Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 13 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Andrzej Daczyński

Sędziowie: SA Jan Futro (spr.), SA Mariola Głowacka

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2012 r. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P.

przeciwko (...) z siedzibą w W. (Litwa)

o zapłatę

na skutek zażalenia powoda

na postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 31 października 2012 r.

sygn. akt IX GC 970/12

1.  uchyla zaskarżone postanowienie;

2.  rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawia do orzeczenia końcowego.

Mariola Głowacka Andrzej Daczyński Jan Futro

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Poznaniu odrzucił pozew powoda.

W uzasadnieniu wskazał, że powód wniósł do tutejszego Sądu pozew, w którym domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 71 289,92 USD wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwot i za okresy wskazane w pozwie.

Dnia 24 maja 2012 r. Sąd wydał europejski nakaz zapłaty, w którym orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

10 sierpnia 2012 r. pozwany wniósł sprzeciw od tego nakazu zapłaty, w którym wniósł o odrzucenie pozwu w związku z brakiem jurysdykcji sądów polskich. W uzasadnieniu zarzutu braku jurysdykcji pozwany podniósł, że zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. b tiret pierwsze rozporządzenia 44/2001 Rady z 22 grudnia 2000 r. w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejscem wykonania umowy jest miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone. Strony zaś łączy umowa dotycząca sprzedaży, a towary były dostarczane pozwanemu do W.. Pozew zatem powinien być wniesiony do sądu litewskiego.

Bezspornym jest, że strony nie zawarły pisemnej umowy, określającej miejsce wykonania zobowiązania. Przedstawione przez powoda listy spedycyjne opatrzone oznaczeniami (...) (F. C.) i (...) (Ex work), wskazujące na P. jako miejsce wykonania zobowiązania, nie były podpisywane przez pozwanego. Sąd, bez dokonania subsumcji przepisów prawa materialnego, nie może ocenić ich wartości dowodowej na okoliczność istnienia konsensualnej umowy stron, dotyczącej miejsca wykonania zobowiązania.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy powołał się na treść wyroku Trybunału (czwarta izba) z dnia 25 lutego 2010 r. — (...) przeciwko (...) S. (C-381/08). Trybunał orzekł m. in: artykuł 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że w przypadku sprzedaży na odległość miejsce, do którego rzeczy te zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone, należy określić na podstawie przepisów tej umowy. Jeśli nie jest możliwe określenie miejsca dostarczania na tej podstawie bez odnoszenia się do prawa materialnego mającego zastosowanie do umowy, miejscem tym jest miejsce faktycznego wydania rzeczy, w ramach którego kupujący uzyskuje lub powinien uzyskać uprawnienie do rzeczywistego rozporządzania rzeczami w ostatecznym miejscu przeznaczenia transakcji sprzedaży.

W niniejszej sprawie sąd polski nie uzyskał jurysdykcji, albowiem pozwany przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy podniósł zarzut braku jurysdykcji. Zarzut braku jurysdykcji sądów polskich okazał się uzasadniony.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 1099 § 1 k. p. c. pozew odrzucił.

Na postanowienie to zażalenie wniósł powód zarzucając mu naruszenie art. 5 pkt 1 rozporządzenia 44/2001 (WE) z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, poprzez jego błędną wykładnię, polegające na przyjęciu, iż strony nie ustaliły miejsca wykonania zobowiązania; naruszenie art. 1099 § 1 zd. 2 k.p.c. poprzez odrzucenie pozwu w sytuacji, gdy faktycznym miejscem wykonania zobowiązania z łączącej strony umowy był P..

Zarzucił także sprzeczność ustaleń faktycznych Sądu I instancji z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, polegający na przyjęciu, iż bezsporne jest, że strony nie zawarły pisemnej umowy, określającej miejsce wykonania zobowiązania, podczas, gdy załączone do pozwu podpisane przez pozwanego faktury VAT nr (...) z 20.03.2009r oraz 11/10/002/H z 12.10.2011 r. określają warunki dostawy jako (...) (I. 2000), (...) P., (...) oraz naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na przyjęciu, iż przy uwzględnieniu załączonych przez powoda listów przewozowych oraz wskazanych faktur VAT r. nie można ustalić istnienia konsensualnej umowy stron dotyczącej miejsca wykonania zobowiązania.

W konsekwencji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Rozpoznając zażalenie Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne.

Nie budzi wątpliwości i nie jest między stronami sporne, że miarodajna dla oceny jurysdykcji krajowej jest norma art. 5 pkt 1 a i b Rozporządzenia Rady nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych ((Dz. Urz. WE L 12 z 16 stycznia 2001 r. ze zm. – dalej: Rozporządzenie).

