Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jacek Grela
Sędziowie:	SA Maria Sokołowska (spr.) SA Włodzimierz Gawrylczyk
Protokolant:	sekretarz sądowy Karolina Petruczenko

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa W. Ś. i E. Ś.

przeciwko

Gminie M. G.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 1 czerwca 2015 r. sygn. akt I C 828/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1)  w punkcie 1 (pierwszym) w ten sposób, że powództwo oddala;

2)  w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że zasądza solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 7.217 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala apelację powodów;

III.  zasądza solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 10.635 zł (dziesięć tysięcy sześćset trzydzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 667/15

UZASADNIENIE

Powodowie W. Ś. i E. Ś. domagali się zasądzenia od pozwanej Gminy G. solidarnie kwoty 208.380 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 czerwca 2011r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu.

W uzasadnieniu żądania strona powodowa podniosła, że na skutek zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wartość rynkowa ich nieruchomości, która była przeznaczona pod zabudowę wielorodzinną, a według nowego planu pod zabudowę jednorodzinną z usługami, uległa obniżeniu. Powodowie wytoczyli już przeciwko pozwanej jeden proces o zapłatę kwoty 4.396.84 zł tytułem odszkodowania. Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2013r. Sąd Okręgowy w T. zasądził na rzecz powodów kwotę 906.000 zł i koszty procesu. Nie oddalił powództwa w pozostałej części, a zatem nie rozstrzygnął o całości żądania. Powodowie wskazali, że stan faktyczny i prawny sprawy w postępowaniu niniejszym jest identyczny do tego w zakończonym już procesie. Swoje roszczenie oparli o treść przepisu art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W ocenie powodów kwota należnego im odszkodowania powinna być podwyższona o wartość podatku VAT. Podali, że wartość rynkowa nieruchomości to najbardziej prawdopodobna cena możliwa do uzyskania na rynku, w której uwzględnia się podatek VAT. Dochodzona pozwem kwota stanowi równowartość podatku VAT od kwoty 906.000 zł w stawce 23 %. Następnie w piśmie z dnia 1 grudnia 2014r. powodowie podnieśli, iż przedmiotem ich roszczenia nie jest zapłata podatku VAT, a zapłata części odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości wskutek zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

W odpowiedzi na pozew pozwana Gmina G. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwana podała, że w związku z ujawnieniem po wydaniu orzeczenia w sprawie o sygn. akt IC (...) nowych okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, powoływanie się na ustalenia i dowody przeprowadzone w tamtej sprawie jest nieuzasadnione. Pozwana tym samym zakwestionowała wydaną w poprzedniej sprawie opinię biegłego A. L.. Dodała, że skoro ustalenie wartości nieruchomości w oparciu o opinię biegłego L. jest nieaktualne, to wyliczenie przez powodów kwoty odszkodowania także nie zasługuje na uwzględnianie. Nadto pozwana poddała w wątpliwość rozważania powodów dotyczące uwzględnienia w kwocie odszkodowania podatku VAT.

Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z dnia 1 czerwca 2015r. zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę 104.700 zł wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym od dnia 14 czerwca 2011r. z uwzględnieniem zmiennej stopy procentowej odsetek ustawowych do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwotę 6.353,11 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu.

Sąd I instancji wskazał, że powyższy wyrok oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Powodowie są właścicielami niezabudowanych nieruchomości oznaczonych nr działek (...) położonych przy ul. (...) w G.-D., w obrębie nr (...) G., powiat golubsko – (...), województwo (...), dla których Sąd Rejonowy IV Wydział Ksiąg Wieczystych w G.-D. prowadzi KW (...). Powodowie nabyli przedmiotową nieruchomość w dniu 14 czerwca 2002r. i stanowi ona ich wspólność majątkową małżeńską. Powodowie prowadzą działalność gospodarczą jako osoby fizyczne, przedmiotowa nieruchomość nie została wniesiona jako majątek żadnej z firm.

Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego przyjętym uchwałą Nr (...) Rady Miasta G.-D. z dnia 8 lutego 1991r., nieruchomość powodów była przeznaczona pod zabudowę wielorodzinną (na terenach o dużych spadkach dopuszczało się zabudowę jednorodzinną). Orientacyjna ilość mieszkań (...)/m. Plan ten obowiązywał do 31 grudnia 2003r. Uchwałą Nr (...) Rady Miasta G.-D. z dnia 18 kwietnia 2006r. został uchwalony nowy plan zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z którym na działkach nr (...) położonych przy ul. (...) w G.-D. dopuszcza się zabudowę jednorodzinną.

