Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

K., dnia 07-11-2014 r.

Sąd Okręgowy w Koninie, I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: SSO Iwona Przyłębska-Grzybowska Sędzia: SO Jolanta Tembłowska Sędzia: SO Iwona Złoty-spr Protokolant: st. sekr. sąd. Magdalena Szulc

po rozpoznaniu w dniu 07-11-2014 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z wniosku M. W. i S. W.

przy udziale M. M. (1), J. M. (1), H. D. (1), H. D. (2), M. K., I. C., J. S. (1), J. K., H. K., A. M.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji uczestników postępowania M. i J. M. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Koninie

z dnia 4 lipca 2014 r sygn. akt INs 874/11

postanawia:

1.  Oddalić apelację.

2.  Zasądzić od uczestników postępowania J. i M. M. (1) na rzecz wnioskodawców M. i S. W. kwotę 147,60 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcom z urzędu w instancji apelacyjnej.

Jolanta Tembłowska Iwona Przyłębska-Grzybowska Iwona Złoty

Sygn. akt I 1 Ca 398/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy M. i S. W. wystąpili o ustanowienie służebności drogi koniecznej na nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), w skład której wchodzi działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Koninie prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiącą własność J. i M. małż. M., na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), stanowiącej działkę nr (...) i będącą własnością wnioskodawców, dla której Sąd Rejonowy w Koninie prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz o zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu podnieśli, iż działka nr (...), której właścicielami są wnioskodawcy nie ma dostępu do drogi publicznej. Dotychczas korzystali oni z możliwości przejazdu i przechodu przez działkę nr (...), stanowiącą własność małż. M.. Od kilku lat na tym tle istnieją jednak spory i kłótnie, mimo iż wnioskodawcy zwracali się do uczestników o polubowne uregulowanie sposobu korzystania z drogi. W tej sytuacji, w ocenie M. i S. W., wniosek o ustanowienie służebności drogi koniecznej jest zasadny.

W toku sprawy, po wywołaniu opinii biegłego, wnioskodawcy dopuścili możliwość ustanowienia na rzecz należącej do nich nieruchomości drogi koniecznej prowadzącej przez działki nr (...), wskazując zarazem, iż korzystniejszy byłby dla nich przebieg drogi przez działkę nr (...). Wnosili zarazem o zasądzenie od nich na rzecz właścicieli nieruchomości obciążonej jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności.

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy J. i M. M. (1) zwrócili się o ustanowienie drogi koniecznej na rzecz wnioskodawców, ale biegnącej nie przez ich działkę, ale przez działkę nr (...) oraz o zasądzenie na ich rzecz od wnioskodawców zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

Swoje stanowisko uzasadnili tym, że ewentualna droga konieczna biegłaby przez środek ich podwórka co byłoby sprzeczne z treścią art. 145 § 2 k.c. w sytuacji gdy istnieje możliwość wytyczenia przebiegu drogi koniecznej przez działkę nr (...). W przypadku gdyby jednak doszło do ustanowienie drogi koniecznej prowadzącej przez ich nieruchomość wnosili o przyznanie im od wnioskodawców okresowego wynagrodzenia.

Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników A. M., H. D. (1), H. D. (2), M. K., I. C., J. S. (2), J. K. i H. K..

Wszyscy wymienieni uczestnicy kategorycznie sprzeciwili się ustanowieniu drogi koniecznej na należących do nich działkach nr (...), podnosząc, iż wnioskodawcy od lat korzystają z przejazdu przez działkę nr (...) i tamtędy też powinna biec droga konieczna.

