Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Konin, dnia 11-05-2017 r.

Sąd Okręgowy w Koninie Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Krzyżak     

Protokolant: st.sekr.sąd. Dorota Wróbel

po rozpoznaniu w dniu 27-04-2017 r. w Koninie

sprawy z powództwa E. S.

przeciwko D. M. (1), G. S. (1), E. K., M. T.

o ustalenie nieważności umowy

1.  Oddala powództwo.

2.  Zasądza od powódki E. S. na rzecz pozwanej G. S. (1) kwotę 4.672 zł (cztery tysiące sześćset siedemdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

3.  Zasądza ze Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Koninie) na rzecz adwokata M. S. Kancelaria Adwokacka w T. kwotę 4.561 zł (cztery tysiące pięćset sześćdziesiąt jeden złotych) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

SSO Małgorzata Krzyżak

Sygnatura akt I C 711/15

UZASADNIENIE

E. S. wystąpiła przeciwko D. M. (1), G. S. (1), E. K. oraz M. T. z pozwem
o ustalenie nieważności zawartej dnia 28 kwietnia 1986 roku w (...) w T. przed notariuszem W. S., repertorium A numer (...) pomiędzy C. T. (1) a D. M. (1) i J. M. umowy sprzedaży nieruchomości położonej w T., oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o pow. 0,0755 ha, zabudowanej połową domu mieszkalnego, oficyną i dwoma drwalnikami.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że jest następcą prawnym po J. Ł. i stroną postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym toczącego się przed Sądem Rejonowym w T., sygn. akt I C (...), zakończonego wyrokiem S. N.z dnia 19 listopada 2014 roku, sygn. akt II CSK(...). Pozwana G. S. (1) jest następcą prawnym J. M.. Pozwani E. K. i M. T. są następcami prawnymi C. T. (1).

W dalszej części powódka podkreśliła, że umową zawartą dnia 28 kwietnia 1986 roku w (...) przed notariuszem W. S., rep. A numer (...), w wykonaniu umowy przyrzeczenia sprzedaży nieruchomości położonej w T., oznaczonej numerem geod. (...) o pow. (...) ha zawartej dnia 22 stycznia 1986 roku C. T. (1) sprzedała D. i J. małżonkom M. nieruchomość położoną w T., oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o pow. (...) ha zabudowaną połową domu mieszkalnego, oficyną i dwoma drwalnikami.

C. T. (1) na podstawie Aktu własności ziemi z dnia 23 sierpnia 1974 roku, nr (...) stała się z mocy prawa współwłaścicielką nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów m. T. nr (...), o pow. (...) ha. Do aktu własności ziemi został sporządzony dnia 10 sierpnia 1976 roku opis i mapa dotycząca nieruchomości położonej w T., nr działki (...), o pow. (...) ha, w którym wskazano J. Ł. i C. T. (1) jako współwłaścicieli rzeczonej nieruchomości po ½ części.

Mając na uwadze treść wskazanych dokumentów powódka wskazała, że umowa zawarta dnia 28 kwietnia 1986 roku w (...) w T. przed notariuszem W. S., rep. A (...) jest sprzeczna z prawem, albowiem sprzedająca C. T. (1) nie dysponowała prawem własności tej nieruchomości, skoro na podstawie aktu własności ziemi z dnia 23 sierpnia 1974 roku stała się ona z mocy prawa współwłaścicielem nieruchomości, nie zaś jedynym jej właścicielem. Współwłaścicielem był J. Ł., a zatem C. T. (1) nie mogła skutecznie dokonać czynności prawnej – sprzedaży nieruchomości ponad swój udział.

Pozwana G. S. (1) w odpowiedzi na pozew (k. 83-90) wniosła o odrzucenie powództwa podnosząc: zarzut powagi rzeczy osądzonej wywodzony z treści art. 365 § 1 k.p.c. (pozytywny materialny skutek rzeczy osądzonej), zarzut braku interesu prawnego powódki, o którym mowa w art. 189 k.p.c., w żądaniu ustalenia nieważności umowy sprzedaży nieruchomości zważywszy na treść prawomocnego wyroku S. N.z dnia 19 listopada 2014 roku, sygn. akt II CSK (...), zarzut braku legitymacji procesowej czynnej powódki do inicjowania postępowania o unieważnienie umowy sprzedaży nieruchomości położonej w T. oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o pow. (...)ha objętej aktem notarialnym rep. A nr (...) z dnia 28 kwietnia 1986 roku sporządzonym przed notariuszem W. S. w T. zważywszy, że powódka nie jest następcą prawnym po zmarłym J. Ł. oraz że ani powódka, ani żaden z jej poprzedników prawnych nie posiadał prawa własności do spornej nieruchomości, ewentualnie wniosła o: oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej G. S. (1) kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwana wniosła jednocześnie o przeprowadzenie dowodów szczegółowo wymienionych w odpowiedzi na pozew.