Zgodnie z jego treścią osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy - przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane (a) względnie o ile co innego nie zostało uzgodnione - miejscem wykonania zobowiązania jest w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone( b).

W świetle orzecznictwa ETS należy przyjąć, że pojęcie "umowy lub roszczenia wynikającego z umowy" podlega wykładni autonomicznej. We wskazanym art. 5 pkt 1 lit b rozporządzenia wyodrębniono dwie kategorie umów - sprzedaży rzeczy ruchomych i o świadczenie usług - dla których określono w sposób autonomiczny tj. wprost w rozporządzeniu, miejsce wykonania zobowiązania dla celów ustalenia jurysdykcji krajowej, przy czym za każdym razem dla całej umowy wskazane zostało - według teorii świadczenia charakterystycznego - jedno miejsce wykonania zobowiązania. W wypadku sprzedaży rzeczy ruchomych miejscem wykonania zobowiązania jest - jeżeli co innego nie zostało uzgodnione przez strony - miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone.

Powyższe znajduje potwierdzenie nie tylko w doktrynie ale także w orzecznictwie ETS (wyroki Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie C-19/09 (...) v (...) SA, z dnia 3 maja 2007 r. C-386/05 (...) v. (...)).

Jeżeli natomiast chodzi o pojęcie umowy sprzedaży, to w doktrynie przyjmuje się nawiązanie do rozumienia terminu "sprzedaż" przyjmowanego na gruncie konwencji wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286). Będzie to więc umowa, na mocy której sprzedający zobowiązuje się do dostarczenia rzeczy ruchomej (towaru) i przeniesienia jego własności na kupującego, a kupujący zobowiązuje się do przyjęcia rzeczy (towaru) i zapłaty ceny. Nie budzi wątpliwości, ze tego rodzaju umowa łączyła strony i decydującym dla uznania jurysdykcji sądu jest miejsce wykonania świadczenia charakterystycznego tj. dostawy towaru.

Odnosząc się tego miejsca zauważyć trzeba, że jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2010 r. (III CSK 255/09) w art. 5 pkt 1 lit. b tiret pierwsze zdefiniowano, że w rozumieniu niniejszego przepisu - i o ile co innego nie zostało uzgodnione - miejscem wykonania zobowiązania jest - w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone. Strony mają swobodę woli co do określenia miejsca dostarczenia towarów. Strony mogą umówić się nawet, co do odrębnego miejsca wykonania zobowiązania dla celów stosowania przepisu art. 5 pkt 1 lit. b) rozporządzenia (pkt 45 i 46 przywołanego przez Sąd Okręgowy wyroku Trybunału z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie C- 381/08 Car Trim, Lex Polonica nr 2145910). Miejscem dostarczenia rzeczy jest, co do zasady miejsce ustalone przez strony w umowie (pkt 46 wyroku z dnia 25 lutego 2010 r.). Przepisy rozporządzenia nie definiują terminów "dostarczenie" i "miejsce dostarczenia" w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. b tiret pierwsze rozporządzenia. Autonomia kryteriów powiązania przewidziana w tym przepisie wyklucza odwołanie się do zasad prawa prywatnego międzynarodowego państwa członkowskiego oraz do prawa materialnego, które na mocy prawa prywatnego międzynarodowego miałyby zastosowanie (pkt 53 powołanego wyżej wyroku). Do sądu krajowego należy najpierw zbadanie, czy miejsce dostarczenia wynika z postanowień umowy (pkt 54 powołanego wyżej wyroku). Jeżeli jest możliwe określenie w ten sposób miejsca dostarczenia bez odnoszenia się do prawa materialnego mającego zastosowanie do umowy, to jest to miejsce, które uważa się za miejsce, do którego rzeczy te zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone zgodnie z umową w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia (pkt 55 wyroku Trybunału z dnia 25 lutego 2010 r.). Dopiero gdy umowa nie zawiera żadnego postanowienia ujawniającego wolę stron co do miejsca dostarczenia towarów bez odwoływania się do mającego zastosowanie prawa materialnego, w takich sytuacjach jurysdykcja przewidziana w art. 5 pkt 1 lit. b rozporządzenia ma charakter autonomiczny i miejsce wykonania umowy należy określić według innego kryterium z poszanowaniem genezy i systematyki rozporządzenia, tj. według miejsca, w którym rzeczy zostały faktycznie albo miały zostać faktycznie wydane kupującemu w ich ostatecznym miejscu przeznaczenia (pkt 56, 58 i 60 wyroku). Również we wskazanym wyżej wyroku z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie C-19/09, W. F. S. A. D. (Lex Polonica nr 2153878) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dokonując wykładni art. 5 pkt 1 lit. b tiret drugie rozporządzenia (dotyczącego umów o świadczenie usług), przyjął, że ustalając - dla potrzeb ustalenia jurysdykcji sądu - miejsce świadczenia usług ze względu na użyte w tym przepisie sformułowanie, gdzie "zgodnie z umową" usługi były lub miały być świadczone należy mieć na uwadze w pierwszej kolejności postanowienia samej umowy (por. pkt 38-40 wyroku).

