Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marek Górecki /spr./
Sędziowie:	SA Roman Stachowiak SA Jacek Nowicki
Protokolant:	st.sekr.sądowy Kinga Kwiatkowska

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2013 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w P.

o nakazanie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 18 listopada 2010 r., sygn. akt XII C 1612/08

1.  oddala apelację dotyczącą rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II wyroku w części oddalającej powództwo o nakazanie pozwanej usunięcia pozwanej sieci cieplnej;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 9.556 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego i kasacyjnego.

Jacek Nowicki Marek Górecki Roman Stachowiak

I ACa 1201/12

UZASADNIENIE

Powodowie W. W. (1), T. W. i A. W. wnieśli o zasądzenie od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej na rzecz powodów W. i T. W. solidarnie kwoty 42.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 kwietnia 2008 r., a na rzecz powoda A. W. kwoty 18.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 kwietnia 2008 r. oraz o nakazanie pozwanej usunięcia z nieruchomości o powierzchni 0,0552 ha położonej w P. przy ul. (...), sieci cieplnej przebiegającej przez tę działkę w terminie 1 miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a w przypadku nie wykonania tego obowiązku, upoważnienie powoda A. W. do usunięcia tego odcinka sieci cieplnej na koszt pozwanej oraz o zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczona odpowiedzialnością w P. na rzecz powodów W. i T. W. solidarnie kwoty 42.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 kwietnia 2008 r., a na rzecz powoda A. W. kwoty 18.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 kwietnia 2008 r. oraz o nakazanie pozwanej usunięcia z opisanej nieruchomości odcinka kanalizacji przebiegającej przez tę działkę oraz dwóch studzienek kanalizacyjnych na niej się znajdujących w terminie 1 miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a w przypadku niewykonania tego obowiązku, upoważnienie powoda A. W. do wykonania tego obowiązku na koszt pozwanego oraz o zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództw w całości i zasądzenie od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 18 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanej (...) S. A. na rzecz powoda A. W. kwotę 742,66 zł z ustawowymi odsetkami od 19 kwietnia 2008 r., na rzecz W. W. (1) i T. W. solidarnie kwotę 1.144,60 zł z ustawowymi odsetkami od 7 sierpnia 2008 r., w pozostałej części powództwo w stosunku do pozwanej oddalił. Od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) spółka z o.o. w P. zasądził natomiast na rzecz powodów A. W. kwotę 5.771,98 zł z ustawowymi odsetkami od 19 kwietnia 2008 r., a na rzecz W. W. (1) i T. W. solidarnie kwotę 8.895,70 zł z ustawowymi odsetkami od 7 sierpnia 2008 r., w pozostałej części powództwo o zapłatę oddalił, a postępowanie o nakazanie pozwanej spółce komunalnej usunięcia sieci kanalizacyjnej umorzył.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Sieć cieplna została wybudowana w latach 70 - tych, gdy właścicielem nieruchomości o powierzchni 0,0552 ha położonej w P. przy ul. (...), był Skarb Państwa. Odcinek sieci, został wybudowany na działce nr (...) w odległości 0,80 - 1 m od granicy działki, zamiast pod utwardzonym deptakiem przylegającym do działki. Odmienny od planowanego przebieg cieplika nie został oznaczony na mapach terenu. Cieplik ten na podstawie umowy z dnia 29 października 2004 r. został sprzedany pozwanej spółce (...) przez Gminę P. jako środek trwały.

Sieć kanalizacyjna i studzienki kanalizacyjne zostały wybudowane w 1996 i 1997 r., gdy nieruchomość obejmująca min. działkę (...) stanowiła już mienie komunalne. Plan realizacyjny przewidywał budowę kanalizacji pod ulicami, jednak po ustaleniu, że istnieje cieplik o przebiegu odmiennym niż oznaczony na mapach, sieć kanalizacyjna i studzienki zostały wybudowane na działce (...).

Przez działkę przebiega też fragment sieci cieplnej zaopatrującej w ciepło domy jednorodzinne i domy będące w przeszłości użytkowane przez przedsiębiorstwo (...) lub jego pracowników, ale pozwana nie jest jego właścicielką.

Od 21 lipca 1997 r. użytkownikami działki nr (...) byli A. i A. S. (1), a w dniu 1 lutego 1999 r. działkę tę wyodrębniono z nieruchomości zapisanej w Kw nr (...) i jako odrębną nieruchomość, wpisano do księgi wieczystej Kw nr (...). Jako użytkowników wieczystych wpisano A. i A. S. (1), a jako właścicielkę Gminę P..

