Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Zbigniew Koźma (spr.)
Sędziowie:	SA Teresa Sobolewska SA Roman Kowalkowski
Protokolant:	sekretarz sądowy Joanna Makarewicz

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2012 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa H. E.

przeciwko W. Gminy G. i Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody (...)

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 25 lipca 2012 r., sygn. akt I C 2091/10

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 334,32 zł (trzysta trzydzieści cztery złote i trzydzieści dwa grosze) tytułem zwrotu wydatków poniesionych w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy

UZASADNIENIE

Do Sądu Okręgowego w (...) wpłynął pozew H. E., T. S., H. K., A. S., K. H., J. R., A. R. przeciwko W. Gminy G. o zapłatę kwoty 120.000 zł na rzecz H. E., po 30.000 zł na rzecz T. S., H. K., A. S., po 10.000 zł na rzecz K. H., J. R., A. R.. Powodowie wskazali, iż są spadkobiercami Z. i J. K.. Decyzją Naczelnika Gminy G. z dnia 10 września 1982 roku (...) gospodarstwo rolne należące do małżonków K., położone w Z. o powierzchni 11,33 ha zostało przejęte na rzecz Skarbu Państwa. Decyzja ta, co stwierdziło Samorządowe (...)– decyzją z dnia 27 sierpnia 2009 roku nr (...) (...), została wydana z naruszeniem prawa. Kolegium nie mogło stwierdzić nieważności tej decyzji ze względu na upływ czasu (ponad 10 lat od jej wydania). Powyższa okoliczność daje podstawy powodom do wystąpienia z roszczeniami odszkodowawczymi stanowiącymi aktualną równowartość przejętego przez Państwo gospodarstwa rolnego.

Postanowieniem z dnia 16 grudnia 2010 roku Sąd Okręgowy w (...) wyłączył powództwa T. S., H. K., A. S., K. H., J. R., A. R. i przekazał Sądowi Rejonowemu(...) według właściwości rzeczowej. Sąd ustalił, iż między powodami zachodzi współuczestnictwo formalne. Właściwość Sądu nie została zachowana dla każdego z roszczeń z osobna jak i dla wszystkich razem.

Pismem z dnia 3 marca 2011 roku pełnomocnik powódki H. E. wniosła o wezwanie do udziału w sprawie po stronie pozwanej Wojewody (...) jako Skarbu Państwa. Pełnomocnik powódki wskazała, iż zgodnie z art. 36.3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 – przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 1990 r. nr 32, poz. 191 ze zmianami) i w oparciu o uchwałę SN z 7 grudnia 2006 roku (III CZP 99/06) biernie legitymowanym w sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem przed dniem 27 maja 1990 roku ostatecznej decyzji administracyjnej, jeżeli stwierdzenie nieważności bądź stwierdzenie, że została wydana z naruszeniem prawa nastąpiło po tej dacie jest Skarb Państwa.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa – Wojewoda (...) działający przez Prokuratorię (...)wniósł o odrzucenie pozwu, oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego. Pełnomocnik pozwanej domagał się odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. wskazując, iż powodowie wskazali w pozwie jako pozwanego W. Gminy G., który nie posiada zdolności sądowej. Zgodnie z przepisami ustawy o samorządzie gminnym wójt jest organem gminy. Gmina posiada zdolność sądową jako osoba prawna. W ocenie pozwanej brak zdolności sądowej wójta nie może zostać uzupełniony w trybie art. 70 § 1 k.p.c. z uwagi na brak tożsamości stron. W. Gminy i Gmina stanowią dwa odmienne oznaczenia strony procesowej.