W uzasadnieniu podniosła, że przedmiotowe roszczenie skonsumowane zostało w całości w toku postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym dla spornej nieruchomości, zakończonym prawomocnym wyrokiem S. N. z dnia 19 listopada 2014 roku, sygn. akt II CSK (...). Odnosząc się do kwestii interesu prawnego pozwana wskazała, że powódka mogła i wytoczyła dalej idące powództwo w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przed Sądem Rejonowym w T., sygn. akt I C (...) zakończonej prawomocnym wyrokiem S. N., a zatem nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa w oparciu o przepis art. 189 k.p.c. Podkreśliła, że powódka nie jest następcą prawnym po zmarłym J. Ł., co wyłącza jej legitymację czynną akcentując przy tym niewzruszalność i niepodważalność ostatecznej decyzji administracyjnej
w postaci Aktu własności ziemi z dnia 23 sierpnia 1974 roku, który statuował wyłączne prawo C. T. (1) do przedmiotowej nieruchomości. Pozwana zakwestionowała także swoją legitymację bierną powołując się na fakt utraty statusu właściciela od dnia 1 sierpnia 2014 roku.

Odnosząc się do zarzutów pozwanej G. S. (1) powódka zanegowała zarzut powagi rzeczy osądzonej podnosząc, że powództwo nie jest oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. W kwestii interesu prawnego powódka podniosła, że polega ona na tym, że posiadała ona prawo własności do spornej nieruchomości do czasu, kiedy nie wprowadził się tam A. Ś., a następnie jej córka E. M. (1). Z tego też wynika jej legitymacja czynna. Jednocześnie legitymacja ta wynika z faktu dziedziczenia po H. Ł., której następcą prawnym była także M. Ś. (1), tj. matka powódki. Powódka wskazała, że ma interes prawny w unieważnieniu przedmiotowej umowy, bowiem w przypadku jej unieważnienia jest także spadkobierczynią dalszej ciotki L. P. (1), która z pozostałymi osobami zawierała akt notarialny sprzedaży w mieście C. w USA na rzecz małżonków Ł., nabyła więc udział we współwłasności nieruchomości objętej wskazaną księgą wieczystą.

W piśmie procesowym z dnia 20 lutego 2017 roku pozwana G. S. (1) wskazała między innymi, że notariusz w rażący sposób naruszył obowiązujące prawo w dziedzinie spadków poświadczając prawo dziedziczenia osobom z pominięciem podstawowych zasad. Powódka wskazała, że warunkiem sporządzenia przez notariusza protokołu dziedziczenia, a następnie aktu poświadczenia dziedziczenia jest zgodny wniosek wszystkich uczestników postępowania oraz obecność osobista – nikt nie może być zastępowany przez pełnomocnika. Pozwana podkreśliła, kwestionując jednocześnie, że nie można
w poczet spadkobierców wpisywać osoby nieżyjące, tj. M. Ś. (2) (k. 228-259).

Postanowieniem z dnia 3 grudnia 2015 roku Sąd umorzył postępowanie wobec pozwanych E. K. i M. T., a następnie postanowieniem z dnia 2 marca 2017 roku, Sąd wezwał do udziału w sprawie, w charakterze pozwanych E. K. i M. T..

Pozwani E. K. oraz M. T. pozostawili decyzję do uznania Sądu podnosząc, że ich babcia C. T. (1) była właścicielką ½ nieruchomości.

Pozwana G. S. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko, ponadto wniosła o zwrot kosztów dojazdu samochodem marki C. (...), pojemność silnika 2.200, spalanie 8l oleju napędowego na 100 km, odległość około 1.000 km w jedną stronę i zwrot poniesionych kosztów adwokackich w kwocie 2.700 złotych.

