Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 18 lipca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Agata Szlingiert

Sędziowie: SSO Michał Wysocki

SSO Joanna Andrzejak-Kruk (spr.)

Protokolant: p.o. stażysty Marta Chmal

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lipca 2017 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku G. D.

przy udziale A. S., R. D., S. W., J. M. i D. P.

o dział spadku i zniesienie współwłasności

- w zakresie wniosku S. W. o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej

na skutek apelacji wniesionych przez uczestników A. S. i R. D. oraz przez uczestniczkę S. W.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Śremie

z dnia 23 października 2015 r., sygn. akt I.Ns. 2/15

postanawia:

1)  uchylić zaskarżone postanowienie w punktach od I. do VI. oraz w punkcie VIII. i w tym zakresie umorzyć postępowanie;

2)  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie VII. w ten sposób, że dokonać uzgodnienia treści księgi wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Ś. z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wpisania w dziale II księgi wieczystej następujących udziałów właścicieli wyodrębnionych lokali w nieruchomości wspólnej:

- udział właściciela lokalu nr (...) wpisanego do księgi wieczystej nr (...);

- udział właściciela lokalu nr (...) wpisanego do księgi wieczystej nr (...);

- udział właściciela lokalu nr (...) wpisanego do księgi wieczystej nr (...);

- udział właściciela lokalu nr (...) wpisanego do księgi wieczystej nr (...);

3) uchylić zaskarżone postanowienie w punktach od IX. do XV. oraz w punktach XVII. i XVIII. i w tym zakresie sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Śremie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

/-/ Michał Wysocki /-/ Agata Szlingiert /-/ Joanna Andrzejak-Kruk

UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym w dniu 27.02.2002r. G. D. wystąpiła o dokonanie działu spadku po W. W. (1), częściowego działu spadku po A. D. (1) oraz zniesienia współwłasności dwóch nieruchomości lokalowych położonych w K. przy Pl. (...) w ten sposób, że lokal mieszkalny, dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą numer (...) zostałby przyznany S. W., D. W. ( obecnie P. ) i J. W. ( obecnie M. ) bez obowiązku spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli, zaś lokal, dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą numer (...) zostałby przyznany na wyłączną własność wnioskodawczyni z obowiązkiem spłaty na rzecz S. W., D. W. i J. W..

Uczestnicy A. D. (2) ( obecnie D.-S. ) oraz R. D. popierali wniosek. Uczestniczki S. W., D. W. i J. W. wyraziły zgodę na zniesienie współwłasności nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) w sposób proponowany przez wnioskodawczynię, natomiast sprzeciwiły się zniesieniu współwłasności nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) ( użytkowanej częściowo jako (...) ). Uczestniczka M. G., wezwana do udziału w sprawie postanowieniem z dnia 7.08.2002r. jako jedna ze spadkobierczyń W. W. (1), nie zajęła stanowiska.

W toku postępowania uczestniczka S. W. pismem z dnia 17.05.2004r. złożyła wniosek o „podział działki gruntu”, na której usytuowane są nieruchomości lokalowe „w sposób uwzględniający aktualny stan posiadania”. Pozostali zainteresowani nie zajęli wyraźnego stanowiska co do powyższego wniosku. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 24.08.2007r. uczestniczka sprecyzowała natomiast, że domaga się zniesienia współwłasności nieruchomości gruntowej poprzez jej fizyczny podział na trzy części.

Postanowieniem z dnia 23.03.2006r., sygn.. akt(...) Sąd Rejonowy w Ś.:

I.  dokonał działu spadku po W. W. (1), częściowego działu spadku po A. D. (1) oraz zniesienia współwłasności w ten sposób, że lokal mieszkalny w K. na I piętrze, dla którego Sąd Rejonowy w Ś.prowadzi księgę wieczystą numer (...) przyznał do współwłasności po 1/3 części S. W., D. W. oraz J. M.;

II.  dokonał działu spadku po W. W. (1), częściowego działu spadku po A. D. (1) oraz zniesienia współwłasności w ten sposób, że lokal mieszkalny w K. na parterze, dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą numer (...) przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni G. D.;

III.  dokonał działu spadku po W. W. (1), częściowego działu spadku po A. D. (1) oraz zniesienia współwłasności w zakresie nieruchomości położonej w K. o powierzchni 820 m2, dla której Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą numer (...) o tyle, że zgodnie z projektem podziału na k.116 akt stanowiącym integralną część postanowienia z nieruchomości tej wydzielił dwie działki i tak :

a.  działkę nr (...) o powierzchni 258m2, którą przyznał na wyłączną własność G. D.;

b.  działkę nr (...) o powierzchni 2190m2, którą przyznał na wyłączną własność G. D..

IV.  zasądził od G. D. dopłaty na rzecz :

a.  S. W., D. W. i J. M. w kwotach po 7.187,50zł z tytułu przejęcia ich udziałów w lokalu objętym księgą wieczystą numer (...);

b.  S. W., D. W. i J. M. w kwotach po 1.041,66zł z tytułu przejęcia działek nr (...);

c.  Termin płatności kwot wymienionych w ppkt a. i b. ustalił na 3 miesiące od uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia w płatności;

V.  z tytułu rozliczenia pożytków z lokalu na parterze objętego księga wieczystą (...) zasądził od G. D. na rzecz D. W. i J. M. kwoty po 3.997,50zł płatne w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia w płatności;

VI.  z tytułu rozliczenia pożytków z lokalu na I piętrze objętego księga wieczystą (...) zasądził od S. W. na rzecz :

-

G. D. kwotę 1.474,-zł;

-

R. D. i A. D.-S. kwoty po 368,50zł - płatne w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia w płatności;

VII.  Nakazał ściągnięcie od wnioskodawczyni G. D. na rzecz Skarbu Państwa ( Sądu Rejonowego w Ś. ) kwoty 120,50zł z tytułu nieuiszczonych kosztów biegłych;

VIII.  Kosztami pozasądowymi obciążył wnioskodawczynię i uczestników w zakresie dotąd poniesionym.

Na skutek apelacji uczestniczki S. W., postanowieniem z dnia 24.08.2007r., sygn. akt (...) Sąd Okręgowy w P. uchylił powyższe postanowienie w punktach III, IV b oraz IV c w zakresie odnoszącym się do pkt IV b i w tej części sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Ś. do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

W uzasadnieniu swojego orzeczenia Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zgłoszone przez uczestniczkę S. W. z dnia 17.05.2004r. żądanie „podziału działki gruntu”, sprecyzowane na rozprawie apelacyjnej, stanowiło odrębny wniosek, gdyż wnioskodawczyni G. D. domagała się jedynie zniesienia współwłasności dwóch wyodrębnionych nieruchomości lokalowych oraz, związanego z podstawą nabycia ich własności co do części udziałów, działu spadku po W. W. (1) i A. D. (1). W rezultacie uczestnikami postępowania o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) Sądu Rejonowego w Ś. powinni być właściciele wszystkich wyodrębnionych lokali w budynku znajdującym się na tej nieruchomości. Ponadto Sąd Rejonowy przy ocenie zasadności wniosku o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej poprzez jej fizyczny podział powinien uwzględnić przesłanki dopuszczalności takiego podziału wynikające z przepisów art. 211 i nast. k.c. oraz art. 5 ust. 1 ustawy o własności lokali i art. 93 i nast. ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy – w zakresie wniosku S. W. o zniesienie wspólności nieruchomości gruntowej – uczestniczka podtrzymała ten wniosek, przy czym pismach z dnia 26.11.2007r., 20.08.2010r. i 20.10.2010r. domagała się, aby wydzielona w opinii biegłego geodety T. N. z dnia 22.08.2004r. działka nr (...) przypadła na jej rzecz, zaś wydzielona działka nr (...) – na rzecz G. D. ( względnie na rzecz wnioskodawczyni oraz uczestników A. S. i R. D. ) – zgodnie z aktualnym stanem użytkowania, bez obowiązku dopłat. Stanowisko to popierały uczestniczki D. P. i J. M..

Wnioskodawczyni oraz uczestnicy A. S. i R. D. popierali wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej poprzez jej podział fizyczny na 3 działki, zgodnie z opinią biegłego geodety T. N. z dnia 22.08.2004r., natomiast domagali się ( ostatecznie formułując to stanowisko pismami z dnia 28.08.2010r. i 3.01.2012r. ), aby obie wydzielone działki nr (...) przypadły na ich rzecz do współwłasności ze spłatami na rzecz uczestniczek postępowania.

Według zgodnego stanowiska zainteresowanych działka nr (...) zabudowana budynkiem mieszkalnym miała pozostać we współwłasności właścicieli lokali wyodrębnionych w tym budynku, tj. G. D., A. S., R. D., S. W., J. M. i D. P..

W toku postępowania o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej pozwem złożonym w dniu 14.01.2008r. powódka G. D. wystąpiła o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Ś. z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie w dziale II księgi wieczystej – w miejsce wpisu dotyczącego udziałów właścicieli czterech wyodrębnionych lokali w nieruchomości wspólnej wynoszących po 1/3 części ( lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...) ) – udziałów prawidłowych wynoszących: lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...). W uzasadnieniu powódka podniosła, że księgi wieczyste prowadzone dla nieruchomości lokalowych zostały założone na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 31.05.1990r., sygn. akt (...) w przedmiocie działu spadku i zniesienia współwłasności nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej nr (...), którym to postanowieniem wyodrębniono cztery lokale. W związku z tym nie jest możliwe, aby właściciele tych lokal byli współwłaścicielami nieruchomości wspólne po 1/3 części, lecz ich udziały powinny odpowiadać powierzchni lokali, zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o własności lokali.

Pozwani R. D. i A. S. nie kwestionowali powództwa, natomiast pozwane S. W., J. M. i D. P. domagały się jego oddalenia podnosząc, że udziały współwłaścicieli w nieruchomości wspólnej wpisane do księgi wieczystej są wprawdzie niewłaściwe, jednak ustalenie prawidłowych udziałów powinno nastąpić w postępowaniu o dział spadku i zniesienie współwłasności.

Wyrokiem z dnia 9.07.2008r., sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w Ś. dokonał uzgodnienia treści księgi nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym zgodnie z żądaniem pozwu.