Niezależnie od żądania odrzucenia pozwu pozwana domagała się oddalenia powództwa w całości kwestionując roszczenia co do zasady jak i wysokości. W ocenie pełnomocnika pozwanej powódka nie wykazała przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Samo stwierdzenie, że decyzja została wydana z naruszeniem prawa nie przesądza w sposób wiążący dla Sądu o istnieniu normalnego związku przyczynowego między wadliwą decyzją a dochodzoną szkodą. Każdorazowo dla stwierdzenia istnienia przesłanki normalnego związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją, a szkodą nieodzowne jest przeprowadzenie oceny o której mowa w art. 361 § 1 k.c. tj. ustalenia czy szkoda nastąpiłaby także wtedy gdyby zapadła decyzja była zgodna z prawem (por. uchwała SN z 21 marca 2003 III CZP 6/03, OSNC 2004/1/4). Pozwany podkreślił, iż Samorządowe (...)badając legalność decyzji z 1982 roku stwierdziło, iż decyzja Naczelnika(...) wydana została z naruszeniem prawa, albowiem skierowana została do osób nieżyjących. Orzeczenie (...) nie podważyło jednak merytorycznie podstaw faktycznych i prawnych rozstrzygnięcia zawartego w w/w decyzji. Gdyby wskazany akt administracyjny został skierowany do spadkobierców Z. i J. K. jego merytoryczna treść pozostawałaby analogiczna do treści wadliwej decyzji bowiem gospodarstwo rolne poprzedników spełniałoby przesłanki przejęcia na własność Państwa zgodnie z art. 44.1 ustawy z 26 marca 1982 o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. 1982 nr 11, poz. 79) stanowiącego podstawę prawną wydanej decyzji. Z ostrożności procesowej pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów.

Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2011 roku Sąd Okręgowy w (...) odrzucił pozew w stosunku do W. Gminy G. oraz oddalił wniosek o odrzucenie pozwu w pozostałym zakresie. Zażalenie na powyższe złożył pełnomocnik pozwanego. Postanowieniem z dnia 19 października 2011 roku Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił zażalenie pozwanej.

Pismem z dnia 5 marca 2012 roku pełnomocnik pozwanego domagał się uwzględnienia wartości obciążeń hipotecznych zapisanych w Księdze Wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości. Zdaniem pozwanego obciążenia hipoteczne wpisane w latach 30-tych XX wieku mają wpływ na wymiar odszkodowania bowiem winny je zmniejszyć.

Wyrokiem z dnia 25 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w (...) zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki H. E. kwotę 120.000 złotych, rozstrzygnął o kosztach procesu, następująco uzasadniając rozstrzygnięcie:

J. i Z. małżonkowie K. byli właścicielami gospodarstwa rolnego położonego w Z. o powierzchni 11,33 ha. Dla przedmiotowego gospodarstwa w Sądzie Rejonowym w Grudziądzu prowadzona była księga Wieczysta KW Z. Tom (...) Nieruchomość powyższa była obciążona hipotecznie. W latach 30-tych XX wieku ustanowiono na nieruchomości hipoteki na łączną kwotę 30.000 zł na rzecz osób prawnych i osób fizycznych.

Decyzją Naczelnika (...) z dnia 10 września 1982 roku gospodarstwo rolne małżonków K. zostało przejęte na własność Państwa bez odszkodowania, w stanie wolnym od obciążeń, na podstawie art. 39.6, 44.1 i art. 45 ustawy z dnia 26 marca 1982 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. 1982.11.79). W uzasadnieniu powołanej decyzji Naczelnik (...)stwierdził, iż nieruchomość będąca przedmiotem przejęcia od 1957 roku nie jest użytkowana przez właścicieli. Nieruchomość została porzucona. Ziemię uprawiają na zasadzie dobrowolności okoliczni rolnicy. Decyzję doręczono J. i Z. K..

J. K. zmarł 8 października 1944 roku w K. i ostatnio przed śmiercią zamieszkiwał w W.. Spadek wraz z własnością gospodarstwa rolnego po J. K. na podstawie przepisów ustawy nabyły: żona Z. K. oraz córki H. E. i M. R. po 1/3 części każda z nich.

Z. K. zmarła 1 października 1961 roku w T. i ostatnio stale zamieszkiwała w T.. Postanowieniem z dnia 14 maja 2009 roku Sąd Rejonowy w (...) stwierdził, iż spadek po niej na podstawie przepisów ustawy nabyły córki H. E. i M. R. po połowie.