Pismem z dnia 12 kwietnia 2011r. powodowie wezwali pozwaną do zapłaty odszkodowania w kwocie 4.396.840 zł na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z powodu obniżenia wartości rynkowej działek nr (...). W odpowiedzi na to pismo pozwana pismem z dnia 11 maja 2011r. wskazała, iż brak jest podstaw do uznania przedłożonego przez powodów wyliczenia kwoty odszkodowania. W dalszej kolejności pozwana podniosła, że nadal istnieje możliwość zabudowania przedmiotowych działek budynkami o łącznej powierzchni zabudowy 1600 m ², co stanowi tożsamą powierzchnię mieszkaniową z powierzchnią jaką przewidywał poprzedni plan zagospodarowania przestrzennego. Pismem z dnia 30 maja 2011r. powodowie wskazali, że w świetle poprzednio obowiązującego planu na działkach nr (...) istniała możliwość wybudowania ok. 300 mieszkań, a zgodnie z obecnie obowiązującym planem istnieje możliwość wybudowania maksymalnie 14 budynków jednorodzinnych, w związku z czym konieczne jest wystąpienie na drogę sądowa.

Pozwem z dnia 11 czerwca 2011r. powodowie wystąpili przeciwko pozwanej do Sądu Okręgowego w T. z pozwem o zapłatę solidarnie na ich rzecz kwoty 4.396.840 zł odszkodowania z tytułu obniżenia wartości ich nieruchomości. Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z dnia 19 kwietnia 2013r., sygn. akt I C (...), Sąd zasądził na rzecz powodów solidarnie od pozwanej kwotę 906.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 czerwca 2011r. i kosztami procesu.

Wskazał Sąd Okręgowy, że wartość rynkową nieruchomości wycenia rzeczoznawca. Można ją określić na dwa sposoby: metodą porównawczą bądź metodą dochodową. Przy metodzie porównawczej, analizuje się rynek nieruchomości. Przy metodzie dochodowej w wycenie nieruchomości nie uwzględnia się podatku VAT, ani innych opłat i podatków. Z uwagi na to, że w metodzie porównawczej nie ma tego zapisu, przez analogię do metody dochodowej, również przy metodzie porównawczej nie dolicza się VAT-u. Powiat (...) jest jednym z biedniejszych powiatów. W gminie G. nie ma takich ilości sprzedawanych nieruchomości, aby można było je porównać. Chcąc ustalić wartość brutto trzeba przyjąć do porównania 10-15 podobnych nieruchomości w tym rejonie. Nie można porównywać nieruchomości gdzie VAT nie byłby uwzględniony. W przypadku nieruchomości powodów nie byłoby możliwym przyjęcie tylu nieruchomości do porównania. Wartość rynkowa nieruchomości powodów uwzględniająca przeznaczenie wynikające z planu zagospodarowania przestrzennego z 1991r. wynosiła 2.032.500 zł., a z planu z 2006r. 1.021.800 zł. Wycena została sporządzona w oparciu o metodę porównawczą z zastosowaniem metody porównywania parami. Ze względu na przeznaczenie nieruchomości biegły objął badaniem rynek działek pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną i wielorodzinną, drogi, zieleń. Badaniem objął obszar Miasta G. i 5 miast podobnych: L., R., B., Ś.. Analizował ceny rynkowe sprzedaży gruntów niezabudowanych w latach 2011-2014 przeznaczonych pod zabudowę jednorodzinną i wielorodzinną, drogi, zieleń.

Sąd Okręgowy dokonał ustaleń na podstawie przedłożonych przez strony dokumentów prywatnych i urzędowych, których autentyczności strony nie kwestionowały oraz opinii biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości D. A. z dnia 30 września 2014r. i z dnia 12 stycznia 2015r, ustnej opinii tego biegłego przedstawionej na rozprawie w dniu 24 listopada 2014r., a także wyjaśnień ustnych złożonych przez tego biegłego na rozprawie w dniu 18 maja 2015r. W ocenie Sądu opinie biegłego wydane w sprawie były rzetelne, fachowe i dlatego Sąd podzielił stanowisko zajęte przez biegłego w opiniach. Sąd nie oparł swych ustaleń faktycznych na zeznaniach przesłuchanych w sprawie świadków R. Ł. i P. P., ponieważ nie wniosły one niczego istotnego do sprawy, z tego też powodu Sąd nie dokonywał oceny ich wiarygodności. Dla rozstrzygnięcia w sprawy istotne było jedynie to co wynikało z dokumentów oraz z opinii biegłego. Sąd pominął dowód z przesłuchania stron i kolejnej opinii biegłego w oparciu o art. 217 § 3 k.p.c. uznając, że okoliczności sporne zostały dostatecznie wyjaśnione, a uwzględnienie wniosków dowodowych spowodowałyby nadmierną zwłokę w zakończeniu sprawy.

W rozważaniach prawnych w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że istota sporu sprowadzała się do wyjaśnienia przez Sąd czy powodowie mogą skutecznie dochodzić zapłaty odszkodowania za obniżenie wartości należących do nich nieruchomości, wobec zmiany planu zagospodarowania przestrzennego, ponad to, co zostało zasądzone w wyroku tego Sądu z dnia 19 kwietnia 2013r.

