Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie VI Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Andrzej Borucki (spr.)

Sędziowie: SO Anna Harmata

SO Marta Zalewska

Protokolant: Barbara Ćwiok

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2017 r. w Rzeszowie

na rozprawie

sprawy z powództwa: Syndyka Masy Upadłości Zakładów (...) Spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B.

przeciwko: (...) SA w P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w T. V Wydziału Gospodarczego z dnia 14 lutego 2017 r., sygn. akt V GC 839/16

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od pozwanego (...) SA w P. na rzecz powoda Syndyka Masy Upadłości Zakładów (...) Spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B. kwotę 1.800,00 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Anna Harmata SSO Andrzej Borucki SSO Marta Zalewska

Sygn. akt VI Ga 234/17

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 listopada 2017 r.

Powód Syndyk masy upadłości Zakładów (...) Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B. domagał się zasądzenia od pozwanego Huty (...) S.A. w S. kwoty 31.546 zł, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 07 czerwca 2016r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu podał, że w dniu ogłoszenia upadłości upadły Zakłady (...) Sp. z o.o. w B., będąc dłużnikiem pozwanego, dokonał częściowej zapłaty zaległej faktury, przelewając na konto bankowe pozwanego kwotę 31.546 zł, gdy tymczasem środki zgromadzone na rachunku bankowym upadłego z dniem ogłoszenia upadłości stały się składnikami masy, którymi rozporządzać może jedynie syndyk masy upadłości. Według powoda, czynność powyższa zapłaty długu jest nieważna (zgodnie z art. 75 i 77 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze) i dlatego pozwany zobowiązany jest do zwrotu otrzymanej kwoty. Powód podniósł, że skutki związane z ogłoszeniem upadłości należy liczyć od początku dnia ogłoszenia upadłości. Podał, że odsetek ustawowych za opóźnienie domaga się począwszy od dnia 7 czerwca 2016r. bowiem dnia 6 czerwca 2016r. minął 7-mio dniowy termin wyznaczony pozwanemu wezwaniem do zwrotu należności, liczony od dnia jego doręczenia.

Po wydaniu w sprawie nakazu zapłaty pozwany wniósł sprzeciw, domagając się oddalenia powództwa i zasądzenia od powoda kosztów procesu.

W uzasadnieniu wyraził pogląd, że z dniem ogłoszenia upadłości, jednakże nie wcześniej niż z chwilą skuteczności postanowienia o ogłoszeniu upadłości, upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. W takim rozumieniu - zdaniem pozwanego - oczywistym jest, że przed chwilą ogłoszenia upadłości dłużnik ma zarząd, a od chwili ogłoszenia upadłości jest upadłym, który zarządu nie ma. Dokonujący płatności przed chwilą ogłoszenia upadłości nie działał w sposób nieważny i nie stosuje się do niego ani art. 75, ani tym bardziej art. 77 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Zdaniem pozwanego, o dacie ogłoszenia upadłości decyduje koniec dnia, w którym zostało wydane postanowienie o ogłoszeniu upadłości.

Wyrokiem z dnia 14 lutego 2017 r. V GC 839/16 Sąd Rejonowy w T. zasadził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 31.546 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 28.06.2016 r. (pkt I) oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt II) oraz koszty postępowania w wysokości 6. 395 zł. (pkt III).

Sąd ustalił, że za sprzedany towar pozwany wystawił Zakładom (...) Sp. z o.o. w B. w dniu 7 października 2015r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 39. 549,35 zł brutto, płatną do dnia 6 listopada 2015r. W dniu 14 grudnia 2015r. Zakłady (...) Sp. z o.o. w B. przelały na konto Huty (...) S.A. w S. kwotę 31. 546 zł tytułem zapłaty części należności z w/w faktury.