M. R. zmarła 5 maja 2006 roku w B. i tam ostatnio stale zamieszkiwała. Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2006 roku Sąd Rejonowy w (...) stwierdził, iż spadek po M. R. na podstawie przepisów ustawy nabyli: córka T. S., córka H. K., córka A. S. w 3/12 części każda z nich oraz wnuczka K. H., wnuk J. R., A. R. w 1/12 części każde z nich.

Decyzją z dnia 27 sierpnia 2009 roku Samorządowe (...) w T. stwierdziło, iż wydanie Decyzji (...) G. z dnia 10 września 1982 roku nr (...) w sprawie przejęcia na własność Państwa bez odszkodowania w stanie wolnym od obciążeń, niezabudowanej nieruchomości rolnej o powierzchni 11,33 ha, położonej w Z. gm. G., której zapisanymi w Księdze Wieczystej KW Z. Tom (...) byli J. i Z. K. nastąpiło z naruszeniem prawa. Powyższą decyzję skierowano do osoby nie będącej stroną w sprawie tj. do J. K., który zmarł w dniu 8 października 1944 roku i do Z. K., która zmarła 1 października 1961 roku. W tej sytuacji postępowanie dotyczące przejęcia na rzecz Państwa gospodarstwa rolnego winno być skierowane do spadkobierców właścicieli. W ocenie (...) decyzja Naczelnika (...) G. z 10.09.1982 r. jest dotknięta nieważnością (art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a.). Zgodnie z art. 156 § 2 k.p.a. nie stwierdza się nieważności decyzji jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło 10 lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne.

Aktualna wartość rynkowa nieruchomości rolnej położonej w Z. gmina G. o powierzchni 11,33 ha według jej stanu na dzień 10 września 1982 roku wynosi 240.000 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o złożone do akt dokumenty – decyzje administracyjne, postanowienia Sądów o stwierdzeniu nabycia spadku i opinie bieglej E. B.. Powyższy stan faktyczny nie był sporny między stronami. Żadna ze stron nie kwestionowała złożonych do akt sprawy dokumentów. Sąd uznał za w pełni wiarygodną opinię bieglej E. B. określającą wartość nieruchomości według jej stanu z chwili wydania decyzji o przejęciu na własność Państwa tj. 10 września 1982 roku. Biegła ma wieloletnie doświadczenia z zakresu szacowania nieruchomości. W ocenie Sądu złożona opinia jest spójna, logiczna i konsekwentna. Żadna ze stron nie zakwestionowała i nie podważyła kwalifikacji bieglej do sporządzenia opinii. Biegła posiada wieloletnie doświadczenie z zakresie szacowania nieruchomości. Opinię oparła na wnikliwej analizie rynku obrotu nieruchomościami i analizie aktów notarialnych umów sprzedaży. W ocenie Sądu opinia sporządzona została zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie szacowania nieruchomości i sporządzenia operatów szacunkowych. Z uwagi na powyższe okoliczności Sąd uznał opinię za w pełni wiarygodną.

W ocenie powódki wydanie decyzji o przejęciu na własność Państwa gospodarstwa rolnego jej rodziców z naruszeniem prawa jest podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyrządzoną szkodę związaną z utratą prawa własności nieruchomości.

W ocenie pełnomocnika pozwanej brak jest podstaw do ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Jak wynika z decyzji (...) decyzja Naczelnika (...) G. z dnia 10 września 1982 roku wydana została z naruszeniem przepisów prawa z uwagi na skierowanie jej do osób nieżyjących. (...) nie podważyło jednak merytorycznej zasadności wydanej decyzji. Gdyby decyzja została doręczona spadkobiercom małżonków K. to brak byłoby podstaw do uznania jej nieważności lub niezgodności z prawem.

