Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Powód - (...) spółka jawna
w J. domagał się zasądzenia solidarnie od pozwanych D. K. i M. L. kwoty 14 668 zł wraz z odsetkami tytułem ceny sprzedaży oleju napędowego oraz za wydzierżawienie naczepy ciężarowej.

W sprzeciwach od nakazu zapłaty pozwani wnieśli o rozłożenie na raty dochodzonego roszczenia. Potwierdzili, że należności z powyższych tytułów są wymagalne, wskazali jednak, że nie są w stanie uregulować należności w terminie z uwagi na brak środków pieniężnych. Pozwani podnieśli, że są w ciężkiej sytuacji finansowej, obciążają bowiem ich także inne zobowiązania. Mają na utrzymaniu żony, które nie pracują oraz dwoje dzieci i są jedynymi żywicielami rodzin, a pozwany D. K. wskazał nadto, że jego żona choruje. Pozwani zadeklarowali spłatę zadłużenia w comiesięcznych ratach do końca każdego miesiąca począwszy od września 2014 r. i przedłożyli dowód wpłaty kwoty 600 zł.

Pismem z dnia 16 marca 2015 r. powód potwierdził dokonanie przez pozwanych powyższej wpłaty i w związku z tym powód cofnął pozew w części, sprzeciwił się przy tym rozłożeniu spłaty zadłużenia na raty. Podniósł, że pozwani nie przedstawili żadnych dowodów na okoliczność ich trudnej sytuacji finansowej, a wbrew swoim deklaracjom, poza wskazaną wyżej jedną tylko wpłatą, nie kontynuowali spłaty zadłużenia.

Wyrokiem z dnia 28 lipca 2015 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 14 367,33 zł z odsetkami ustawowymi od następujących kwot:

- 2 367,33 zł od dnia 27 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- 1 810 zł od dnia 27 listopada 2013 r. do dnia zapłaty,

- 2 000 zł od dnia 1 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty,

- 2 500 zł od dnia 15 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty,

- 2 000 zł od dnia 14 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty,

- 1 845 zł od dnia 8 marca 2014 r. do dnia zapłaty,

- 1 845 zł od dnia 8 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty,

a ponadto umorzył postępowanie w zakresie kwoty 300,67 zł tytułem należności głównej oraz kwoty 299,33 zł tytułem odsetek w ustawowej wysokości od kwoty 2 668 zł od dnia 15 listopada 2013 r. do dnia 26 września 2014 r., zasądził również od pozwanych na rzecz powoda kwotę 3 151 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwani w ramach działalności prowadzonej przez nich jako wspólników spółki cywilnej (...) s.c. kupili od powoda olej napędowy. Z tego tytułu powód wystawił pozwanym faktury VAT na łączną kwotę 11 210 zł : tj. w dniu 31 października 2013 r. na kwotę 2 900 zł, w dniu 12 listopada 2013 r. na kwotę 1 810 zł, w dniu 16 listopada 2013 r. na kwotę 2 000 zł, w dniu 30 listopada 2013 r. na kwotę 2 500 zł, w dniu 30 grudnia 2013 r. na kwotę 2 000 zł. W każdej z powyższych faktur termin płatności określono na 14 dni od dnia wystawienia faktury.

Ustalono ponadto, że pozwani w miesiącach lutym i marcu 2014 r. wydzierżawili od powoda naczepę ciężarową o nr rej. (...). Czynsz dzierżawy strony ustaliły na kwotę 1845 zł brutto za miesiąc. W fakturach potwierdzających należności z tego tytułu termin zapłaty określono na 7 dni, tj. do dnia 7 marca 2014 r. i do dnia 7 kwietnia 2014 r.