Wskazał Sąd, że stan faktyczny istniejący w momencie orzekania przez Sąd Okręgowy w sprawie I C (...) był w zasadzie analogiczny, poza jednym wyjątkiem. Wyjątkiem tym jest zmiana różnicy wartości przedmiotowej nieruchomości ustalona przez Sąd w oparciu o wydaną przez biegłego aktualną pisemną opinię.

Powołując się na brzmienie art. 365 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy wskazał, że prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy, inne organy państwowe i organy administracji publicznej. Związanie treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania przez podmioty wymienione w przywołanym na wstępie artykule, że w objętej orzeczeniem sytuacji faktycznej stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2012r., sygn. IV CSK 67/12, LEX nr 1231342). Przepis ten statuuje prawomocność materialną orzeczenia, która musi być brana pod uwagę w niniejszym postępowaniu. Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 marca 2014r. w sprawie V CSK 203/13 LEX nr 1446456, dotyczący tego, że zasada odpowiedzialności pozwanego, przesądzona w prawomocnym wyroku uwzględniającym część roszczenia, jest wiążąca w sprawie o zasądzenie pozostałej części. W tej sytuacji zdaniem Sądu Okręgowego należało uznać, że w sprawie I C (...) przesądzono prejudycjalnie o dopuszczalności żądania przez powodów odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości w oparciu o art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zdaniem Sądu Okręgowego podstawą prawną zgłoszonego żądania był ostatnio przywołany artykuł, a nie art. 36 ust. 3, gdyż w ust. 3 ustawodawca zakłada, że właściciel nieruchomość zbywa, a tak nie było w niniejszej sprawie. Tym samym 5-letni termin prekluzyjny z art. 37 ust. 3 tajże ustawy nie mógł mieć zastosowania w przedmiotowym postępowaniu. Wobec braku przepisów szczególnych regulujących kwestie przedawnienia roszczenia zgłoszonego przez powodów, Sąd przyjął zgodnie z ogólnymi regułami wynikającymi z art. 118 k.c. 10-letni termin przedawnienia. Termin ten bieg swój rozpoczął w 2006r. w momencie wejścia w życie nowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Sąd Okręgowy wskazał, że w orzecznictwie zasadnie zwraca się uwagę na to, że powaga rzeczy osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2002r., sygn. II CKN 1415/00 LEX nr 53284 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2006r., sygn. II PK 163/05, OSNP 2007 nr 5-6 poz. 71). Bezsporne jest, że w uzasadnieniu rozstrzygnięcia wydanego w sprawie I C (...) Sąd Okręgowy wskazał, że w pełni podziela wydaną przez biegłego opinię, zgodnie z którą przy ustalaniu należnego powodom odszkodowania nie powinno się wliczać podatku VAT. Uwzględniając powyższe rozważania, zdaniem Sądu Okręgowego biegły prawidłowo wyliczył należne na dzień orzekania w niniejszej sprawie odszkodowanie i prawidłowo nie doliczył podatku VAT.

Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 października 2007r., sygn. VCSK 230/07, LEX nr 485903 odnośnie tego, że odszkodowanie, o którym mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ma dotyczyć rzeczywiście poniesionej przez właściciela szkody, co oznacza, że chodzi o szkodę, która polega na obniżeniu wartości nieruchomości lub która pozostaje w bezpośrednim związku ze zmianą przeznaczenia nieruchomości. Powodowie dochodząc w sprawie zapłaty ostatecznie powoływali się na poniesioną przez nich szkodę wywołaną obniżeniem wartości nieruchomości.

Zgodnie z art. 37 ust. 11 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w odniesieniu do zasad określania wartości nieruchomości oraz zasad określania skutków finansowych uchwalania lub zmiany planów miejscowych, a także w odniesieniu do osób uprawnionych do określania tych wartości i skutków finansowych stosuje się przepisu ustawy o gospodarce nieruchomościami. W ustawie z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami ustawodawca posługuje się pojęciem wartość nieruchomości. W wyniku wyceny dokonuje się ustalenia wartości rynkowej nieruchomości (art. 150 ust. 1 pkt 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami). Wartość nieruchomości jest podstawą ustalenia ceny, rzeczoznawca ustala w opinii jedynie wartość nieruchomości. Zdaniem Sądu Okręgowego brak było podstaw do doliczenia przez Sąd do ustalonej przez biegłego wartości nieruchomości podatku VAT. Powodowie nigdy nie zbyli przedmiotowej nieruchomości, nigdy nie doszło do zapłaty ceny i nigdy powodowie nie zostali obciążeni obowiązkiem zapłaty podatku VAT. Podatek VAT jest następstwem zawarcia transakcji, obliczanym od ceny transakcyjnej, a nie wliczanym w tę ceną. Jak wynikało z ustnej opinii biegłego zasady ustalania wartości nieruchomości w oparciu o ceny netto są jednolicie akceptowane przez stowarzyszenie rzeczoznawców majątkowych. Rzeczoznawca zaś stosownie do art. 175 ust. 1 i 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami jest zobowiązany do wykonywania czynności zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów prawa i standardami zawodowymi. Na marginesie należy także wspomnieć, że oceny prawidłowości sporządzenia operatu szacunkowego dokonuje organizacja zawodowa rzeczoznawców majątkowych (art. 157 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami). W tej sytuacji Sąd uznał, że rzeczywiście poniesiona przez powodów szkoda może obejmować jedynie obniżenie wartości nieruchomości, które to obniżenie od poprzedniego wyrokowania w sprawie I C (...) uległo zwiększeniu.