Postanowieniem z dnia 4 lipca 2014r. Sąd Rejonowy w Koninie ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości oznaczonej numerem geodezyjnym (...) , położonej w K. przy ulicy (...) , o powierzchni 0,0883 ha, dla której Sąd Rejonowy w Koninie prowadzi księgę wieczystą (...) służebność drogi koniecznej biegnącą po nieruchomości położonej w K. przy ulicy (...) , oznaczonej numerem geodezyjnym (...) ,o powierzchni 0,1301 ha, dla której Sąd Rejonowy w Koninie prowadzi księgę wieczystą (...), w części oznaczonej linia łamaną zamkniętą łącząca punkty 10-11-12-13-14-15-16-17-18-19-10 , wskazanej na załączonej mapie uzupełniającej stanowiącej integralną część niniejszego postanowienia , sporządzoną przez biegłego geodetę K. G. ( k.186 akt ) , zasądził solidarnie od wnioskodawców M. i S. W. na rzecz uczestników postępowania M. i J. M. (1) kwotę 10.600 zł , z tytułu jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej , określonej w punkcie 1 postanowienia , przy czym kwotę tę rozłożył na 10 równych rat , w kwocie po 1.060 zł każda , płatnych co trzy miesiące w następujących terminach I rata płatna do 10.10.2014r. , II rata płatna do 10.01.2015r., III rata płatna do 10.04.2015r., IV rata płatna do 10.07.2015r. , V rata płatna do 10.10.2015r. , VI rata płatna do 10.01.2016r. VII rata płatna do 10.04.2016r., VIII rata płatna do 10.07.2016r., IX rata płatna do 10.10.2016r. , X rata płatna do 10.01.2017r., wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat ,zobowiązał uczestników M. i J. M. (1) do posprzątania i wyrównania wytyczonego w punkcie 1 postanowienia szlaku drogi koniecznej oraz usunięcia znajdującego się na nim drzewa – orzecha a także przesunięcia kojca dla psa w taki sposób , aby droga stała się przejezdna ,w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia , obciążył wnioskodawców i uczestników kosztami postępowania w zakresie dotychczas przez siebie poniesionym ,w pozostałym zakresie kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa oraz przyznał adwokta K. K. koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcom z urzędu .

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy przytoczył następujące ustalenia faktyczne i prawne.

M. i S. W. są we wspólności ustawowej właścicielami nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...), o powierzchni 0,0883 ha, dla której Sąd Rejonowy w Koninie prowadzi księgę wieczystą (...). Wnioskodawcy nabyli przedmiotową nieruchomość od H. i B. M. (1) na podstawie umowy darowizny z 14 października 1987 r. Wcześniejszą decyzją z 7 sierpnia 1987 r. doszło do podziału działki nr (...) na działkę nr (...), stanowiącą obecnie własność M. i J. M. (1), działkę nr (...) stanowiącą własność M. i S. W. oraz działkę nr (...), która została przeznaczona na powiększenie działki nr (...), będącą własnością A. M..

Działka nr (...) graniczy z działką nr (...) i z działką nr (...), a każda z tych nieruchomości oddziela nieruchomość M. i S. W. od drogi publicznej. Na granicy z działką nr (...) znajduje się brama, która kilka lat temu została zaspawana przez właściciela tej działki. Nieruchomość wnioskodawców nie ma również dostępu do drogi publicznej od strony południowej. Od północy z kolei graniczy z działką nr (...) o szerokości 2,96 m, która jest wykorzystywana przez właścicieli działek nr (...) jako dostęp do drogi publicznej. Stanowi ona własność H. D. (1), H. D. (2), M. K., I. C., J. S. (2), J. K. i H. K.. Wnioskodawcy nigdy nie korzystali z przejazdu od tej strony tj. poprzez działkę stanowiącą drogę dojazdową w/w uczestników, zdarzało się im natomiast przechodzić przez tą nieruchomość, czego jednak już od kilku lat nie robią. Z nieruchomości wnioskodawców w chwili obecnej nie istnieje wjazd na działkę o numerze (...). Korzystanie przez M. i S. W. z przejazdu przez działkę nr (...) wymagałoby dodatkowo przejazdu po obrzeżach działek nr (...) oraz przesunięcia płotu znajdującego się na działce nr (...) o ok. 1 m z uwagi na niedostateczną szerokość działki nr (...). Wymieniona działka nr (...) każdego roku jest zalewana przez rzekę W..

W akcie darowizny działki nr (...) z 14 października 1987r.nie ustanowiono służebności drogi koniecznej prowadzącej przez działkę nr (...). Od samego początku wykonywanie przez wnioskodawców przejazdu i przechodu przez działkę nr (...) odbywało się za zgodą właścicieli tej działki. Stan niezakłóconego korzystania z nieruchomości uczestników trwał do śmierci B. M. (1), która wspólnie z mężem H. darowała wnioskodawcom działkę nr (...). Od chwili jej śmierci między właścicielami działek nr (...) pojawiły się konflikty związane z wykonywaniem przejazdu i przechodu, m.in. na tle nie zamykania przez B. W. (1) bramy wjazdowej na działkę nr (...). Doszło do kilkukrotnych interwencji Policji i straży miejskiej. J. M. (1) zakazał wnioskodawcom czynienia jakichkolwiek prac na drodze, które miały na celu utrzymanie jej w stanie przejezdności. Obawy osób zamieszkujących na działce nr (...) wzbudzał także pies uczestników, biegający wolno po nieruchomości należącej do M. i J. M. (1).

