania uznać należy za sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa i tym samym naganne i bezpodstawne.

W takiej sytuacji zgodnie z treścią art. 552 § 4 k.p.k. w zw. z art. 552 § 1 k.p.k. osobie wobec której stosowano niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Podnieść również należy, że z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie oparta jest na zasadzie ryzyka a nie na zasadzie winy, co powoduje, że niewątpliwie niesłusznym w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. jest takie zatrzymanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 27 k.p.k. oraz zatrzymanie powodujące dolegliwość, której zatrzymany nie powinien doznać w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a w szczególności prawomocnego jej rozstrzygnięcia (uchwała Sądu Najwyższego z 15 września 1999 r. sygn. akt I KZP 27/99, OSNKW 1999, nr 11 – 12 poz. 72, wyrok Sądu Najwyższego z 28 maja 2012 r. sygn. akt III KKN 452/99, Lex nr 53905).

Mając zatem na uwadze zebrane w sprawie dowody w tym treść postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie z dnia 22 stycznia 2018 r. Sąd Apelacyjny uznał, że zatrzymanie A. D. w dniu 11 listopada 2017 r. było niewątpliwie niesłuszne i w związku z tym zatrzymaniem wnioskodawczyni doznała określonej szkody niematerialnej (krzywdy) za które należało zasądzić zadośćuczynienie.

Ustalając zaś kwotę zadośćuczynienia pieniężnego, Sąd odwoławczy miał na uwadze treść art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. z których wynika, że zasądzona suma powinna być „ odpowiednia ”. Powyższe pojęcie ma wprawdzie charakter niedookreślony i chociażby z tego powodu ustalenie właściwej kwoty tytułem zadośćuczynienia nie jest łatwe. W dotychczasowym orzecznictwie sądowym wypracowano jednak określone kryteria, którymi należy kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, zasądzona z tego tytułu kwota musi mieć charakter kompensacyjny, a więc winna przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, niebędącą jednocześnie wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Określając wysokość zadośćuczynienia należy wziąć pod uwagę nie tylko czas trwania niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, ale także stopień dolegliwości z jakim wiązało się stosowanie tego środka a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające (np. utrata dobrego imienia), konieczność poddania się rygorom związanym z zatrzymaniem, jak również ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne relacje ze strony innych osób w stosunku do zatrzymanej. Jednocześnie jednak należy miarkować kwotę zadośćuczynienia i uwzględniać w tym zakresie aktualne realia społeczne tj. zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp., po to aby z jednej strony nie pozostało poczucie krzywdy osoby zatrzymanej niewątpliwie niesłusznie ale również aby orzeczenie nie było sposobem uznania nadmiernych korzyści finansowych przez osobę uprawnioną do zasądzenia zadośćuczynienia.

W przedmiotowej sprawie ustalając wysokość zadośćuczynienia Sąd odwoławczy miał na uwadze wskazane wyżej okoliczności w tym czas trwania zatrzymania wnioskodawczyni, warunki i okoliczności w jakich ono nastąpiło oraz skutki jakie owo zatrzymanie wywołało dla A. D..

Z powyższych względów uznano, że żądana przez pełnomocnika wnioskodawczyni kwota 20.000 zł byłaby zbyt wygórowana i nieadekwatna do występujących w sprawie okoliczności. Za odpowiednią, właściwą i adekwatną do występujących w sprawie okoliczności uznać zaś należy kwotę 4.000 zł, która uwzględnia zarówno czas jak również okoliczności zatrzymania ale również fakt, że A. D. jest osobą posiadającą ustabilizowany tryb życia, jest pracownikiem naukowym i jak wynika z jej wypowiedzi pozbawienie jej wolności wywołało u niej uczucie strachu i upokorzenia.

Sąd Apelacyjny mając na uwadze powyższe orzekł jak w wyroku.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono zaś na podstawie art. 554 § 4 k.p.k.