Na skutek apelacji pozwanych S. W., J. M. i D. P. Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 17.02.2009r., sygn. akt (...) uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Ś. do rozpoznania w zawisłej przed tym Sądem sprawie o zniesienie współwłasności, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. Podstawą tego rozstrzygnięcia było stwierdzenie, że sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest sprawą „o prawo własności” w rozumieniu art. 618 § 2 k.p.c. ( dotyczy wielkości udziałów współwłaścicieli w przedmiocie współwłasności ) i jako taka powinna zostać przekazana sądowi rozpoznającemu sprawę o zniesienie współwłasności.

W toku niniejszego postępowania, w związku z pozwem G. D., sporządzona została przez biegłego J. K. inwentaryzacja lokali w budynku na nieruchomości wspólnej, w której to inwentaryzacji biegły dokonał „rozdzielenia” pomieszczeń wchodzących w skład nieruchomości wspólnej, przydzielając je do poszczególnych wyodrębnionych lokali jako pomieszczenia przynależne. Po wydaniu opinii wnioskodawczyni G. D. pismem z dnia 9.01.2015r., nie zgadzając się z propozycją biegłego, wniosła o „przyznanie” jednego z pomieszczeń gospodarczych do lokalu mieszkalnego nr (...) ( KW (...) ), czemu sprzeciwiły się uczestniczki S. W., J. M. i D. P., przedstawiając w pismach z dnia 28.02.2015r. i 30.03.2015r. własne propozycje rozdziału pomieszczeń gospodarczych. Również uczestnicy R. D. i A. S. pismem z dnia 28.02.2015r. przedstawili takie propozycje.

Postanowieniem z dnia 23.10.2015r., sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w Ś.:

I.  ustalił, że samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na parterze budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z pomieszczeń opisanych w opinii biegłego J. K. (rzuty kondygnacji na kartach 914 i 915, które stanowią integralną część postanowienia): sali sprzedaży o pow. 53,35 m2, kuchni o pow. 8,29 m2, zaplecza nr 1 o pow. 16,25 m2, zaplecza nr 2 o pow.14,76 m2, WC o pow. 0,62 m2, łazienki o pow.0,81 m2, korytarza o pow.5,15 m2, zaplecza nr 3 o pow. 1,78 m2, zaplecza nr 4 o pow. 2,61 m2, kuchni o pow.2,87 m2 oraz pomieszczenia przynależnego położonego na parterze, tj. kotłowni o pow. 18,60 m2, a także pomieszczeń przynależnych znajdujących się w piwnicy, tj. klatki schodowej o pow.1,79 m2, piwnicy nr 1 o pow. 6,53 m2, korytarza o pow.1,81 m2 i piwnicy nr 2 o pow. 3,79 m2;

II.  ustalił, że samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na parterze budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z pomieszczeń opisanych w opinii biegłego J. K. (rzuty kondygnacji na kartach 914, 915 i 916, które stanowią integralną część postanowienia): pokoju nr (...) o pow.16,03 m2, pokoju nr (...) o pow.16,41 m2, pokoju nr (...) o pow.16,13 m2, korytarza o pow.3,66 m2, łazienki o pow. 5,13 m2, kuchni o pow.8,57 m2 oraz pomieszczeń przynależnych położonych na I piętrze, tj. strychu o pow.8,46 m2, strychu wraz z klatką schodową o pow.12,80 m2, strychu o pow.8,50 m2, pomieszczenia przynależnego położonego w piwnicy, tj. piwnicy nr 1 o pow.2,00 m2, a także pomieszczeń znajdujących się na parterze budynku, tj. pom.gosp. nr 1 o pow.2,50 m2, pom.gosp. nr 2 o pow. 2,50 m2, klatki schodowej o pow. 2,12 m2, kotłowni o pow.8,02 m2;

III.  ustalił, że samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na I piętrze budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z pomieszczeń opisanych w opinii biegłego J. K. (rzut kondygnacji na karcie 916, która stanowią integralną część postanowienia): pokoju nr (...) o pow.35,07m2, kuchni o pow.28,95 m2, łazienki o pow.4,63 m2, balkonu o pow.4,25 m2 oraz pomieszczenia przynależnego położonego na I piętrze, tj. skrytki o pow.5,74 m2;

IV.  ustalił, że samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na poddaszu (II piętrze) budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z pomieszczeń opisanych w opinii biegłego J. K. (rzuty kondygnacji na kartach 914, 1099, które stanowią integralną część postanowienia): pokoju nr (...) o pow.22,43 m2, pokoju nr (...) o pow.17,88 m2, pokoju nr (...) o pow.10,64 m2, korytarza o pow.3,82 m2, łazienki o pow. 5,02 m2, oraz pomieszczenia przynależnego położonego na poddaszu, tj. strychu o pow. 18,71 m2, a także pomieszczeń przynależnych położonych na parterze budynku, tj. pom.gosp. nr 3 o pow.2,50 m2 i pom.gosp. nr 4 o pow. 8,63 m2;

V.  ustalił, że częściami wspólnymi pozostają następujące pomieszczenia: (opisane w opinii biegłego J. K. - rzuty kondygnacji na kartach 915, 916 i 1099, które stanowią integralną część postanowienia) klatka schodowa na parterze budynku o pow.15,65 m2, korytarz na parterze o pow. 1,80 m2, weranda na parterze o pow.2,97 m2, klatka schodowa na I piętrze o pow.8,71 m2 i klatka schodowa na II piętrze o pow. 6,13 m2 – objęte księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...);

VI.  ustalił, że udziały samodzielnych lokali mieszkalnych w częściach wspólnych nieruchomości położonej w K. objętej księgą wieczystą nr (...) są następujące:

a)  lokal nr (...) (KW nr (...)) – 139,01/420,11

b)  lokal nr (...) (KW nr (...)) – 112,83/420,11

c)  lokal nr (...) (KW nr (...)) – 78,64/420,11

d)  lokal nr (...) (KW nr (...)) – 89,63/420,11;

VII.  uzgodnił treść księgi wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Ś. z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie w dziale II księgi, iż udziały właściciela (bądź właścicieli) wyodrębnionych lokali objętych księgami o numerach (...), (...), (...), (...) Sądu Rejonowego w (...) w częściach wspólnych są następujące:

- właściciela bądź właścicieli lokalu nr (...) wpisanego w KW nr (...) wynosi 139,01/420,11

- właściciela bądź właścicieli lokalu nr (...) wpisanego w KW nr (...) wynosi 112,83/420,11

- właściciela bądź właścicieli lokalu nr (...) wpisanego w KW nr (...) wynosi 78,64/420,11

- właściciela bądź właścicieli lokalu nr (...) wpisanego w KW nr (...) wynosi 89,63/420,11;

VIII.  uzgodnił treść ksiąg wieczystych o numerach (...) Sądu Rejonowego w (...) poprzez wpisanie w działach I tych ksiąg prawidłowej powierzchni lokali, pomieszczeń składających się na te lokale, pomieszczeń przynależnych do tych lokali, a także udziałów tych lokali w częściach wspólnych objętych księgą nr (...) opisanych w punktach I, II, II, IV i VI postanowienia;

IX.  dokonał działu spadku po W. W. (1), częściowego działu spadku po A. D. (1) oraz zniesienia współwłasności nieruchomości stanowiącej działkę oznaczoną geodezyjnie numerem (...) położoną w K. o powierzchni 820 m2 poprzez podział fizyczny tej działki zgodnie z projektem podziału sporządzonym przez biegłego geodetę T. N. w dniu 21.08.2004r. (k.116 akta sprawy (...)), który to projekt stanowi integralną część postanowienia, na trzy działki:

a) działkę nr (...) o powierzchni 258 m2 (obecnie zabudowaną budynkiem garażowo gospodarczym zgodnie z decyzją Burmistrza K. z dnia 17.12.2009r. (...)zmienionej decyzją Burmistrza K. z dnia 20.04.2010r.) o wartości 20.852,-zł;

b) działkę nr (...) o powierzchni 190 m2 (niezabudowaną) o wartości 16.209,-zł;

c) działkę nr (...) o powierzchni 372 m2 (zabudowaną dwoma budynkami mieszkalnymi);

X.  przyznać działkę oznaczoną numerem (...) na współwłasność wnioskodawczyni G. D. w 4/6 częściach oraz uczestnikom postępowania A. S. i R. D. po 1/6 części;

XI.  przyznał działkę oznaczoną geodezyjnie numerem (...) S. W., D. P. i J. M. po 1/3 części;

XII.  pozostawił działkę nr (...) we współwłasności właścicieli wyodrębnionych lokali oznaczonych numerami (...) w następujących częściach:

a)  właściciel (bądź właściciele) lokalu nr (...) w 139,01/420,11 częściach

b)  właściciel (bądź właściciele) lokalu nr (...) w 112,83/420,11 częściach

c)  właściciel (bądź właściciele) lokalu nr (...) w 78,64/420,11 częściach

d)  właściciel (bądź właściciele) lokalu nr (...) w 89,63/420,11 częściach

XIII.  zasądził od S. W., D. P. i J. M. solidarnie na rzecz wnioskodawczyni G. D. kwotę 4.170,32zł tytułem dopłaty płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia;

XIV.  zasądził od S. W., D. P. i J. M. solidarnie na rzecz uczestniczki A. S. kwotę 1.042,58 zł tytułem dopłaty płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia;

XV.  zasądził od S. W., D. P. i J. M. solidarnie na rzecz uczestnika postępowania R. D. kwotę 1.042,58zł tytułem dopłaty płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia;

XVI.  zwolnił uczestniczki postępowania J. M. i D. P. w całości od kosztów sądowych.

XVII.  kosztami postępowania obciążył wnioskodawczynię oraz uczestników postępowania w zakresie dotychczas przez nich poniesionym, a w pozostałym zakresie kosztami obciążył Skarb Państwa;

XVIII.  koszty pozasądowe wzajemnie zniósł;

XIX.  przyznał biegłemu J. K. od Skarbu Państwa wynagrodzenie w kwocie 430,80zł w związku ze stawiennictwem i udziałem w rozprawie w dniu 25.09.2015r.

