Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Barbara Braziewicz (spr.)

Sędzia SO Andrzej Dyrda

SR (del.) Barbara Glenc-Poślednik

Protokolant Dominika Tarasiewicz

po rozpoznaniu w dniu 3 września 2015 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa I. P.

przeciwko J. S.

o ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Rybniku

z dnia 24 marca 2015 r., sygn. akt II C 1611/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 900 (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Barbara Glenc-Poślednik SSO Barbara Braziewicz SSO Andrzej Dyrda

UZASADNIENIE

Powódka I. P. wniosła o ustalenie, że wykonała w całości wobec J. S. zobowiązanie zapłaty kwoty 5.000 zł tytułem roszczenia głównego oraz kwoty 4.000 zł tytułem odsetek, łącznie 9.000 zł, które to zobowiązanie zostało określone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 3 czerwca 2014 r. w sprawie III Ca 967/12 oraz o zasądzenie od pozwanego J. S. zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o odrzucenie pozwu, względnie o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 24 marca 2015r. Sąd Rejonowy w Rybniku powództwo I. P. przeciwko J. S. o ustalenie oddalił.

Przytoczony wyrok oparty został na ustaleniach szczegółowo przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Z ustaleń tych wynika, że w piśmie z dnia 11 stycznia 2011 r. pozwany wystosował do powódki pismo, w którym wezwał ją do zapłaty należności w kwocie 10.000 zł wynikającej z umowy pożyczki z dnia 10 listopada 2004 r. Pozwany wskazał, że Kancelaria (...) w M. powyższą wierzytelność nabyła od J. K.. W piśmie tym zażądano aby powódka zapłaty dokonała na konto o nr (...). W dniu 3 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w Katowicach wydał wyrok w sprawie III Ca 967/12, w którym zasądził solidarnie od J. P. i I. P. na rzecz J. S. kwotę 5.000 zł. Ponadto Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda odsetki od powyższej kwoty od dnia 7 marca 2008 r. do dnia 3 czerwca 2014 r., również solidarnie z J. P.. Pismem z dnia 14 lipca 2014 r. powódka działając przez profesjonalnego pełnomocnika zwróciła się do pozwanego o wskazanie banku i numeru rachunku, na który winna być zwrócona kwota wynikająca z orzeczenia Sądu Okręgowego w Katowicach. Powódka zwróciła się także o określenie i wskazanie łącznej kwoty odsetek również z tego wyroku wynikających. W odpowiedzi na powyższe pozwany wskazał, że całość solidarnego zobowiązania powódki wynosi wobec niego kwotę 9.000 zł i 150 zł kosztów postępowania. Pozwany podał nr konta (...). Rachunek ten został otwarty w dniu 7 kwietnia 2011 r. Pozwany już w pismach z dnia 2 października 2012 r. i 3 lipca 2014 r. wskazywał powyższy numer rachunku jako właściwy do spełnienia świadczenia przez pozwaną. Pismem z dnia 24 lipca 2014 r. pełnomocnik powódki, odnosząc się do powyższego pisma wskazał, że kwota w tym piśmie wskazana zostanie zapłacona do końca lipca 2014 r. na konto podane w piśmie z dnia 1 lutego 2014 r. Pełnomocnik poprosił również o potwierdzenie, czy konto to w dalszym ciągu jest aktualne i należy do pozwanego. W przeciwnym razie pełnomocnik zażądał potwierdzenia z banku, że konto podane w piśmie z dnia 15 lipca 2014 r. faktycznie należy do pozwanego. W dniu 29 lipca 2014 r. powódka I. P. dokonała przelewu w kwocie 9.000zł na dobro rachunku Kancelarii (...) w M. nr (...). W tytule przelewu wskazano, iż stanowi on spłatę długu wynikającego z opisanego wyżej orzeczenia Sądu Okręgowego w Katowicach (5.000 zł kwoty głównej i 4.000 zł odsetek). Powyższy rachunek w tym czasie należał do Kancelarii (...). W piśmie z dnia 5 września 2014 r. powódka poinformowała pozwanego, że w dniu 29 lipca 2014 r. dokonała przelewu kwotę 9.000 zł na konto kilkakrotnie przez niego wskazane. Powódka zwróciła się jednocześnie z prośbą o wysłanie pisemnego potwierdzenia wykonania w całości wyroku sądu w terminie 7 dni pod rygorem wystąpienia do odpowiednich organów prawnych. Pieniądze wpłacone przez powódkę zostały podjęte przez M. S. i przekazane w gotówce pozwanemu.