W tym samym dniu, tj. 14 grudnia 2015r. Sąd Rejonowy S.ogłosił upadłość dłużnika Zakładów (...) Sp. z o.o. w B. obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Pismem z dnia 23 maja 2016r. powód Syndyk masy upadłości Zakładów (...) Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B. wezwał pozwanego do zwrotu kwoty 31.546 zł, w terminie 7 od dnia otrzymania wezwania, pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego wskazując, że z dniem 14 grudnia 2015r. środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym upadłego stały się składnikami masy upadłości, którymi mógł rozporządzać jedynie syndyk.

Syndyk pismo to wysłał pocztą w dniu 25 maja 2016r. Pismem z dnia 20 czerwca 2016r. pozwany odmówił zwrotu otrzymanej kwoty, do czasu ustalenia chwili ogłoszenia upadłości Zakładów (...), bo jego zdaniem kwestią kluczową jest ocena, co nastąpiło wcześniej - przelew, czy ogłoszenie upadłości.

Korespondencja mailowa stron w powyższym przedmiocie nie spowodowała polubownego zakończenia sporu przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego. Huta (...) S.A. w S. nie zgłosiła do postępowania upadłościowego Zakładów (...) Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B. kwoty 31.546 zł zapłaconej w dniu 14 grudnia 2015r.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 14.02.2017 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 31.546,00 zł, z ustawowymi odsetkami od dnia 28.06.2016 r. ( pkt I), w pozostałej części powództwo oddalił ( pkt II) i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.395 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt III) .

Uzasadniając wyrok Sąd stwierdził, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Przypomniał, że bezsporne było w sprawie dokonanie przelewu na konto pozwanego kwoty 31. 546 zł tytułem częściowej zapłaty za fakturę VAT nr (...) w dniu 14 grudnia 2015r. oraz ogłoszenie w dniu 14 grudnia 2015r. upadłości pozwanego obejmującej likwidację jego majątku.

Spór dotyczył kwestii, czy czynność polegająca na zapłacie długu jest nieważna, bądź ważna oraz czy na pozwanym ciążył obowiązek zwrotu do masy upadłości otrzymanej kwoty, czy też może on kwotę powyższą zatrzymać dla siebie. W ocenie Sądu, rację należało przyznać powodowi. Cytując treść art. 52, 75 ust. 1 i art. 77 ust.1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze , Sąd stwierdził że kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało ustalenie, co należy rozumieć przez dzień ogłoszenia upadłości, tj. czy dzień ogłoszenia upadłości należy liczyć od początku tego dnia, czy też dopiero od określonego w godzinach i minutach czasu, kiedy zostało wydane postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Stanowiska stron były w tym zakresie odmienne.

Sąd przywołując poglądy doktryny i orzecznictwo SN wywiódł, że dzień ogłoszenia upadłości należy liczyć od początku doby, w której została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy. Przyjmuje się bowiem fikcję prawną, iż skutek ogłoszenia upadłości występuje nie z chwilą faktycznego jej ogłoszenia, ale z początkiem dnia, w którym wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika. Zauważył dalej, że gdyby skutki ogłoszenia upadłości, w odniesieniu do każdego przedsiębiorcy miały występować z chwilą wydania orzeczenia, bądź jego ogłoszenia przez sąd, to zbędny byłby przepis art. 51 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, który stanowi, że w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości sąd oznacza godzinę wydania postanowienia, jeżeli upadły jest uczestnikiem systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy. Ustawodawca uznał, że tylko w tych wypadkach dokładnie określony czas wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości ma znaczenie takie, jakie usiłuje przydać mu pozwany w niniejszej sprawie. Sąd wyraził dalej pogląd, że zakres w/w przepisu ogranicza się tylko do podmiotów wyszczególnionych w nim, a w odniesieniu do pozostałych - niemożliwe jest ustalenie czasu wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości, skoro nie wymaga tego ustawa. Takie pojmowanie daty ogłoszenia upadłości przesądza - w ocenie Sądu - o tym, zgodnie z art. 75 ust. 1 w/w ustawy, że upadły nie może w dniu ogłoszenia upadłości dokonywać żadnych czynności prawnych odnoszących się do masy upadłości, albowiem utracił prawo zarządu nimi i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości. Sankcję na wypadek podejmowania czynności przez upadłego, pomimo braku uprawnień, przewiduje cyt. wyż. art. 77 ust. 1. W dalszej części uzasadnienia Sąd dokonał rozważań dotyczących pojęcia „ czynności prawnej”, a to w kontekście czynności dokonanej przez upadłego, polegającej na zapłacie długu, dochodząc do wniosku, że spełnienie świadczenia pieniężnego w wykonaniu zobowiązania należy uznać za czynność prawną. Oznacza to, że spełnienie przez upadłego po ogłoszeniu upadłości świadczenia pieniężnego, w wykonaniu zobowiązania wzajemnego zaciągniętego przed ogłoszeniem upadłości, jako czynność prawna podlega działaniu - art. 77 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego

Reasumując Sąd uznał, że czynność upadłego polegająca na zapłaceniu pozwanemu w dniu 14.12.2015 r. kwoty 31.546 zł jest nieważna. Dlatego też, na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę dochodzoną przez niego kwotę.

O odsetkach ustawowych Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądzając je od dnia 28 czerwca 2016r. a więc od dnia następnego po upływie 7 dni liczonych od dnia 21 czerwca 2016r. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od tego wyroku w zakresie pkt I i III wniósł pozwany zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie :

- art. 77 ust. 1 prawa upadłościowego (PU) w zw. z art. 75 ust. 1 pu w zw. z art. 2 Konstytucji (zasada ochrony praw nabytych/zasada bezpieczeństwa obrotu ) poprzez uznanie, że dokonanie zapłaty w dniu ogłoszenia upadłości, ale przed wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości stanowi czynność prawną nieważną, podczas gdy przed chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnik nie jest jeszcze upadłym,

- art. 77 ust. 1 pu w zw. z art. 75 ust. 1 pu w zw. z art. 2 Konstytucji (zasada ochrony praw nabytych /zasada bezpieczeństwa obrotu) poprzez uznanie, że dokonanie zapłaty w dniu ogłoszenia upadłości, ale przed wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości stanowi czynność prawną nieważną, podczas gdy przed chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnik traci prawa zarządu (rozporządzenia) swoim majątkiem,

- art. 77 ust. 1 pu w zw. z art. 75 ust. 1 pu w zw. z tytułem działu II postępowania upadłościowego, w zw. z art. 2 Konstytucji (zasada ochrony praw nabytych/zasada bezpieczeństwa obrotu) poprzez pominięcie, że nieważność przewidziana w/w przepisami stanowi skutek ogłoszenia upadłości (tytuł działu II prawa upadłościowego), a przyczyną dla tego skutku jest ogłoszenie upadłości właśnie, a przyczyna taka występuje dopiero w chwili wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

- art. 227 kpc w zw. z art. 6 kc poprzez uznanie, że badanie chwili dokonania zapłaty przez powoda oraz chwili ogłoszenia upadłości, w celu ustalenia które z tych zdarzeń wystąpiło wcześniej jest nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy z przyczyn prawnych, podczas gdy jest to kwestia kluczowa i winna zostać uznana za nieudowodnioną przez powoda,

- art. 98 § 1 i 3 kpc, a także art. 103 § 1 i 2 kpc w zw. z art. 109 § 2 kpc, a ewentualnie art. 102 kpc poprzez uznanie, że koszty procesu należą się powodowi w przypadku wygrania sprawy, podczas gdy nawet w przypadku wygrania sprawy koszty procesu powodowi nie powinny się należeć, co wykazano w I instancji, a co Sąd Rejonowy zupełnie przemilczał.

Pozwany wniósł o zmianę wyroku w części dotyczącej jego pkt I poprzez oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych za obie instancje.

Pozwany wniósł o rozważenie przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości , a to co do tego czy zapłata dokonana przez dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości , ale przed chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości może być uznana za czynność prawną nieważną w rozumieniu art. 77 ust. 1 pu.