Wnioskodawca S. W. jest osobą schorowaną, od kilku lat nie chodzi, regularnie korzysta z pomocy lekarzy.

W dniu 11 lutego 2010 r. M. i S. W. zawarli z M. i J. M. (1) pozasądową ugodę, której miano nadać formę aktu notarialnego, na mocy której uregulowano sposób wykonywania przez wnioskodawców przejazdu i przechodu przez działkę nr (...). Niedługo potem M. i J. M. (2) odstąpili jednak od ugodowego zakończenia sporu.

Wnioskodawcy dotychczas dokonywali przejazdu i przechodu przez działkę nr (...) w ten sposób, że poruszali się trasą prowadzącą od ich działki, w miejscu gdzie graniczy ona z działką nr (...), po przekątnej przez działkę nr (...) do miejsca gdzie znajduje się położony na niej budynek gospodarczy, a dalej do drogi publicznej, tj. ul. (...), wzdłuż granicy z działką nr (...).

Wartość służebności drogi koniecznej prowadzącej przez działkę nr (...) wynosi równowartość kwoty 10.600 zł, natomiast wartość służebności biegnącej przez działki nr (...) kwoty 3.300 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zeznań wnioskodawców, uczestników i świadków oraz dokumentów przedłożonych do sprawy, a także opinii biegłego geodety i rzeczoznawcy majątkowego oraz wyniku oględzin działek objętych postępowaniem.

Jako wiarygodne w znacznej części, Sąd ocenił zeznania wnioskodawców M. i S. W. oraz uczestników M. i J. M. (1). Zeznania wymienionych osób w znacznej części korespondowały ze sobą, a nadto zostały potwierdzone przez pozostałych uczestników oraz świadków. Zasadnicza rozbieżność zeznań w/w osób dotyczyła przede wszystkim przyczyn i przebiegu konfliktu jaki wywiązał się między właścicielami działek nr (...). Sam fakt istnienia konfliktu został także potwierdzony przez świadków: E., B. i D. M., B. i B. W. (1) a także A. R. i M. J. oraz przez informację uzyskaną z Komendy Miejskiej Policji w K.. Tym niemniej zarówno zeznania w/w świadków, jak i informacje Policji nie potwierdzają, aby uczestnicy M. i J. M. (2) kiedykolwiek zakazali korzystania z drogi przechodzącej przez ich nieruchomość albo uniemożliwili przejazd. W tym zakresie więc twierdzenia wnioskodawców, wskazujących na liczne trudności w wykonywaniu przejazdów należy uznać za niewiarygodne i przesadzone. Informacja Straży Miejskiej w K. wskazująca, iż 12 grudnia 2011 r. doszło do interwencji na posesji przy ul. (...) w związku ze zgłoszeniem dotyczącym rzekomego szczucia psem przez J. M. (1), nie potwierdza zeznań wnioskodawców w tym zakresie jakoby sam przejazd nie został wykonany. Z tych powodów zeznania wnioskodawców i częściowo uczestników M. należało uznać za niewiarygodne.

Jako wiarygodne Sąd ocenił zeznania uczestników H. K., H. D. (1), H. D. (2), J. S. (2), J. K., M. K., A. M. albowiem były one spójne, logiczne, wzajemnie się uzupełniały, a dodatkowo korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym w tym ze zeznaniami wnioskodawców i uczestników.

Również zeznania świadków E. M., B. M. (2), D. M., B. W. (2), B. W. (1) i J. W. należało ocenić jako wiarygodne w tej części w jakiej znalazły potwierdzenie w zeznaniach wnioskodawców i uczestników, jako logiczne, spójne i konsekwentne.

Zeznania świadka M. J. i A. R. również należało ocenić za wiarygodne jako znajdujące potwierdzenie w pozostałym materiałem dowodowym, aczkolwiek w małym stopniu przydatne do ustalenia przedmiotowego stanu faktycznego.

