Serwis Internetowy Portal Orzeczeń używa plików cookies. Jeżeli nie wyrażają Państwo zgody, by pliki cookies były zapisywane na dysku należy zmienić ustawienia przeglądarki internetowej. Korzystając dalej z serwisu wyrażają Państwo zgodę na używanie cookies , zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

I ACa 55/14 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Krakowie z 2014-03-13

Sygn. akt I ACa 55/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Jan Kremer

Sędziowie:

SSA Barbara Górzanowska

SSA Teresa Rak (spr.)

Protokolant:

sekretarz sądowy Katarzyna Rogowska

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2014 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. i M. K.

przeciwko Gminie Miejskiej K. - Zarządowi Cmentarzy (...) w K. i P. B.

o ustalenie prawa do grobu

na skutek apelacji pozwanego P. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 9 października 2013 r. sygn. akt I C 522/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

„I. oddala powództwo w całości;

II. nie obciąża powodów kosztami postępowania.”

2.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt. I ACa 55/14

UZASADNIENIE

Powodowie A. K. i M. K. domagali się ustalenia prawa do dysponowania grobem ziemnym zlokalizowanym na Cmentarzu B. kwatera (...) rząd nr(...) grób nr(...)Wskazali, że w grobie tym jest pochowana ich córka D. K. zmarła dnia 24 czerwca 2009 roku, dysponentem grobu jest zaś P. B., który wniósł opłatę prolongacyjną z terminem do dnia 1 lipca 2029 r. Twierdzili też, że to ich staraniem grób jest utrzymywany w należytym stanie, a nadto, że chcą wypełnić wolę zmarłej córki i postawić nagrobek taki jakiego sobie życzyła przed śmiercią.

Pozwana Gmina Miejska K. wniosła o rozpoznanie sprawy w oparciu o dokumenty. Podała, iż z akt cmentarnych wynika, że na Cmentarzu P. zlokalizowany jest grób ziemny czasowy na kwaterze(...), rząd nr (...)grób nr (...) W przedmiotowym grobie w 2009 roku pochowano D. K.. Opłaty związane z pochowaniem zmarłej i zapewniające nienaruszalność grobu przez 20 lat (do 2019 r.) dokonał mąż zmarłej P. B.. Grób ma zatem dysponenta w jego osobie.

W toku procesu powodowie, podtrzymując pozew wskazali, że wnoszą o ustalenie, że mają prawo do wykonania nagrobka.

Na rozprawie w dniu 17 września 2012 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego P. B..

Pozwany P. B. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania. Zarzucił, że powodowie nie wykazali interesu prawnego w ustaleniu ich prawa do dysponowania grobem, dlatego na podstawie art. 189 k.p.c. powództwo winno zostać oddalone. Ponadto zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych za najbliższą rodzinę zmarłego uznaje się pozostałego małżonka, a dopiero w dalszej kolejności zstępnych. Pozwany jako mąż zmarłej jest dysponentem grobu oraz najbliższym krewnym zmarłej, grób zaś może mieć tylko jednego dysponenta. (§ 11 ust. 4 uchwały nr VIII/69/11 Rady Miasta K. z dnia 16 lutego 2011 r.). Nie wyraził zgody na zmianę dysponenta grobu, a także na wykonanie nagrobka przez powodów. Chce bowiem wykonać nagrobek zgodnie z wolą zmarłej żony.

Powodowie w dalszym toku postępowania domagali się ustalenia, że mają prawo do postawienia nagrobka bez zgody pozwanego P. B., a następnie po wskazaniu, że pozwany postawił nagrobek, podtrzymali pozew, oświadczając, że wolą zmarłej było, by nagrobek był wykonany z białego marmuru, pozwany zaś postawił nagrobek z granitu.

Wyrokiem z dnia 9 października 2013 r. Sąd Okręgowy w Krakowie ustalił, że powodom A. K. i M. K. przysługuje prawo do decydowania o wykonaniu nagrobka (do wykonania nagrobka) odnośnie grobu ziemnego czasowego zlokalizowanego na Cmentarzu P. (B.) w K. na kwaterze (...) rząd nr (...)grób nr (...); oddalił dalej idące powództwo i nie obciążył pozwanych kosztami postępowania.

