Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 13 lipca 2016 roku

Sąd Rejonowy w Zgierzu I Wydział Cywilny w następującym składzie :

Przewodniczący : Sędzia SR Joanna Łakomska - Grzelak

Protokolant : Bartłomiej Trzmielak

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2016 r. w Zgierzu na rozprawie

sprawy z wniosku S. (...). S. z siedzibą w G.

z udziałem D. J. (1) i P. J.

o stwierdzenie nabycia spadku po J. J. (1)

postanawia:

1.  zatwierdzić uchylenie się przez P. J. od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego po ojcu J. J. (1);

2.  stwierdzić, że spadek po J. J. (1) synu F. i A. zmarłym w dniu 12 czerwca 2008 roku w C., ostatnio stale zamieszkałym w C. gmina O. na podstawie ustawy nabyli synowie: A. J. (1) i M. J. po ½ (jednej drugiej) części spadku każdy z nich;

3.  ustalić, że uczestnicy ponoszą we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sygn. akt I Ns 396/16

UZASADNIENIE

W dniu 30 grudnia 2010 roku S. (...)
im. F. S. w G. złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym w dniu 12 czerwca 2008 r. J. J. (1) oraz zasądzenie od spadkobiercy A. J. (1) na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania (wniosek – k. 2-2v).

W dniu 11 maja 2011 r. Sąd dokonał ogłoszenia o toczącym się postępowaniu, które nie doprowadziło do ujawnienia spadkobierców (postanowienie – k. 25).

Postanowieniem z dnia 16 lutego 2012 r. Sąd zawiesił postępowanie w sprawie wobec śmierci uczestnika A. J. (1), a postanowieniem z dnia 12 listopada 2013 r. podjął zawieszone postępowanie z udziałem D. J. (1) reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową E. Z. (postanowienia – k. 45 i 101).

Na terminie posiedzenia 17 grudnia 2013 r. przedstawicielka ustawowa małoletniego uczestnika D. J. (1) co do zasady przyłączyła się do wniosku (protokół posiedzenia jawnego – k. 106).

Postanowieniem z dnia 7 marca 2016 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie
w charakterze uczestnika postępowania P. J. (postanowienie – k. 172).

W odpowiedzi na wniosek uczestnik P. J. wniósł o zatwierdzenie
przez Sąd uchylenia się przez uczestnika od skutków prawnych niezłożonego w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym J. J. (1). Podniósł ponadto,
że obciążenie uczestnika zobowiązaniami po zmarłym ojcu, z którym nie utrzymywał kontaktu, byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (odpowiedź na wniosek – k. 173-175).

Na terminie rozprawy 20 kwietnia 2016 r. P. J. przyłączył się
do wniosku co do zasady podnosząc, że był przekonany o wyłączeniu go od dziedziczenia po ojcu na mocy testamentu (protokół – k. 180-180v).

Na terminie rozprawy 8 czerwca 2016 r. P. J. oświadczył, iż uchyla się o skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego po ojcu J. J. (1). Oświadczył, że spadek po ojcu odrzuca (protokół – k. 203, k. 207).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. J. (1) ostatnio stale zamieszkały w miejscowości C. zmarł w dniu 12 czerwca 2008 r. w C. jako wdowiec. Testamentu nie sporządził. Miał pięciu synów: P., R., D., M. i A. (okoliczności bezsporne, nadto: odpis skrócony aktu zgonu – k. 8, odpis aktu urodzenia A. J. (1) – k. 8a, kopia odpisu aktu urodzenia P. J. – k. 162, odpis skrócony aktu zgonu R. J. – k. 213, odpis skrócony aktu zgonu M. J. – k. 214).

R. J. zmarł przed ojcem w dniu 26 maja 1998 r. jako bezdzietny kawaler (bezsporne, nadto: odpis skrócony aktu zgonu – k. 213, zeznania świadka R. K. - k. 205).

D. J. (2) zmarł wcześniej niż J. J. (1) - w dniu 19 lutego 2007 r.. W dacie śmierci był kawalerem. Pozostawił po sobie syna D. J. (1) urodzonego (...) (kopia skróconego odpisu aktu zgonu – k. 95, odpis skrócony aktu urodzenia D. J. (1) – k. 90).