Istotna dla rozstrzygnięcia sprawy okazała się opinia biegłego geodety albowiem jest ona jasna, logiczna, przekonywująca i wyczerpująco uzasadniona. Nadto zarówno wnioski końcowe opinii, jak i jej uzasadnienie są kategoryczne i zrozumiałe dla osób nie posiadających wiedzy specjalistycznej. Co zarazem istotne w sposób precyzyjny wytycza ona przebieg dróg dojazdowych z działki nr (...) do drogi publicznej przez działki należące do uczestników postępowania. Wartość dowodową opinii podnosi fakt, iż nie została ona podważona przez któregokolwiek z uczestników. W toku uzupełniającego przesłuchania biegły w sposób szczegółowy uzasadnił wyniki swoich ekspertyz, w tym okoliczności przemawiające za przyjęciem zaproponowanych przez niego wariantów przebiegu drogi koniecznej oraz wady każdego z tych rozwiązań. Wprawdzie biegły na rozprawie w dniu 20 września 2012 r. zmienił swoje stanowisko odnośnie tego, według którego wariantu jego zdaniem powinna przebiegać droga konieczna, ale nie ma to żadnego znaczenia dla sprawy albowiem zadaniem biegłego było wyłącznie przygotowanie projektu przebiegu dróg koniecznych według dwóch wariantów, które w okolicznościach sprawy były możliwe. Z tego zaś zadania biegły wywiązał się prawidłowo.

Sąd uwzględnił również wyniki opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, który dokonał wyceny służebności drogi koniecznej według obu wariantów wytyczonych poprzednio w opinii biegłego geodety. W czasie uzupełniającego przesłuchania biegły wyjaśnił, iż na przyjęcie niższego współczynnika korekcyjnego, a w konsekwencji niższego wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej biegnącej przez działki nr (...) wpłynął fakt, iż droga biegnąca w tym miejscu jest już użytkowana przez inne osoby. Im większa liczba osób korzystających z drogi tym wartość wynagrodzenia za ustanowienie służebności jest więc mniejsza. Odnośnie wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej prowadzącej przez działkę nr (...) nie zgłoszono natomiast żadnych zarzutów.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy dokonał następującej oceny prawnej zgłoszonego roszczenia.

Zgodnie z treścią art. 145 § 1 k.c. jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna). W myśl natomiast § 2 art. 145 k.c. przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

W sprawie poza sporem był fakt, iż działka nr (...), stanowiąca własność M. i S. W., pozbawiona jest dostępu do drogi publicznej. Sytuacja ta jest wynikiem niedochowania wymogów prawa przy zawarciu w dniu 14 października 1987 r. umowy darowizny, na mocy której H. i B. M. (1) darowali M. i S. W. działkę nr (...), nie ustanawiając zarazem służebności drogi koniecznej biegnącej przez działkę nr (...). Nieruchomość wnioskodawców już wówczas bowiem nie posiadała bezpośredniego dostępu do drogi publicznej, będąc z każdej strony otoczona posesjami innych osób. Zasada, iż podział nieruchomości nie jest dopuszczalny, jeżeli projektowane do wydzielenia działki gruntu nie mają dostępu do drogi publicznej, którą obecnie wyraża art. 93 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, obowiązywała bowiem już pod rządami uchylonej ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Gdyby więc doszło do prawidłowego sporządzenia umowy darowizny służebność drogi koniecznej musiałaby biec przez działkę nr (...).

Również inne okoliczności uzasadniają obecnie taki właśnie przebieg służebności do drogi publicznej.

Bezspornym w niniejszej sprawie był fakt, iż przez lata wnioskodawcy korzystali z przejazdu i przechodu przez działkę nr (...) za zgodą osób, od których otrzymali działkę w ramach darowizny. Stan ten nie zmienił się również w ostatnich kilku latach, nawet jeśli na tym tle pojawiły się nieporozumienia między M. i S. W., a M. i J. M. (1). Sytuację tę uznać należy za swego rodzaju uzupełnienie braku aktu darowizny, w którym stosowne postanowienie odnośnie drogi koniecznej się nie znalazło. Można więc przypuszczać, że działka nr (...) od samego początku była obciążona służebnością drogową, a jej właściciele godzili się na tą sytuację. Z kolei z przejazdu przez działkę nr (...) wnioskodawcy nigdy nie korzystali, a jedynie do czasu zaspawania bramy przez właścicielkę działki nr (...) znajdującej się na granicy z działką nr (...) korzystali z przechodu od strony rzeki W.. Przejazd z tej strony byłby bowiem utrudniony z uwagi na fakt, iż działka nr (...) ma zaledwie 2,96 m szerokości, a więc dla jej prawidłowej przejezdności wymagane byłoby przesuniecie płotu znajdującego się na granicy działek (...) o ok. 1 m w głąb działki nr (...). Tego typu trudności nie istnieją natomiast w przypadku wytyczenia przebiegu drogi koniecznej przez nieruchomość M. i J. M. (1), gdzie jedynie na niewielkim odcinku, na którym droga konieczna przebiega obok budynku gospodarczego, dochodzi do jej zwężenia do szerokości 3,16-3,30 m, co nie utrudnia przejazdu nawet samochodów o większych gabarytach. Wnioskodawcy są bowiem zmuszeni co pewien czas do opróżnienia szamba, a także dowiezienia węgla. W przypadku wytyczenia przebiegu drogi koniecznej przez działkę nr (...) nie zachodzi więc potrzeba naruszania własności innych działek, podczas gdy szlak drogi koniecznej biegnącej od strony rzeki W. prowadzi przez cztery działki: (...)