Mając na względzie powyżej przedstawione rozważania na podst. art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Sąd Okręgowy zasądził solidarnie od pozwanej na rzecz powodów kwotę 104.700 zł tytułem odszkodowania (2.032.500,00zł - 1.021.800 zł - 906.000 zł =104.700 zł), a w pozostałym zakresie oddalił powództwo, zaś o odsetkach Sąd orzekł w myśl art. 481 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z art. 100 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdzielenia - 50/50. Koszty poniesione przez powodów zamknęły się w kwocie 19.906,22 zł, a pozwanej 7.200 zł. Pozwana powinna w tej sytuacji zwrócić powodom kwotę 6.353,11 zł (9.953,11 zł- 3.600 zł).

Apelację od przedmiotowego wyroku wniosły obie strony.

Powodowie zaskarżyli wyrok w części oddalającej powództwo ponad kwotę 104.700 zł oraz co do kosztów procesu, domagając się zasądzenia od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwoty 208.380 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 czerwca 2011r. do dnia zapłaty, zasądzenie od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwoty 19.906,22 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz zasądzenia od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego. Skarżący zarzucili zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie:

1.  przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, iż biegły w opinii pisemnej i ustnej w sposób odpowiedni, stanowczy, zgodny z zasadami logiki i wiedzy umotywował swoje stanowisko odnośnie wyceny dróg poprzez przyjęcie, iż wartość działki stanowiącej drogę oraz wartość działki stanowiącej teren mieszkaniowy jest taka sama;

2.  naruszenie przepisu art. 217 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z kolejnej opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości na okoliczność obniżenia wartości nieruchomości powodów oznaczonej numerami działek (...) na skutek zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w roku 2006 poprzez uznanie, iż okoliczności sporne zostały dostatecznie wyjaśnione, zaś uwzględnienie tego wniosku dowodowego spowodowałoby nadmierną zwłokę w zakończeniu sprawy;

3.  przepisu art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym poprzez przyjęcie, iż należne powodom odszkodowanie winno być obliczone jako różnica pomiędzy wartością rynkową nieruchomości (netto) przy uwzględnieniu zapisów poprzednio obowiązującego planu miejscowego, a wartością rynkową nieruchomości (netto) przy uwzględnieniu zapisów nowego planu.

W odpowiedzi na apelację powodów pozwana wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo i zasądzającej od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwoty 104.700 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 czerwca 2011r. do dnia zapłaty oraz co do kosztów procesu, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Skarżąca zarzuciła orzeczeniu:

1.  Naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny, sprzeczny z zasadami prawidłowego wnioskowania z pominięciem dowodów z zeznań świadków architekta-urbanisty R. Ł. i architekta P. P., podczas gdy zeznania obydwu świadków dostarczyły specjalistycznej wiedzy, co do możliwości zabudowy działek powodów nr (...) przed i po uchwaleniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Miasta G.-D., a zatem informacji mających znaczenie dla rozstrzygnięcia istoty sprawy jaką było ustalenie czy na skutek zmiany sposobu zagospodarowania ww. działek doszło do obniżenia wartość nieruchomości powodów;

b)  art. 299 k.p.c. na skutek pominięcia dowodu z przesłuchania stron, co skutkowało niepełnym i niewyczerpującym ustaleniem wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a także stanowiło naruszenie prawa strony pozwanej do obrony w toku procesu, w tym do zajęcia stanowiska i złożenia wyjaśnień, na skutek oddalenia wniosku o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Wysłuchanie stron miało istotne znaczenie dla ustalenia i zweryfikowania poczynań i zamierzeń inwestycyjnych powodów, na które powoływali się w pozwie, a także wyrażenia stanowiska przez pozwaną Gminę M. G., w której nastąpiła zmiana osoby na stanowisku Burmistrza;