Obie strony wskazują jednak odmienne miejsce dostarczenia towaru.

Według powoda strony w zawartych umowach określiły, że do dostawy towarów zamówionych przez pozwanego u powoda mają zastosowanie klauzule (...) (F. C.), (...) (Ex W.) P. a więc miejscem dostawy był P., natomiast pozwany wskazuje, że w braku umownych postanowień miejscem dostawy było W., gdzie dostarczane były rzeczy sprzedawane przez powoda.

Przyjęcie przez strony klauzul wskazanych przez powoda potwierdzają podpisane przez obie strony faktury VAT z 20.03.2009, będąca pierwszą z wystawionych przez powoda (k. 18-21) i z dnia 12.10.2011 r. (k. 34) a także treść listów przewozowych z dnia 20.03.2009 r. (k. 353), z dnia 16.12.2009 r. (k. 352), z dnia 8.11.2010 r. (k. 351).

Takie sformułowanie oznacza, że strony uzgodniły w umowach sposób dostawy towarów według klauzul handlowych - określających m.in. miejsce załadunku z zakładu, - które są jednymi z międzynarodowych reguł handlowych - I. ( (...)) opracowanych i publikowanych przez Międzynarodową Izbę Handlową w P. (ICC). Oficjalna wersja obecnie obowiązujących reguł - I. 2000 - została zaaprobowana przez Komisję Prawa Handlu (...) ( (...)) Organizacji Narodów Zjednoczonych. Reguły I. określają reguły dostawy towaru od sprzedawcy do odbiorcy w przypadku handlu międzynarodowego: podział kosztów związanych z transportem towaru oraz moment przejścia ryzyka ze sprzedającego na kupującego w trakcie transportu. Stosowanie wymienionych wyżej reguł ma charakter fakultatywny, co oznacza, że tylko wolą stron stają się one częścią reżimu umownego. Przyjęcie przez strony w umowie jednej z klauzul I. nie oznacza konieczności odwołania się ani do norm materialno-prawnych jednego z państw, ani też do norm prawno-kolizyjnych w celu określenia uzgodnionych w ten sposób obowiązków umownych stron.

Zastosowanie klauzuli (...) oznacza, że powód był zobowiązany jedynie do pozostawienia sprzedawanych towarów do dyspozycji pozwanego jako kupującego w zakładzie powoda znajdującym się w Polsce (w P.) a pozwany był odpowiedzialny za ich transport na Litwę. W świetle użytej przez strony klauzuli (...) dostawa zostaje uznana za dokonaną w momencie pozostawienia przez sprzedawcę towarów do dyspozycji kupującego w oznaczonym miejscu. Z obowiązków stron wynikających z klauzuli (...) można więc wnioskować o miejscu dostarczenia rzeczy będących przedmiotem umowy. Było nim miejsce, gdzie sprzedawca zobowiązany był dostarczyć rzeczy kupującemu i w którym na kupującego przechodził ciężar ich odbioru i zorganizowania przewozu, tj. według umów łączących strony w zakładzie powoda w P.. Odwołanie się do klauzuli (...) ujawniało dostatecznie wolę stron co do miejsca dostarczenia rzeczy będących przedmiotem sprzedaży. Potwierdza powyższe fakt, że w przypadku zastosowania klauzuli (...) obowiązkiem sprzedającego jest dostarczenie towaru przewoźnikowi ustalonemu i opłaconemu przez kupującego, w oznaczonym miejscu. Jak wynika z wskazanych listów przewozowych miejscem tym był P..

Przyjmując zatem, że dostarczenie rzeczy sprzedanych według umowy (umów) łączącej strony miało nastąpić i faktycznie nastąpiła w Polsce to tym samym zachodziła podstawa do przyjęcia na podstawie art. 5 pkt 1 lit. b tiret pierwsze rozporządzenia jurysdykcji sądów polskich obejmującej roszczenie dochodzone przez powoda.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 postanowienia.

Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Nie jest takim orzeczeniem niniejsze postanowienie. Zasada odpowiedzialności za wynik procesu. jest naczelną zasadą w zakresie kosztów procesu przyjętą przez kodeks postępowania cywilnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2011 r., I CZ 67/11 LEX nr 1084691) Zgodnie z tą zasadą powód wygrywający proces ma prawo żądać zwrotu także kosztów postępowania incydentalnego. ( z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1973 II CR 159/73 - OSNC 1974/5/90).

Mariola Głowacka Andrzej Daczyński Jan Futro