Pozwani w dniu 30 grudnia 2013 r. zapłacili jedynie kwotę 232 zł tytułem częściowej zapłaty za fakturę wystawioną w dniu 31 października 2013 r. W dniu 26 września 2014 r., już w toku procesu, pozwani dokonali wpłaty kwoty 600 zł, którą powód zaliczył na poczet odsetek od pozostałej do zapłaty z tej faktury kwoty 2 668 zł - liczonych od dnia 15 listopada 2013 r. do dnia 26 września 2014r. (w kwocie 299,33 zł), a w pozostałej części na poczet należności głównej z tego tytułu (w kwocie 300,67 zł).

Sąd Rejonowy podkreślił, że stan faktyczny był w niniejszej sprawie pomiędzy stronami bezsporny. Pozwani nie zakwestionowali ani ilości sprzedanego im przez powoda towaru ani też jego ceny. Pozwani nie zaprzeczyli także, że zawarli z powodem umowę dzierżawy naczepy ciężarowej, nie podnieśli także żadnych zarzutów dotyczących wysokości oraz terminu zapłaty czynszu.

Odnosząc się do wniosków pozwanych o rozłożenie na raty należności z powyższych tytułów Sąd zważył, że w myśl art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach możliwe jest rozłożenie w wyroku na raty zasądzonego świadczenia. Takie wypadki zachodzą, jeżeli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny jednorazowe spełnienie świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Ustalenie spłaty w ratach stanowi odstępstwo od ogólnych reguł wymagalności roszczenia, stąd jego zastosowanie wymaga uwzględnienia także interesu wierzyciela, który częściowo zostaje pozbawiony należności z tytułu odsetek. Zakres w jakim następuje ograniczenie prawa wierzyciela z tego tytułu winien być minimalizowany do niezbędnych granic koniecznych z uwagi na okoliczności, jakie uzasadniają odroczenie terminu płatności lub rozłożenie jej na raty. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem ochrona jaką zapewnia pozwanemu dłużnikowi art. 320 k.p.c. nie może być stawiana ponad ochronę wierzyciela w procesie cywilnym i wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego interesu podmiotu inicjującego proces. W sprawach gospodarczych rozłożenie zasądzonego w wyroku świadczenia pieniężnego może zatem nastąpić jedynie wyjątkowo i w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Sąd Rejonowy wskazał, że pozwani ograniczyli się jedynie do samych twierdzeń o swojej szczególnie trudnej sytuacji finansowej, przy czym żadne z nich twierdzeń nie zostało poparte dowodem. Pozwani nie stawili się także na rozprawę i nie skorzystali z możliwości złożenia przed Sądem wyjaśnień, natomiast w toku dalszego postępowania byli oni reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, który również nie domagał się przeprowadzenia dowodów na okoliczność stanu majątkowego i rodzinnego pozwanych, co umożliwiałoby Sądowi skorzystanie z art. 320 k.p.c.

W konsekwencji Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw do ingerowania w treść stosunku prawnego pomiędzy stronami i zasądził od pozwanych na rzecz powoda dochodzoną pozwem kwotę wraz z odsetkami na podstawie art. 535 § 1 i art. 693 k.c. oraz art. 481 § 1 i 2 k.c. oraz umorzył postępowanie w zakresie w jakim pozew został cofnięty (w związku z zaliczeniem przez wierzyciela dokonanej w toku procesu wpłaty na poczet zadłużenia – zgodnie z art. 451 § 1 k.c.) . O kosztach postępowania Sąd ten orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od wyroku wnieśli pozwani domagając się uchylenia wyroku w części uwzględniającej powództwo oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpatrzenia, a także rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej. Zaskarżonemu wyrokowi pozwani zarzucili naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj:

1)  art. 233 w zw. z art. 320 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie trudnej sytuacji finansowej i rodzinnej pozwanych,

2)  art. 217 § 1, art. 227 i art. 232 k.p.c. polegające na pominięciu wyjaśnienia i ustalenia istotnej dla sprawy okoliczności, czyli nieprzeprowadzeniu prawidłowego postępowania dowodowego.