M. J. zmarł 18 października 2009 r.. W dacie śmierci był bezdzietnym kawalerem (bezsporne, nadto: odpis skrócony aktu zgonu – k. 214, zeznania świadka R. K. - k. 205).

A. J. (1) zmarł 3 grudnia 2011 r. jako bezdzietny kawaler. Nie posiadał dzieci (bezsporne, nadto: odpis skrócony aktu zgonu – k. 39, k. 53, zeznania świadka R. K. - k. 205).

Matką A. J. (1), R. J., M. J.
i A. J. (1) była E. J. z domu B. (odpis skrócony aktu zgonu – k. 8, odpis aktu urodzenia A. J. (1) – k. 8a, odpis skrócony aktu zgonu R. J. – k. 213, odpis skrócony aktu zgonu M. J. – k. 214).

E. J. zmarła przed mężem J. J. (1), w dniu 5 września 2000 r. (odpis skrócony aktu zgonu E. J. – k. 54).

Matką P. J. jest J. J. (2) (odpis aktu urodzenia P. J. – k. 162).

J. J. (1) zostawił J. J. (2) kiedy ich syn P. J. miał 1,5 roku. Następnie założył nową rodzinę z E. J., z którą miał 4 synów. J. J. (1) nie utrzymywał kontaktu z J. J. (2) jak i z P. J.. P. J. również nie kontaktował się z ojcem. Utrzymywał kontakt jedynie z dziadkami (rodzicami J. J. (1)) i rodzeństwem ojca. Nie zaprosił J. J. (1) na swój ślub ani na wesele. J. J. (1) rzadko odwiedzał swoją matkę. Nawet nie był na jej pogrzebie. Nie utrzymywał również kontaktu ze swoim rodzeństwem. J. J. (2) widywała J. J. (1) jedynie na sprawach sądowych o alimenty oraz sporadycznie u matki J. J. (1). P. J. widział ojca kilka razy w życiu na spotkaniach u babci – matki J. J. (1). Ostatni raz przed śmiercią spotkał ojca w 1993 r.. Wówczas J. J. (1) oznajmił uczestnikowi, że nic po nim nie dostanie. Podczas jednego ze spotkań J. J. (1) powiedział J. J. (2), że niczego nie zapisze testamentem P. J.. K. babcia uczestnika (matka J. J. (1)) oraz rodzeństwo ojca powtarzali P. J., że od ojca nic nie dostanie, bo ma on czworo innych dzieci i wszystko zapisze testamentem na pozostałych synów. P. J. dowiedział się o śmierci ojca ok. 2,5 miesiąca po pogrzebie. Nie kontaktował się wówczas z żoną ojca E. J. i ich dziećmi bowiem był przekonany, że nie będzie dziedziczył po ojcu, a całość spadku zapisał on testamentem pozostałym synom. J. J. (2) ani P. J. nie wiedzieli, że J. J. (1) pozostawił po sobie długi. Nie dociekali, co wchodzi w skład spadku (zeznania świadka J. J. (3) – k. 204, zeznania świadka A. J. (2) – k. 205, zeznania świadka M. R. – k. 205, zeznania świadka R. K. - k. 205, zeznania uczestnika P. J. – k. k. 180 -180v w zw. z k. 206 i k. 206).

D. J. (1) dowiedział się o śmierci spadkodawcy z odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku złożonego w niniejszej sprawie. Nie miał kontaktu z ojcem D. J. (2), dziadkiem J. J. (1) ani ich rodziną. Matka D. E. Z. rozeszła się z jego ojcem. Jest w nowym związku od 15 lat i o śmierci J. J. (1) dowiedziała się w dniu 30 września 2013 roku, tj. w dacie doręczenia jej pisma z dnia 26 września 2013 roku wskazującego na toczącą się sprawę o stwierdzenie nabycia spadku po J. J. (1) (okoliczności bezsporne, nadto: oświadczenie – k. 106, zeznania uczestnika D. J. (1) – k. 206).