Pełnomocnik powódki podniósł, że umowa jest nieważna, ponieważ stroną umowy była C. T., a powinien być również jej mąż, a interes prawny powódki, jako współwłaściciela wynika z zasiedzenia nieruchomości i ze spadkobrania powódki oraz o nieobciążanie powódki kosztami procesu powołując się na trudną sytuację materialną oraz charakter sprawy wnosząc jednocześnie o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu oświadczając, że koszty te nie zostały pokryte w żadnej części. Ponadto pełnomocnik powódki wniósł o zwrot kosztów dojazdu na rozprawę samochodem marki V., spalanie 10 litrów oleju napędowego na 100 km, odległość 40 km w jedną stronę – za 5 rozpraw, za rozprawę odbytą w dniu 27 kwietnia 2017 roku wniosła o zwrot kosztów dojazdu samochodem osobowym marki A. R., pojemość 1,4, spalanie 8 litrów benzyny na 100 km (k. 331-322).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 6 września 1968 roku (...) przed Notariuszem Publicznym w mieście C. H. M., potwierdzonym przez Konsula Generalnego Polski w C., doszło do zawarcia umowy sprzedaży pomiędzy L. P. (1) z P. i następcami prawnymi M. P., tj. R. P., B. O. z P., K. P. oraz J. i H. małżonkami Ł..

Na mocy tego aktu L. P. (1), R. P., B. O. i K. P. sprzedali małżonkom Ł. opisane w paragrafie 1 nieruchomości położone w T., stanowiące gospodarstwo rolne i place budowlane wraz z wszelkimi częściami składowymi, służebnościami i przynależnościami w takim stanie, w jakim te się znajdują. Jak wynika z zapisu § 1 L. P. (1) i M. P. są właścicielami dwóch parcel wraz z budynkami mieszkalnymi pnr. Plac (...) w T., powiat T.. Plac (...), powiat T., składające się z dwóch parceli wraz z budynkiem mieszkalnym (k. 124 akt I C (...) Sądu Rejonowego wT.).

Od tej chwili połowa nieruchomości znalazła się w posiadaniu rodziny J. Ł.. Do 1970 roku zstępni J. Ł. wynajmowali tę część nieruchomości lokatorom, a od 1970 roku do listopada 2010 roku zamieszkała tam matka powódki E. S. wraz z powódką (w latach 1970 – 1980), następnie brat powódki (do 1993 roku), a od 1995 roku jej córka E. M. (2). Zstępni J. Ł. płacili także należności publicznoprawne za część zajmowanej nieruchomości. Podwórko było umownie przedzielone.

Na mocy Aktu Własności Ziemi z dnia 23 sierpnia 1974 roku, nr (...) wydanego na podstawie art. 1, 5 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) Wydział (...), (...) UP w T. stwierdził, że C. T. (1) urodzona w dnia (...) stała się z mocy prawa współwłaścicielką nieruchomości – działki oznaczonej w ewidencji gruntów miasta T. numerem (...), o powierzchni (...)ha, położonej w T., powiat T. wraz z zabudowaniami. Nabycie własności nieruchomości nastąpiło nieodpłatnie (k. 105).

Aktem notarialnym – umową sprzedaży z dnia 28 kwietnia 1986 roku, repertorium A nr (...) C. T. (1), w wykonaniu zawartej w dniu 22 stycznia 1986 roku umowy przyrzeczenia sprzedaży nieruchomości położonej
w T., oznaczonej numerem geodezyjnym (...) ha, zabudowanej połową domu mieszkalnego, oficyną i dwoma drwalnikami, sprzedała D. i J. małżonkom M. tę nieruchomość (§ 1 umowy sprzedaży). W § 4 umowy sprzedaży sprzedająca C. T. (1) oświadczyła, że połowę przedmiotowej działki gruntu wraz z połową zabudowań użytkuje i zamieszkuje J. Ł. (k. 154-155).

Postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1986 roku wydanym przez (...) w T. w osobie notariusza W. S. została założona księga wieczysta nr Kw (...) dla nieruchomości położonej w T. i dokonano następujących wpisów: w dziale I oznaczono miejsce położenia nieruchomości, jako T., działka nr (...), obszar (...). W dziale II wpisano dane właścicieli: J. M., syn F. i S. oraz D. M. (1), córka H. i F. zaznaczając, że wpis ten dokonany został na podstawie aktu notarialnego, repertorium (...) z dnia 28 kwietnia 1986 roku.

Na mocy aktu notarialnego z dnia 28 września 2010 roku – umowy darowizny (repertorium A numer (...)) J. i D. małżonkowie M. darowali swojej córce G. S. (1) do majątku osobistego własność zabudowanej nieruchomości położonej w obrębie T., gmina T., oznaczonej numerem geodezyjnym (...), o powierzchni 0, (...).

Wobec powyższego w dziale II księgi wieczystej ( (...)) wpisano w miejsce D. i J. małżonków M., G. S. (1).