W ocenie Sądu kwestie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa oceniać należy przez pryzmat art. 417 ^{(( 1))} § 2 k.c. Zgodnie z powyższym przepisem jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem ostatecznej decyzji. Decyzja Naczelnika (...) G. z dnia 10 września 1982 roku przewidywała przejęcie na własność Państwa nieruchomości rolnej położonej w Z. gmina G. o powierzchni 11,33 ha, której właścicielami byli małżonkowie J. i Z. K. na podstawie art. 39.6, 11.1 i 45 ustawy z dnia 26 marca 1982 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U.1982, nr 11 poz. 79 ze zmianami). Powyższa ustawa regulowała zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych, a także rekultywacji nieużytków i gleb zdegradowanych w celu zachowania jak największego obszaru gruntów rolnych i leśnych, poprawy ich wartości oraz pełnego wykorzystania dla potrzeb produkcji rolniczej i leśnej (art. 1). Ustawa pozwalała na przejęcie gruntów rolnych na własność Skarbu Państwa jeśli było to konieczne do realizacji celów wskazanych w art. 1 ustawy. Zgodnie z art. 39.1 ustawy w razie stwierdzenia, że grunty zostały przez właściciela wyłączone z produkcji bez zezwolenia, niezależnie od kar przewidzianych w przepisach o ochronie i kształtowaniu środowiska, terenowy organ administracji państwowej o właściwości ogólnej stopnia podstawowego wymierza właścicielowi jednorazowo dziesięciokrotna należność na rzecz Funduszu (...) lub Funduszu (...)oraz wyznacza termin podjęcia na tych gruntach produkcji rolniczej lub uprawy leśnej.

W razie stwierdzenia, że grunty wyłączone z produkcji przez właściciela, który nabył je w okresie ostatnich 2 lat w celu wyłączenia ich z tej produkcji, są użytkowane niezgodnie z przeznaczeniem albo że rekultywacja nie została zakończona w okresie, o którym mowa w art. 30 ust. 4, stosuje się opłatę roczną podwyższoną o 400%.

Przepis ust. 2 nie dotyczy działek budowlanych położonych na wyznaczonych terenach indywidualnego budownictwa mieszkaniowego.

Opłaty roczne podwyższone z tytułu niezgodnego z przeznaczeniem użytkowania gruntów nabytych na cele nierolnicze lub nieleśne, o których mowa w ust. 2 stosuje się przez okres 2 lat. Po tym terminie terenowy organ administracji państwowej o właściwości ogólnej stopnia podstawowego nakazuje nieodpłatnie zwrócić nieruchomość poprzedniemu właścicielowi celem dalszego rolniczego jej użytkowania lub prowadzenia upraw leśnych albo wydaje decyzję o pozbawieniu prawa użytkowania nieruchomości stanowiących własność Państwa.

Przepis ust. 4 nie dotyczy gruntów położonych na obszarach stref ochronnych, o których mowa w przepisach o ochronie i kształtowaniu środowiska.

W razie odmowy przejęcia gruntów przez właściciela, o którym mowa w ust. 4, grunty te mogą być przejęte na własność Państwa bez odszkodowania i w stanie wolnym od obciążeń, z wyjątkiem służebności gruntowych, których utrzymanie uznane zostanie za niezbędne.

Zgodnie z art. 44 ustawy jeżeli występowanie odłogów na gruntach rolnych dotyczy nieruchomości, których właściciele, ich dzieci lub rodzice nie mieszkają co najmniej do 2 lat w miejscu położenia tych nieruchomości, grunty te mogą być przejęte na własność Państwa. Przepis art. 39.6 stosuje się odpowiednio. Przepis ust. 1 nie dotyczy nieruchomości, których właścicielami są osoby małoletnie lub ubezwłasnowolnione, trwale niezdolne do pracy, albo osoby powołane do służby wojskowej lub pozbawione wolności oraz gdy występowanie odłogów spowodowane jest innymi, niezależnymi od właściciela przyczynami.