Nie sposób również uznać, aby za ustanowieniem drogi koniecznej przez działki nr (...) przemawiał fakt, iż według tej wersji droga konieczna jest prawie dwukrotnie krótsza niż droga biegnąca przez działkę nr (...). Służebność drogowa biegnąca przez działkę nr (...) zajmuje 272 m ², co stanowi dwadzieścia procent tej nieruchomości. Służebność biegnąca od strony rzeki W. zajmuje natomiast 127 m ² i obciążałaby działkę nr (...), na której w głównym stopniu byłaby wykonywana, w aż czterdziestu procentach.

Sąd podkreślił , że uczestnicy M. i J. M. (2) nie przedstawili żadnych dowodów wskazujących na to, że ustanowienie na rzecz wnioskodawców służebności drogi koniecznej o przebiegu wskazanym w opinii biegłego będzie stanowiło dla nich znaczne obciążenie. Wskutek ustanowienia służebności uczestnicy będą jedynie zobowiązani do znoszenia przejazdów osób zamieszkujących na działce nr (...) po wytyczonej drodze, natomiast nie ograniczy to w inny sposób ich władztwa nad należącą do nich nieruchomością.

Jak wynika natomiast z zeznań A. R. i J. S. (2), działka nr (...) jest zalewana przez rzekę W.. Wprawdzie ma to miejsce przez niewielki czas każdego roku, tym niemniej sytuacja taka powodowałaby całkowite odcięcie wnioskodawców na pewien czas od dostępu do drogi publicznej. Zważywszy na to, iż S. W. jest osobą schorowaną, od kilku lat już nie chodzi, regularnie korzysta natomiast z pomocy lekarzy, ustanowienie drogi koniecznej od strony rzeki W. mogłoby powodować sytuacje stanowiące realne zagrożenie dla pogorszenia się jego stanu zdrowia w przypadku w którym nie mógłby on zostać odwieziony do lekarza albo pogotowie nie mogłoby dotrzeć do jego osoby. Płynie z tego wniosek, iż droga konieczna powinna zapewniać osobą zamieszkującym na działce nr (...) możliwość wjazdu oraz wyjazdu z niej w każdym czasie, niezależnie od pory roku i warunków atmosferycznych. To zaś gwarantuje im droga konieczna biegnąca przez działkę nr (...).

W ocenie Sądu za ustanowieniem drogi koniecznej od strony rzeki W. nie przemawia też okoliczność, iż rozwiązanie to byłoby tańsze dla wnioskodawców albowiem M. i S. W., mając wiedzę na temat wysokości wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej według obu wariantów, jakie pojawiły się w sprawie, podtrzymali swój wniosek odnośnie przebiegu drogi koniecznej przez działkę nr (...), nie kwestionując zarazem wyceny dokonanej przez biegłego rzeczoznawcę. Cena ustanowienia służebności przez działkę nr (...) była więc do przyjęcia dla wnioskodawców, którzy wnosili jedynie o jej rozłożenie na raty.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał za zasadne ustanowienie drogi koniecznej według wariantu uwzględniającego przebieg tej drogi przez działkę nr (...) i na podstawie art. 145 § 1 k.c. orzekł jak w punkcie 1. postanowienia.

Powołany przepis stanowi, że ustanowienie służebności drogi koniecznej wiąże się z wynagrodzeniem dla właściciela nieruchomości obciążonej. Wysokość świadczenia należnego z tego tytułu od wnioskodawców na rzecz uczestników Sąd ustalił w oparciu o wycenę biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Co istotne, w części dotyczącej wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej na działce nr (...) wycena nie była kwestionowana ani przez wnioskodawców, ani przez uczestników. Ci ostatni, w przypadku ustanowienia służebności na ich działce, wnosili jednak o przyznanie im wynagrodzenia okresowego płaconego corocznie, a nie jednorazowego. Zdaniem Sądu wniosek ten nie zasługiwał na uwzględnienie albowiem jednorazowe wynagrodzenie, którego wysokość określana jest na dzień orzekania, najlepiej oddaje kwotę, o którą obniżeniu ulega wartość nieruchomości obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym. Wynagrodzenie to uwzględnia bowiem fakt, iż służebność jest stanem trwałym, związanym z określoną nieruchomością i przysługiwać będzie zawsze każdoczesnemu jej właścicielowi. Nigdy nie ulegnie też zmianie cel służebności, gdyż zawsze będzie nim wyłącznie umożliwienie dostępu do drogi publicznej, przy czym wynagrodzenie za ustanowienie służebności ma natomiast stanowić rekompensatę za obciążenie nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym.