Rozstrzygnięcie wydał Sąd w oparciu o następujące okoliczności niesporne i ustalenia faktyczne:

D. K. zmarła 24 czerwca 2009 r., była córką powodów i żoną pozwanego P. B.. Z udziałem stron toczy się sprawa o zachowek po D. K., pojawiła się w niej również kwestia nagrobka. Strony są w konflikcie i nie ma między nimi zgody co do wybudowania nagrobka zgodnie z wolą zmarłej D. K..

D. K. pochowana została na Cmentarzu P. (B.) w K.. Dysponentem grobu jest pozwany P. B. i on poczynił opłaty. Pozwany mieszka w Belgii, w Polsce przebywa okazjonalnie. Odwiedza wówczas grób żony i zauważa tam ślady obecności innych osób w postaci kwiatów, zniczy. Sam nie pali zniczy, nie zostawia kwiatów, bo taka jest jego wola. Grób regularnie odwiedzają i dbają o niego rodzice zmarłej – powodowie. Wolą D. K. było wykonanie dla niej nagrobka z białego marmuru karraryjskiego. Wiedzą o tym tak powodowie jak i pozwany. Pozwany w 2013 roku wykonał „tymczasowy” nagrobek z granitu, nosi się z zamiarem wykonania nagrobka zgodnie z wolą żony, ale w bliżej nieokreślonej przyszłości. Nie zgadza się też by taki nagrobek wykonali powodowie.

W rozważaniach prawnych wskazał Sąd, że zgodnie z art. 23 kc dobra osobiste człowieka są chronione niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Dobrem takim jest również prawo do kultu zmarłych osób bliskich oraz ochrony ich dobrej pamięci i czci. Źródłem tych uprawnień jest szczególna więź emocjonalna łącząca określoną osobę z pochowanym zmarłym. Uprawnienia te mają charakter niemajątkowy i razem z majątkowymi prawami wynikającymi z umowy zawartej na podstawie art. 7 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych (np. prawo do pochówku w konkretnym grobie) stanowią wiązkę uprawnień składających się na doktrynalne pojęcie tzw. prawa do grobu.

Dalej Sąd stwierdził, że z powództwem o ustalenie prawa do grobu, po myśli art. 189 k.p.c. stanowiącego materialną podstawę tego rodzaju roszczeń, może wystąpić osoba , która ma interes prawny w ustaleniu istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Interes prawny istnieje wtedy gdy orzeczenie wydane przez Sąd zapewni powodowi ochronę w sferze jego prawnie chronionych interesów, zakończy pewien stan niepewności prowadzący lub mogący prowadzić do sporów, jeśli równocześnie powód nie może na innej drodze dochodzić ekwiwalentnej ochrony.

Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy Sąd stwierdził, że istniejący pomiędzy powodami, a pozwanym P. B. spór ogranicza się do kwestii wybudowania nagrobka, którego wolę postawienia jeszcze za życia wyrażała D. K.. Powodowie deklarują jego wybudowanie, nie mogą tego jednak uczynić, nie mając prawa decydowania w tej kwestii, a które to prawo w całości przysługuje pozwanemu, który do tej pory nie wykonał woli zmarłej żony. Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego, że pojęcie prawa do grobu obejmuje różne uprawnienia o całkowicie odmiennym charakterze, mające charakter majątkowy i niemajątkowy, Sąd Okręgowy stwierdził, że w każdym przypadku konieczne jest jednoznaczne określenie jakie konkretne uprawnienia objęte są ogólnym pojęciem prawa do grobu. Z żądań powodów jednoznacznie można było wywnioskować, że chcą oni uzyskać prawo do postawienia nagrobka odpowiadającego woli ich zmarłej córki. Odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego dotyczącego uprawnienia do doboru tekstu na tablicy nagrobkowej, Sąd Okręgowy wskazał, że analogicznie spór o prawo do wybudowania nagrobka może być rozstrzygany w procesie o ochronę dobra osobistego, jest to bowiem spór o formę wykonywania kultu osoby zmarłej. Powodowie jako rodzice zmarłej nie mogą być pozbawieni prawa do decydowania o wyglądzie nagrobka, jeżeli również w ten sposób chcą wykonywać prawo kultu osoby zmarłej. Nie może im tego bronić pozwany, który przez okres czterech lat nie wypełnił woli zmarłej żony.