Decyzja(...) z dnia 27 sierpnia 2009 roku stwierdzała, iż powyższa decyzja Naczelnika (...) G. została wydana z naruszeniem prawa. (...)wskazała, iż decyzja dotknięta jest nieważnością z uwagi na skierowanie postępowania do osób nie będących stronami. W ocenie Sądu nie sposób zgodzić się z argumentacją pełnomocnika pozwanej, iż decyzja (...) nie dotyka prawidłowości merytorycznych przesłanek wydania decyzji, a wyłącznie kwestionowała od strony formalnej kwestie właściwego skierowania postępowania do następców prawnych zmarłych właścicieli. Podkreślić należy, iż z uzasadnienia decyzji (...) w sposób nie budzący wątpliwości, iż decyzja Naczelnika (...) G. z 10 września 1982 roku dotknięta jest nieważnością. Z uwagi na upływ czasu (ponad 10 lat od doręczenia lub ogłoszenia decyzji) i wywołane nieodwracalne skutki decyzji nie jest możliwe stwierdzenie nieważności decyzji. W tej sytuacji właściwy organ administracyjny wydaje decyzje stwierdzającą wydanie decyzji z naruszeniem prawa. Takie rozstrzygnięcie stanowi podstawę roszczeń odszkodowawczych osób poszkodowanych wydaną decyzją. W ocenie Sądu stwierdzenie istnienia przesłanek nieważności decyzji nie może prowadzić do wniosku, iż decyzja tożsamej treści zostałaby wydana gdyby postępowanie skierowano do spadkobierców właścicieli nieruchomości (co czyni pełnomocnik pozwanego). Z treści decyzji (...)wynika jedynie, iż organ ten stwierdził wystąpienie przesłanek nieważności decyzji z uwagi na skierowanie jej do osób nie będących stronami. (...) po stwierdzeniu tego faktu nie zajmowało się ewentualną poprawnością i zasadnością wydanej decyzji. Nie jest możliwe stwierdzenie, iż w przypadku doręczenia decyzji spadkobiercom małżonków K. decyzja ta była ważna i skuteczna. Przede wszystkim ustalenie w dniu wydania decyzji z 1982 roku prawidłowego kręgu właścicieli nieruchomości musiałoby skutkować oceną wystąpienia przesłanek do przejęcia nieruchomości na własność państwa w ocenie do tych spadkobierców. Nie można wykluczyć, iż w stosunku do spadkobierców właścicieli decyzja w ogóle nie zostałaby wydana z uwagi na brak przesłanek (np. małoletniość, niezdolność do pracy). Sąd powszechny w postępowaniu cywilnym nie może jednak zastępować organów administracyjnych i prowadzić skutecznie ustaleń dotyczących przesłanek wydania decyzji. Przede wszystkim Sąd powszechny nie posiada ustawowego umocowania do podejmowania decyzji administracyjnych. Po wtóre ewentualne ustalenia zaistnienia przesłanek uzasadniających przejęcie na własność Państwa gospodarstwa rolnego powodów zastępowałoby decyzje administracyjną i pozbawiało strony tej decyzji kontroli instancyjnej, co uznać należy za niedopuszczalne. Sąd powszechny jest związany wydanymi ostatecznymi decyzjami administracyjnymi. Zgodnie z poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 roku ostateczna decyzja administracyjna wydana w kwestiach należących do drogi postępowania administracyjnego jest wiążąca w sprawie cywilnej, a jej zmiana, uchylenie, stwierdzenie nieważności lub niezgodności z prawem dopuszczalne jest, stosownie do art. 16 k.p.a., jedynie z wypadkach wskazanych w ustawie (wyrok SN z 7.10.2010 IV (...) Lex 677776). Sąd Okręgowy w pełni podziela powyższe stanowisko. W tej sytuacji nie jest możliwe czynienie ustaleń na okoliczności, które mogłyby lub nie, lec u podstaw określonych orzeczeń administracyjnych. W związku z powyższym Sąd pominął wnioski dowodowe strony powodowej powołane na okoliczności stanu zdrowia powódki w chwili wydania decyzji w 1982 roku i jej zdolności do pracy.