Sąd Rejonowy powyższy stan faktyczny ustalił w oparciu o przywołane w uzasadnieniu dokumenty, które nie były wzajemnie przez strony kwestionowane. Sąd oparł się również na oświadczeniu pozwanego, iż kwota wpłacona przez powódkę ostatecznie do niego dotarła.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, iż roszczenie powódki nie podlegało uwzględnieniu. Roszczenie to oparte zostało na treści art. 189 k.p.c., który mówi, iż powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przepis ten określa materialnoprawne przesłanki zasadności powództwa, w którym powód domaga się sądowego ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Powództwo będzie oddalone przede wszystkim, jeżeli powód nie ma interesu prawnego do jego wytoczenia, ale także jeżeli interes taki istnieje, ale twierdzenie powoda o istnieniu lub nieistnieniu stosunku prawnego okaże się bezzasadne. Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości.

Niewątpliwie powódka spełniła świadczenie wobec pozwanego w sposób sprzeczny z jego wskazaniem, poczynionym również na wyraźną prośbę pełnomocnika powódki. Z nieznanych Sądowi przyczyn strona powodowa (mimo wielokrotnej w tym zakresie informacji) nie dała wiary pozwanemu co do numeru jego własnego konta i zdecydowała się dokonać płatności na konto podane w roku 2011 r. w piśmie stanowiącym przedsądowe wezwanie do zapłaty. Mimo takiej sytuacji powyższe okoliczności nie mogły jednak skutkować oddaleniem powództwa w sytuacji gdy błędnie przelana kwota nie została powódce zwrócona. Powództwo nie podlegało uwzględnieniu z przyczyn podanych poniżej.

Po pierwsze uwzględnienie żądania powódki w zakresie określonym pozwem byłoby sprzeczne z treścią art. 189 k.p.c., albowiem powódka nie domagała się ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa a jedynie faktu wykonania pewnej czynności, w postaci spełnienia świadczenia. Na fakt spełnienia tego świadczenia powódka posiadała stosowne dowody, które zresztą przedstawiła w niniejszym postępowaniu. Przy braku zaprzeczenia przez pozwanego okoliczności spełnienia świadczenia przyjąć należało, że w tym zakresie nie istniał spór, który mógłby być definitywnie zażegnany w niniejszym postępowaniu. Wskazać w tym miejscu trzeba, że tytuł egzekucyjny (i być może wykonawczy), którym dysponuje pozwany, obejmuje obowiązek wynikający ze stosunku prawnego i ewentualne uwzględnienie powództwa nie spowoduje automatycznie pozbawienia tego tytułu wykonalności, a zatem po stronie powódki nie istnieje interes prawny, gdyż teoretycznie pozwany i tak mógłby wystąpić z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Powódka mogłaby się wówczas bronić – w sposób identyczny jak w niniejszej sprawie – w ramach powództwa przeciwegzekucyjnego. Jak już wyżej wspomniano powódka nie mogłaby tym samym doprowadzić do definitywnego zakończenia (zresztą hipotetycznego) sporu, a orzeczenie sądu mogłoby jedynie stanowić pewien prejudykat w postępowaniu przeciwegzekucyjnym. Nie taki jest jednak cel postępowania w trybie art. 189 k.p.c.

Na marginesie wskazać można, że zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. sąd orzeka biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. W toku postępowania pozwany przyznał w całej rozciągłości fakt, iż kwota uiszczona przez powódkę ostatecznie do niego dotarła i uważa jej świadczenie za spełnione. W chwili zamknięcia rozprawy po stronie powódki nie istniał zatem żaden stan niepewności, który powodowałby konieczność ingerencji Sądu w tym zakresie. Gdyby sytuacja taka miała miejsce bez współistnienia okoliczności ujętych w akapitach poprzednich przyjąć by należało, że doszło do uznania powództwa i wykonania żądania przez pozwanego. W konsekwencji powódka byłaby stroną wygrywającą proces, której należałby się zwrot poniesionych w związku z tym kosztów. Mając na uwadze jednak, iż powództwo nie podlegało uwzględnieniu co do zasady, powódka pozostaje stroną która proces ten przegrała. Orzeczenie sądu w tym zakresie wydane zostało na mocy art. 189 k.p.c.