W dniu 20 grudnia 2013 r. E. Z. złożyła w Sądzie Rejonowym w Zgierzu wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zarząd majątkiem jej syna D. J. (1). Postanowieniem z dnia 4 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu
III Wydział Rodzinny i Nieletnich zezwolił przedstawicielce ustawowej małoletniego D. E. Z. na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem jej małoletniego syna polegającej na złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku po J. J. (1). W dniu 26 marca 2014 r. E. Z. oświadczyła, iż w imieniu małoletniego D. J. (1) spadek po J. J. (1) odrzuca (wniosek – k. 2, postanowienie – k. 12 załączonych akt III Nsm 771/13, oświadczenie spadkowe – k. 118).

Sąd dokonał powyższych ustaleń w oparciu o wskazany wyżej materiał dowodowy. Wobec braku spadkobierców uczestniczących w postępowaniu i mających jakakolwiek wiedze o spadkodawcy niemożliwe było odebranie od nich zapewnienia spadkowego, co spowodowało konieczność dokonania ogłoszenia sądowego o toczącym się postepowaniu zgodnie z art. 672 k.p.c..

Sąd ustalił, że spadkodawca testamentu nie pozostawił bowiem postępowanie dowodowe nie doprowadziło do jego ujawnienia.

Oceniając zgromadzone w sprawie dowody należy wskazać, że Sąd dał wiarę D. J. (1), iż o tytule powołania do spadku dowiedział się z wniosku
o stwierdzenie nabycia spadku złożonego w niniejszej sprawie doręczonego jego przedstawicielce ustawowej 30 września 2013 roku. Zeznania D. J. (1) były wiarygodne, gdyż nie utrzymywał on kontaktu z ojcem D. J. (2) i jego rodziną, w tym dziadkiem J. J. (1). Matka uczestnika E. Z. nigdy nie była żoną D. J. (2) i od 15 lat jest w związku z innym mężczyzną. Stwierdzić nadto należy, że okoliczność ta ma charakter przyznanej w rozumieniu art. 230 k.p.c. bowiem wnioskodawczyni jej nie zaprzeczyła, a jednocześnie w świetle ustalonych okoliczności nie budzi jakichkolwiek wątpliwości Sądu.

Sąd uznał również za wiarygodne zeznania uczestnika P. J. i zgłoszonych przez niego świadków co do relacji uczestnika z ojcem i jego rodziną oraz wynikającego z przekazu spadkodawcy i jego rodzinny o pozostawieniu wszystkiego synom z małżeństwa przekonania uczestnika o wyłączeniu go od dziedziczenia po ojcu na mocy testamentu. O wiarygodności uczestnika świadczy choćby fakt, że po wezwaniu do udziału w sprawie przyznał on, że dowiedział się o śmierci ojca kilka miesięcy później, a nie z dokumentów z Sądu, co przy opisywanych relacjach nie budziło by większych wątpliwości.

Zauważyć przy tym należy, że żaden ze spadkobierców nie wszczął postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po spadkodawcy, a ustalenie kręgu spadkobierców wymagało ich kilkuletniego poszukiwania z inicjatywy Sądu. Czyni to wiarygodnym twierdzenia obu uczestników zarówno co do braku kontaktów z ojcem i dziadkiem, jak i braku wiedzy o tytule powołania do spadku spowodowanej bądź brakiem świadomości śmierci spadkodawcy bądź przekonaniem o powołaniu do spadku innych osób na mocy testamentu.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Nabycie praw do spadku może nastąpić bądź na podstawie sporządzonego
przez spadkodawcę testamentu bądź – w przypadku gdy testament nie został sporządzony albo został skutecznie zakwestionowany – na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o dziedziczeniu ustawowym.

W sprawie niniejszej podstawą wydanego orzeczenia są przepisy kodeksu cywilnego, albowiem spadkodawca J. J. (1) nie sporządził testamentu.

Kodeks cywilny w sposób jednoznaczny określa grupy spadkobierców ustawowych, które kolejno po sobie dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy. Wskazać przy tym należy, iż istnienie w pierwszej grupie spadkobierców choć jednej osoby wyłącza możliwość uwzględnienia przy stwierdzeniu nabycia spadku osób znajdujących się w drugiej czy też kolejnej grupie spadkobierców ustawowych. Jako pierwsi do spadku na podstawie przepisów kodeksu cywilnego pretendują dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 § 1 k.c). Dziedziczą oni w częściach równych.