Na uwzględnienie zdaniem Sądu zasługiwał natomiast wniosek o rozłożenie kwoty wynagrodzenia na raty. Nie budzi bowiem wątpliwości, iż sytuacja finansowa wnioskodawców jest trudna. Oboje utrzymują się jedynie z emerytury S. W. oraz świadczenia pielęgnacyjnego otrzymywanego przez M. W.. Nie byliby więc w stanie uiścić zasądzonego od nich wynagrodzenia jednorazowo niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia. W tej sytuacji Sąd rozłożył kwotę 10.600 zł na 10 rat po 1.060 zł, płatnych co kwartał. Ze swoich miesięcznych dochodów, które wynoszą ok. 2.200 zł, wnioskodawcy będą więc musieli przeznaczyć na poczet cokwartalnej spłaty na rzecz uczestników 354 zł. W ocenie Sądu kwota ta nie powinna stanowić nadmiernego obciążenia dla ich budżetu domowego, nawet przyjmując wydatki na leczenie wnioskodawcy. Jednocześnie przyznanie wynagrodzenia w formie kwartalnych „rat” nie spowoduje uciążliwości dla uczestników J. i M. M. (1), dając znaczny kwartalny dopływ dodatkowych środków pieniężnych.

Wobec powyższego na podstawie art. 320 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie 2 postanowienia.

Mając na uwadze, iż stosownie do art. 288 k.c. służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej, biegły wytyczył jej przebieg na całej trasie przy granicy z działką nr (...). Biorąc zaś pod uwagę, iż dotychczas przejazd nie odbywał się w całości tym szlakiem koniecznym staje się poczynienie przez właścicieli nieruchomości obciążonej prac adaptacyjnych, które zapewnią przejezdność na całym odcinku drogi koniecznej. Prace te dotyczą w szczególności odcinka drogi położonego między nieruchomością wnioskodawców, a budynkiem gospodarczym położonym na działce nr (...). Do tej pory osoby mieszkające na działce nr (...) poruszały się bowiem na tym obszarze po przekątnej prowadzącej od działki nr (...) w miejscu, gdzie graniczy ona z działką nr (...) do miejsca, w którym działka nr (...) graniczy z działką nr (...). Po to by droga konieczna na tym obszarze w całości biegła przy granicy z działką nr (...) koniecznym staje się wycięcia rosnącego w tym miejscu drzewa – orzecha oraz przesunięcie kojca dla psa. Gdyby zaś po wykonaniu tych czynności pojawiła się taka potrzeba niezbędnym stanie się również posprzątanie i wyrównanie wytyczonego w punkcie 1 postanowienia szlaku drogi koniecznej w taki sposób, aby droga stała się przejezdna.

Celem uniknięcia jakichkolwiek konfliktów odnośnie czasu wykonania tych prac, Sąd zakreślił właścicielom nieruchomości obciążonej termin 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia kończącego postępowanie w sprawie do ich przeprowadzenia, co zdaniem Sądu przyczyni się do niepogłębiania i tak już trudnych stosunków sąsiedzkich. Pozostawienie tej kwestii wspólnemu uzgodnieniu mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której orzeczenie Sądu nie byłoby po prostu wykonywane.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 145 § 2 k.c. Sąd orzekł jak w punkcie 3 postanowienia.

Postanowienie powyższe zaskarżyli apelacją uczestnicy postępowania wnosząc o jego zmianę i ustanowienie przebiegu drogi koniecznej przez nieruchomości H. D. (1) , H. D. (2) , M. K. , J. S. (3) , I. C. , J. K. i H. K. ,natomiast w przypadku pozostawienia przebiegu szklaku drogi koniecznej w sposób ustalony w zaskarżonym postanowieniu ,wnieśli o zwiększenie kwoty wynagrodzenia i przyznania jej na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości oznaczonej nr 149/2 . Wnieśli również o zapłatę za zlikwidowanie orzecha , kojca oraz za przestawienie betonowego płotu dzielącego obie działki .