Wskazał Sąd, że ponieważ powodowie w toku postępowania precyzowali żądanie pozwu w sposób wykraczający poza uwzględnioną część żądania, to należało wyrzec o oddaleniu dalej idących żądań, w tym żądania, że mają prawo do postawienia nagrobka bez zgody pozwanego P. B.. Pozwany bowiem jako mąż zmarłej i dysponent grobu nie może być pozbawiony prawa do decydowania o wyglądzie nagrobka. Jego prawa są chronione na równi z prawami innych bliskich osoby pochowanej w grobie.

O kosztach w stosunku do pozwanego P. B. Sąd orzekł na podstawie art. 100 kpc, a w stosunku do pozwanej Gminy na podstawie art. 102 kpc.

Apelację od wyroku wniósł pozwany P. B., zaskarżając wyrok w części w jakiej Sąd uwzględnił powództwo oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

Zarzucił naruszenie:

- art. 321 § 1 w z. z art. 193 §2 1 kpc oraz art. 189 kpc poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu, mimo braku pisemnej zmiany powództwa przez powodów oraz związania sądu żądaniem określonym w pozwie o ustalenie istnienia prawa;

- art. 189 kpc w zw. z art. 23 kc poprzez bezpodstawne uznanie, iż powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu istnienia prawa w sytuacji gdy mieli oni możliwość złożenia dalej idącego roszczenia oraz nie wykazali, na czym polega ich interes prawny w ustaleniu przedmiotowego prawa, skoro nagrobek na przedmiotowym grobie został już wykonany.

Wniósł pozwany o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego P. B. zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Podnosząc zarzut naruszenia art. 321 kpc pozwany podniósł, że w pozwie powodowie wnieśli o ustalenie prawa do dysponowania grobem ziemnym, na rozprawie w dniu 17 września 2012 r. wskazali, że wnoszą o ustalenie, że posiadają prawo do wykonania nagrobka, a na kolejnych rozprawach wnosili o ustalenie, że maja prawo do wykonania nagrobka bez zgody pozwanego. Żądania te formułowali ustnie. Zgodnie zaś z art. 193 § 2 1 kpc zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym z odpowiednim zastosowaniem wymogów formalnych pozwu. W przypadku powództwa opartego na art. 189 kpc sąd może objąć badaniem i ustaleniem istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego tylko w zakresie objętym żądaniem. Sąd zaś ustalił, że powodom przysługuje prawo do decydowania o wykonaniu nagrobka, mimo że nie było to objęte zadaniem pozwu. Żądanie zawarte w pozwie i to zasądzone w wyroku są zupełnie odrębnymi roszczeniami, które nie mogą być zamienne, czy też zawierające się w sobie.

Podkreślił pozwany, że zgodnie z§ 11 ust. 4 Uchwały nr VIII/69/11 Rady Miasta K. z dnia 16 lutego 2011 r. grób ziemny czasowy może posiadać jednego dysponenta. Dysponentem grobu jest osoba wymieniona w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, która uiściła obowiązujące opłaty i udokumentowała pokrewieństwo do osób w nim pochowanych. Za najbliższą rodzinę w pierwszej kolejności uznaje się małżonka, a w następnej kolejności krewnych zstępnych, wstępnych i bocznych. Dyspoinentem grobu D. K. jest pozwany jako jej mąż. Powodowie nie mają też interesu w ustaleniu prawa do decydowania o wykonania nagrobka. Przede wszystkim wyrok nie daje powodom prawa do samodzielnego wykonania nagrobka wg ich uznania, bowiem nie pozbawia pozwanego uprawnienia do decydowania o przedmiotowym grobie. Zdaniem pozwanego ewentualny spór o wygląd nagrobka może być między tronami rozstrzygnięty w procesie o ochronę dobra osobistego, co jest dalej idącym powództwem niż powództwo o ustalenie. To także przeczy interesowi prawnemu powodów.

Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny niniejszej sprawy w zasadzie jest niesporny i nie budzi żadnych wątpliwości. Sąd Apelacyjny poczynione ustalenia podziela i przyjmuje za własne.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu naruszenia art. 321 § 1 w z. z art. 193 §2 1 kpc przypomnieć należy, że w pozwie skierowanym pierwotnie tylko przeciwko Gminie powodowie domagali się ustalenia prawa do dysponowania grobem ziemnym, w którym pochowana jest ich córka. Wskazali, że dotychczasowym dysponentem jest pozwany P. B., mieszkający w Belgii, który nikomu nie udzielił pełnomocnictwa do dysponowania grobem. Twierdzili pozwani, że grób jest zaniedbany, oni zaś chcieli wypełnić wolę zmarłej córki. W toku postępowania na rozprawie powodowie najpierw wskazali, że domagają się ustalenie, że mają prawo do wykonania nagrobka, a następnie że mają takie prawo bez zgody pozwanego P. B.. Kolejnych zmian żądania nie zawarli w żadnym piśmie. Zostały one tylko zawarte w protokole rozprawy.

W konsekwencji uznać należy, że zmieniając żądanie pozwu powodowie nie wypełnili warunku określonego w art. 193 §2 1 kpc, który stanowi, że zmiana powództwa z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne może być dokonana jedynie w piśmie procesowym przy odpowiednim zastosowaniu art. 187 kpc, czyli przepisu określającego wymogi formalne pozwu. Uznać też trzeba, że powodowie zmierzali do zmiany pierwotnego żądania. W pozwie wyraźnie bowiem zawarli żądanie ustalenia dla nich prawa do dysponowania grobem ziemnym. Żądanie zaś ustalenia, że mają prawo wykonać nagrobek nie zmierza zaś do tego by powodowie mogli grobem dysponować w dosłownym tego słowa znaczeniu, co sugerowało żądanie pozwu, lecz w istocie zmierza do tego by mogli w sposób przez siebie określony sprawować kult zmarłej córki.

Skoro więc Sąd Okręgowy ustalił uprawnienie powodów do wykonania nagrobka to orzekł o innym żądaniu niż to określone w pozwie czym naruszył przepis art. 321 kpc stanowiący, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem.

Odnosząc się zatem do żądania określonego w pozwie w pierwszej kolejności należy ocenić czy po stronie powodów istnieje interes prawny w domaganiu się ustalenia prawa do dysponowania grobem. Istnienie interesu prawnego jest zresztą także warunkiem domagania się ustalenia prawa do wykonania nagrobka.

Przepis art. 189 kpc przewidujący dopuszczalność powództw o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego jest materialno prawną podstawą takich powództw. Zgodnie z tym przepisem przesłanką decydującą o możliwości skorzystania z takiej formy powództwa jest istnienie interesu prawnego po stronie powoda w domaganiu się ustalenia prawa lub stosunku prawnego. Interes prawny jest więc materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie i stanowi kryterium wyboru tej formy powództwa.

Wyjaśniając pojęcie interesu prawnego Sąd Najwyższy wskazuje, że należy je interpretować z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej. (np. wyrok SN z dnia 1 kwietnia 2004 r. II CK 125/03 niepubl.). Interes prawny jest warunkiem, którego istnienie pozwala na badanie czy określone prawo lub stosunek prawny istnieje lub nie istnieje.

Ugruntowany jest pogląd, że o ile strona może dochodzić ochrony swych praw w innej formie, brak jest interesu w domaganiu się ustalenia istnienia, bądź nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. Przykładowo możliwość wytoczenia powództwa o zasądzenie wyklucza po stronie powoda istnienie interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie naruszonego prawa lub stosunku prawnego (tak SN w orzeczeniu z dnia 13 kwietnia 1965 r. II CR 266/64 OSPiKA 1966 nr 6-8, poz.166.