Uzasadniając apelację pozwani wskazali, że pomimo podniesienia okoliczności związanych z ich ciężką sytuacją rodzinną i finansową Sąd pierwszej instancji pominął twierdzenia o braku środków finansowych, istnieniu innych zobowiązań i fakt, że pozwani są jedynymi żywicielami rodzin oraz, że każdy z pozwanych ma na utrzymaniu żonę i dzieci.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja pozwanych nie zasługiwała na uwzględnienie.

Skarżący nie podnieśli w apelacji żadnych nowych twierdzeń ani zarzutów, które nie zostałyby w sposób wszechstronny ocenione przez Sąd Rejonowy przy badaniu kwestii dopuszczalności rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty w oparciu o przepis art. 320 k.p.c.

Powyższy przepis stanowi, że w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. W orzecznictwie podkreśla się, że przytoczona regulacja określa szczególną regułę wyrokowania („moratorium sędziego”) dotyczącą przedmiotu orzekania, dającą sądowi możliwość uwzględnienia nie tylko interesów pozwanego, w zakresie czasu wykonania wyroku, lecz także interesów powoda – przez uniknięcie bezskutecznej egzekucji (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 czerwca 2015 r., I ACa 1508/14, LEX nr 1746829). Przyjmuje się również, że pomimo umiejscowienia art. 320 k.p.c. wśród przepisów postępowania, ma on charakter materialnoprawny, ponieważ modyfikuje treść łączącego strony stosunku cywilnoprawnego, w odniesieniu do sposobu i terminu spełnienia świadczenia przez pozwanego i w tym zakresie ma charakter konstytutywny (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r., V CSK 302/13, LEX nr 1480070).

Należy zgodzić się z poglądem, że ewentualna możliwość rozłożenia na tej podstawie świadczenia na raty przez sąd wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, nie tylko związanych z sytuacją dłużnika (gdy ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody), ale także oceny uzasadnionego interesu wierzyciela domagającego się ochrony prawnej. Ustanowiona w art. 320 k.p.c. norma ma bowiem charakter wyjątkowy i w związku z tym – jak stanowi powyższy przepis – może być ona stosowana jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach. Słusznie wskazał więc Sąd Rejonowy, że nie może być ona stawiana ponad ochronę wierzyciela (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 października 2015 r., V ACa 899/14, LEX nr 1856597).

Zastosowanie tej regulacji powinno zatem polegać na wyznaczeniu takiego terminu który z jednej strony mógłby umożliwić pozwanemu wykonanie orzeczenia w sposób dla niego najmniej dotkliwy i nie narażający na nadmierne straty, z drugiej jednakże strony jego wyznaczenie nie może narażać powoda na dalsze szkody. Rozłożenie świadczenia na raty ma bowiem ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (tak m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06, OSNC z 2007 r., Nr 10, poz. 147 oraz uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70, OSNCP z 1971 r. Nr 4, poz. 61).

Taka ingerencja sądu w treść stosunku prawnego łączącego strony może być przede wszystkim uzależniona od zaistnienia szczególnie uzasadnionych wypadków w sferze majątkowej dłużnika. Okoliczności z tym związane powinna zatem wykazać osoba zobowiązana do świadczenia (zob. m.in. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 2015 r., II CSK 383/14, LEX nr 1745792).

W rozpoznawanej sprawie pozwani – poza podniesionymi w sprzeciwach od nakazu zapłaty oraz powtórzonymi obecnie w apelacji twierdzeniami – nie przedstawili na te okoliczności żadnych dowodów. W apelacji, czyniąc zarzut z pominięcia przez Sąd Rejonowy zawartych w sprzeciwach twierdzeń o ich trudnej sytuacji rodzinnej i osobistej, pozwani w istocie rzeczy nie wskazali na jakiekolwiek konkretne uchybienia Sądu pierwszej instancji w ocenie materiału dowodowego pod kątem możliwości rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty.