Wnioskodawcy wnieśli o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na rzecz adwokata z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zaważył , co następuje :

Apelacje uczestników okazały się nieuzasadnione.

Sąd Okręgowy podziela bowiem w całości ustalenia faktyczne i wywody prawne Sądu Rejonowego i uznaje je w tym zakresie za własne.

W ocenie Sądu Okręgowego ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, nie budzą żadnych zastrzeżeń i zostały wyprowadzone z prawidłowej, odpowiadającej wymogom z art. 233 § 1 k.p.c. oceny materiału dowodowego. Sąd bowiem w sposób wszechstronny i wyczerpujący wskazał, jakie fakty uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach, nie dopuścił się więc tzw. błędu dowolności. Sąd odwoławczy w pełni tę ocenę podziela, by jej tu ponownie nie przytaczać, powołuje się na nią, czyniąc z niej integralną część niniejszego uzasadnienia.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji ustanawiając służebność drogi koniecznej ,w sposób wszechstronny odniósł się nie tylko do przesłanek określonych w § 1 art. 145 k.c., ale nadto wynikających w § 2 i § 3 tego przepisu a więc do pojęć „odpowiedniego dostępu do drogi publicznej” i „najmniejszego obciążenia nieruchomości, przez którą ma prowadzić służebność”, jak i do kwestii potrzeb nieruchomości władnących, a nadto interesu społeczno-gospodarczego.

W pierwszej kolejności odniósł się do przesłanki braku odpowiedniego dostępu do drogi publicznej działki wnioskodawców zaznaczając, że ta okoliczność wynikała z niedochowania wymogów prawa przy zawarciu umowy darowizny z dnia 14 października 1987r. , na mocy której H. i B. M. (1) darowali M. i S. W. własność działki oznaczonej nr (...) , nie ustanawiając zarazem służebności drogi koniecznej biegnącej przez działkę nr (...), mimo że już w dacie darowizny działka nr (...) nie posiadała dostępu do drogi publicznej , gdyż z każdej strony otoczona była posesjami innych osób. Mimo braku formalnego ustanowienia służebności drogi koniecznej właściciele działki nr (...) w sposób niezakłócony korzystali zarówno z przechodu jak i z przejazdu przez działkę (...) za zgodą darczyńców a następnie ich następców prawnych. Stan taki Sąd Rejonowy ocenił jako swoiste uzupełnienie umowy darowizny w zakresie nieuregulowanym co do przebiegu drogi. Nawet już w okresie pojawienia się sytuacji konfliktowych co do korzystania z drogi , uczestnicy niejako rozumiejąc potrzebę formalnego zakończenia sporu , zawarli w dniu 11 lutego 2010r. z wnioskodawcami pozasądową ugodę , która w przyszłości miała zostać potwierdzona umowa notarialną . W ugodzie tej przewidziano sposób wykonywania przechodu i przejazdu przez działkę nr (...) .

Przepis §2 art. 145 k.c. przewiduje ,że przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

Wprawdzie postulat ustanowienia drogi koniecznej po gruntach , które były przedmiotem czynności prawnej , nie ma charakteru bezwzględnego i w każdym wypadku ustanowienia drogi koniecznej istnieje potrzeba rozważenia wszelkich okoliczności zarówno faktycznych jak i prawnych mających wpływ na dobór wariantu przebiegu drogi koniecznej. Ponadto w każdym wypadku, a więc i w wypadku o jakim stanowi art. 145 § 2 zd. 2 k.c., rozważanie wariantu drogi wymaga oceny jego przebiegu w płaszczyźnie interesu społeczno - gospodarczego (por. postanowienie SN z dnia 11 marca 1970 r. III CRN 36/70 (OSNC z 1970 r. Nr 11, poz. 207).

Jeżeli by zatem przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, powodowało dla tego gruntu znacznie większy uszczerbek niż dla innego gruntu, to z punktu widzenia interesu społeczno-gospodarczego nie byłoby dopuszczalne przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, i droga musiałaby być przeprowadzona przez inny grunt (por. też postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1998 r., II CKN 649/97 i z dnia 26 października 2000 r., IV CKN 1197/00, niepubl.).