Jako podstawę powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Nieruchomość położona w K. stanowiła działkę oznaczoną geodezyjnie numerem (...) o powierzchni 820 m2 i objęta była księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w Ś.. Nieruchomość zabudowana była dwoma budynkami mieszkalnymi. Według planu zagospodarowania przestrzennego miasta K. nieruchomość położona była w staromiejskiej zabudowie i oznaczona była na planie symbolami I (...) zabudowa mieszkaniowa z usługami wbudowanymi.

Pierwotnymi właścicielami nieruchomości położonej w K. byli K. i L. małżonkowie W.. Po ich śmierci współwłaścicielami nieruchomości zostały ich dzieci: B. W., W. W. (1) i E. G. po 1/3 części. W nieruchomości zamieszkiwał jeden ze współwłaścicieli W. W. (1) wraz z rodziną. Pozostali spadkobiercy K. i L. W. nie zamieszkiwali w nieruchomości. W nieruchomości znajdowała się apteka prowadzona przez firmę (...). W. W. (1) zarządzał nieruchomością, płacił należne podatki oraz ubezpieczenie, pobierał również wszystkie pożytki m.in. z tytułu czynszu najmu (...).

We wniosku z dnia 8.04.1986r. B. W. i E. G. wnieśli o zniesienie współwłasności nieruchomości położonej w K. objętej księgą wieczystą nr (...). W sprawie sporządzona została propozycja wydzielenia lokali w budynku mieszkalnym w K. przy Placu (...). Według tego projektu Sąd Rejonowy w (...) postanowieniem z dnia 31.05.1990r. ( (...)) dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali, zmieniając literowe oznaczenie poszczególnych lokali ( zawarte w projekcie wydzielenia lokali ) na oznaczenie numerowe. Na podstawie tego postanowienia w budynku wydzielone zostały cztery lokale bez zmiany udziałów współwłaścicieli w częściach wspólnych ( po 1/3 części dla każdego z czterech lokali ): lokal nr (...) (...) na parterze ((...) o pow.120,99 m2 ), który przydzielono E. G. w ¼ części, W. W. (1) w ¼ części i B. W. w ½ części; lokal nr (...) (...)na I piętrze o pow. 67,26 m2, który przydzielono na wyłączną własność W. W. (1); lokal nr (...) (...)na I piętrze o pow. 70,11 m2, który przydzielono na wyłączną własność E. G.; lokal nr (...) (...)na II piętrze czyli na poddaszu o pow. 51,57 m2 który przydzielono na wyłączną własność B. W.. Części wspólne nieruchomości określane były w projekcie literami(...) oraz (...)i zgodnie z postanowieniem zostały one pozostawione we współwłasności po 1/3 części. Dla poszczególnych lokali mieszkalnych w Sądzie Rejonowym w (...) urządzone zostały księgi wieczyste: lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...), lokal nr (...) KW nr (...). Zgodnie z postanowieniem z dnia 31.05.1990r. wszystkie strychy znajdujące się na I piętrze budynku znalazły się w obrębie lokalu mieszkalnego nr (...) (oznaczenie literowe(...)).

W dniu 12.02.1997r. G. D. oraz jej mąż A. D. (1) nabyli od B. W. lokal mieszkalny nr (...) (KW (...)) oraz udział B. W. w lokalu nr (...) i w nieruchomości wspólnej. Tego samego dnia G. D. oraz jej mąż A. D. (1) nabyli od E. G. lokal mieszkalny nr (...) (KW (...)) oraz udział E. G. w lokalu nr (...) i w nieruchomości wspólnej. W. W. (1) zmarł, a spadek po nim nabyły: żona S. W. i ich córki J. M. i D. P. oraz córka W. W. (1) M. G. po ¼ części każda z nich. W dniu 5.05.2000r. G. D. i A. D. (1) nabyli od M. G. (córki W. W. (1)) - zamieszkałej we W. - udział w lokalu mieszkalnym położonym w K. przy (...) (...) o powierzchni 67,26 m2, dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadził księgę wieczystą o numerze (...) wraz z udziałem związanym z lokalem w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzonej dla nieruchomości położonej w K. o obszarze 820 m2 i w częściach wspólnych budynku. A. W. zmarł, a spadek po nim nabyli: żona G. D., córka A. S. i syn R. D. po 1/3 części każdy z nich. W dniu 14.08.2001r. G. D. nabyła od M. G. (córki W. W. (1)) - zamieszkałej we W. - udział w lokalu mieszkalnym położonym w K. przy (...) o powierzchni 120,99 m2, dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadził księgę wieczystą o numerze (...) wraz z udziałem związanym z lokalem w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzonej dla nieruchomości położonej w K. o obszarze 820 m2 i w częściach wspólnych budynku. Postanowieniem z dnia 23.03.2006r. Sąd Rejonowy w Ś. w sprawie (...)dokonał działu spadku i zniesienia współwłasności w ten sposób, że: przyznał na rzecz S. W., D. W. i J. W. po 1/3 części lokal mieszkalny nr (...) (KW (...)), przyznał na rzecz G. D. lokal mieszkalny nr (...) (KW (...)).

Lokale mieszkalne o numerach (...) nie podlegały działowi i ich współwłaścicielami odpowiednio w drodze dziedziczenia po A. W. są: lokal nr (...) (KW (...)) – G. D. 4/6, A. S. 1/6 i R. D. 1/6; lokal nr (...) (KW (...)) – G. D. 4/6, A. S. 1/6 i R. D. 1/6. Z uwagi na to, iż postanowienie z dnia 23.03.2006r. utrzymane zostało w części dotyczącej przydzielenia lokali nr (...) poszczególnym osobom, współwłaścicielami lokalu mieszkalnego nr (...) położonego na I piętrze budynku zostali: S. W., D. W. i J. W. po 1/3 części (KW (...)). Jedynym właścicielem lokalu użytkowego nr (...) położonego na parterze budynku została G. D..

Dla terenu działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) położonej w K. przy(...)z dniem 1.01.2004r. przestał obowiązywać plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy K. Na dzień 27.12.2007r. nie można było dokonać podziału działki nr (...). Na wniosek G. D. wszczęte zostało postępowanie w sprawie wydania decyzji o warunkach zabudowy dla tej działki. Złożenie takiego wniosku miało spowodować – zgodnie z art. 94 ust.1 ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami – że po wydaniu decyzji właścicieli działki będą mogli złożyć wniosek o dokonanie podziału działki. Pod koniec 2009r. dla działki nr (...) sporządzony został projekt decyzji o warunkach zabudowy. W dniu 17.12.2009r. Urząd Miejski w K. wydał decyzję nr (...) o warunkach zabudowy dla ,, (...) budynku garażowo-gospodarczego w granicy z działką (...)Zgodnie z decyzją na działce nr (...) położonej w K. ustalone zostały warunki zabudowy dla budynku garażowo-gospodarczego w granicy działki ewid. 366 w odległości 8,00 m od linii rozgraniczającej ul. (...), o wymiarach ok. 10,30m x 3,60m. Szerokość elewacji frontowej określona została na ok. 3,60 m. Budynek miał być budynkiem jednokondygnacyjnym z dachem płaskim, wysokość kalenicy ok. 3,30 m. Na wniosek G. D. z dnia 26.02.2010r. wszczęte zostało postępowanie w sprawie zmiany decyzji z dnia 17.12.2009r. W dniu 20.04.2010r. wydana została decyzja zmieniająca decyzję z dnia 17.12.2009r. W decyzji tej dokonano zamian dotyczących gabarytów budynku (zamiast 10,3mx3,60m określono gabaryty budynku na 10,3mx4,30m), szerokości elewacji frontowej (zamiast 3,60m na 4,30m) oraz wysokość kalenicy (zamiast 3,30m na 4,00m). W dniu 4.05.210r. G. D. uzyskała pozwolenie na budowę budynku garażowo-gospodarczego na działce nr (...) w K. o powierzchni 44,30 m2. Budynek garażowo-gospodarczy posadowiony został na projektowanej działce nr (...).

W momencie składania wniosku o dział spadku i zniesienie współwłasności przedmiotowa nieruchomość zabudowana była dwoma budynkami mieszkalnymi, w których wyodrębnione były cztery lokale, w tym jeden lokal użytkowy ((...) prowadzona przez wnioskodawczynię i jej rodzinę). W dniu 22.08.2004r. biegły geodeta T. N. sporządził projekt podziału działki nr (...) na trzy działki: 367/1 (o pow. 258 m2), 367/2 (o pow. 190 m2) niezabudowane i działka (...) (o pow.372m2) zabudowana. W toku postępowania wnioskodawczyni G. D. uzyskała pozwolenie na budowę budynku garażowo-gospodarczego o pow. 44,3m2 na działce nr (...) o powierzchni 258 m2. Do momentu ustalenia warunków zabudowy dla działki nr (...) nie było możliwości fizycznego podziału tej działki; możliwość taka pojawiła się w momencie ustalenia w/w warunków.

W części zabudowanej budynkami mieszkalnymi (mieszkalno-użytkowymi) znajdują się cztery lokale:

- samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na parterze budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...), który składa się z następujących pomieszczeń (opisanych w opinii biegłego J. K. - rzuty kondygnacji na kartach 914 i 915): sali sprzedaży o pow. 53,35 m2, kuchni o pow. 8,29 m2, zaplecza nr 1 o pow. 16,25 m2, zaplecza nr 2 o pow.14,76 m2, WC o pow. 0,62 m2, łazienki o pow.0,81 m2, korytarza o pow.5,15 m2, zaplecza nr 3 o pow. 1,78 m2, zaplecza nr 4 o pow. 2,61 m2, kuchni o pow.2,87 m2 oraz pomieszczenia przynależnego położonego na parterze, tj. kotłowni o pow. 18,60 m2, a także pomieszczeń przynależnych znajdujących się w piwnicy, tj. klatki schodowej o pow.1,79 m2, piwnicy nr 1 o pow. 6,53 m2, korytarza o pow.1,81 m2 i piwnicy nr 2 o pow. 3,79 m2.

- samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na parterze budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z następujących pomieszczeń (opisanych w opinii biegłego J. K. - rzuty kondygnacji na kartach 914, 915 i 916): pokoju nr (...) o pow.16,03 m2, pokoju nr (...) o pow.16,41 m2, pokoju nr (...) o pow.16,13 m2, korytarza o pow.3,66 m2, łazienki o pow. 5,13 m2, kuchni o pow.8,57 m2 oraz pomieszczeń przynależnych położonych na I piętrze, tj. strychu o pow.8,46 m2, strychu wraz z klatką schodową o pow.12,80 m2, strychu o pow.8,50 m2, pomieszczenia przynależnego położonego w piwnicy, tj. piwnicy nr 1 o pow.2,00 m2, a także pomieszczeń znajdujących się na parterze budynku, tj. pom.gosp. nr 1 o pow.2,50 m2, pom.gosp. nr 2 o pow. 2,50 m2, klatki schodowej o pow. 2,12 m2, kotłowni o pow.8,02 m2.

- samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na I piętrze budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z następujących pomieszczeń (opisanych w opinii biegłego J. K. - rzut kondygnacji na karcie 916): pokoju nr (...) o pow.35,07m2, kuchni o pow.28,95 m2, łazienki o pow.4,63 m2, balkonu o pow.4,25 m2 oraz pomieszczenia przynależnego położonego na I piętrze, tj. skrytki o pow.5,74 m2.

- samodzielny lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na poddaszu (II piętrze) budynku położonego w K. przy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ś. prowadzi księgę wieczystą o numerze KW (...) składa się z następujących pomieszczeń (opisanych w opinii biegłego J. K. - rzuty kondygnacji na kartach 914, 1099): pokoju nr (...) o pow.22,43 m2, pokoju nr (...) o pow.17,88 m2, pokoju nr (...) o pow.10,64 m2, korytarza o pow.3,82 m2, łazienki o pow. 5,02 m2, oraz pomieszczenia przynależnego położonego na poddaszu, tj. strychu o pow. 18,71 m2, a także pomieszczeń przynależnych położonych na parterze budynku, tj. pom.gosp. nr 3 o pow.2,50 m2 i pom.gosp. nr 4 o pow. 8,63 m2.

Częściami wspólnymi nieruchomości pozostały następujące pomieszczenia (opisane w opinii biegłego J. K. - rzuty kondygnacji na kartach 915, 916 i 1099): klatka schodowa na parterze budynku o pow.15,65m2, korytarz na parterze o pow. 1,80 m2, weranda na parterze o pow.2,97 m2, klatka schodowa na I piętrze o pow.8,71 m2 i klatka schodowa na II piętrze o pow. 6,13 m2 – objęte księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...).

Udziały samodzielnych lokali mieszkalnych w częściach wspólnych nieruchomości położonej w K. objętej księgą wieczystą nr (...) – po uwzględnieniu zamian dokonanych przez Sąd w zakresie przydzielenia poszczególnych pomieszczeń przynależnych do poszczególnych lokali - są następujące: lokal nr (...) (KW nr (...)) – 139,01/420,11; lokal nr (...) (KW nr (...)) – 112,83/420,11; lokal nr (...) (KW nr (...)) – 78,64/420,11; lokal nr (...) (KW nr (...)) – 89,63/420,11.

Działka nr (...) podzielona została na trzy części:

- działkę nr (...) o powierzchni 258 m2 (obecnie zabudowaną budynkiem garażowo gospodarczym zgodnie z decyzją Burmistrza K. z dnia 17.12.2009r. nr G. (...)-82/09 zmienionej decyzją Burmistrza K. z dnia 20.04.2010r.) o wartości 20.852,-zł

- działkę nr (...) o powierzchni 190 m2 (niezabudowaną) o wartości 16.209,-zł

- działkę nr (...) o powierzchni 372 m2 (zabudowaną dwoma budynkami mieszkalnymi).

W przedmiotowej nieruchomości zamieszkują obecnie: wnioskodawczyni G. D., uczestniczka postępowania S. W., uczestnik postepowania R. D. i uczestniczka postępowania A. S.. W nieruchomości obecnie nie zamieszkują uczestniczki postępowania D. P. i J. M.. Budynek przy (...) wybudowany został w 1848r., a rozbudowany w 1930r. Znajduje się on w zabudowie staromiejskiej K. Od 1930r. dach budynku nie przechodził kapitalnego remontu. W miesiącach maj-sierpień 2014r. G. D. wykonała remont polegający na: wymianie pokrycia dachowego z dachówki karpiówki; wymianie uszkodzonych krokwi; wymianie zniszczonej krokwi koszowej; wymianie łat i kontrłat; położeniu papy; położeniu pełnego odeskowania; montażu rynien i rur spustowych; zabezpieczeniu konstrukcji i elementów pokrycia dachowego przeciw grzybom, ogniowi oraz przeciw szkodnikom preparatem a. (...) lutym 2015r. sporządzona została ekspertyza techniczna stanu budynku w K. Uczestniczka postępowania S. W. w piśmie z dnia 13.03.2014r. poinformowała G. D., iż nie jest w stanie wesprzeć finansowo planowanego remontu dachu z uwagi na to, że swoją rentą rodzinną z trudem pokrywa koszty utrzymania mieszkania, zakup koniecznych leków i wyżywienia.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach niniejszej sprawy, w aktach ksiąg wieczystych Sądu Rejonowego w (...) nr (...), (...), (...), (...), (...), w aktach sprawy (...), a także w oparciu o opinie biegłych T. N., L. T. i J. K.. Jako szczególnie przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd uznał opinię biegłego geodety T. N. oraz J. K.. Biegły T. N. określił sposób podziału działki nr (...), która po uchyleniu w części postanowienia Sądu Rejonowego w (...) z dnia 23.03.2006r., była głównym przedmiotem niniejszego postępowania. Biegły J. K. określił natomiast faktyczne udziały poszczególnych lokali ( wyodrębnionych w 1990r. ) w częściach wspólnych, a ponadto określił wartość działek (...). Na wysokość udziałów poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej miały wpływ również pomieszczenia przynależne, które biegły J. K. przyporządkował do poszczególnych lokali. Sąd dokonując zmiany niektórych pomieszczeń przynależnych zmienił także udział poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej.

W tak ustalonym stanie fatycznym Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Po uchyleniu postanowienia z dnia 23.03.2006r. oraz wyroku z dnia 9.07.2008r. do rozstrzygnięcia pozostawała kwestia udziałów lokali objętych księgami wieczystymi nr (...) w częściach wspólnych oraz ustalenie, czy istnieje możliwość podziału fizycznego działki nr (...) o powierzchni 820 m2 i ewentualny sposób podziału tej działki pomiędzy współwłaścicieli, a także wysokość dopłat (stosunkowo do udziałów współwłaścicieli w częściach wspólnych nieruchomości).

Wnioskodawczyni oraz uczestnicy postępowania A. S. i R. D. wnosili o przyznanie działek nr (...) albo wspólnie tym trzem osobom albo tylko wnioskodawczyni. W ostatnim stanowisku wnosili o przyznanie tych działek na rzecz trzech osób. Uczestniczka S. W., uczestniczka D. P. i uczestniczka J. M. wnosiły o przyznanie działki nr (...) na ich rzecz.

Z wnioskiem o dział spadku może wystąpić każdy ze spadkobierców. Identyczne uprawnienie przysługuje każdemu współwłaścicielowi. Wnioskodawczyni G. D. stała się współwłaścicielką nieruchomości położonej w K. zarówno w drodze kupna udziałów w wyodrębnionych lokalach jak i w drodze dziedziczenia po swoim mężu A. D. (1), wraz z którym nabyła udziały przysługujące M. G. co do lokalu objętego księgą wieczystą nr (...). Uczestnicy postępowania A. S. i R. D. stali się współwłaścicielami przedmiotowej nieruchomości wyłącznie w drodze dziedziczenia po ich ojcu A. D. (1). Uczestniczki postępowania S. W., D. P. i J. M. stały się współwłaścicielkami przedmiotowej nieruchomości wyłącznie w drodze dziedziczenia po jedynym ze współwłaścicieli nieruchomości W. W. (1). Z wnioskiem o dział spadku oraz zniesienie współwłasności w niniejszej sprawie wystąpiła G. D. posiadająca największe udziały w przedmiotowej nieruchomości. W związku z przyjętą w kodeksie cywilnym konstrukcją, traktującą współwłasność w częściach ułamkowych jako stan tymczasowy, każdy ze współwłaścicieli - bez względu na wolę pozostałych współwłaścicieli - może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności przez które rozumie się likwidację łączącego współwłaścicieli stosunku prawnego. W niniejszej sprawie współwłaściciel – czyli wnioskodawczyni posiadająca większość udziałów - skorzystała z przysługującego jej uprawnienia. Biorąc pod uwagę sposób nabycia przez współwłaścicieli nieruchomości położonej w K. w niniejszej sprawie mamy do czynienia zarówno z działem spadku, jak i ze zniesieniem współwłasności.

Sposób zniesienia współwłasności i działu spadku był w niniejszej sprawie w pewnym sensie ograniczony z uwagi na to, iż w 1990r. wyodrębniono w tej nieruchomości cztery lokale. Obiektywnie zawsze istnieje możliwość zmiany właścicieli wydzielonych lokali poprzez przyznanie udziałów w poszczególnych lokalach określonym osobom. W postanowieniu z dnia 23.03.2006r. Sąd przyznał lokal mieszkalny nr (...) na współwłasność po 1/3 części uczestniczkom postępowania S. W., D. W. (obecnie P.) i J. W. (obecnie M.). Lokal nr (...) przyznany został w całości wnioskodawczyni G. D..