Pozwana G. S. (1) aktem notarialnym zawarła umowy dożywocia
w dniu 1 sierpnia 2014 roku i przeniosła własność powyższej nieruchomości na rzecz H. F., w zamian za dożywotnie utrzymanie polegające na: przyjęciu jej jako domownika, dostarczeniu wyżywienia, ubrania, mieszkania, zapewniania jej odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawieniu jej własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom.

Obecnie w dziale II księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości (KW nr (...)) wpisana jest H. F..

Postanowieniem z dnia 5 kwietnia 1992 roku wydanym w sprawie o sygn. akt Ns (...) Sąd Rejonowy w T. stwierdził, że spadek po J. Ł. zmarłym dnia 7 września 1990 roku w T., ostatnio stale tam zamieszkałym, na podstawie testamentu z dnia 27 sierpnia 1979 roku nabyła Z. Ż. – córka spadkodawcy w całości wraz z wchodzącym w skład spadku gospodarstwem rolnym położonym w T. i K. (k. 104).

Na mocy aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego dnia 4 stycznia 2011 roku przed Notariuszem M. C., rep. A nr (...) poświadczone zostało, że spadek po H. Ł. zmarłej dnia 17 listopada 2000 roku w miejscowości T. dziedziczą na podstawie ustawy: M. Ś. (2), córka J. i H.; J. W., córka J. i H.; Z. Ż., córka J. i H. oraz K. C., córka J. i H. – po ¼ części (k. 286-294).

Na mocy aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego dnia 4 stycznia 2011 roku przed Notariuszem M. C., rep. A nr (...)poświadczono, że spadek po M. Ś. (2), córce J. i H. dziedziczą na podstawie ustawy: córka spadkodawcy E. S., synowie spadkodawcy A. Ś. i M. Ś. (3) – po 1/3 części. (k. 295-302).

Powyższe stało się podstawą do wystąpienia przez powódkę E. S., a także J. W., Z. Ż., K. C., A. Ś. oraz M. Ś. (3) z pozwem przeciwko pozwanej G. S. (1) o uzgodnienie treści księgi wieczystej o numerze KW (...)
z rzeczywistym stanem prawnym sygn. akt I C (...).

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2012 roku Sąd Rejonowy w T. uwzględnił powództwo dokonując uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że w miejsce wpisu w dziale II wskazanej księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości o pow. (...) ha, położonej w T., oznaczonej numerem działki (...) jako właściciela G. S. (1), córki J. i D. wpisał jako współwłaścicieli następujące osoby: G. S. (1), córkę J. i D. w 24/48 częściach; Z. Ż., córkę J. i H. w 15/48 częściach; J. W., córkę J. i H. w 3/48 częściach; K. C., córkę J. i H. w 3/48 częściach; E. S., córkę W. i M. w 1/48 części; A. Ś., syna W. i M. w 1/48 części oraz M. Ś. (3), syna W. i M. w 1/48 części.

Na skutek apelacji pozwanej G. S. (1) Sąd Okręgowy w Koninie
wyrokiem z dnia 1 czerwca 2012 roku zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w Koninie stanowiło między innymi ustalenie, że zarówno L. P. (2) z domu P. oraz M. P., jaki i J. oraz H. małżonkowie Ł. nie byli współwłaścicielami spornej nieruchomości położonej w T.. Sąd ten podkreślił, że zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym przede wszystkim akt notarialny z dnia 19 listopada 1924 roku, rep. A nr (...)ukazuje, że S. i W. P. sprzedali swej córce oraz przyszłemu zięciowi (L. P. (2) i M. P.) grunty rolne (łąkę i grunty orne) położone w miejscowości (...). Umowa pomiędzy nimi nie obejmowała jednak nieruchomości położonej w T. przy (...), gdyż w akcie notarialnym nie ma wzmianki o domu mieszkalnym położonym w T.. Sąd ten podkreślił jednocześnie, że nie został przedłożony żaden dokument, który potwierdzałby prawa spadkowe osób przystępujących do umowy zawartej w C. w dniu 6 września 1968 roku w miejsce M. P..