c)  art. 365 § 1 k.p.c. na skutek jego błędnego zastosowania polegającego na uznaniu przez Sąd I instancji, iż w przedmiotowej sprawie jest związany wyrokiem Sądu Okręgowego w T. w sprawie I C (...) z dnia 19 kwietnia 2013r., podczas gdy związanie treścią prawomocnego orzeczenia dotyczy wyłącznie oceny prawnej, nie zaś faktycznej, nie pozbawia pozwanej możliwości skutecznego podniesienia zarzutów materialnych, takich jak brak podstawy prawnej roszczenia lub jego przedawnienie;

d)  art. 366 k.p.c. na skutek jego niezastosowania, w konsekwencji błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, iż wyrok Sądu Okręgowego w T. o sygn. akt. I C (...) oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 lutego 2014r. w sprawie V ACa (...) nie rozstrzygnęły o całości roszczeń odszkodowawczych powodów, w tym dochodzonych w niniejszej sprawie przez Sądem I instancji, w konsekwencji nie odrzucenia pozwu z uwagi na powagę rzeczy osądzonej, podczas gdy zgodnie z przywołanym przepisem wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia między tymi samymi stronami;

e)  art. 321 § 1 k.p.c. poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu, na skutek uwzględnienia przez Sąd roszczenia powoda o zapłatę odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości na skutek wejścia w życie planu zagospodarowani przestrzennego z 2006 r., podczas gdy powód dochodził pozwem kwoty 208.380 zł jako „równowartość podatku VAT w stawce 23% od kwoty 906,000 zł" (k.7 akt);

f)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie niepełnego i niewyczerpującego uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sądu I instancji na skutek pominięcia i niedokonania oceny dowodów przeprowadzonych na rozprawie, w tym zeznań świadków R. Ł. i P. P. oraz sprzeczność części dyspozytywnej wyroku z jego uzasadnieniem,

g)  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. na skutek przyjęcia przez Sąd I instancji, iż powód sprostał materialnemu i procesowemu ciężarowi dowodu i udowodnił, iż pomiędzy powstaniem szkody, za którą dochodzi odszkodowania a działaniem pozwanej istnieje jakikolwiek związek przyczynowy;

h)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu przez Sąd, że stan faktyczny istniejący w momencie orzekania przez Sąd Okręgowy w T. w sprawie I C (...) był analogiczny jak w niniejszej sprawie, podczas gdy na skutek zmian sytuacji na rynku nieruchomości i upływu czasu, ujawnienia nowych dowodów stan faktyczny uległ daleko idącym zmianom;

2.  Naruszenie prawa materialnego, tj.

a)  art. 36 ust. 1 pkt. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym na skutek uznania, iż powodom przysługuje roszczenie o odszkodowanie, pomimo nie wykazania materialnej przesłanki dochodzenia tego roszczenia w postaci poniesienia rzeczywistej szkody, nie wskazania jej rozmiarów oraz baraku związku przyczynowego pomiędzy szkodą a działaniem pozwanej;

b)  art. 37 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w związku z art. 118 k.c. na skutek ich błędnego zastosowania, a w konsekwencji nie uwzględnienia podniesionego przez pozwaną (min. na rozprawie dnia 18 maja 2015r.) zarzutu przedawnienia dochodzonego pozwem roszczenia, pomimo że z literalnego brzmienia art. 37 ust. 3 u.p.z.p. będącego lex specialis w stosunku do art. 118 k.c. wynika, iż roszczenie powodów uległo przedawnieniu;

c)  art. 5 k.c. poprzez naruszenie zasad współżycia społecznego oraz nadużycie prawa, na skutek przypisania pozwanej odpowiedzialności odszkodowawczej za zdarzenia od niej niezależne, gdyż powodowie zostali pozbawieni prawa dotychczasowej zabudowy działek nr (...) nie z woli pozwanej lecz ustawodawcy - zgodnie z art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;

Ponadto pozwana na podstawie art. 380 k.p.c. zaskarżyła postanowienie Sądu I instancji wydane na posiedzeniu dnia 18 maja 2015r. w przedmiocie oddalenia wniosków dowodowych strony pozwanej o przeprowadzenie dowodu z wysłuchania stron i wskazała, że zastrzeżenia do ww. rozstrzygnięcia Sądu I instancji w trybie art. 162 k.p.c. zostały zgłoszone na rozprawie 18 maja 2015r. (minuta 00:37:01), na której zostało wydane zaskarżone postanowienie.

W odpowiedzi na apelację pozwanej powodowie wnieśli o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów solidarnie zwrotu kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów nie jest zasadna, natomiast zasadna jest apelacja pozwanej, jednakże z innych przyczyn niż w niej wskazane.

Sąd Apelacyjny jako instancja merytoryczna obowiązany jest poczynić własne ustalenia faktyczne i ocenić je samodzielnie z punku widzenia prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000r., III CKN 812/98, OSNC z 2000r., nr 10, poz. 193). Sąd Apelacyjny - bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów - powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008r., sygn. III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). W apelacji postawione zostały zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. Ocenę zasadności apelacji należy rozpocząć od zarzutów naruszenia prawa procesowego.