Do ustalenia pozostawała kwestia, czy i jaka część działki, na której znajduje się budynek mieszkalny (mieszkalno-użytkowy) może podlegać podziałowi fizycznemu. Do 2010r. – czyli do dnia złożenia wniosku o ustalenie warunków zabudowy dla działki nr (...) – nie było możliwości fizycznego podziału tej działki. Po wydaniu decyzji o ustaleniu warunków zabudowy dla tej działki pojawiła się możliwość podziału działki nr (...) na trzy działki. Sposób podziału działki nr (...) przedstawił już wcześniej biegły geodeta T. N. i na tym projekcie oparł się Sąd dokonując fizycznego podziału tej działki. Jedyną zmianą, która nastąpiła na działce nr (...) (na części oznaczonej numerem 367/1) było wybudowanie przez G. D. budynku garażowo-gospodarczego o pow. 44,30 m2 w granicy z działką nr (...). Podkreślenia wymaga fakt, iż gdyby wnioskodawczyni nie wystąpiła o ustalenie dla działki nr (...) warunków zabudowy, nie byłby możliwy podział fizyczny tej działki. Podkreślenia wymaga również fakt, iż wszelkie czynności związane z utrzymaniem całego budynku podejmowane są przez wnioskodawczynię (np. kompleksowa naprawa dachu).

Ustawodawca reguluje problematykę zniesienia współwłasności oraz działu spadku dwutorowo: po części w Kodeksie cywilnym (art. 210 k.c. – 220 k.c., art.1035 k.c., art. 1037 k.c.) i w dalszym zakresie w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 617 k.p.c. – 625 k.p.c., art. 680 k.p.c. – art. 689 k.p.c.). Postępowanie sądowe z wniosku G. D. toczyło się w trybie nieprocesowym. Sądowy tryb zniesienia współwłasności oraz działu spadku był niezbędny z uwagi na brak porozumienia między współwłaścicielami odnośnie sposobu podziału części wspólnych, wartości nieruchomości oraz wysokości ewentualnych spłat bądź dopłat.

Zgodnie z art.211 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Od momentu uzyskania decyzji o warunkach zabudowy działki nr (...) stał się również możliwy podział fizyczny tej działki. Podzielona została ona na trzy części: działkę nr (...). Z uwagi na fakt, iż działka nr (...) znajduje się pod budynkiem mieszkalnym, w którym wyodrębnione są samodzielne lokale, konieczne było przyznanie tej działki wszystkim współwłaścicielom lokali. Odnosząc się do działki nr (...) Sąd przyznał ją wnioskodawczyni oraz uczestnikom A. S. i R. D. biorąc pod uwagę fakt, iż osoby te nie są ze sobą skonfliktowane oraz fakt, iż wnioskodawczyni wybudowała na tej działce budynek garażowo-gospodarczy. Sąd uznał, że przyznanie obydwu działek, tj. działki nr (...) na rzecz G. D. i jej dzieci nie jest właściwe, bowiem taki sposób podziału nie uwzględniałby interesów pozostałych współwłaścicieli nieruchomości. Działka nr (...) przyznana została S. W. i jej dzieciom ze stosownym dopłatami na rzecz wnioskodawczyni i jej dzieci.

Biorąc pod uwagę wysokość udziałów poszczególnych współwłaścicieli w działce oznaczonej numerem (...), po jej podziale fizycznym i przydzieleniu dwóch działek jedynie niektórym ze współwłaścicieli (działka nr (...) pozostała współwłasnością wszystkich współwłaścicieli), zasądzone zostały stosowne dopłaty: od S. W., D. P. i J. M. zasądzono solidarnie na rzecz wnioskodawczyni G. D. kwotę 4.170,32zł tytułem dopłaty płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia; od S. W., D. P. i J. M. zasądzono solidarnie na rzecz uczestniczki A. S. kwotę 1.042,58zł tytułem dopłaty płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia; od S. W., D. P. i J. M. zasądzono solidarnie na rzecz uczestnika postępowania R. D. kwotę 1.042,58zł tytułem dopłaty płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Termin zapłaty zasądzonych kwot Sąd określił na 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Sąd uznał, że oznaczony termin zapłaty jest terminem wystarczającym na zebranie przez wnioskodawczynię oraz uczestniczki postępowania niezbędnych środków celem spłaty należności.

W toku postępowania o dział spadku i zniesienie współwłasności wniesiony został pozew o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Przed złożeniem pozwu w nieruchomości położonej w K. wyodrębnione były (w 1990r.) cztery lokale, które w częściach wspólnych posiadały udziały wynoszące 1/3 (łącznie 1 i 1/3).

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982r. o księgach wieczystych i hipotece księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Zgodnie z art. 5 w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawniona według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych). Zgodnie natomiast z art.10 ust.1 w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. W postanowieniu z 1990r. niewłaściwie określone zostały udziały wyodrębnionych lokali w częściach wspólnych nieruchomości. Postanowieniem tym Sąd wyodrębnił cztery lokale i każdemu z nich przyporządkował udział w częściach wspólnych w wysokości 1/3 (co łącznie dało 1 i 1/3 zamiast 1). Dla ustalenia faktycznych udziałów czterech lokali w częściach wspólnych Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego i udziały te zostały przez niego określone. Sąd dokonał modyfikacji udziałów z uwagi na odmienny sposób przydzielenia do poszczególnych lokali pomieszczeń przynależnych.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd orzekł jak w postanowieniu.

Uczestniczki postępowania S. W., D. P. i J. M. korzystały ze zwolnienia od kosztów sądowych. Wnioskodawczyni oraz uczestnicy postępowania R. D. i A. S. nie korzystali ze zwolnienia od kosztów sądowych. Pod koniec postępowania G. D. reprezentowana była przez profesjonalnego pełnomocnika. S. W. przez kilka lat (od początku postępowania) reprezentowana była przez profesjonalnego pełnomocnika. Pozostali uczestnicy postępowania nie byli reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników. O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z art. 520 § 2 k.p.c. G. D. uiściła opłatę od wniosku o dział spadku i zniesienie współwłasności w kwocie 910,-zł. Uiściła również opłatę od pozwu o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym w kwocie 1.123,-zł. S. W. wnosząc apelację od postanowienia z dnia 23.03.2006r. (dział spadku i zniesienie współwłasności) została zwolniona od kosztów sądowych w całości). Wniosła ona również apelację od wyroku wydanego w sprawie o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym i uzyskała w tamtym postępowaniu zwolnienie od apelacji. Na poczet kosztów opinii biegłych wnioskodawczyni oraz uczestnicy R. D. i A. S. uiścili zaliczki w kwotach po 900,-zł. Udziały wnioskodawczyni oraz uczestników postępowania w nieruchomości wspólnej są różne, przy czym największe udziały posiada G. D.. S. W. oraz jej dzieci uzyskały zwolnienie od kosztów sądowych w całości. W tej sytuacji Sąd obciążył kosztami postępowania wnioskodawczynię oraz uczestników postępowania w zakresie dotychczas przez nich poniesionym, a w pozostałym zakresie kosztami tymi obciążył Skarb Państwa. Koszty zastępstwa zostały wzajemnie zniesione.

Apelacje od powyższego postanowienia złożyli: 1) uczestnicy A. S. i R. D. oraz 2) uczestniczka S. W..

Uczestnicy A. S. i R. D. zaskarżyli postanowienie w punktach XI, XIII, XIV i XV, wnosząc o jego zmianę poprzez przyznanie działki geodezyjnej nr (...) na rzecz skarżących oraz wnioskodawczyni po 1/3 części z zasądzeniem odpowiednich dopłat na rzecz uczestniczek S. W., D. P. i J. M..

W uzasadnieniu uczestnicy zakwestionowali stanowisko Sądu I instancji odnośnie do przyznania działki nr (...) na rzecz pozostałych współwłaścicieli, ponosząc argumenty przemawiające za odmiennym rozstrzygnięciem. Wskazali ponadto, że zasądzone na ich rzecz oraz na rzecz wnioskodawczyni dopłaty płatne w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia są zbyt odległe.

Uczestniczka S. W. domagała się oddalenia powyższej apelacji.

Uczestniczka S. W. zaskarżyła postanowienie w całości z wyjątkiem punktów XI, XVI, XVIII i XIX, zarzucając naruszenie art. 623 k.p.c. polegające na dokonaniu przez Sąd I instancji podziału nieruchomości wbrew dyspozycji wynikającej z tego przepisu, w szczególności bez uwzględnienia wszelkich okoliczności i zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym, skutkujące tym, że do lokalu mieszkalnego nr (...) nie zostały przydzielone pomieszczenia przynależne wnioskowane przez uczestniczkę oraz wskazane w opinii biegłego J. K. oraz nieprawidłowym określeniem udziału lokalu mieszkalnego nr (...) w częściach wspólnych nieruchomości, jak również nieprawidłowym określeniem dopłat od uczestniczek na rzecz pozostałych uczestników oraz wnioskodawczyni.

W oparciu o te zarzuty uczestniczka domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia i orzeczenie zgodnie z wnioskiem jej oraz uczestniczek J. M. i D. P. albo o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedziach na apelację: 1) uczestnicy A. S. i R. D. wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie na ich rzecz od skarżącej zwrotu kosztów postępowania w II instancji; 2) wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jej rzecz od skarżącej zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje zasługiwały na uwzględnienie, choć zasadniczo z innych przyczyn niż powoływane przez skarżących.

Należy zauważyć, że zainicjowana wnioskiem G. D. sprawa o dział spadku po W. W. (1), częściowy dział spadku po A. D. (1) i zniesienie współwłasności, której przedmiotem były dwie – z czterech znajdujących się w budynku przy Pl. (...). – nieruchomości lokalowe zapisane w księgach wieczystych nr (...) ( lokal użytkowy przeznaczony pod (...) ) i nr (...) ( lokal mieszkalny ) zakończyła się prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 23.03.2006r., sygn. akt (...), które w tej części nie zostało zaskarżone apelacją uczestniczki S. W.. Jak już zostało to opisane na wstępie, w toku postępowania o dział spadku i zniesienie współwłasności lokali złożony został przez uczestniczkę S. W. osobny wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej, tj. działki nr (...) o powierzchni 820 m2, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Z uwagi na to, że postanowieniem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 31.05.1990r., sygn. akt(...) ( dotyczącym działu spadku po L. W. i K. W. ) ustanowiono odrębną własność 4 lokali w budynku na tej nieruchomości, grunt oraz części domu i inne urządzenia, które nie służyły wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali, stały się współwłasnością właścicieli lokali, zgodnie z art. 136 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 1.10.1990r. Od 1.01.1995r. problematykę tę reguluje ustawa z dnia 24.06.1994r. o własności lokali ( t.j. Dz.U. 2015/1892 ), która określa sposób ustanawiania odrębnej własności samodzielnych lokali mieszkalnych, lokali o innym przeznaczeniu, prawa i obowiązki właścicieli tych lokali oraz zarząd nieruchomością wspólną ( art. 1 ust. 1 ). Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 tej ustawy, w razie wyodrębnienia własności lokali właścicielowi lokalu przysługuje, jako prawo związane z własnością lokalu, udział w nieruchomości wspólnej, którą stanowią grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali.