Dopiero ostateczna decyzja nadzorcza, stwierdzająca nieważność lub niezgodność z prawem, pozwala na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych i wszczęcie odpowiedniego postępowania sądowego i dlatego jest tym zdarzeniem prawnym, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692). Wraz z decyzją nadzorczą powstaje wymagany przez ustawę „stan prawny” złożony z kilku zdarzeń. W skład tego „stanu prawnego” wchodzi wydanie ostatecznej decyzji administracyjnej nieważnej lub niezgodnej z prawem, wystąpienie szkody w wyniku jej wydania oraz wydanie ostatecznej decyzji nadzorczej stwierdzającej niezgodność z prawem lub nieważność decyzji wyrządzającej szkodę. Przesłanką skutecznego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego w każdym przypadku, zarówno na gruncie art. 160 k.p.a. jak i na podstawie art. 417 ^{(( 1))} § 2 k.c. była i jest decyzja nadzorcza (Tak SN w wyroku z dnia 3 maja 2010 roku IV (...) LEX nr 898269). Jeżeli szkoda jest następstwem niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu albo ostatecznej decyzji administracyjnej, ale z innych przyczyn niż bezprawność podstawy prawnej ich wydania (art. 417 ^{(( 1))} § 2 zd. 1 k.c.), wówczas sądy są uprawnionymi do orzekania o tej niezgodności z prawem (prejudykat). W przypadku ostatecznych decyzji administracyjnych o bezprawności orzekają sądy administracyjne (por. art. 145-152 i 156-159 k.p.a. oraz art. 240-252 ustawy z 29 sierpnia 1997r. – Ordynacja podatkowa, tekst jedn. Dz.U. z 2005r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.). W przypadku spraw podlegających jurysdykcji sądów powszechnych kwestia ta została uregulowana w przepisach kodeksu postępowania cywilnego (art. 424 ^{(( 1))}-424 ^{(( 12))}), określających skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu. Z reguły chodzi o orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe (art. 424 ^{(( 1))} § 1 k.p.c.). Jednak TK wyrokiem z 1 kwietnia 2008 r. (SK 77/06, Dz.U. Nr 59, poz. 367) za niezgodny z Konstytucją RP uznał przepis art. 424 ^{(( 1))} § 1 k.p.c. w części obejmującej słowa „kończącego postępowanie w sprawie”. (Tak A. Olejniczak Komentarz do Kodeksu Cywilnego – uwagi do art. 417 ^{(( 1))} k.c. Lex 2010).

Przepisy art. 417 i 417 ¹ k.c. nie zawierają odrębnych unormowań w zakresie zasad dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. W tej sytuacji zastosowanie znajdą normy ogólne art. 361 i n.k.c. Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za szkody wyrządzone ostateczną decyzją administracyjną nieważną lub wydaną z naruszeniem prawa wymaga wykazania decyzji, której nieważność lub niezgodność z prawem została stwierdzona w ramach decyzji nadzorczej, szkody i jej wysokości, związku przyczynowego między wydaną decyzją a szkodą. W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie powódka skutecznie wykazała przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

Stwierdzenie niezgodności z prawem decyzji Naczelnika (...) G. z dnia 10 września 1982 roku nie budzi wątpliwości w świetle decyzji (...) z dnia 27 sierpnia 2009 roku. W wyniku wydanej decyzji spadkobiercy małżonków K. pozbawieni zostali prawa własności gospodarstwa rolnego we wsi Z. gmina G. o powierzchni 11,33 ha o wartości 240.000 zł. Związek przyczynowy między wydaną decyzją, a powstaniem szkody po stronie powódki również nie budzi wątpliwości. W tej sytuacji zasądzenie odszkodowania w wysokości odpowiadającej udziałowi powódki w przedmiotowym gospodarstwie (udział wynoszący ½ części w gospodarstwie rolnym o wartości 240.000 zł) jest całkowicie uzasadniony. Powódka nie wnosiła o zasądzenie odsetek od dochodzonego roszczenia.

W ocenie Sądu za nietrafny uznać należy zarzut przedawnienia roszczeń podniesiony przez pozwaną. Jak już wyżej wskazywano warunkiem koniecznym do dochodzenia roszczeń w oparciu o art. 417 ^{(( 1))} k.c., jest ustalenie nieważności lub niezgodności z prawem określonych orzeczeń administracyjnych przez upoważniony organ administracyjny w ramach nadzoru. W tej sytuacji termin przedawnienia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych biegnie od chwili wydania decyzji nadzorczej tj. w omawianej sprawie od dnia 27 sierpnia 2009 roku. Trzy letni termin przedawnienia rozpocząłby bieg od dnia wydania decyzji (...) tj. od 27 sierpnia 2009 roku.