Podkreślić również należy, że pozwani nie zaoferowali również żadnych dowodów dla potwierdzenia woli, a także realnej możliwości spłaty zadłużenia wobec powoda w zaproponowanych miesięcznych ratach. W sytuacji w której pozwani jeszcze we wrześniu 2014 r. deklarowali spłatę całego zadłużenia w kwotach po 600 zł miesięcznie, fakt, iż – poza jedną tylko wpłatą w takiej kwocie – nie dokonali oni następnie na rzecz powoda jakichkolwiek spłat uzasadnia wniosek, że ich twierdzenia dotyczące możliwości ratalnych spłat, muszą być uznane za niewiarygodne. Brak zapłaty przysługujących stronie powodowej od dawna wymagalnych należności oraz składanie kolejnych propozycji rozłożenia ich na raty, za którymi nie idą jakiekolwiek działania celem zmniejszenia istniejącego z tego tytułu zadłużenia, świadczy o tym, iż wniosek o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty jest jedynie kolejną próbą uzyskania odroczenia terminu płatności, co z pewnością nie zasługuje na ochronę.

W konsekwencji stwierdzić należy, że Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się zarzucanej błędnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego pod kątem możliwości zastosowania art. 320 k.p.c., gdyż takiego materiału dowodowego pozwani w ogóle nie zaoferowali. Sąd Rejonowy nie mógł w konsekwencji wadliwie ocenić materiału dowodowego, skoro strona pozwana nie dostarczyła go, pomimo ciążącego na niej obowiązku. Stosownie bowiem do reguły dowodowej z art. 6 k.c. osoba, która wywodzi z określonego faktu skutki prawne, powinna ten fakt udowodnić, tj. przedstawić w toku procesu dowody zgodnie z art. 232 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej po stronie pozwanych – reprezentowanych przez fachowego pełnomocnika – oraz konieczność wzięcia pod uwagę także interesu strony powodowej, nakazywały w tym wypadku nieuwzględnianie wniosku dłużników o rozłożenie świadczenia na raty. Zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. należało uznać w konsekwencji za niczym nieuzasadnioną polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu pierwszej instancji. Z tych samych względów nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 217 § 1 i art. 227 k.p.c., przepisy te dotyczą bowiem możliwości przytaczania przez strony okoliczności faktycznych i dowodów na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, a także określenia przedmiotu dowodu. Należy przy tym zauważyć, że dane konieczne do przeprowadzenia postępowania dowodowego dotyczącego sytuacji majątkowej i osobistej pozostawały wyłącznie w dyspozycji pozwanych, a przeprowadzenie dowodów nie byłoby w tym wypadku połączone z nadmiernymi trudnościami.

Podnieść trzeba, że w aktualnym stanie prawnym to strony są dysponentem postępowania dowodowego, sąd zaś jest zwolniony od odpowiedzialności za jego wynik (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 r., II UKN 244/98, OSNP 1999, nr 20, poz. 662). Sąd nie ma bowiem ani obowiązku, ani też możliwości wyręczania strony w wypełnianiu jej obowiązków - zwłaszcza w sytuacji gdy jest ona reprezentowana przez fachowego pełnomocnika i pozostaje w tym zakresie bierna. Przeprowadzenie dowodu nie wskazanego przez strony nie jest obowiązkiem, a jedynie uprawnieniem sądu (art. 232 zd. 2 k.p.c.). Wprawdzie możliwość dopuszczenia przez sąd dowodu z urzędu nie ogranicza się tylko do sytuacji, gdy strony nie korzystają z pomocy pełnomocników procesowych, jednak korzystanie z takiego uprawnienia powinno mieć wówczas miejsce jedynie na zasadzie usprawiedliwionego okolicznościami sprawy wyjątku, a taki – w ocenie Sądu Okręgowego – w niniejszej sprawie nie zachodzi (zob. m.in. uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC 2000, Nr 11, poz. 195 oraz wyrok tego Sądu z dnia 11 grudnia 2015 r., III CSK 23/15, LEX nr 1936702).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanych w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.

Elżbieta Kala Marek Tauer Artur Fornal