Dnia 28 lutego 2005 r. A. S. (2) i następcy prawni A. S. (1) sprzedali prawo własności tej nieruchomości W. W. (1) i T. W., którzy 3 lipca 2007 r. darowali ją synowi – powodowi A. W. – aktualnemu właścicielowi.

Powódka W. W. (1) w okresie od 19 listopada 2004 r. do 31 stycznia 2006 r. prowadziła na w/w nieruchomości działalność gospodarczą polegającą na „sprzedaży hurtowej i detalicznej artykułów nowych i używanych” w tym odpadów i złomu. Dnia 12 kwietnia 2005 r. złożyła wniosek o ustalenie warunków zabudowy poprzez dobudowanie z tyłu istniejącego budynku patrząc od ul. (...), budynku magazynowego i pomieszczeń socjalnych o szerokości odpowiadającej szerokości budynku istniejącego o długości 10 m. Pozwany odmówił zgody na warunki planowanej zabudowy ze względu na przebieg sieci kanalizacyjnej, a pozwana nie zgodziła się na rozbudowę o tych rozmiarach twierdząc, że ze względu na przebieg sieci cieplnej możliwy jest wyłącznie obiekt niniejszy.

Począwszy od 2005 r. toczyły się liczne postępowania administracyjne między stronami. Powodowie zmierzali do usunięcia urządzeń kanalizacyjnych z w/w nieruchomości. Decyzją z dnia 1 lutego 2010 r. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w S. nakazał Gminie P. rozbiórkę istniejącej na w/w nieruchomości instalacji sanitarnej i przeprowadzenie jej w sposób wskazany w decyzji o zezwoleniu na budowę.

Powodowie wnosili też w postępowaniu administracyjnym o usunięcie cieplika będącego własnością pozwanej z ich nieruchomości. Postępowanie administracyjne nie zostało dotąd zakończone. Cieplik przebiega na głębokości 1,20 m pod powierzchnią działki natomiast sieć kanalizacyjna na głębokości 2,20 m pod powierzchnią działki. Fakt, że urządzenia te znajdują się pod powierzchnią gruntu nie uniemożliwiał powodom wykorzystywania działki w jej niezabudowanej części, na cele ogrodnicze, rekreacyjne, nie uniemożliwiał też posadowienia urządzeń, które nie są trwale z gruntem związane jak np. wiata, altana, zagroda dla kur itp.

Przebieg urządzeń kanalizacyjnych wykluczał i wyklucza rozbudowę istniejącego budynku na cele gospodarcze, a przebieg cieplika, umożliwiał wyłącznie budowę obiektu mniejszego niż planowany.

Wprawdzie zarówno sieć kanalizacyjna jak i cieplik biegną między istniejącym budynkiem, a granicą działki w stronę ul. (...), ale w tej części działki powodowie nie mogli i nie mogą posadowić budynku gospodarczego, ani rozbudować budynku mieszkalnego. Inne sposoby korzystania z gruntu na tym obszarze, w tym także możliwość przejazdu, nie doznają ograniczeń. Na terenie 245,75 m ², który mógłby zostać wykorzystany pod zabudowę, odcinek cieplika ma długość około 14 m a długość sieci kanalizacyjnej wynosi na tym terenie 18 m.

Wskazując jako podstawę prawną dochodzenia przez powodów roszczenia pieniężnego przepisy o wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez nie mających tytułu prawnego posiadaczy zależnych, wyjaśnił, że z uwagi położenie cieplika zabudowa tego terenu nie jest możliwa na szerokości 2 m co odpowiada 11,4 % ogólnej powierzchni wyłączonej zabudowy. Zatem na podstawie art. 225 kc w związku z art. 224 § 2 kc powodom należy się wynagrodzenie za korzystanie z gruntu z którego nie mogli korzystać w celu prowadzenia handlu i usług. W pozostałym zakresie 88,6 % zabudowę wyłącza siec kanalizacyjna. W związku z tym w takiej proporcji zasądził na rzecz powodów wynagrodzenie za bezumowne korzystanie.

Postępowanie o nakazanie pozwanej spółce komunalnej usunięcia sieci kanalizacyjnej zostało umorzone, w związku z wydaniem decyzji administracyjnej nakładającej taki obowiązek na Gminę P. (art. 355 § 1 kpc).

Sąd pierwszej instancji oddalił natomiast żądanie usunięcia cieplika będącego własnością pozwanej (...) S.A. W jego ocenie roszczenie to, w rozumieniu prawa cywilnego, a w szczególności art. 5 kc, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem sporna sieć zaopatruje licznych odbiorców, a dla powoda stanowi ona nieznaczne ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości.