Również za nietrafny należy uznać zarzut pozwanej podniesiony w piśmie z dnia 5 marca 2012 roku, iż ewentualne zasądzenie odszkodowania w kwocie dochodzonej przez powódkę, czyni ja wzbogaconą z uwagi na wykreślenie hipotek. Pełnomocnik pozwanego wskazywała, iż decyzja z 10 września 1982 roku powodowała przejęcie nieruchomości przez Państwo w stanie wolnym od obciążeń. Nieruchomość małżonków K. była obciążona hipotekami w łącznej kwocie 30.000 zł. W ocenie pełnomocnika pozwanej obciążenie nieruchomości hipotekami ma wpływ na wartość nieruchomości, a ich wykreślenie powinno być brane pod uwagę w przypadku zasądzenia ewentualnego odszkodowania. W ocenie Sądu nie sposób zgodzić się z tym stanowiskiem. Przede wszystkim wskazać należy, iż zdaniem biegłego z zakresu szacowania nieruchomości było ustalenie wartości rynkowej nieruchomości według jej stanu na dzień wydania decyzji administracyjnej (10.09.1982 r.) i aktualnych cen. Hipoteki stanowią zabezpieczenie roszczeń osób trzecich. Nie znajdują się wśród elementów, określających stan nieruchomości, który mógłby wpływać na jej wartość rynkową. Oczywiście zakup nieruchomości obciążonej hipotecznie może narażać nowego właściciela na konieczność spłaty zadłużenia. Jest to jednak kwestia uboczna, nie wpływająca na wartość nieruchomości. Warto także podkreślić, iż wszystkie hipoteki obciążające nieruchomość zostały wpisane w latach 30 tych XX wieku. Pełnomocnik pozwanego nie wykazała w niniejszym postępowaniu, iż Skarb Państwa przejmując nieruchomość dokonał spłaty obciążeń hipotecznych. Wierzyciele hipoteczni nie dochodzili swych roszczeń od właścicieli gospodarstwa rolnego do 1982 roku. Tak długi okres bezczynności po stronie wierzycieli pozwala na przyjęcie, iż nie istnieli oni w chwili wydawania decyzji z 1982 roku, w tej sytuacji do wykreślenia hipoteki mogło dojść przez wpłacenie przez dłużnika hipotecznego zabezpieczonej hipotecznie wierzytelności do depozytu sądowego. Warto także zwrócić uwagę na przepisy określające denominację wpisanych w latach 30-tych kwot. Zgodnie z ustawą z dnia 30 października 1950 roku o zmianie systemu pieniężnego (Dz.U. nr 1950.50.459) ceny i płace zostały zredukowane w stosunku: 100 zł dotychczasowych na 3 zł nowe. Kolejna denominacja złotego miała miejsce w 1995 roku. Zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 386 i z 1995 r. Nr 16, poz. 79) wprowadzono nową jednostkę pieniężną o nazwie „złoty”, która ma wartość równą 10 000 starych złotych. Najmniejszą kwotą podlegającą wymianie było 100 starych złotych (co stanowi 0,01 złotego, czyli 1 grosz) lub jej wielokrotność. W tej sytuacji aktualna wartość hipotek obciążających nieruchomość rolną należącą do małżonków K. wyniosłaby 3 grosze. Trudno w tej sytuacji mówić o wpływie hipotek na ustalenia wartości nieruchomości czy jakimkolwiek wzbogaceniu się spadkobierców małżonków K..

Mając powyższe na uwadze Sąd zgodnie z powołanymi wyżej przepisami orzekł jak w sentencji orzeczenia. O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. 2002.163.1349 ze zmianami).