Słusznie też Sąd Okręgowy wskazał, że interes prawny istnieje wówczas, gdy orzeczenie wydane przez Sąd zapewni powodowi ochronę w sferze jego prawnie chronionych interesów, zakończy pewien stan niepewności prowadzący lub mogący prowadzić do sporów, jeśli równocześnie powód nie może na innej drodze dochodzić ekwiwalentnej ochrony.

W ocenie Sądu Apelacyjnego powodowie interesu takiego nie wykazali i to w odniesieniu to żądania wyrażonego w pozwie jak i również co do żądania ustalenia prawa do wykonania nagrobka.

Dysponentem grobu, w którym pochowana jest zmarła D. K. jest jej mąż P. B., a więc osoba, którą w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych jest wymieniona jako uprawniona do pochowania zmarłego i to uprawniona w pierwszej kolejności. Powodowie bez przeszkód odwiedzają grób zmarłej córki, dbają o niego, zanoszą kwiaty, palą znicze. W sprawowaniu kultu zmarłej córki nie doznają więc żadnych ograniczeń. Pozwany nie wyraża zgody na zmianę dysponenta grobu. W istocie jednak powodom nie chodziło o ustalenie, że są oni dysponentami grobu w rozumieniu art. 10 ustawy, ale wyłącznym celem jaki chcieli osiągnąć była możliwość postawienia nagrobka zgodnie z wolą zmarłej. Jednakże i takie ustalenie nie było możliwe. Skoro bowiem celem ustalenia jest doprowadzenie do zakończenia stanu niepewności przy jednoczesnym braku możliwości dochodzenia ochrony na innej drodze, to rozstrzygnięcie wydane przez Sąd Okręgowy celu tego absolutnie nie spełnia.

Pamiętać należy, że żądanie powodów ma swoje źródło w sporze jaki toczy się pomiędzy nimi, a pozwanym P. B., spór ten zaś obejmuje także kwestie związane z postawieniem nagrobka. Ustalenie, że powodowie mają prawo do wykonania nagrobka oznacza, że uprawnienie to przysługiwałoby tak powodom jak i pozwanemu, bowiem Sąd oddalił żądanie w części w jakiej powodowie mieliby prawo do wykonania nagrobka bez zgody pozwanego. Oznacza to więc, że w każdym przypadku wykonanie nagrobka, a zatem wybór materiału, formy, itp. Wymagałoby zgody i współdziałania obu stron konfliktu, co na obecnym etapie wydaje się niemożliwe. Przyznanie więc powodom uprawnienia sporu nie rozwiązuje, a co najwyżej przenosi go na inną płaszczyznę, a może nawet generować dalsze procesy, np o ochronę dóbr osobistych. Oznacza to, że po stronie powodów nie występuje interes prawny w żądaniu ustalenia prawa do wykonania nagrobka.

Dodatkowo zwrócić należy także uwagę, że w toku procesu pozwany wykonał nagrobek na grobie D. K. i chociaż nie jest to nagrobek z białego marmuru o jakim była mowa, to ani formą, ani materiałem nie odbiega on od nagrobków jakie są przyjmowane za właściwe w naszej kulturze. Umieszczony na nim napis również jest odpowiedni. Przy tym nikt nie czyni powodom przeszkód w dbaniu o grób i sprawowaniu kultu osoby pochowanej w grobie w sposób jaki oni sami uznają za odpowiedni.

Mając zatem powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.

O kosztach postępowania za obie instancje Sąd orzekł na podstawie art. 102 kpc. Zastosowanie tego przepisu uzasadnia charakter niniejszej sprawy. Powodowie co prawda ostatecznie przegrali sprawę w obu instancjach, jednakże zgłaszając roszczenie mieli oni wyłącznie na względzie dążenie do wypełnienia woli zmarłej córki.

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Małgorzata Strojek
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Krakowie
Osoba, która wytworzyła informację:  Jan Kremer,  Barbara Górzanowska
Data wytworzenia informacji: