Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Powód K. P. wniósł pozew przeciwko M. P. o zapłatę kwoty 53.300 zł tytułem zachowku z odsetkami ustawowymi od dnia 1 lipca 2009 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przypisanych.

W piśmie procesowym z dnia 12 lipca 2010 r. powód wskazał, iż przysługuje mu w stosunku do pozwanego roszczenie o uzupełnienie zachowku na mocy art. 1000 § 1 k.c.

Wyrokiem z dnia 12 marca 2013 r. r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w sprawie o sygn. I C 1093/09 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 32.400 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 lipca 2009 r. do dnia zapłaty (pkt 1), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 2), zaś szczegółowe wyliczenie kosztów według zasady stosunkowego ich rozdzielenia pozostawił referendarzowi sądowemu (pkt 3).

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2009 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy stwierdził nabycie spadku po C. P. (1) na podstawie ustawy przez synów: powoda - K. P. i ojca pozwanego - W. P. (1) po ½ części.

Powód nie został pozbawiony prawa do zachowku (wydziedziczony) i jest osobą trwale niezdolną do pracy.

Rodzicom powoda oraz W. P. (2): J. i C. P. (1) przysługiwało prawo użytkowania działki nr (...) (...) „(...)" położonej w J. oraz związane z nim prawo własności nasadzeń, urządzeń i obiektów wzniesionych przez nich na tej działce. Nakłady te zostały sfinansowane w całości przez użytkowników działki, rodziców powoda. Przy budowie domku letniskowego rodzicom powoda nieodpłatnej pomocy w postaci robocizny udzielili członkowie rodziny, w szczególności powód oraz W. P. (2).

Powód otrzymał w roku 1996 r. od rodziców darowiznę, której przedmiotem było prawo do nakładów na działkę nr (...) (...) (...) położonej w J.. Wartość tej darowizny wynosiła 85.000 zł według stanu z daty darowizny, a według cen z chwili wyrokowania.

Ojciec powoda J. P. (1) zmarł 21 lutego 1998 r. w B., a spadek po nim nabyli żona C. P. (1) oraz powód i W. P. (2) (każdy po 1/3 części), przy czym w skład spadku wchodziła 1/2 części niezabudowanej nieruchomości gruntowej oznaczonej w ewidencji gruntów i budynków jako działka nr (...), o powierzchni 0,14 ha, położonej w P., gmina B. (KW (...)).

Ojciec pozwanego W. P. (2) oraz jego matka J. P. (2) w dniu 1 września 1998 r. otrzymali od zmarłej C. P. (1) darowiznę w postaci 4/6 części udziału we współwłasności ww. nieruchomości gruntowej składającej się z działki nr (...) położonej w P.. Wartość tej darowizny wynosiła 46.700 zł według stanu z daty darowizny, a według cen z chwili wyrokowania.

W dniu 26 lipca 2005 r. pozwany otrzymał od zmarłej C. P. (1) darowiznę, której przedmiotem była własność nieruchomości lokalowej nr (...) położonej przy ul. (...) w B. (KW (...)). Wartość tej darowizny wynosiła 135.500 zł według stanu z daty darowizny, a według cen z chwili wyrokowania.

W skład spadku po C. P. (1) nie wchodziły żadne aktywa.

W ocenie Sąd Rejonowego istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy powodowi przysługiwało roszczenie o zachowek oraz w jakiej wysokości. Odpowiadając pozytywnie na to pierwsze pytanie, Sąd I instancji, na podstawie art. 991 § 1 k.c., przyjął, że powód, jako osoba trwale niezdolna do pracy jest uprawniony do zachowku w wysokości 1/3 (2/3 x 1/2) majątku spadkowego (substratu zachowku).

Odnosząc się do darowizn dokonanych za życia C. P. (2), które należało doliczyć do majątku spadkowego przy obliczeniu wysokości należnego powodowi zachowku, Sąd Rejonowy stwierdził, że uwzględnić trzeba było połowę wartości nakładów na działkę nr (...) w J.. Mają na uwadze to, że biegły wartość całych nakładów wycenił na kwotę 85.000 zł należało przyjąć, że powód otrzymał od zmarłej matki darowiznę o wartości 42.500 zł. Ponadto, zdaniem Sądu I instancji darowizną, którą należało doliczyć do spadku była również darowizna dokonana na rzecz ojca pozwanego W. P. (2) oraz jego matki J. P. (2). Jej przedmiotem było 4/6 udziałów w udziału we współwłasności nieruchomości gruntowej składającej się z działki nr (...) położonej w P.. Wartość tej darowizny wynosiła 46.700 zł według stanu z daty darowizny, a według cen z chwili wyrokowania. Darowizna ta podlegała zaliczeniu w stosunku do W. P. (2) jako osoby będącej spadkobiercą i uprawnionym do zachowku, a w stosunku do J. P. (2) jako dokonana w okresie dziesięciu lat licząc wstecz od dnia otwarcia spadku. Analogicznie na podstawie art. 994 § 1 k.c. doliczeniu do spadku podlegała również darowizna dokonana przez zmarłą C. P. (1) na rzecz powoda w dniu 26 lipca 2005 r., której przedmiotem była własność nieruchomości lokalowej nr (...) położonego przy ul. (...) w B. (KW (...)) o wartości 135.500 zł.

W tym stanie rzeczy substrat zachowku Sąd Rejonowy ustalił jako sumę wartości darowizny dokonanej na rzecz powoda (42.500 zł), wartości darowizny na rzecz pozwanego (135.500 zł) oraz darowizny dokonanej na rzecz rodziców pozwanego (46.700 zł). Suma ta wyniosła 224.700 zł. Uwzględniając wartość przysługującego powodowi udziału w majątku spadkowym należało więc przyjąć, że wartość należnego mu zachowku to 74.900 zł. Uwzględniając fakt, iż powód otrzymał w 1996 r. od C. P. (1) darowiznę stanowiącą równowartość 1/2 udziału wartości nakładów na działkę nr (...) w J., to jest (42.500 zł) oraz fakt, iż z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie wynikało, aby darowiznę tę otrzymał wspólnie z żoną (do majątku wspólnego), należało, zdaniem Sądu I instancji, przyjąć, że na poczet należnego mu zachowku zaliczała się, zgodnie z dyspozycją art. 996 k.c., wartość tej darowizny w całości. W tym stanie rzeczy wartość niepokrytego darowizną zachowku Sąd ustalił na kwotę 32.400 zł.

Uwzględniając natomiast fakt, iż wartość czynna spadku wynosiła w niniejszej sprawie zero, powód nie mógł, w ocenie Sądy Rejonowego, uzyskać zaspokojenia od drugiego ze spadkobierców W. P. (2), który zgodnie z art. 999 k.c. odpowiada za zapłatę zachowku, będąc samemu uprawnionym do zachowku, do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uwzględnił powództwo w części i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 32.400 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 10 lipca 2009 r., tj. od daty doręczenia pozwanemu wezwania do zapłaty.

O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z zasadą stosunkowego ich rozdzielenia na podstawie art. 100 k.p.c., pozostawiając ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelację od wyroku złożył pozwany M. P. zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę 24.617 zł zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 994 § 1 k.c. na skutek błędnego zaliczenia w skład masy spadkowej darowizny dokonanej przez spadkodawczynię C. P. (1) na rzecz matki pozwanego J. P. (2), a zatem osoby niespokrewnionej ze spadkodawczynią i nie będącej spadkobiercą lub uprawnioną do zachowku po upływie dziesięciu lat licząc wstecz od otwarcia spadku.

w konsekwencji wniósł o zmianę wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 24.617 zł z jednoczesnym rozłożeniem tej kwoty na sześć rat płatnych co dwa miesiące od uprawomocnienia się wyroku i oddalenie powództwa w pozostałej części oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego według zestawienia kosztów.

W odpowiedzi na apelację powód K. P. przyznał fakt dokonania darowizny przez C. P. (1) na rzecz małżonków W. i J. P. (2). Jednocześnie wniósł o oddalenie wniosku dotyczącego rozłożenia zasądzonej kwoty na raty zgodnie z żądaniem skarżącego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest częściowo zasadna.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, które to ustalenia Sąd Okręgowy przyjmuje za własne i czyni podstawą swojego rozstrzygnięcia bez potrzeby ponownego ich przytaczania. Skarżący nie kwestionował tych ustaleń, ograniczając się do zarzutu naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 994 § 1 k.c.

Zgodnie z przywołanym przepisem, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Gramatyczna wykładnia tego przepisu, która stanowi podstawową metodę wykładni norm prawnych wskazuje, iż zdanie "licząc wstecz od otwarcia spadku" jest tzw. wyrażeniem wtrąconym, oddzielonym od pozostałej części zdania dwoma przecinkami. Na poczet zachowku nie dolicza się więc darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku. .

W uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy słusznie zauważył, że darowizna, której przedmiotem był udział we współwłasności nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę nr (...) położoną w P., została dokonana przez C. P. (1) na rzecz ojca pozwanego W. P. (1) i jego żony – matki pozwanego J. P. (3). Okoliczność powyższa wprost wynika z § 3 umowy darowizny z dnia 1 września 1998 r. (Rep. A nr 1757/1998) sporządzonej przez notariusz D. F. (k. 117). Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy nie mógł uwzględnić przy ustalaniu substratu zachowku wartości całej darowizny (46.700 zł), gdyż J. P. (2) nie należy ani do spadkobierców ani uprawnionych do zachowku po C. P. (1) a darowizna został dokonana przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku. Tym samym kwota 46.700 zł, którą Sąd Rejonowy uwzględnił przy obliczaniu substratu zachowku w łącznej wysokości 224.700 zł była błędna i zgodnie z zaprezentowaną powyżej argumentacją, powinna być pomniejszona o połowę wartości darowizny z dnia 1 września 1998 r., tj. o kwotę 23.350 zł. W konsekwencji powodowało to konieczność skorygowania orzeczenia Sądu I instancji, w sposób opisany w punkcie I wyroku. W tym też zakresie apelacja pozwanego podlegała uwzględnieniu (art. 386 § 1 k.p.c.).

Sąd Okręgowy oddalił natomiast apelację w części, w której skarżący domagał się rozłożenia zasądzonej kwoty, na podstawie art. 320 k.p.c., na sześć rat płatnych w dwumiesięcznych odstępach czasu. W ocenie Sądu Odwoławczego w rozpoznawanej sprawie nie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności przemawiające za zastosowaniem tego przepisu .

Wyrok przed Sądem Rejonowym zapadł ponad rok temu i nie ulega wątpliwości, że pozwany miał świadomość tego, że będzie zobowiązany do zapłaty co najmniej kwoty 24.617 zł. W tym zakresie wobec jego niezaskarżenia wyrok był już prawomocny . W istocie rzeczy upłynął już zatem okres , na który apelujący chciał rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty .

Nie znajdując przesłanek do przedłużania okresu spłaty o kolejny rok Sąd Okręgowy w tym zakresie apelację oddalił (art. 385 k.p.c.) i w konsekwencji koszty postępowania apelacyjnego zniósł wzajemnie między stronami (art. 100 k.p.c.).