Powyższy wyrok zaskarżył pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) reprezentowany przez Prokuratorię (...), który zarzucając naruszenie prawa materialnego: art. 417 ^{(( 1))} § 2 k.c. w zw. z art. 442 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że roszczenie powódki nie uległo przedawnieniu, art. 417 ^{(( 1 ))} § 2 k.c. z w zw. z art. 361 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie istnienia związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją administracyjną a szkodą powódki, art. 417 ^{(( 1))} § 2 k.c., w zw. z art. 361 § 2 k.c. i art. 363 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że szkoda powódki nie uległa zmniejszeniu o zwaloryzowaną wartość hipotek obciążających przejętą nieruchomość, naruszenie prawa procesowego: art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., art. 227 k.p.c. przez przyjęcie, że powódka wykazała przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, art. 278 k.p.c., art. 279 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego rzeczoznawcy majątkowego, art. 233 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny materiału dowodowego, wniósł o jego zmianę i oddalenie powództwa lub uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie jest zasadna.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia dokonane w tej sprawie przez Sąd I instancji oraz oparte na tych ustaleniach wnioski.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego jako niezasadne należy ocenić zarzuty apelacji naruszenia przez Sąd I instancji przepisów prawa materialnego i procesowego wskazanych w apelacji.

Wbrew odmiennym twierdzeniom apelacji ustalony w sprawie stan faktyczny w pełni dawał podstawy do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego za doznaną przez powódkę szkodę. Podstawy do przyjęcia tej odpowiedzialności w oparciu o przepis art. 417 ^{(( 1))} § 2 k.c. dawała decyzja (...) z dnia 27 sierpnia 2009 r. stwierdzająca niezgodność z prawem decyzji Naczelnika(...) G. z dnia 10 września 1982 r., pozbawiająca spadkobierców małżonków K. własności gospodarstwa rolnego położonego we wsi Z. gmina G.. W świetle tej decyzji nie sposób zaaprobować argumentacji apelacji co do braku związku przyczynowego pomiędzy decyzją pierwotną z dnia 10 września 1982 r. a szkodą powódki. Brak też podstaw prawnych ku temu by jak postuluje skarżący, po stwierdzeniu niezgodności z prawem decyzji z 10 września 1982 r. to Sąd miał w procesie odszkodowawczym badać materialnoprawne przesłanki do przejęcia gospodarstwa przez Skarb Państwa w 1982 r. Powyższe względy przesądzają też o niezasadności zarzutów naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa procesowego, wskazanych w apelacji, regulujących postępowanie dowodowe.

Natomiast w ocenie Sądu Apelacyjnego dopiero wydanie decyzji naprawczej co do przejętego gospodarstwa rolnego stworzyło dla powódki możliwość skutecznego dochodzenia odszkodowania od pozwanego, stąd jako niezasadny należy ocenić zarzut apelacji co do skuteczności podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia. Skarżący powołuje się w apelacji na poglądy uzasadniające jego zarzuty, jednakże w świetle uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie III CZP 112/10 (OSNC 2011, z. 7-8, poz. 75), którą skład rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podziela, nie może budzić żadnych wątpliwości okoliczność, że przedawnienie roszczenia powódki rozpoczęło bieg od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem prawa. W konsekwencji akceptacji tego poglądu zbędnym stało się rozważanie kwestii ewentualnej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego zarzutu podniesionego przez pozwanego, jak też rozważanie stosowania do oceny roszczenia powódki konstrukcji „zawieszenia wymiaru sprawiedliwości”.

Brak też podstaw prawnych do akceptacji poglądu wyrażonego w apelacji co do konieczności uwzględnienia przy ustalaniu wartości przejętego gospodarstwa rolnego hipotek obciążających tę nieruchomość, ustanowionych w latach 30-tych XX wieku, w zwaloryzowanej wysokości oraz potrzeby przeprowadzenia na tę okoliczność dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Niezależnie bowiem od prawidłowości dokonanej przez Sąd I instancji oceny wartości tych hipotek przy uwzględnieniu przeprowadzonej dwukrotnie denominacji złotego, zgodnie z treścią art. 12 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) przepis art. 358 ¹ § 3 k.c. przewidujący możliwość waloryzacji świadczeń pieniężnych nie znajduje zastosowania do zobowiązań powstałych do dnia 30 października 1950 r.

Powyższe okoliczności przesądzają o prawidłowości ustalonego przez Sąd I instancji należnego powódce odszkodowania.

Skoro zarzuty apelacji pozwanego okazały się niezasadne Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. apelację tę oddalił, obciążając pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego na mocy art. 98 § 1 k.p.c.