Apelację od wyroku złożyli powodowie zaskarżając go w części, między innymi w zakresie oddalającym powództwo w stosunku do (...) S.A. z siedzibą w P. o nakazanie usunięcia z nieruchomości powodów sieci ciepłowniczej. Powodowie zarzucili między innymi naruszenie prawa materialnego w zakresie art. 5 kc poprzez przyjęcie, że żądanie to jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Apelację od wyroku złożył również pozwany Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. w P., obecnie (...) sp. z o.o.

Wynikiem rozpoznania tych apelacji Sąd Apelacyjny w Poznaniu, wyrokiem z dnia 23 lutego 2011 r. nakazał pozwanej spółce (...), aby do końca sierpnia 2011 r. usunęła z nieruchomości powoda A. W., odcinek należącej do niej sieci cieplnej, z tym że po upływie wskazanego terminu upoważnił powoda do zastępczego wykonania tego obowiązku na koszt pozwanej. Ponadto rozdzielił zobowiązania pozwanych z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości po połowie.

Poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, Sąd drugiej instancji zmienił jedynie w części dotyczącej długości sieci cieplnej i kanalizacyjnej przebiegających przez działkę nr (...), ustalając, że sieć przebiegająca wzdłuż granicy tej działki ma długość 31 m, a sieć kanalizacyjna 36 m.

Uwzględniając powództwo w zakresie nakazania pozwanej spółce (...) usunięcia sieci cieplnej Sąd Apelacyjny podniósł, że wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji nie zachodzi sprzeczność tego roszczenia z zasadami współżycia społecznego. Usunięcie tej sieci nie wiąże się dla strony pozwanej ze szczególnym trudnościami, czy kosztami. Z przedstawionego przez nią kosztorysu wynika, że koszt przeniesienia wynosi mniej niż 40.000 zł, co z uwagi na skalę prowadzonej działalności jest kwotą nieznaczną. Sąd Apelacyjny zaznaczył, że strona pozwana jest obowiązana do usunięcia tylko tej części cieplika, która stanowi składnik jej przedsiębiorstwa (art. 49 § 1 kc).

Na skutek skargi kasacyjnej pozwanej spółki (...) od wyroku Sądu Apelacyjnego w części nakazującej jej usunięcie sieci cieplnej, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 listopada 2012 r. uchylił kwestionowany wyrok w zaskarżonej części i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Apelacyjny rozpoznając ponownie apelację powoda A. W. do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II wyroku w części oddalającej powództwo o nakazanie pozwanej usunięcia sieci cieplnej zważył co następuje.

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny je w pełni podziela.

Nie zasługiwał natomiast na uwzględnienie jedyny zresztą zarzut apelacji w zakresie rozstrzygnięcia Sądu I instancji odnośnie oddalenia powództwa o nakazanie pozwanej usunięcia sieci cieplnej, tj. zarzut naruszenia art. 5 kc.

Przede wszystkim należy stwierdzić, iż powództwo o nakazanie pozwanej usunięcia sieci cieplnej było nieuzasadnione co do zasady. Żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem w ramach roszczenia negatywnego wymaga stwierdzenia po stronie osoby korzystającej z rzeczy bezprawności zachowania, przy czym przypisanie bezprawności odnosi się do momentu wkroczenia w sferę uprawnień właściciela.

W rozpoznawanej sprawie chodzi zatem o czas realizacji inwestycji polegającej na ułożeniu sieci ciepłowniczej w części podziemnej nieruchomości, aktualnie należącej do powoda. Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że sporny odcinek sieci został wybudowany w latach 70-tych ub. wieku, kiedy właścicielem działki nr (...) był Skarb Państwa. Wówczas obowiązywał art. 128 § 1 kc, statuujący zasadę jedności mienia państwowego, zgodnie z którą także i mienie przedsiębiorstwa państwowego lub innej jednostki gospodarki uspołecznionej (dawne brzmienie art. 33 § 1 kc), w skład którego w myśl art. 49 kc wchodziły urządzenia służące m.in. do przesyłu ciepła, stanowiło własność państwową, której podmiotem był Skarb Państwa.

W związku z tym prezentowane jest stanowisko, że jednostki te nie mogły być podmiotem własności w znaczeniu, o którym mowa w art. 140 kc (zob. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91, mającej moc zasady prawnej, OSNC 1991/10-12/118). W granicach swej zdolności prawnej, państwowe osoby prawne wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego, uprawnienia płynące z własności państwowej (dawny art. 128 § 2 kc).