Odnosząc się do mocy prawnej aktu notarialnego z dnia 6 września 1968 roku zawartego w C. przez notary public H. M. Sąd Okręgowy uznał, że umowa ta nie jest zgodna z wymogami prawa polskiego dotyczącymi umów przenoszących własność nieruchomości. Istotnym uchybieniem jest brak udokumentowania przez L. i M. P. tytułu własności do przenoszonej nieruchomości położonej w T., niewskazanie na jakiej podstawie sprzedający nieruchomość są spadkobiercami zmarłego M. P.. W konsekwencji Sąd ten uznał za bezskuteczną umowę z dnia 6 września 1968 roku przenoszącą własność nieruchomości na poprzedników prawnych powodów w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Skoro poprzedników prawnych powodów nie można uznać za właścicieli spornej nieruchomości, to powodom również nie przysługuje prawo własności (współwłasności) nieruchomości, a więc nie mogą być uznani za legitymowanych czynnie do wystąpienia z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z aktualnym stanem prawnym.

Skargę kasacyjną wywiedzioną przez powodów S. N. wyrokiem z dnia 19 listopada 2014 roku oddalił. S. N. podzielił stanowisko Sądu Okręgowego w Koninie o braku czynnej legitymacji powodów wskazując jednocześnie, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy ujawnia, co najwyżej istnienie po stronie powodów posiadania spornej nieruchomości.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie:

zeznań świadka E. M. (2) (k. 265 – 265v akt)

zeznań powódki E. S. (k. 320v - 321 akt) , zeznań pozwanych: G. S. (1) (k. 321 – 321v akt), M. T. (k. 321 akt) E. K. (k. 321 akt) , akt sprawy I C (...) Sądu Rejonowego w T. w tym dokumentów: opis i mapa k.12, postanowienia z dnia 6.04.1992 r. k.13, akt poświadczenia dziedziczenia, protokołu dziedziczenia k. 34-42, Aktu własności ziemi k. 43, umowy sprzedaży 28.04.1986 k.44-45, 203-205, aktu notarialnego spisanego w S. Z. z dnia 6.09.1968 r. k.46-48 i 123, aktu notarialnego z dnia z dnia 19.11.1924 r. k. 129-131, 184-186, postanowienia z dnia 28.04.1986 r. k. 214-215, wyroku z dnia 31.01.2012 r. i uzasadnienia k.265, 275-286, wyroku SO z dnia 1.06.2012 r. i uzasadnienia k.345, 351-372, wyroku SN z dnia 19.11.2014 r. i uzasadnienia k. 531-534, akt Ns (...) Sądu Rejonowego w T., dokumentów akt księgi wieczystej KW nr (...).

Zarówno zeznania powódki E. S., jak i pozwanej G. S. (1) Sąd uznał za wiarygodne w częściach, w której potwierdzają one fakt posiadania części przedmiotowej nieruchomości przez zstępnych J. i H. Ł., a także w częściach opisujących kwestie związane z zawieraniem poszczególnych umów sprzedaży, czy też darowizny przedmiotowych nieruchomości. Okoliczności te znajdują potwierdzenie w rzeczowym materiale dowodowym. Zeznania pozwanych: E. K. oraz M. T. Sąd uznał za wiarygodne, albowiem są one jasne, spójne, logiczne, korespondują ze sobą, ponadto znajdują potwierdzenie w materiale dowodowym zgromadzonym
w sprawie, w tym w zeznaniach świadka E. M. (2), w zeznaniach powódki E. S., a także częściowo w zeznaniach pozwanej G. S. (1).

Podobnie należy oceniać zeznania świadka E. M. (2). Zeznania te są, w przekonaniu Sądu, obiektywne, ograniczają się wyłącznie do okoliczności, które świadek miała możliwość samodzielnie obserwować, a jeżeli zna je z relacji osób trzecich, wyraźnie w swoich zeznaniach to podkreśla. Zeznania te należy uznać za rzeczowe, wyważone, niemniej okazały się one ostatecznie nieprzydatne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

Wartość dowodowa dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy nie budziła wątpliwości Sądu, co do ich autentyczności. Pozwana G. S. (1) zakwestionowała akty poświadczenia dziedziczenia, rep. A nr (...)
i rep. A nr (...), zarzuciła sfałszowanie aktu poświadczenia dziedziczenia z uwagi na fakt, że do aktu stanęła E. G., która nie miała pełnomocnictwa od K. C., podpis K. C. został sfałszowany i do aktu przystąpiła M. Ś., która nie żyła od 10 miesięcy (k. 202v).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo wywiedzione przez E. S. okazało się nieuzasadnione.

Na wstępie podkreślić należy – odnosząc się do podniesionego przez pozwaną G. S. (1) zarzutu powagi rzeczy osądzonej, że zarzut ten nie mógł okazać się skuteczny. Według stanowiska judykatury powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) zachodzi, jeśli w sprawie uprzednio już osądzonej prawomocnym orzeczeniem oraz w sprawie później wniesionej występuje tożsamość stron oraz identyczność przedmiotów rozstrzygnięcia w związku z podstawami obu powództw (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1999 roku, III CKN 954/99, publ. LEX nr 529730).