W pierwszej kolejności, jako najdalej idący, należało rozpatrzyć zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 366 k.p.c., którego to naruszenia pozwana upatruje w przyjęciu przez Sąd, że wyrok Sądu Okręgowego w T., sygn. I C (...) oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 lutego 2014r., sygn. V ACa (...), nie rozstrzygnęły o całości roszczeń odszkodowawczych powodów. Ten zarzut jest zdaniem Sądu Apelacyjnego chybiony, bowiem powodowie pozwem z dnia 14 czerwca 2011r. domagali się zasądzenia od pozwanej na ich rzecz solidarnie kwoty 4.396.840 zł wraz z odsetkami, zaś wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2013r. Sąd Okręgowy w T. orzekł jedynie o części dochodzonego roszczenia zasądzając od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 906.000 zł i nie oddalając powództwa w pozostałej części. Apelacja powodów co do pozostałej kwoty dochodzonego roszczenia została odrzucona przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 12 lutego 2014r. z uwagi na brak substratu zaskarżenia. Strona, która nie żądała uzupełnienia wyroku na podstawie art. 351 k.p.c., może wnieść nowy pozew o pominięte w poprzedniej sprawie żądanie, które nie może już być przedmiotem uzupełnienia wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1966r., sygn. II PR 436/66, OSNCP 1967, nr 4, poz. 79, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1971r., sygn. I PR 75/71, OSNPG 1972, nr 7, poz. 46 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2015r., sygn. II CSK 720/14, LEX nr 1817650). Tym samym możliwe było dochodzenie przez powodów dalszej kwoty 208.000 zł w niniejszej sprawie. Nie zachodziła w tym zakresie powaga rzeczy osądzonej, a zatem brak było podstaw do odrzucenia pozwu na mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

Pozwana podniosła również w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 321 § 1 k.p.c. poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu. W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzut ten jest nietrafny. Powodowie pozwem z dnia 24 kwietnia 2014r. domagali się zapłaty kwoty 208.380 zł, która stanowiła część roszczenia dochodzonego w prawomocnie zakończonej sprawie I C (...) – odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości i odpowiadała równowartości nieuwzględnionego podatku VAT. Z treści uzasadnienia pozwu jednoznacznie wynikało, że kwota 208.380 zł stanowi równowartość podatku VAT od kwoty 906.000 zł w stawce 23%, co też potwierdza matematyczny obrachunek tej wartości. Jednak w piśmie procesowym z dnia 2 grudnia 2014r. wskazali, że nie jest to roszczenie o zapłatę podatku VAT, lecz część roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości (k. 201-207). Wnioskując o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego, celem ustalenia zakresu obniżenia wartości nieruchomości na skutek zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, powodowie powoływali się na treść art. 316 k.p.c. i podnosili, że sąd powinien ustalić wartość przedmiotowej nieruchomości w oparciu o ceny aktualne w chwili orzekania. Z powyższego wynika, że powodowie, pozostając przy niezmienionym żądaniu, w toku procesu rozszerzyli jego podstawę faktyczną – obok twierdzenia, że w zakres należnego im odszkodowania wchodzi podatek VAT obliczony od wartości odszkodowania ustalonego w sprawie I C (...), powodowie wskazywali również na konieczność ponownego ustalenia wartości spornej nieruchomości w oparciu o ceny aktualne. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy uwzględnił częściowo powództwo właśnie na tej drugiej podstawie, a zatem orzekał w granicach zgłoszonego żądania.

Pozwana zarzuciła naruszenie przez Sąd I instancji przepisu art. 365 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, iż w przedmiotowej sprawie Sąd był związany wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z dnia 19 kwietnia 2013r., sygn. I C (...), podczas gdy związanie treścią prawomocnego orzeczenia dotyczy wyłącznie oceny prawnej, nie zaś faktycznej. W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzut sformułowany w ten sposób nie jest niezasadny, jednakże na uwzględnienie zasługuje argumentacja przedstawiona na jego poparcie. Wskazać należy na pogląd, zgodnie z którym związanie stron prawomocnym orzeczeniem wyrażone w art. 365 § 1 k.p.c. zawiera w sobie zakaz ponownego prowadzenia sporu co do okoliczności faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia zakończonego sporu sądowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011r., sygn. I PK 225/10, Legalis nr 432296). Prawomocny wyrok, z punktu widzenia jego prejudycjalnego znaczenia także w innej sprawie, swą mocą powoduje, że nie tylko nie może być zmieniony lub uchylony, ale że nie jest możliwe odmienne ocenienie i uregulowanie tego samego stosunku prawnego, w tych samych okolicznościach faktycznych i prawnych, między tymi samymi stronami. Uznać więc należy, iż to, że orzeczenie co do części roszczenia nie ma powagi rzeczy osądzonej co do jego reszty, która nie była przedmiotem orzekania sądu, umożliwia właśnie oddzielne dochodzenie tej reszty (nie stwarza więc negatywnej przesłanki procesowej) i nie oznacza, że otwarta pozostaje możliwość odmiennego niż w prawomocnym wyroku orzeczenia w niezmienionych okolicznościach o zasadzie odpowiedzialności pozwanego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994r., sygn. III CZP 29/94, Lex nr 84472). Powagą rzeczy osądzonej objęte jest rozstrzygnięcie o zasadzie odpowiedzialności w wyroku częściowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2007r., sygn. II CSK 26/07, LEX nr 461579).