Ponieważ w postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej Sąd nie jest związany treścią wniosku , oznacza to że do sądu należy wybór optymalnego wariantu przebiegu drogi, z uwzględnieniem kryteriów ustawowych, przy odniesieniu ich do okoliczności faktycznych.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy temu zadaniu sprostał. W obszernym uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I instancji rozważył możliwość przebiegu drogi koniecznej według innego wariantu tj . przebiegu drogi przez działki nr (...) i doszedł do wniosku , który Sąd Okręgowy w pełni podziela , że droga konieczna powinna zostać wytyczona przez nieruchomość stanowiącą własność uczestników M. i J. M. (1). Sąd Rejonowy zasadnie podkreślił , iż sam fakt ,że przebieg drogi według wariantu ustalającego przebieg drogi przez działki nr (...) , zajmowałby mniejszą powierzchnię , niż przez działkę (...) nie może mieć zasadniczego wpływu na ustanowienie służebności drogi koniecznej . Sąd Rejonowy wskazał na niedogodności wynikające z takiego usytuowania drogi. Z przejazdu przez działkę nr (...) wnioskodawcy nie korzystali , działka ta ma zaledwie 2,96 m szerokości , więc dla prawidłowego przejazdu konieczne stałoby się przesunięcie płotu . Wskutek ustanowienia służebności działka nr (...) obciążona zostałaby w 40 % przebiegiem drogi. Poza tym działka ta jest okresowo zalewana przez rzekę W. i w tym okresie wnioskodawcy nie mogliby korzystać z ustanowionej dla nich drogi.

Uczestnicy natomiast nie wykazali by ustalony przebieg drogi koniecznej przez ich nieruchomość powodowałby znaczne obciążenia czy utrudnienia w korzystaniu z nieruchomości .

Dlatego tez konkluzja do jakiej doszedł Sąd Rejonowy , iż droga konieczna powinna zostać wytyczona przez działkę nr (...) , jest jak najbardziej trafna , gdyż uwzględnia wszystkie okoliczności sprawy na tle prawidłowego zastosowania w sprawie przepisu art. 145 k.c.

Nie może odnieść zamierzonego skutku powoływanie się przez uczestników w apelacji na uciążliwość wynikającą dla nich z zaskarżonego orzeczenia a polegającą na konieczności podjęcia działań przystosowujących ustalony szlak drogowy do wykonywania służebności przez wnioskodawców.

Wprawdzie Sąd Najwyższy wskazywał już w swoich orzeczeniach, że szczególnie wysokie koszty przystosowania wyznaczonego szlaku do przejazdu mogą być traktowane, jako okoliczność przemawiająca za wyborem innego wariantu drogi (por. postanowienie z dnia 6 kwietnia 2004 r. I CK 552/03, OSNC z 2005 r. Nr 4, poz. 70 i z dnia 24 czerwca 1997 r. II CKN 244/97, niepubl.). W przedmiotowej sprawie nie można jednak uznać by usunięcie drzewa , przesunięcie kojca dla psa , generowało wysokie koszty i stanowiło argument przemawiający za usytuowaniem drogi w innym miejscu. Poza tym w toku postępowania przed Sądem I instancji uczestnicy nie zgłaszali roszczeń w tym zakresie.

Brak jest również podstaw by wynagrodzenie za ustanowienie służebności miałoby zostać zwiększone bądź tez obciążało każdoczesnego właściciela działki władnącej.

Ustalając wysokość wynagrodzenia dla właścicieli nieruchomości obciążonej służebnością Sąd Rejonowy skorzystał z wiadomości specjalnych biegłego rzeczoznawcy majątkowego D. S. , który wyliczył wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności a opinia biegłego nie była przez uczestników kwestionowana . Nie ulega wątpliwości ,że wynagrodzenie za ustanowienie służebności może być świadczeniem jednorazowym.

Wobec powyższego trzeba uznać ,ze w niniejszej sprawie Sąd I instancji ustanawiając służebność trafnie wskazał, że w ustalonym wariancie spełni ona swoje podstawowe zadanie, a więc korzystanie z nieruchomości władnącej w uzasadniony gospodarczo sposób . Nie można więc uznać za uzasadniony w realiach sprawy pogląd apelujących , że ustanowienie służebności zaskarżonym orzeczeniem nadmiernie obciąża nieruchomość stanowiącą ich własność , co ich zdaniem narusza art. 145 § 3 k.c.

Z tych względów i z mocy art. 385 k.p.c. w związku z art. 13§2 k.p.c. apelację za nieuzasadnioną należało oddalić.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 29 ust. 1 Prawa o adwokaturze oraz § 8 pkt 3 i § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461).

Jolanta Tembłowska Iwona Przyłębska-Grzybowska Iwona Złoty