Przedmiotowa tożsamość roszczeń w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy między tymi samymi stronami, przed dwoma polskimi sądami toczyły się dwa odrębne postępowania, w których powód występował przeciw pozwanemu z identycznymi roszczeniami (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2007 r. V CSK 388/06, publ. LEX nr 273607).

Lektura treści pozwu i jego uzasadnienia złożonego w przedmiotowej sprawie, a także pozwu i dokumentów oraz zapadłego wyroku w sprawie sygn. I C (...) Sądu Rejonowego w T., pozwala na stwierdzenie, że żądania te nie są tożsame, skoro przedmiotowa sprawa dotyczy ustalenia nieważności umowy, natomiast przedmiotem poprzedniej sprawy było uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jednocześnie w sprawach tych zachodzi rozbieżność pomiędzy stronami postępowania, co - jak już zaakcentowano – wyłącza możliwość odrzucenia pozwu. W sprawie sygn. akt IC (...) Sądu Rejonowego w T. stronami nie byli E. i M. T. ani D. M. (1).
Wobec czego postanowieniem z dnia 27.04.2017 r. Sąd odmówił odrzucenia pozwu (k.319 akt).

Należy podkreślić, że powódka żądając ustalenia nieważności umowy – art. 58 § 1 k.c. podniosła, że C. T. stała się z mocy prawa współwłaścicielem nieruchomości i skoro sprzedała nieruchomość ponad swój udział, rzeczona umowa jest nieważna z mocy prawa. Dla skutecznego przeniesienia prawa własności na nabywcę zbywca musi legitymować się tytułem własności, zgodnie z zasadą nemo plus iuris in alium transferre potest quam habet (nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam ma). Nie mogła więc C. T. skutecznie przenieść własności nieruchomości na małżonków M., gdyż dysponowała prawem własności w ½ części.

Zdaniem Sądu należy stwierdzić, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym obowiązywanie zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam habet nie uzasadnia uznania za sprzeczną z ustawą i nieważną umowy sprzedaży dokonanej przez osobę niebędącą właścicielem rzeczy. Umowa dotycząca zbycia rzeczy, przedwstępna, zobowiązująca, czy ze skutkiem rzeczowym, dokonana przez osobę nie będącą właścicielem tej rzeczy, nie jest bezwzględnie nieważna. Nigdzie tez nie została skodyfikowana zasada nemo plus żiuris in alium transferre potest quam habet, która funkcjonuje jedynie jako norma niepisana, która rzutuje na skutki umowy, nie zaś na jej ważność (vide wyrok Sądu Najwyższego z 11.12.1998 r., sygn. akt II CKN 96/98, OSNC 1999, numer 5, poz.98, wyrok Sądu Najwyższego z 22.05.2002 r., sygn. akt I CKN 237/00, Lex 55084).

Wobec powyższego nie można przyjąć, że kwestionowana przez powódkę umowa sprzedaży jest nieważna z mocy prawa ( art. 58§ 1 k.c.).