Odnosząc się do pozostałych zarzutów pozwanej i powodów odnośnie naruszenia prawa procesowego przez Sąd Okręgowy, które dotyczyły w znacznej mierze do oceny dowodów i ewentualnych uchybień dotyczących przeprowadzonego przez ten Sąd postępowania dowodowego, wskazać należy, że zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji nie powinien był w ogóle dokonywać ustaleń w zakresie aktualnej wartości odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości położonej w G.-D. przy ul. (...) na działkach nr (...), a to z uwagi zarówno na przedstawione powyżej rozważania co do prekluzji materiału faktycznego sprawy, jak i ze względu na brzmienie art. 363 § 2 k.c. i brak możliwości zastosowania przewidzianej w art. 358 ¹ § 3 k.c. waloryzacji sądowej. Zatem argumentacja przedstawiona przez pozwaną na poparcie tychże zarzutów zasługuje na uwzględnienie w zakresie wskazującym na konieczność dokonania przez Sąd I instancji ustaleń co do wartości nieruchomości w oparciu o wycenę nieruchomości dokonaną przez biegłego w sprawie o sygn. I C (...).

W art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2015r. poz. 199 ze zm., dalej u.p.z.p. ) jest mowa o odszkodowaniu za poniesioną rzeczywistą szkodę, co oznacza, ze ma ono kompensować jedynie stratę spowodowaną niemożnością korzystania z nieruchomości w sposób dotychczasowy lub zgodny z jej dotychczasowym przeznaczeniem, jaką poszkodowany poniósł w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą. Wobec braku przepisu szczególnego, wskazującego chwilę właściwą dla określenia ceny rynkowej nieruchomości, przy ustaleniu wysokości odszkodowania przewidzianego w art. 36 ust. 1 pkt 1 u.p.z.p. należy stosować art. 363 § 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokości tego odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen z innej chwili. W zakończonej wyrokiem Sądu Okręgowego T. z dnia 19 kwietnia 2013r. sprawie o sygn. I C (...) biegły sądowy A. L. sporządził w dniu 11 czerwca 2012r. operat szacunkowy, z którego wynikało, że różnica cen nieruchomości zlokalizowanej na działkach nr (...) dla przeznaczenia wynikającego z planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego z 1991r. i dla przeznaczenia wynikającego z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z 2006r. wynosiła na dzień 7 marca 2012r. 906.000 zł. Taka kwota odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości spowodowanego zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego została zasądzona od pozwanej na rzecz powodów solidarnie prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z dnia 19 kwietnia 2013r. Zatem określona tym wyrokiem wysokość odszkodowania została ustalona stosownie do treści art. 363 § 2 k.c. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ma żadnych podstaw prawnych do ponownego ustalenia należnego powodom odszkodowania według cen z dnia 12 stycznia 2015r., co uczynił Sąd I instancji w niniejszej sprawie i w konsekwencji zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie dalszą kwotę odszkodowania w wysokości 104.700 zł. W wyroku z dnia 24 czerwca 2015r., II CSK 569/14, LEX nr 1747352, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nawet znacząca zmiana cen nieruchomości nie upoważnia sądu do ustalenia odszkodowania według wartości z innej daty niż data orzekania. Ustalenie wysokości odszkodowania należnego powodom nastąpiło w dacie orzekania w sprawie I C (...), gdzie została zasądzona na ich rzecz oznaczona kwota pieniężna z tego tytułu. Dla oznaczenia momentu ustalenia wysokości odszkodowania bez znaczenia pozostaje to, że Sąd I instancji nie orzekł o dalej idącym roszczeniu odszkodowawczym powodów poprzez jego oddalenie. Sąd bowiem ustalił wysokość odszkodowania w sensie pozytywnym, wyrok w tej części jest prawomocny i ustalona w nim wysokość szkody nie może już podlegać ponownemu badaniu Sądu. Dopuszczając do tego badania Sąd I instancji dokonał w istocie niedopuszczalnej waloryzacji świadczenia pozwanego. Wskazać należy, że odszkodowanie przewidziane w art. 363 k.c., z uwagi na funkcję rekompensaty pieniężnej, nie jest zobowiązaniem stricte pieniężnym, a zobowiązaniem niepieniężnym ze świadczeniem pieniężnym, co wyklucza możliwość zastosowania art. 358 ^{( 1)} § 3 k.c. przewidującego możliwość sądowej waloryzacji roszczeń. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny pominął te wszystkie ustalenia faktyczne, które odnosiły się do ponownego ustalenia wartości nieruchomości powodów znajdującej się na działkach nr (...) według cen z dnia 12 stycznia 2015r. i które doprowadziły do wydania zaskarżonego orzeczenia. Konsekwencją tego jest zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, o czym Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie I. pkt 1) sentencji wyroku na mocy art. 386 § 1 k.p.c.