W uzasadnieniu pozwany przytoczył argumentację na poparcie zgłoszonych zarzutów.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń, które Sąd Odwoławczy przyjął za własne. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd przedstawił też motywy swego rozstrzygnięcia oraz argumentację na poparcie swego stanowiska, które Sąd Okręgowy w całości podziela.

Niezasadnym był zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 puin w zw. z art. 75 ust. 1 puin. Spór w niniejszej sprawie dotyczy wykładni przepisu art. 52 puin, tj. oceny w jakiej chwili powstaje stan upadłości i dalsze tego konsekwencje, a to utrata zarządu, korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości /art. 75 ust. 1 puin/ i nieważność czynności prawnych dokonanych przez upadłego /art. 77 ust. 1 puin/.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż reprezentowane są trzy poglądy co do chwili powstania stanu upadłości, a to o dacie ogłoszenia upadłości decyduje początek dnia w którym wydano postanowienie, koniec tego dnia, albo chwila wydania postanowienia.

Sąd Okręgowy podziela pogląd i argumentację wyrażoną m.in. w wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13.9.2010 r., sygn. akt VI Ga 9/10, niepubl. z glosą aprobującą P. Feligi, MOP 2011, nr 14, co do tego, iż skutek ten następuje z początkiem dnia w którym ogłoszono upadłość.

W ocenie Sądu, zgodzić się należy z argumentem wywiedzionym z porównania art. 51 ust. 1 pkt 1 puin określającym treść formuły sentencji postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości z art. 51 ust. 1 pkt 7 puin, przewidującym obowiązek sądu wskazania w tym postanowieniu godziny jego wydania. Ustawodawca w tym ostatnim przepisie wyraźnie jednak ograniczył obowiązek wskazania godziny tylko co do wyszczególnionych podmiotów. Odnośnie ogłoszenia upadłości pozostałych podmiotów, a do tej grupy należał upadły w niniejsze sprawie, to przepis art. 51 ust. 1 pkt 1 puin wskazania godziny już nie wymaga. Powyższe wspiera tezę, iż momentu głoszenia upadłości nie należy wiązać z chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Należy też zauważyć, iż wobec braku danych co do wydania postanowienia w jego treści, nie będzie można zawsze jednoznacznie jej ustalić, stąd jeśli ustawodawca wiązałby skutki z godziną wydania postanowienia, to dałby temu wyraz analogicznie jak w art. 51 ust. 1 pkt 7 puin.

Sąd Okręgowy podziela także stanowisko wyrażone w doktrynie, iż do oznaczenia upadłości nie znajduje zastosowania przepis art. 111 kc, nawet przy założeniu dopuszczalności stosowania przepisów o terminach kodeksu cywilnego także w prawie upadłościowym. W myśl art. 110 kc przepis art. 111 kc i nast. stosuje się jeśli obliczanie terminu, którego upływ spowoduje określone skutki prawne nie zostało wskazane m.in. w ustawie, co właśnie miało miejsce w przepisie art. 52 ust. 2 puin, stosownie do którego postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Podobnie też wskazano w art. 61 puin zgodnie z którym z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Datą powstania masy upadłości jest zatem data wydania orzeczenia, czyli data oznaczona przez sąd w komparycji postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Przyjęcie, iż skutek upadłości następowałby z godziną 24.00 faktycznie oznaczałoby powstanie stanu upadłości, nie z dniem, ale po dniu w którym wydano postanowienie.