Od powyższego wyroku apelację wniosła powódka, zaskarżając orzeczenie w całości. We wnioskach wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie z żądaniem zawartym w pozwie, nadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Skarżąca zarzuciła Sądowi naruszenie przepisów art. 189 k.p.c. w zw. z art. 321§1 k.p.c. poprzez bezzasadne uznanie jakoby „ powódka nie domagała się ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego a jedynie faktu wykonania pewnej czynności, w postaci spełnienia świadczenia „ w sytuacji kiedy z treści pozwu oraz ustalonego stanu faktycznego jednoznacznie wynika, że powódka domagała się stwierdzenie nieistnienia konkretnego, zobowiązaniowego stosunku prawnego, a tym samym bezpodstawne jest oddalenie przedmiotowego powództwa, art.189 k.p.c. oraz art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia sprawy oraz błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz błąd w ustaleniach faktycznych, co skutkowało bezzasadnym uznaniem przez Sąd, iż przedmiotowe powództwo o ustalenie nieistnienia konkretnego stosunku prawnego zobowiązaniowego winno ulec oddaleniu rzekomo z powodu braku spełnienia przesłanek określonych w art. 189 k.p.c., w tym rzekomego braku po stronie powódki interesu prawnego w wytoczeniu powództwa; art. 213§2 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa o ustalenie mimo, iż Sąd był związany dokonanym przez pozwanego na rozprawie całkowity uznaniem powództwa oraz art. 98 k.p.c. i art. 101 k.p.c. i bezpodstawne obciążenie powódki kosztami postępowania. Ponadto powódka wniosła o dopuszczenie dowodu pisma J. S. z dnia 31.07.2014r. do Kancelarii (...). S. (data wpływu 4.08.2014r.) wraz załączonym do niego „potwierdzeniem otwarcia rachunku bankowego” na okoliczność treści zawartej w tym piśmie pozwanego celem wykazania, iż pozwany wysłał to pismo do pełnomocnika powódki po fakcie dokonania przelewu przez powódkę w dniu 29.07.2014r.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od niej na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, na poparcie swojego stanowiska przedstawiając stosowną argumentację.

Sąd Odwoławczy zważył, co następuje:

Apelacja powódki i podniesione w niej zarzuty nie mogły odnieś skutku, gdyż zaskarżony wyrok należy uznać za trafny.

Powołane w apelacji zarzuty naruszenia przepisów postępowania i prawa materialnego w zasadniczej części są chybione.

Jednakże na wstępie należy zauważyć, iż Sąd Okręgowy mając na uwadze regulację art. 381k.p.c. uznał za uzasadnione oddalenie złożonego przez powódkę w toku postępowania odwoławczego wniosku o dopuszczenie dowodu z dołączonego do apelacji dokumentu w postaci pisma J. S. z dnia 31.07.2014r. do Kancelarii (...). S. (data wpływu 4.08.2014r.) wraz załączonym do niego „potwierdzeniem otwarcia rachunku bankowego” na okoliczność treści zawartej w tym piśmie pozwanego celem wykazania, iż pozwany wysłał to pismo do pełnomocnika powódki po fakcie dokonania przelewu przez powódkę w dniu 29.07.2014r. Złożenie tego rodzaju dokumentu przez powódkę dopiero przed Sądem Odwoławczym należało uznać za spóźnione, skoro dokumentem tym, z uwagi na jego charakter, powódka dysponowała od samego początku postępowania, inicjując go. W okolicznościach sprawy należało zatem uznać, iż powódka ponosi winę za to, iż dokumentu tego wcześniej nie przedstawiła w toku trwającego postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Z tych przyczyn Sąd drugiej instancji był uprawniony do pominięcia powyższego nowego dowodu zgłoszonego dopiero w postępowaniu apelacyjnym, albowiem zaszły przesłanki określone przepisem 381 k.p.c. (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 797/00, Prok. i Pr. 2000, nr 10, poz. 42). Równocześnie potrzeba powołania powyższego dokumentu wykazującego moment dowiedzenia się przez powódkę o prawidłowym numerze rachunku pozwanego istniała od początku postępowania. Tym samym, powyższa sporna i istotna kwestia od początku postępowania wymagała wyjaśnienia i wykazania przez powódkę.