Przyjąć zatem trzeba, iż zachowanie polegające na umieszczeniu pod powierzchnią gruntu – działki nr (...) sieci ciepłowniczej nie było bezprawne, skoro właścicielem tego gruntu, jak i spornych urządzeń przesyłowych w chwili ich budowy, był ten sam podmiot tj. Skarb Państwa. Aktualnie w wyniku przekształceń i zmian własnościowych, właścicielem działki nr (...) i spornych urządzeń są różne osoby. Nie oznacza to jednak, że pozwanej spółce (...), jako kolejnemu następcy prawnemu podmiotu, który wybudował sieć ciepłowniczą, można przypisać w tej materii bezprawność.

Jak wskazał Sąd Najwyższy, w wyroku uchylającym wyrok Sądu Apelacyjnego – którego wykładnią prawa zgodnie z art. 398 ²⁰ kpc Sąd rozpoznający ponownie sprawę jest związany – jeżeli poprzednikiem prawnym właściciela gruntu i właściciela urządzeń przesyłowych (art. 49 kc), przebiegających pod powierzchnią tego gruntu, w chwili ich instalacji, był ten sam podmiot prawa, to w procesie negatoryjnym o ich usunięcie (art. 222 § 2 kc), właściciel nieruchomości nie może skutecznie powoływać się na bezprawność zachowania następcy prawnego właściciela tych urządzeń.

Ponadto – jak wskazał Sąd Najwyższy – lokalizacja spornej sieci ciepłowniczej – na głębokości 1,2 m i o szerokości do 0,8 – 1 m, od granicy z działką nr (...) – nie narusza własności powoda. Zgodnie bowiem z art.140 kc w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy i w tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Usytuowanie sieci ciepłowniczej nie sprzeciwia się wykorzystaniu powierzchni gruntu w tym rejonie, w sposób odpowiadający jego społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu. Innymi słowy powód z racji ścisłej przygraniczności pasa gruntu, pod powierzchnią którego biegnie sieć ciepłownicza, nie mógłby inaczej korzystać z tego fragmentu działki, nawet gdyby nie przebiegała sieć ciepłownicza. Z uwagi na przepisy prawa budowlanego wymagające usytuowanie inwestycji budowlanej w pewnej odległości od granicy sąsiedniej działki (§ 12 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, Dz.U.Nr 75, poz. 690, z późn. zm.), powód nie mógłby tam postawić budynku trwale z gruntem związanego. Zresztą, według zamierzeń jego poprzedników prawnych, rozbudowa istniejących zabudowań miała być realizowania na tej części, która w żaden sposób nie kolidowała z przebiegiem sieci ciepłowniczej – przy granicy z działką nr (...) – należącej do pozwanej spółki (...) (k.34). Na przeszkodzie temu zamierzeniu budowlanemu stała natomiast sieć kanalizacyjna i drugi odcinek sieci ciepłowniczej – nie stanowiący własności pozwanej spółki (...).

Biorąc powyższe uznać należało, że powództwo o nakazanie usunięcia sieci cieplnej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Jednakże gdyby nawet przyjąć, że roszczenie negatoryjne powoda jest uzasadnione, to uznać by należało, że jest one sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniu prawa (art. 5).

Zatem zarzut naruszenia art. 5 kc przez jego zastosowanie przez Sąd Okręgowy uznać należało za bezzasadny.

Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku uchylającym wyrok Sądu Apelacyjnego, przebieg spornej sieci ciepłowniczej nie stanowi dla powoda obiektywnego utrudnienia w wykorzystywaniu spornej nieruchomości w zakresie określonym w art. 140 kc.

Nadto za pośrednictwem tej sieci cieplnej strona pozwana zaopatruje w energię cieplną instytucje publiczne i odbiorców prywatnych, co oznacza, iż sieć cieplna ma istotne znaczenie dla społeczności lokalnej.

To zaś, że istnieje techniczna możliwość przemieszczenia sieci nie stanowi wystarczającej podstawy do odmowy zastosowania art. 5 kc.

Biorąc powyższe pod uwagę, nawet w przypadku uznania zasadności roszczenia negatoryjnego, słusznie Sąd Okręgowy powództwo w tym zakresie oddalił powołując się na art. 5 kc.

W tym stanie rzeczy apelacja powoda jako bezzasadna podlegała oddaleniu – art. 385 kpc.

Na podstawie zaś art. 98 kpc w z zw z art. 108 § 1 kpc Sąd Apelacyjny zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 9.556 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego i kasacyjnego.

Na kwotę tę składają się: 2713 zł wpisu od skargi kasacyjnej, 543 zł wpisu od zażalenia, 1800 zł kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym, 1800 zł kosztów zastępstwa w postępowaniu zażaleniowym oraz 2700 zł kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Jacek Nowicki Marek Górecki Roman Stachowiak