Przekonywująca jest także wykładnia systemowa, w tym przez odwołanie się do art. 62 puin. Z jego treści wynika, że do masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości. Z przytoczoną regulacją koresponduje art. 69 ust. 3 puin, według którego domniemywa się, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego. Wyrażenie przyimkowe „w dniu” należy rozumieć jako wycinek czasu obejmujący cały dzień, tj. od godz. 0:00 do godz. 24:00. Skoro zatem masa upadłości powstaje z dniem ogłoszenia upadłości, zaś tworzy ją majątek upadłego należący do upadłego w dniu jej ogłoszenia, masa upadłości powstaje z początkiem dnia, czyli o godz. 00:00 w dniu, w którym wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości /14 Data ogłoszenia upadłości – glosa – VI Ga 9/10Przemysław Feliga, MOP 2011, Nr 14./. Koncepcję, iż skutki ogłoszenia upadłości powstają od początku dnia w którym zostało wydane postanowienie sądu popierają także inni przedstawiciele doktryny / por.: R. Adamus, Prawo upadłościowe..., s. 150; J. Kruczalak-Jankowska [w:] System Prawa Handlowego, t. 6; P. Zimmerman, Prawo upadłościowe..., s. 106; podobne stanowisko zajmowali: D. Chrapoński, Wyłączenia z masy upadłości, Warszawa 2010, s. 29; A. Hrycaj, Syndyk masy upadłości, Poznań 2006, s. 111; A. Jakubecki [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 119). Paweł Janda, w: Prawo upadłościowe. Komentarz/.

Pogląd ten też został wyrażony w orzecznictwie Sądu Najwyższego, / 6.08.1998 r. I PKN 247/98, OSNAPiUS 1999/17, poz. 544, z 18.06.2004 r. I CK 364/03, LEX nr 108536 oraz z 8.11.2006 r. III CZP 82/06, OSNC 2007/7–8, poz. 96)/.

W świetle powyższych rozważań, w ocenie Sądu Okręgowego w sprawie brak było podstaw do wystąpienia z pytaniem prawnym w oparciu o art. 390 § 1 kpc. Zagadnienie prawne musi bowiem budzić poważne wątpliwości, przy czym dotychczasowe orzecznictwo, jak również doktryna nie dają podstaw do ich usunięcia / por.: Manowska Małgorzata, Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz i orzecznictwo, wyd. III Lex /, co w sprawie nie miało miejsca.

Niezasadnym był także zarzut naruszenia art. 98 § 1 i 3 kpc, a także art. 103 § 1 i 2 kpc w zw. z art. 109 § 2 kpc, a ewentualnie art. 102 kpc dotyczący kosztów postępowania za I instancję przyznanych wygrywającemu powodowi.

W sprawie nie znajdzie zastosowania przepis art. 102 kpc, który jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym rozszerzającej wykładni. Nie precyzuje przy tym jakie kryteria muszą być spełnione dla przyjęcia w danej sprawie, że zachodzą okoliczności objęte sformułowaniem "w wypadkach szczególnie uzasadnionych". Przyjmuje się, że chodzi o takie sytuacje, które wskazują, że ponoszenie kosztów zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu mogłoby pozostawać w sprzeczności z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego. Powyższe w sprawie nie zachodzi. Argumentacja pozwanego także w tym zakresie oparta jest na błędnym jak to wskazano powyżej założeniu, iż dla rozstrzygnięcia sprawy ma znaczenie chwila wydania postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości i relacja czasowa z momentem zapłaty, stąd powód nie dążąc do jej wyjaśnienia, wszczął proces przedwcześnie, pozwany zaś nie dał powodu do wytoczenia powództwa. Pozwany odmawiając zapłaty podjął ryzyko procesu sądowego, przegrywając go winien zwrócić przeciwnikowi koszty postępowania.

Nie znajdzie też zastosowania przepis art. 103 § 1 kpc dla którego konieczne jest istnienie winy kwalifikowanej - niesumienności lub oczywiście niewłaściwego postępowania w toku procesu. Jako wyjątek od zasady ogólnej, regulacja ta nie podlega wykładni rozszerzającej / I ACa 354/16, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13.07.2016 r. /. Co jest istotne zachowanie to musi mieć miejsce w toku procesu, a nie przed jego wszczęciem.

Mając na względzie przedstawioną argumentację, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji oddalając apelację w całości.

W przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego na które po stronie powoda złożył się koszt zastępstwa procesowego /§ 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozp. Min. Spraw. z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych/ Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 1 kpc i art. 98 kpc statuującego odpowiedzialność za wynik postępowania.