W niniejszej sprawie spadkodawca miał 5 synów, z których dwaj: D. J. (2) oraz R. J. nie dożyli otwarcia spadku. W dacie śmierci spadkodawcy żył natomiast syn D. D. (2) J., który co do zasady dziedziczy
po dziadku stosownie do przepisu art. 931 § 2 k.c.. Do kręgu spadkobierców po zmarłym J. J. (1) należą zatem synowie: A. J. (1), M. J. i P. J. oraz wnuk D. J. (1).

Postanowieniem z dnia 4 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu III Wydział Rodzinny i Nieletnich zezwolił przedstawicielce ustawowej małoletniego D. E. Z. na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem jej małoletniego syna polegającej na złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku po J. J. (1). W dniu 26 marca 2014 r. E. Z. odrzuciła w imieniu małoletniego D. J. (1) spadek po J. J. (1). W tym miejscu należy wskazać, iż termin do złożenia oświadczenia spadkowego rozpoczyna bieg od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 k.c.). W niniejszej sprawie uznać należy, że nastąpiło to najwcześniej w dniu 30 września 2013 r., kiedy E. Z. zgodnie z jej oświadczeniem (k. 106) doręczone zostało pismo z dnia 26 września 2013 roku wskazujące na toczącą się sprawę o stwierdzenie nabycia spadku po J. J. (1). Brak jest dowodu wcześniejszego doręczenia korespondencji z Sądu, a opis wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i innych pism w sprawie został jej doręczony dopiero w dniu 20 listopada 2013 roku (k. 105). Wprawdzie zgodzić się należy, że dostateczną wiedzę z wiarygodnego źródła uczestnik uzyskał dopiero w dniu doręczenia matce odpisu wniosku z załącznikami, ale za datę dowiedzenia się o samym fakcie śmierci dziadka uznać należy wskazany przez E. Z. 30 września 2013 roku skoro z pisma wynikało, że toczy się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po J. J. (1), a taka nie może być wszczęta za życia spadkodawcy. Niezależnie od przyjętej ostatecznie daty (30 września czy 20 listopada 2013 roku) uznać zatem należy, że składając oświadczenie spadkowe w dniu 26 marca 2014 r. E. Z. skutecznie odrzuciła spadek w imieniu swego małoletniego wówczas syna D. J. (1).

Uczestnik P. J. jest w innej sytuacji bowiem o śmierci ojca dowiedział się bezspornie kilka miesięcy po tym fakcie, a zatem termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku minął mu niewątpliwie dawno przed wezwaniem go do udziału w sprawie, a tym bardziej przed złożeniem oświadczenia spadkowego. Uczestnik wniósł natomiast o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego wskazując na pozostawanie w błędnym przekonaniu, że został przez ojca na podstawie testamentu wyłączony z kręgu spadkobierców.

Zgodnie z art. 1019 § 1 k.c., do wad oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonych pod wpływem błędu lub groźby stosuje się przepisy ogólne o wadach oświadczenia woli z dwiema tylko modyfikacjami. Pierwsza z nich (art. 1019 § 1 pkt 1, § 3 k.c.) polega
na tym, że uchylenie się od skutków oświadczenia woli w sprawie przyjęcia spadku zostało objęte sądową kontrolą, co oznacza nie tylko konieczność złożenia oświadczenia
przed sądem, ale także wymaganie zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku. Według drugiej modyfikacji w stosunku do ogólnych zasad (art. 1019 § 1 pkt 2 k.c.), spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Zgodnie z art. 1019 § 2 k.c., spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

Jak stanowi art. 84 § 2 k.c., można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu
i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko uzależniające prawną doniosłość błędu w zakresie zastosowania art. 1019 k.c. nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale i od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia należytej staranności przez spadkobiercę (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006/5/94, Biul.SN 2005/11/12, M. Prawn. 2006/16/881, LEX nr 159101; 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, LEX nr 677786; 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/11, LEX nr 1147725; 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11 OSNC 2013/3/39, Biul.SN 2012/10/12, M. Pr. Bank. 2013/10/50, M. Prawn. 2013/8/423-426, LEX nr 1224805). O błędzie co do przedmiotu spadku można zatem mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy" (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 r. I CSK 85/11, LEX nr 1147725).