Niezależnie od powyższego, mając na uwadze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w tym stanowisko Sądu Okręgowego w K. wyrażone w sprawie prowadzonej pod sygn. akt I1 Ca (...), należy stwierdzić, że powódka E. S. nie posiada czynnej legitymacji procesowej do inicjowania przedmiotowego postępowania. Zarówno w toku postępowania w sprawie sygn. akt I C (...) Sądu Rejonowego w T. jak i w toku niniejszego postępowania powódka – pomimo kontradyktoryjnego modelu postępowania cywilnego i wynikającego z niego obowiązku dowodzenia (art. 6 k.c.) nie wykazała, aby L. i M. P. przysługiwało prawo własności do przedmiotowej nieruchomości, co w konsekwencji czyniło nieskuteczną umowę przeniesienia własności z dnia 6 września 1968 roku zawartą w (...). Pomijając nawet fakt, że umowa ta nie jest zgodna z wymogami prawa polskiego, dotyczącymi umów przenoszących własność nieruchomości stwierdzić trzeba, że znamiennym dla usankcjonowania czynnej legitymacji procesowej E. S. – spadkobierczyni H. Ł. (strony umowy z dnia 6 września 1968 roku) jest wykazanie, że posiadała ona tytuł prawny do części przedmiotowej nieruchomości co, jak już zaakcentowano, nie nastąpiło. Z całokształtu rzeczowego oraz osobowego materiału dowodowego, w tym zeznań świadka E. M. (2) jawi się jedynie fakt posiadania tej nieruchomości przez następców prawnych H. Ł., a także J. Ł.. Żaden jednak z zaoferowanych dowodów nie potwierdza ich właścicielskiego statusu. Kwestię tę rozpatrywał także Sąd Okręgowy w K. procedujący w sprawie o sygn. akt I1 Ca (...), na skutek apelacji pozwanej G. S. (1). Zgromadzone w aktach sprawy Sądu Rejonowego w T. prowadzonych pod sygnaturą akt IC (...) – stanowiącego przedmiot dowodu w niniejszej sprawie – dokumenty, w tym przede wszystkim treść aktu notarialnego z dnia 19 listopada 1924 roku (rep. A nr (...)) ukazują jedynie, że S. i W. małżonkowie P. sprzedali swej córce oraz przyszłemu zięciowi, tj. L. P. (2) i M. P. grunty rolne (łąkę i grunty orne) położone w miejscowości P.. Umowa ta nie obejmowała jednak nieruchomości położonej w T. przy P. W., gdyż w akcie notarialnym nie ma wzmianki o domu mieszkalnym położonym w T.. Ponadto z odpisu aktu notarialnego z dnia 13 lutego 1922 roku wynika, że S. P. zajmował połowę domu położonego w T., niemniej w aktach sprawy brak jest dowodu (dokumentu), który potwierdzałby prawo własności wskazanych osób do przedmiotowej nieruchomości.

Zaprezentowane rozważania determinują zatem stwierdzenie, że małżonkowie L. i M. P. nie mogli skutecznie przenieść na rzecz H.
i J. małżonków Ł. prawa własności nieruchomości położonych
w T. przy P. W.. Dodatkowo skuteczność tę niweczy, wspomniany już fakt, niezgodności umowy przeniesienia własności z dnia 6 września 1968 roku z wymogami prawa polskiego dotyczącymi umów przenoszących własność nieruchomości, a także braki w zakresie niewskazania na jakiej podstawie sprzedający tę nieruchomość małżonkom Ł. są spadkobiercami nieżyjącego w dacie zawierania umowy M. P.. Z dokumentów zgromadzonych w aktach spraw Sądu Rejonowego w T. o sygnaturze I C (...) jawi się jedynie okoliczność, iż są oni członkami najbliższej rodziny, co w ocenie Sądu, jest niewystarczające.

Odnosząc się do zarzutu pozwanej, że w akcie poświadczenia dziedziczenia jest wymieniona osoba nieżyjąca, co stanowi przestępstwo należy stwierdzić, że jak wynika z uchwały S. N. z dnia 17 listopada 2009 roku wydanej w sprawie o sygn. akt III CZP (...)„notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia także wtedy, gdy jeden ze spadkobierców powołanych do dziedziczenia nie żyje”. Potwierdzenie dziedziczenia powódki po swojej matce M. Ś. (2) (córce H. Ł.), w niniejszej sprawie okoliczność ta pozostaje bez wpływu na ocenę braku czynnej legitymacji powódki i legitymacji tej w żadnym razie nie kreuje, w świetle niewykazania statusu właścicielskiego małżonków Ł. oraz małżonków P., którzy nieruchomość tę zbyli na rzecz J. i H. Ł..

Zaprezentowane rozważania niweczą drugą (ewentualną, bo wynikającą
z treści uzasadnienia pozwu) materialnoprawną podstawę wywiedzionego przez E. S. powództwa opartą na normie art. 189 k.p.c. Uznać bowiem trzeba, w świetle owych rozważań, że powódka nie ma interesu prawnego w jego wytoczeniu.

W tym miejscu podkreślić należy, że interes prawny rozumieć należy, jako obiektywnie występującą potrzebę ochrony sfery prawnej powoda, którego prawa zostały lub mogą zostać zagrożone, bądź też co do istnienia lub treści których występuje stan niepewności. Ocena interesu prawnego wymaga zindywidualizowanych, elastycznych kryteriów, uwzględniających celowościowe podstawy powództwa z art. 189 k.p.c. Jedną z przesłanek badanych przy rozważaniu celowości wykorzystania powództwa o ustalenie jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną powoda. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia na tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 roku, III CSK 254/12).

Podkreślić jednocześnie trzeba, że powództwo przewidziane w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece służy ochronie osoby nie wpisanej lub błędnie wpisanej do księgi wieczystej, a jego hipotezą objęte są wszystkie możliwe stany faktyczne, których stwierdzenie prowadzi do niezgodności treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym. Podstawą takiego powództwa może być zatem także twierdzenie, że umowa przenosząca własność i stanowiąca podstawę wpisu prawa własności do księgi wieczystej, była nieważna. Nieważność czynności prawnej może być bowiem podnoszone w każdej sprawie, w której ta okoliczność jest przesłanką zgłoszenia roszczenia i jako taka powinna być badana i oceniona przez sąd orzekający. W procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie mają zastosowania żadne ograniczenia dowodowe, a zatem powód może w każdy przewidziany w procedurze cywilnej sposób dowodzić, że przysługuje mu prawo własności nieruchomości, także wykazując, iż umowy przenoszące własność nieruchomości z niego na inną osobę i z tej osoby na pozwanego, były nieważne (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1999 roku, II CKN 408/98; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2000 roku, V CKN 93/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2002 roku, IV CKN 1425/00).

Z uwagi zatem na powyższe i fakt skorzystania przez powódkę E. S. z dalej idącego środka ochrony jej praw, jakim było powództwo
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z art. 10 powołanej ustawy, uznać trzeba – jak już wskazano – że nie ma ona także interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c.

Jednocześnie należy zauważyć, że podnoszony przez powódkę – dostrzeżony przez Sąd – fakt posiadania przedmiotowej nieruchomości przez powódkę i innych zstępnych małżonków Ł. skutkujący możliwością zasiedzenia tej nieruchomości nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, na ustalenie, że umowa sprzedaży jest nieważna.

Wobec powyższego Sąd mając na uwadze art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. oddalił powództwo.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z wynikiem procesu mając na uwadze art. 98 k.p.c. i 108 kp.c.

Koszty dojazdu pozwanej samochodem marki C. (...) na rozprawy wyliczono w oparciu o dane ze strony www. della.pl/ distance przyjmując, że odległość z miejsca zamieszkania pozwanej do Sądu w jedną stronę to 993 km, w dwie 1866 km. Cenę paliwa ustalono na podstawie www.autocentrum.pl/paliwa, przyjmując spalanie 8 l oleju napędowego na 100 km. Uwzględniono dojazdy na rozprawę w dn 3.12. 2015 r. w kwocie 642 zł (cena 1l paliwa 4,30) 10.01.2017 r. w kwocie 687 zł (cena 1l paliwa 4,60 zł), 27.04.2017r. w kwocie 643 zł (cena 1l paliwa 4,31 zł), łącznie 1.972 zł. Nie uwzględniono kosztów dojazdu na rozprawę w dniu 29.09.16r. (bowiem pozwana nie była zobowiązana do osobistego stawiennictwa). Zasadne było zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w żądanej kwocie 2.700 zł, skoro pozwana była reprezentowana przez pełnomocnika radcę prawnego K. M., która na rozprawie w dniu 2.03.2017 r., wypowiedziała pełnomocnictwo G. S. i D. M.. Wobec czego należne koszty pozwanej wynoszą 4.672 zł.

Pełnomocnik powódki wniósł o zwrot kosztów dojazdu na 5 rozpraw samochodem osobowym marki V., spalanie na 100 km - 10 l oleju napędowego, odległość w obie strony 80 km, a na rozprawę w dniu 27.04.2017 r. zwrot kosztów dojazdu samochodem A. R., spalanie 8 l benzyny na 100 km, koszt paliwa przyjęto na podstawie przedłożonych rachunków (k. 315-317). Sąd uznał, że uzasadniony jest zwrot kosztów dojazdu na rozprawy w dniach 29.09.16 r. w kwocie 35 zł ( cena 1l oleju napędowego 4,39 zł) i 10.01.2017r. w kwocie 31 zł ( cena benzyny 4,89 zł, na rozprawie była aplikanta ), 2.03.2017 r. w kwocie 37 zł ( cena 1l oleju napędowego 4,62 zł ), 27.04.2017r. w kwocie 37 zł ( cena 1l oleju napędowego 4,62), łącznie 133 zł. Na rozprawach gdzie w imieniu adw. M. S. występowała aplikantka adwokacka uwzględniono zwrot kosztów podróży samochodem A. R., bowiem takim samochodem przyjeżdżała aplikantka adwokacka na rozprawy.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej orzeczono na podstawie art. 29 § 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Łącznie z kosztami zwrotu kosztów dojazdu koszty te wyniosły 4.561 zł.

Małgorzata Krzyżak