Sąd Okręgowy podziela i uznaje w zasadniczej części za swoje zarówno ustalenia faktyczne jak i prawne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, przyjmując, iż nie ma potrzeby ich ponownego, szczegółowego przytaczania. Ustalenia te bowiem znajdują oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, które to dowody Sąd ten ocenił w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c., wbrew twierdzeniom powódki. Zdaniem Sądu Okręgowego, wnioski Sądu meriti, co do faktów w sposób logiczny wynikają z treści dowodów zgromadzonych w sprawie, a zaoferowanych przez strony. Równocześnie Sąd ten poddał należytej ocenie cały materiał dowodowy zebrany w niej. Przede wszystkim jednak należy zauważyć, że skarżący nie postawił skutecznie zarzutu naruszenia przez Sąd art.233§1 k.p.c., bowiem nie wykazał, iż Sąd Rejonowy uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, tymczasem tylko takie uchybienia mogą być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie, niż ocena Sądu (tak SN w orzeczeniu z 6.11.1998r., IICKN 4/98 nie publ.).

Zdaniem Sądu Okręgowego sposób procedowania i dokonana przez Sąd meriti ocena przedstawionych przez obie strony dowodów na poparcie ich twierdzeń jest prawidłowa i nie narusza przepisów prawa procesowego wskazywanych przez skarżącą w apelacji, a stanowiących o przedmiocie i ocenie dowodów - tj. art. 227k.p.c. i art.233 k.p.c.

Wymaga podkreślenia, iż samo przyznanie faktu przez pozwanego otrzymania zasądzonej na jego rzecz od powódki kwoty 9.000zł, w okolicznościach niniejszej sprawy, wobec konsekwentnego wnoszenia przez pozwanego o oddalenie powództwa w jej toku, nie oznacza, iż pozwany uznał żądanie pozwu, na co trafnie zwraca uwagę Sąd Rejonowy. Tym samym zarzut podnoszony przez skarżąca, a dotyczący powyższej kwestii, należało uznać za chybiony.

Odnosząc się z kolei do zarzutu naruszenia przez Sąd art. 189 k.p.c. na wstępie należy zauważyć, iż z analizy akt sprawy III Ca 967/12 2014 r. Sądu Okręgowego w Katowicach wynika, iż wydanemu w niej wyrokowi z dnia 3 czerwca 2014r. nie nadano klauzuli wykonalności. Oczywistym jest, iż powództwo opozycyjne z art. 840 k.p.c. może być wytoczone dopiero po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Jak wynika z ugruntowanego orzecznictwa jeżeli po wydaniu tytułu egzekucyjnego obowiązek stwierdzony w tym tytule i objęty klauzulą jego wykonalności przestał istnieć, skutki prawne stąd wynikające mogą być stwierdzone w drodze procesu przewidzianego w art. 840 k.p.c. w trybie powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości albo w części, a przed nadaniem klauzuli wykonalności w drodze powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.), że należność objęta tytułem egzekucyjnym nie istnieje.(…) ( zob. post. SN z 24.08.1973r., (...) 34/73 niepubl.). Zatem w niniejszej sprawie co do zasady możliwe było oparcie żądania pozwu na regulacji art. 189 k.p.c. Inną kwestią jest to czy powódka wykazała, iż spełniła wszystkie materialnoprawne przesłanki tego rodzaju powództwa.

Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Powództwo będzie oddalone, jeżeli powód nie ma interesu prawnego do jego wytoczenia, a także jeżeli interes taki istnieje, ale twierdzenie powoda o istnieniu lub nieistnieniu stosunku prawnego okaże się bezzasadne. Interes prawny – to interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych i występuje wówczas, gdy istnieje niepewność tego prawa lub stosunku prawnego zarówno z przyczyn faktycznych jak i prawnych. Decydujący dla korzystania z formy powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego jest wyłącznie interes prawny powoda ( orz. SN z 30.12.68r., IIICZP 103/68, OSNCP 1969, nr 5 poz. 85). Ponadto interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest to obiektywna ( czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetycznie (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (zob. I ACa 313/13 wyrok SA z 23.05.2014r. w B., LEX 1477017). W niniejszej sprawie zasadnie uznał Sąd Rejonowy, iż powódka nie wykazała istnienia po jej stronie tak rozumianego interesu prawnego bowiem nie doszło do rzeczywistego naruszenia bądź zagrożenia przez pozwanego jej sfery prawnej. W toku postępowania pozwany przyznał w całej rozciągłości fakt, iż kwota uiszczona przez powódkę ostatecznie do niego dotarła i uważa jej świadczenie za spełnione. Także pozwany wyraźnie oświadczył w toku procesu, iż nie zamierza inicjować wobec powódki postępowania egzekucyjnego, również powódka wobec śmierci jej męża J. P. nie ma potrzeby wszczynania procedury rozliczenia roszczenia regresowego wobec zobowiązanego z nią solidarnie J. P. będącego również dłużnikiem J. S. z tego samego tytułu. Nadto fakt pozostawania w sporze powódki z pozwany od kilku lat także nie świadczy o tym, że powódka ma obiektywną czyli rzeczywiście istniejącą, a nie tylko hipotetyczną potrzebę prawną uzyskania wyroku odpowiedniej treści, zatem że po jej stronie istniej interes prawny w wytoczeniu niniejszego powództwa. W chwili zamknięcia rozprawy po stronie powódki nie istniał zatem żaden stan niepewności, który powodowałby konieczność ingerencji Sądu w tym zakresie. Zatem słusznie uznał Sąd Rejonowy, iż brak wykazania interesu prawnego skutkował oddaleniem powództwa powódki a limine. Z tych względów za bezzasadne należało uznać zarzuty dotyczące naruszenia art. 189 k.p.c. , w tym dotyczące „rzekomego braku po stronie powódki interesu prawnego w wytoczeniu powództwa” oraz art. 98 k.p.c. i art. 101 k.p.c.

Równocześnie jednak należało zgodzić się z zarzutem skarżącej, iż powódka nie żądała ustalenia stanu faktycznego lub faktu ( dokonania zapłaty ) tylko ustalenia wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego. Ponadto odnosząc się do powyższej kwestii należy także zauważyć, iż dopuszczalnym jest ustalenie faktu mającego charakter prawotwórczy, jeżeli w istocie doprowadza on do ustania stosunku prawnego (wyr. SN z 13.3.1984 r., I PRN 23/84, OSP 1985, Nr 6, poz. 120). Wydaje się, iż ustalenie faktu spełnienia świadczenia przez powódkę w niniejszej sprawie miałoby charakter prawotwórczy bowiem prowadziłoby do ustalenia ustania stosunku prawnego.

Ponadto wymaga podkreślenia, iż oddalenie wyrokiem, ustalającego powództwa nie pozbawia powódki możliwości ponownego wytoczenia pozwu, jeżeli wskutek zmiany okoliczności faktycznych interes prawny powstanie lub żądanie będzie zasadne.

Konkludując, zaskarżony wyrok odpowiada prawu, a zarzuty podniesione w apelacji nie mogły odnieść skutku.

Z tych względów, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację powódki oddalono, jako bezzasadną. O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł mając na uwadze art.98 k.p.c. w zw. z art.108§1 k.p.c. oraz §2 w zw. z § 6 pkt4 i §12 ust.1 pkt 1 (75% stawki minimalnej ) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 490) , obciążając powódkę w całości kosztami postępowania odwoławczego .

SSR (del.) Barbara Glenc-Poślednik SSO Barbara Braziewicz SSO Andrzej Dyrda