W niniejszej sprawie P. J. nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku pod wpływem błędu co do faktu powołania do dziedziczenia jak i długów spadkodawcy. J. J. (1) zostawił matkę uczestnika kiedy P. J. miał 1,5 roku. Założył nową rodzinę z E. J., z którą miał 4 synów. Nie kontaktował się z J. J. (2) ani z synem P. J.. Uczestnik utrzymywał kontakt jedynie z babcią – matką J. J. (1) i jego rodzeństwem. Spadkodawca nie utrzymywał natomiast bliższych kontaktów z matką jak i rodzeństwem. Uczestnik widział zatem ojca jedynie kilka razy w życiu podczas wizyt u babci. Matka spadkodawcy jak i jego rodzeństwo powtarzali uczestnikowi, że J. J. (1) przekaże cały majątek pozostałym synom. Podczas ostatniego spotkania z ojcem w 1993 r. wprost powiedział on uczestnikowi, że nie zostawi mu żadnego majątku w spadku. Powiedział to również matce uczestnika J. J. (2). P. J. pozostawał zatem w uzasadnionym okolicznościami przekonaniu, że dziedziczyć będą wyłącznie dzieci spadkodawcy ze związku z E. J.. Nie miał podstaw do ustalania czy spadkodawca sporządził testament, skoro był o tym przekonywany tak przez ojca, jak i jego rodzinę. Wobec powyższego nie ustalał również stanu majątkowego spadkodawcy. Jednocześnie przekonanie, że nie będzie dziedziczył po ojcu uzasadniało odstąpienie od wszczęcia sprawy o stwierdzenie po nim nabycia spadku po to tylko by został ujawniony testament, o którego istnieniu P. J. był przekonany. Uznając błąd co do powołania uczestnika do dziedziczenia za istotny i uzasadniony Sąd zatwierdził zatem uchylenie się przez P. J. od skutków prawnych niezłożonego w terminie oświadczenia spadkowego w przedmiocie odrzucenia spadku.

Termin na uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wynosi rok od dnia jego wykrycia (art. 88 § 2 k.p.c.). W niniejszej sprawie został on dochowany, gdyż o fakcie dziedziczenia po ojcu P. J. dowiedział się w dniu 18 marca 2016 roku z dokumentów doręczonych mu w niniejszej sprawie, w tym postanowienia o wezwaniu go do udziału w sprawie spadkowej po ojcu (k. 178).

Wobec skutecznego odrzucenia spadku przez żyjących syna i wnuka spadkodawcy oraz braku dalszych ich zstępnych Sąd stwierdził nabycie spadku przez synów spadkodawcy A. J. (1) i M. J. w udziałach po ½ części spadku.

Na marginesie należy wskazać, że Sąd nie podziela zdania P. J.,
że stwierdzeniu nabycia spadku przez uczestnika sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego. Spadkobierca ma bowiem możliwość odrzucenia spadku, jeśli nie chce dziedziczyć po spadkodawcy. W razie braku podstaw do uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu, w szczególności przy niedołożeniu przez spadkobiercę należytej staranności zastosowanie przepisu art. 5 k.c. nie znajduje uzasadnienia. Przepis art. 5 k.c. nie może być przy tym podstawą wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia. W niniejszej sprawie P. J. nie można natomiast postawić zarzutu niezłożenia oświadczenia spadkowego na skutek niedołożenia należytej staranności, o czym była mowa wyżej.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 520 § 1 k.p.c., w myśl którego każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Przepis ten statuuje zasadę rządzącą rozliczeniem kosztów postępowania nieprocesowego,
w tym o stwierdzenie nabycia spadku jak i uchylenie się od skutków prawnych niezłożonego w terminie oświadczenia spadkowego. Dopiero, jak wynika z § 2 i § 3 art. 520 k.p.c.,
gdy uczestnicy postępowania są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub ich interesy są sprzeczne, sąd może w inny sposób rozliczyć koszty przez nich poniesione. W niniejszej sprawie wnioskodawca jak i uczestnicy nie byli w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, zaś ich interesy nie były sprzeczne, a sprowadzały się do ustalenia kręgu spadkobierców po J. J. (1). Brak jest zatem podstaw do obciążenia uczestników kosztami poniesionymi przez wnioskodawczynię.