W ściśle określonych przypadkach ( por. art. 5 ust. 1 ) możliwe jest wyjście ze współwłasności nieruchomości wspólnej poprzez podział gruntu, przy czym powinno to nastąpić w umownym lub sądowym akcie zniesienia współwłasności z udziałem wszystkich współwłaścicieli ( por. R.Dziczek, Własność lokali. Komentarz, WK 2016, kom. do art. 5, t. 4 ). Ze stosownym żądaniem w rozpoznawanej sprawie wystąpiła uczestniczka S. W.. Przedmiotem tego żądania nie był natomiast dział spadku, jak przyjął Sąd I instancji w pkt IX zaskarżonego postanowienia., gdyż współwłasność nieruchomości wspólnej powstała pomiędzy właścicielami wyodrębnionych lokali na mocy postanowienia z dnia 31.05.1990r., nie zaś w winku dziedziczenia. Do rozstrzygnięcia w ramach niniejszego postępowania, jako spór o prawo własności nieruchomości wspólnej w rozumieniu art. 618 § 1 i 2 k.p.c., pozostawało także roszczenie G. D. o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym. Zagadnienie to zostało obszernie omówione w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 17.02.2009r., sygn. akt (...) i nie ma potrzeby powtarzania tej ( niewątpliwie trafnej ) argumentacji, zwłaszcza że poglądem tam zaprezentowanym związany był z mocy art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zarówno Sąd I instancji, jak i Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Sąd I instancji orzekł o roszczeniu G. D. wywodzonym z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982r. o księgach wieczystych i hipotece ( t.j. Dz.U. 2016/790 ) w pkt I-VIII postanowienia, a rozstrzygnięcie to zostało w całości zaskarżone apelacją uczestniczki S. D.. Zarzuty zgłoszone w tym zakresie w apelacji nie przystawały do przedmiotu rozstrzygnięcia, gdyż uczestniczka powoływała się na naruszenie art. 623 k.p.c., który reguluje przesłanki zniesienia współwłasności ( stanowiąc, że jeżeli brak podstaw do wydania postanowienia w myśl art. 622 k.p.c., a zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym; różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne ), gdy tymczasem przedmiotem powództwa G. D. było ustalenie rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości wspólnej, nie zaś zniesienie współwłasności. Uczestniczka S. W. we wniesionej apelacji podważała przyjęty przez Sąd I instancji sposób „przydzielenia” pomieszczeń gospodarczych do poszczególnych lokali, wskazując, że Sąd w żaden sposób nie uzasadnił swej decyzji, a przede wszystkim nie uwzględnił słusznego żądania uczestniczki „przyłączenia” do należącego do niej lokalu nr (...) dwóch pomieszczeń gospodarczych znajdujących się na parterze budynku, które od lat są wykorzystywane przez uczestniczkę do przechowywania opału. Rzecz jednak przede wszystkim w tym, że Sąd I instancji w ramach rozpoznania powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej w ogóle nie był uprawniony do podjęcia rozstrzygnięć zawartych w pkt I-VI zaskarżonego postanowienia, które sprowadzały się w istocie do ponownego wyodrębnienia lokali w budynku na przedmiotowej nieruchomości.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Rozstrzygnięcie powyższego żądania przez sąd sprowadza się więc do zbadania, czy istnieje wskazywana przez powoda niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym i w razie jej ustalenia – nakazania jej usunięcia poprzez dokonanie odpowiednich wpisów w księdze wieczystej. W rozpoznawanym przypadku, według treści pozwu G. D., zachodzi niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej dla nieruchomości wspólnej z rzeczywistym stanem prawnym polegająca na tym, że w dziale II tej księgi wpisano jako współwłaścicieli nieruchomości wspólnej właścicieli czterech wyodrębnionych lokali w udziałach wynoszących po 1/3 części, co łącznie daje 4/3. Powódka postulowała usunięcie tej niezgodności poprzez ustalenie udziałów poszczególnych właścicieli zgodnie z art. 3 ust. 3 zd. 1 ustawy o własności lokali, który stanowi, że udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi.

Należy podkreślić, że pomimo przekazania powództwa G. D. do rozpoznania w postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości wspólnej, zachowało ono swój odrębny byt i charakter. Przepis art. 618 k.p.c. ma bowiem na celu jedynie zrealizowanie zasady kompleksowego rozstrzygnięcia w jednym postępowaniu o całokształcie stosunków prawnych łączących współwłaścicieli do chwili zniesienia współwłasności. W odniesieniu do powyższego powództwa aktualne pozostały zatem przepisy o procesie, w tym art. 321 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. W orzecznictwie przyjmuje się, że sąd jest związany żądaniem pozwu także w sprawie o usuniecie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym ( por. uchwałę (7) SN z 18.05.2010r., III CZP 134/09, publ. OSN 2010/10.131 ). Rzeczą Sądu I instancji było tym samym jedynie zbadanie zasadności powództwa G. D. dotyczącego księgi wieczystej nr (...), nie zaś ingerowanie ( pkt I-IV i VIII ) w treść ksiąg wieczystych nr (...), prowadzonych dla wyodrębnionych lokali mieszkalnych, co w ogóle nie było przedmiotem żądania G. D., jak również ustalanie na nowo ( pkt I-V i VI postanowienia ) – wbrew treści prawomocnego postanowienia z dnia 31.05.1990r. – elementów nieruchomości wspólnej oraz granic własności właścicieli poszczególnych lokali poprzez przypisanie do tych lokali pomieszczeń przynależnych, które według postanowienia stanowiącego podstawę wpisu stanowiły przedmiot współwłasności.

Jak należy zakładać, takie podejście Sądu I instancji spowodowała opinia biegłego z dziedziny nieruchomości J. K. ( którą Sąd dopuścił postanowieniem z dnia 14.03.2012r. na okoliczność ustalenia „faktycznych” udziałów lokali mieszkalnych w nieruchomości wspólnej ) i zajęte po jej wydaniu stanowiska zainteresowanych odnośnie do przypisania poszczególnych pomieszczeń gospodarczych do wyodrębnionych lokali jako pomieszczenia przynależne. Trzeba jednak zwrócić uwagę na wyjaśnienia biegłego złożone na rozprawie w dniu 25.09.2015r., gdzie podał on, że w księgach wieczystych podane są jedynie pomieszczenia mieszkalne, natomiast w wykonanej inwentaryzacji lokali biegły uwzględnił również pomieszczenia przynależne znajdujące się w faktycznym władaniu poszczególnych osób lub które osoby te chciałyby otrzymać ( k.1110 ). Opinia biegłego z dnia 3.03.2014r. nie zawiera zatem ustaleń pozwalających na odtworzenie stanu prawnego nieruchomości wspólnej ukształtowanego postanowieniem z dnia 31.05.1990r.

Z treści tego postanowienia wynika, że sąd wyodrębnił wówczas własność lokali: nr (...) o powierzchni 120,99 m2, nr 2 o powierzchni 67,26 m2, nr 3 o powierzchni 70,11 m2 i nr 4 o powierzchni 51,57 m2 oraz ustalił, że części odrębnie niewymienione pozostają we współwłasności ( k.137 akt (...)). Podstawę powyższego postanowienia stanowił projekt sporządzony przez biegłego z dziedziny budownictwa ( k.43-47 akt j/w ), z którego wynika, że do wyodrębnianych lokali przypisano pomieszczenia mieszkalne o przyjętych przez sąd łącznych powierzchniach, przy czym biegły proponował, aby do lokali „dodać” także opisane w projekcie pomieszczenia użytkowe, natomiast nie zostało to zrealizowane w orzeczeniu. Prowadzi to do wniosku, że w skład wyodrębnionych lokali weszły jednie pomieszczenia mieszkalne, zaś pomieszczenia użytkowe – zgodnie z art. 136 § 1 k.c. w brzmieniu wówczas obowiązującym – pozostały przedmiotem współwłasności, obecnie stanowiąc nieruchomość wspólną.

Nie mogły zatem wpływać na treść rozstrzygnięcia o uzgodnieniu treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym ani ustalenia biegłego J. K., ani zgłoszone przez uczestników w toku niniejszego postępowania wnioski o przypisanie pomieszczeń gospodarczych do wyodrębnionych lokali jako pomieszczenia przynależne. Nie są to bowiem żądania podlegające rozpoznaniu w ramach powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, którego celem jest doprowadzenie do ujawnienia w księdze wieczystej prawidłowego, odpowiadającego rzeczywistości stanu prawnego nieruchomości, nie zaś kształtowanie tego stanu na nowo.

Przepis art. 137 k.c. w pierwotnym brzmieniu ( stanowiącym podstawę wydania postanowienia z dnia 31.05.1990r. ) stanowił, że umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu powinna określać: 1) rodzaj, położenie i rozmiar poszczególnych lokali; 2) wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali we współwłasności nieruchomości; 3) sposób zarządu wspólną nieruchomością. Odpowiednio elementy te powinno było równie zawierać orzeczenie sądowe. Na tle uregulowań art. 136 i 137 k.c. uznawano, że właścicielowi lokalu stanowiącego przedmiot odrębnej własności nie przysługuje z mocy ustawy roszczenie o powiększenie tego przedmiotu przez włączenie do niego pomieszczeń pomocniczych, które w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokalu nie zostały zakwalifikowane jako przynależne do poszczególnych lokali ( por. uchwałę SN z 24.05.1974r., III CZP 24/74, publ. OSN 975/4/54 ), choć przyznawano współwłaścicielom uprawnienie do zawarcia umowy dotyczącej zmian w składzie wyodrębnionych lokali przez odłączenie części jednego i przyłączenie ich do drugiego lokalu mieszkalnego ( por. postanowienie SN z 10.04.1989r., III CRN 66/89, publ. OSN 1991/1/14 ). Na gruncie ustawy z dnia 24.06.1994r. o własności lokali zwraca się uwagę, że o tym, co wchodzi w skład nieruchomości wspólnej, decyduje własność, a decyzję o tym, jakie elementy ( części budynku) nie zostaną wliczone do sumy powierzchni użytkowej wszystkich samodzielnych lokali w budynku i tym samym staną się współwłasnością właścicieli lokali ( nieruchomością wspólną ), podejmuje się w chwili ustanowienia odrębnej własności pierwszego lokalu w danej nieruchomości ( por. wyrok SN z 22.10.2004r., II CK 98/04 ). Na tle art. 3 ust. 1 zd. 2 ustawy o własności lokali przyjmuje się możliwość zniesienia odrębnej własności lokali, również przez sąd w postępowaniu o zniesienie wspólności, np. w celu realizacji roszczenia z art. 5 ust. 1 ustawy o podział gruntu ( por. uchwałę SN z 14.07.2006r., III CZP 53/06, publ. OSN 2007/4/58 i postanowienie SN z 7.05.2008r., II CSK 664/07, publ. OSN-ZD 2009/2/48 ). Dopuszcza się ponadto możliwość żądania zniesienia współwłasności polegającego na wyodrębnieniu pomieszczeń wchodzących w skład nieruchomości wspólnej i przyłączenia ich do lokalu ( por. uzasadnienie uchwały SN z 3.10.2003r., III CZP 65/03, publ. OSN 2004/12/189 ). W takim jednak wypadku jako celowe należałoby uznać zniesienie odrębnej własności wszystkich lokali i wyodrębnienie ich na nowo. W każdej z tych sytuacji niezbędne byłoby natomiast zgłoszenie przez współwłaściciela stosownego żądania, gdyż sąd dokonuje zniesienia współwłasności jedynie na wniosek ( art. 210 k.c. ). Z takim żądaniem nie wystąpili jednak właściciele lokali posiadający udziały w nieruchomości wspólnej zapisanej w księdze wieczystej nr (...). Uczestniczka S. D. domagała się jedynie zniesienia współwłasności nieruchomości gruntowej, zaś pozostali uczestnicy nie wystąpili z roszczeniem dotyczącym zniesienia odrębnej własności wyodrębnionych lokali i ustanowienia ich na nowo wraz z pomieszczeniami przynależnymi.

W tym stanie rzeczy, skoro w pkt I-VI i VIII postanowienia Sąd I instancji wydal rozstrzygnięcie bez stosownego żądania, naruszając w ten sposób przepis art. 321 § 1 k.p.c., w tym zakresie zaskarżone postanowienie polegało uchyleniu na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., zaś postępowanie umorzeniu zgodnie z art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż orzekanie było niedopuszczalne.

Pkt VII postanowienia zawiera rozstrzygnięcie o powództwie G. D., z tym że orzeczenie Sądu I instancji należy uznać za błędne. Jak już zostało to wyjaśnione, Sąd nie zmierzał do ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości ukształtowanego postanowieniem z dnia 31.05.1990r., którym był związany z mocy art. 365 § 1 k.p.c., lecz kierując się częściowo opinią biegłego, a częściowo własnym przekonaniem ( bliżej zresztą nie umotywowanym, co trafnie wytknięto w apelacji uczestniczki S. W. ) stworzył nowy stan prawny poprzez przyłączenie do wyodrębnionych wcześniej lokali pomieszczeń przynależnych i ustalenie udziałów w nieruchomości wspólnej stosownie do powierzchni tak powstałych lokali.

Powódka G. D. uzasadniając dochodzone roszczenie odwołała się wprost do postanowienia z dnia 31.05.1990r. oraz do art. 3 ust. 3 ustawy o własności lokali, zgodnie z którym udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi. Odpowiednikiem tego przepisu był § 3 ust. 2 obowiązującego do czasu wejścia w życie ustawy o własności lokali rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28.03.1988r. w sprawie wyodrębniania własności lokali w domach wielomieszkaniowych nie stanowiących własności Państwa ( Dz.U. Nr 10, poz. 79 ), zgodnie z którym udział właściciela lokalu we współwłasności stanowi część ułamkową odpowiadająca stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni użytkowej domu. W rozpoznawanej sprawie wyodrębniono lokale o powierzchni wynoszącej, zgodnie z postanowieniem z dnia 31.05.1990r.: nr 1 – 120,99 m2, nr 2 – 67,26 m2, nr 3 – 70,11 m2 i nr 4 – 51,57 m2, łącznie 309,93 m2, co daje udziały w nieruchomości wspólnej wynoszące odpowiednio: (...) ( KW nr (...) ), (...) ( KW nr (...) ), (...) ( KW nr (...) ) i (...) ( KW nr (...) ), jak wyliczono to w pozwie.

W ocenie Sądu Okręgowego żądanie G. D. jest racjonalne i przystaje do cyt. wyżej uregulowań, a jednocześnie pozwala na wyeliminowanie oczywiście nieprawidłowego stanu ujawnionego w księdze wieczystej, według którego udziały właścicieli lokali w nieruchomości wspólnej wynoszą łącznie 4/3. W toku niniejszego postępowania uczestnicy nie zajęli zresztą żadnego wyraźnego stanowiska co do żądania uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w szczególności nie przedstawiono innej racjonalnej oceny stanu prawnego nieruchomości. W sprawie (...) S. W., J. M. i D. P. podnosiły ( w odpowiedzi na pozew oraz w apelacji od wyroku Sądu Rejonowego ), że obecnie obowiązujący art. 3 ust. 3 ustawy o własności lokali nie stanowi regulacji wyłącznej, nawiązując tym samym do art. 3 ust. 6, zgodnie z którym w wypadku gdy na podstawie jednej czynności prawnej dokonanej przez właściciela lub przez wszystkich współwłaścicieli nieruchomości następuje wyodrębnienie wszystkich lokali, wysokość udziałów w nieruchomości wspólnej określają odpowiednio w umowie właściciel lub współwłaściciele. Uczestniczki powoływały się ponadto na to, że ustanowienie odrębnej własności lokali nastąpiło przed wejściem w życie ustawy o własności lokali. Na tle art. 137 § 2 pkt 2 k.c. w pierwotnym brzmieniu uznawano z kolei ( choć orzecznictwo pochodzi z okresu sprzed wejścia w życie rozporządzenia z dnia 28.03.1988r. ), że w wypadku ustanowienia odrębnej własności lokali, także w sądowym postępowaniu o zniesienie współwłasności, określenie wielkości udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali we współwłasności nieruchomości może nie odpowiadać stosunkowej wartości lub powierzchni wyodrębnionych lokali ( por. uchwałę SN z 28/04.1982r., III CZP 11/82, publ. OSN 1982/11-12/164 ). W sprawie(...) troje uczestników postępowania o dział spadku złożyło wprawdzie zgodny wniosek o pozostawienie im udziałów po 1/3 „w działce” ( k.133 ), natomiast uwzględnienie tego żądania doprowadziło do nieprawidłowego przypisania właścicielom wyodrębnionych czterech lokali udziałów we współwłasności nieruchomości wspólnej w rozumieniu art. 136 § 1 k.c. wynoszących łącznie więcej niż 1. Uczestniczki nie wyjaśniły, w jaki inny sposób można byłoby zrealizować w ramach rozpoznania powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zamysł współwłaścicieli, przy uczestnictwie których dokonano działu spadku. W szczególności nie twierdziły, że udziały właścicieli wyodrębnionych lokali powinny być równe i wynosić po 1/4 części.

To wszystko spowodowało, że jako zasadne Sąd Okręgowy uznał powództwo G. D. i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w pkt VII w ten sposób, że dokonał uzgodnienia treści księgi wieczystej nr (...) ( obecnie (...) ) Sądu Rejonowego w Ś. zgodnie z żądaniem ujętym w pozwie datowanym na 12.01.2008r.

Sąd I instancji w pkt IX-XV postanowienia orzekł o żądaniu uczestniczki S. W. zniesienia wspólności nieruchomości gruntowej poprzez jej podział fizyczny. Rozstrzygniecie w tym przedmiocie zostało zaskarżone w obu apelacjach. Wprawdzie uczestnicy A. S. i R. D. objęli zakresem zaskarżenia jedynie pkt XI i XIII-XV ( kwestionując przyznanie na własność S. W., D. P. i J. M. wydzielonej działki nr (...) ), zaś uczestniczka S. W. – pkt IX-X i XII-XV ( kwestionując pozostawienie działki nr (...) we współwłasności właścicieli lokali mieszkalnych w udziałach określonych w wcześniej pkt XII oraz ustalenie w pkt XIII-XV wysokości zasądzonych dopłat), natomiast niewątpliwie przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Sąd odwoławczy – zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. – było całe orzeczenie o zniesieniu współwłasności nieruchomości gruntowej, które ma niepodzielny ( integralny ) charakter.

Istota tzw. postanowień integralnych, podejmowanych w postępowaniu nieprocesowym, polega na tym, że – ze względu na charakter orzeczenia oraz wymagania wypływające z prawa materialnego – dotyczą całości przedmiotu sprawy; poszczególne rozstrzygnięcia są ze sobą tak ściśle powiązane oraz wzajemnie uzależnione i uwarunkowane, że niedopuszczalne jest orzekanie o nich odrębnie ani – już po wydaniu orzeczenia – częściowe uprawomocnianie. Typowym przykładem takich postanowień są orzeczenia co do istoty sprawy wydawane w sprawach o zniesienie współwłasności, dział spadku oraz podział majątku wspólnego między małżonkami po ustaniu wspólności majątkowej ( por. np. uchwała SN z 11.03.1977r., III CZP 7/77, publ. OSN 1977/11/205 oraz postanowienie SN z 17.09.1999r., I CKN 379/98, publ. OSN 2000/3/59 ). Jedną z istotnych konsekwencji niepodzielności orzeczeń jest modyfikacja reguł ich zaskarżania; przyjmuje się w szczególności, że apelacja wymierzona przeciwko części postanowienia jest traktowana jako skierowana przeciwko całemu orzeczeniu, co w praktyce oznacza, iż sąd drugiej instancji może wyjść poza granice wskazane w środku odwoławczym ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 17.11.2009r., III CZP 83/09, publ. OSN 2010/5/69 ). Może także, jeżeli przedmiot zaskarżenia pozostaje w nierozerwalnym związku z inną częścią lub całością orzeczenia, uchylić je na niekorzyść skarżącego ( por. np. orzeczenia SN z 29.08.1961r., 1 CZ 91/61, publ. OSN 1962/4/143 i z 7.11.1964r., III CR 294/64, publ. OSN 1965/7-8/130, postanowienie SN z 8.04.1997r., I CKN 57/97, publ. OSN 1997/11/166 oraz uchwała SN z 11.03.1977r., III CZP 7/77 ). W konsekwencji tylko wyjątkowo, gdy jest oczywiste, że uchylenie określonego rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu działowym nie może mieć wpływu na zasadnicze rozstrzygnięcie o samym podziale, możliwe jest uchylenie postanowienia tylko w części zaskarżonej ( por. np. postanowienie SN z 9.05.2008r., III CZP 26/08, publ. OSN 2009/6/90).

Wniosek S. W. o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej był już wcześniej przedmiotem rozstrzygnięcia w postanowieniu Sądu Rejonowego z dnia 23.03.2006r., poddanym kontroli instancyjnej i uchylonym w tym zakresie postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 24.08.2007r.

W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że skoro w budynku usytuowanym na przedmiotowej nieruchomości ustanowiono odrębną własność lokali, grunt stanowi nieruchomość wspólną w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy o własności lokali. Ustawa ta wprowadza z kolei generalny zakaz znoszenia współwłasności nieruchomości wspólnej dopóki trwa odrębna własność lokali ( art. 3 ust. 1 zd. 2 ), zaś wyjątkiem jest sytuacja, gdy powierzchnia nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem jest większa niż powierzchnia działki budowlanej, w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami, niezbędnej do korzystania z niego; w tym przypadku współwłaściciele mogą dokonać podziału nieruchomości ( art. 5 ust. 1 ). Zważywszy, że przedmiotowa nieruchomość gruntowa ma powierzchnię – jak wynika z opinii biegłego geodety z dnia 22.08.2004r. i dołączonej do niego mapy z projektem podziału – 820 m2, zaś zabudowania zajmują tylko jej część frontową, nie jest wykluczone, że fizyczny podział działki gruntu jest dopuszczalny w świetle cytowanych przepisów, niemniej jednak wymaga to ustalenia ( najprawdopodobniej przy udziale biegłego odpowiedniej specjalizacji ). Dokonując fizycznego podziału nieruchomości należy ponadto uwzględnić przepisy ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami ( t.j. Dz.U. 2015/1774 ), która stanowi, że podziału nieruchomości można dokonać, jeżeli jest on zgodny z ustaleniami planu miejscowego ( art. 93 ust. 1 ), a w razie braku tego planu – jeżeli jest zgodny z przepisami odrębnymi oraz z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli została ona wydana ( art. 94 ust. 1 ), chyba że zachodzą ściśle określone w ustawie przypadki ( art. 95 ). Zbadanie przesłanek podziału nieruchomości ustanowionych w ustawie o gospodarce nieruchomościami jest istotne w kontekście art. 211 k.c., który zakazuje podziału rzeczy wspólnej, jeżeli sprzeczny byłby on z przepisami ustawy. Sąd Okręgowy zwrócił ponadto uwagę na potrzebę ustalenia, czy wynikający ze sporządzonego w dniu 22.08.2004r. przez biegłego geodetę T. N. projektu podział nieruchomości gruntowej na trzy działki o powierzchniach 258 m2, 190 m2 i 372 m2 nie jest sprzeczny z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem ( art. 211 k.c. ). Już wówczas uczestniczka S. W. argumentowała ponadto, że wydzielone przez Sąd Rejonowy w postanowieniu z dnia 23.03.2006r. dwie działki nr (...) mają każda z osobna niższą wartość, niż łącznie ( gdyż tylko w tym ostatnim przypadku nadają się pod zabudowę ), co wskazywało na konieczność rozważenia, czy proponowany podział nie prowadzi do znacznego zmniejszenia wartości rzeczy wspólnej ( art. 211 k.c. ).

Nie można uznać, aby po uchyleniu postanowienia z dnia 23.03.2006r. Sąd I instancji rozpoznał tak ujętą istotę sprawy o zniesienie współwłasności. Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy nie zbadał wynikających z cyt. wyżej przepisów, ustawowych przesłanek zniesienia współwłasności nieruchomości gruntowej. Sąd poprzestał na stwierdzeniu – powołując się w tym zakresie na decyzje administracyjne i pisma Urzędu Miejskiego w K. – że podział fizyczny działki nr (...) jest dopuszczalny w świetle art. 94 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, gdyż dla terenu tego z dniem 1.01.2004r. przestał obowiązywać plan ogólny zagospodarowania przestrzennego, natomiast w dniu 17.12.2009r. wydano decyzję o warunkach zabudowy dla budowy budynku garażowo-gospodarczego, zmienioną następnie decyzją z dnia 20.04.2010r., w oparciu o którą wnioskodawczyni G. D. uzyskała pozwolenie na budowę i wybudowała budynek garażowo-gospodarczy o powierzchni 44,30 m2 na projektowanej działce nr (...).

Stanowisko Sądu I instancji o dopuszczalności podziału fizycznego działki nr (...) z punktu widzenia przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami nie było kwestionowane w żadnej z apelacji i nie budzi zastrzeżeń. Warto przy tym nadmienić, że zgodnie z art. 95 pkt 4 tej ustawy, niezależnie od ustaleń planu miejscowego, a w przypadku braku planu niezależnie od decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, podział nieruchomości może nastąpić w celu realizacji roszczeń do części nieruchomości, wynikających z przepisów niniejszej ustawy lub z odrębnych ustaw. Jak uznaje się natomiast w orzecznictwie, żądanie zniesienia współwłasności jest realizacją roszczenia współwłaściciela o przyznanie mu – zgodnie z art. 211 k.c. – prawa do części nieruchomości, które przysługuje mu dotąd do całej nieruchomości, ale tylko w określonym udziale ( por. postanowienia SN z 20.09.2012r., IV CSK 10/12 i z 21.01.2015r., IV CSK 177/14, publ. OSN-ZD 2016/2/21 ).

Ustawa o gospodarce nieruchomościami nie wyczerpuje jednak przesłanek dopuszczalności podziału nieruchomości. Art. 5 ust. 1 ustawy o własności lokali stanowi bowiem o możliwości podziału nieruchomości wspólnej tylko wówczas, gdy powierzchnia nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem jest większa niż powierzchnia działki budowlanej, w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami, niezbędnej do korzystania z niego. Z kolei art. 211 k.c., choć przyznaje każdemu ze współwłaścicieli uprawnienie do żądania, aby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, to jednak wyłącza tę możliwość gdy podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Te przesłanki dopuszczalności fizycznego podziału działki nr (...) zostały zupełnie pominięte przez Sąd I instancji, pomimo że wskazania co do potrzeby ich zbadania zostały zawarte w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 24.08.2007r. W żadnym stopniu nie zbadano przesłanki z art. 5 ust. 1 ustawy o własności lokali. Nie poczyniono też ustaleń i nie zebrano materiału dowodowego pozwalającego na stwierdzenie, czy proponowany podział nie prowadzi do znacznego zmniejszenia wartości rzeczy wspólnej ( art. 211 k.c.; opinia biegłego J. K. z dnia 6.07.2012r. zawiera oszacowanie jedynie projektowanych działek nr (...) ) oraz czy nie jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości ( art. 211 k.c. ). Istnienie takiej sprzeczności należy oceniać przy uwzględnieniu okoliczności konkretnego przypadku, natomiast w orzecznictwie wskazuje się, że może ona wystąpić na przykład w razie podziału nieruchomości gruntowej na działki zbyt małe, aby można je racjonalnie wykorzystać ( zob. cyt. wyżej postanowienie SN z 21.01.2015r., IV CSK 177/14 i dalsze powołane w jego uzasadnieniu orzeczenia ).

Przedmiotowa nieruchomość, jak wynika z opinii biegłego J. K. z dnia 6.07.2012r., położona jest w zwartej zabudowie miejskiej, a jej zabudowę stanowi aktualnie budynek mieszkalno-usługowy i garaż. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest to teren zabudowy mieszkaniowej z usługami nieuciążliwymi na obszarze miasta. Mapa podziału oraz zdjęcia pokazują z kolei, że projektowane do wydzielenia działki nr (...) stanowią swego rodzaju zaplecze wykorzystywane przez właścicieli wyodrębnionych lokali stosownie do ich potrzeb; jako ogród czy też miejsce usytuowania budynku garażowo-gospodarczego mającego w zamierzeniu służyć, jak wynika z apelacji uczestników A. S. i R. D., jako zaplecze prowadzonej rodzinnej (...). Korzystanie z tej części nieruchomości ma więc sens tylko w powiązaniu z korzystaniem z budynku mieszalnego na nieruchomości wspólnej, a w każdym razie brak jest materiału pozwalające przyjąć inną możliwość jej wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem. Co istotne, pełnomocnik uczestniczki S. W. na rozprawie apelacyjnej w dniu 7.07.2017r. wskazywał, że wydzielenie dziełek nr (...) oraz przyznanie ich obu na własność uczestników D. spowoduje utrudnienie w korzystaniu rzez uczestniczkę z nieruchomości wspólnej tj. działki nr (...). Te wszystkie okoliczności nakazują szczególnie wnikliwe rozważanie przesłanek podziału nieruchomości określonych w art. 211 k.c., czego zupełnie zaniechał Sąd I instancji.

W tym stanie rzeczy i na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie w pkt IX-XV, a także w pkt XVII i XVIII zawierających rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w I instancji, i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu ( zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. ) rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

/-/ Michał Wysocki /-/ Agata Szlingiert /-/ Joanna Andrzejak-Kruk