W konsekwencji za bezprzedmiotowe należało uznać pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego przez Sąd I instancji podnoszone w apelacji pozwanej. Wskazać jedynie należy, że zarówno kwestia przesłanek dochodzonego odszkodowania, jak i podnoszonego przez pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia była już przedmiotem oceny w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w T. w sprawie o sygn. I C (...) oraz w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 lutego 2014r. w sprawie o sygn. V ACa (...). Zatem odmienna ocena tych kwestii nie jest obecnie możliwa.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzut powodów odnoszący się do naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 36 ust. 1 pkt 1 u.p.z.p. poprzez przyjęcie, że należne powodom odszkodowanie winno być obliczone jako różnica pomiędzy wartością rynkową nieruchomości (netto) przy uwzględnieniu zapisów planów zagospodarowania przestrzennego z 1991r. i 2006r. jest niezasadny. Zdaniem skarżących nieuzasadnione było uznanie przez Sąd I instancji, że przez analogię do metody dochodowej również stosując metodę porównawczą wartość nieruchomości należy obniżyć o wartość zawartego w cenie podatku VAT, co spowodowało ich zdaniem nieuzasadnione obniżenie odszkodowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji poczynił w tym zakresie prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne bez potrzeby ich powtarzania. Trzeba wskazać, że problem czy rzeczoznawca majątkowy sporządzający operat, stosując podejście porównawcze, wartość przyjętych do porównania nieruchomości ujmuje wraz z podatkiem VAT był przedmiotem rozważań sądów administracyjnych. Sąd Apelacyjny popiera stanowisko, zgodnie z którym rzeczoznawca ustala wartość nieruchomości, a nie jej cenę, które to pojęcia nie są tożsame, a uzasadnienie doliczenia podatku VAT definicją ceny jest błędne. Stanowisko to wynika z faktu, że ustawodawca w przepisach u.p.z.p. oraz ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2015r. poz. 1077 ze zm., dalej u.g.n.) posługuje się pojęciem wartość nieruchomości, co zgodnie z art. 2 pkt 18 u.p.z.p. oznacza wartość rynkową nieruchomości. Niewątpliwie zatem ustawodawca najważniejsze znaczenie przypisuje wartości nieruchomości. To wartość nieruchomości jest podstawą ustalenia ceny, a nie odwrotnie. Cena nieruchomości stanowi zatem niejako konsekwencję wartości nieruchomości, jest jej pochodną. Rzeczoznawca majątkowy ustala wartość nieruchomości, a nie jej cenę. Skoro ustalając wartość nieruchomości ustala jej wartość rynkową, to czyni to na podstawie czynników rynkowych. W art. 151 u.g.n. ustawodawca posługuje się pojęciem ceny transakcyjnej, która jest efektem podaży i popytu, bowiem to rynek decyduje o jej wysokości. Zupełnie inną kategorią są podatki, stanowiące narzędzie polityki fiskalnej państwa. Rzeczoznawca majątkowy nie jest uprawniony do rozstrzygania o naliczaniu lub nienaliczaniu podatku, lecz do ustalenia wartości nieruchomości (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 kwietnia 2014r., sygn. II OSK 2745/12, LEX nr 1481899). Wskazać również należy na utrwalone już orzecznictwo sądów administracyjnych aprobujące pogląd, zgodnie z którym zarówno podejście dochodowe jak i porównawcze prowadzi do określenia wartości rynkowej, a zatem podstawowe zasady ich stosowania muszą być jednakowe. Skoro w podejściu dochodowym podstawą określania wartości są dochody wskazane na m.in. na podstawie czynszów i wydatków operacyjnych, których poziom przyjmuje się bez VAT-u, to analogicznie w podejściu porównawczym „ceny transakcyjne" stanowiące podstawę określania wartości rynkowej nie powinny zawierać podatku VAT. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 28 grudnia 2010r., sygn. I SA/Wa 2274/10, LEX nr 821183, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 10 maja 2012r., sygn. I SA/Wa 72/12, LEX nr 1271142 i wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 21 lutego 2013r., sygn. I SA/Wa 1923/12, LEX nr 1323541). Uwzględniając powyższe rozważania Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe stanowisko Sądu I instancji, zgodnie z którym brak było podstaw do doliczenia przez Sąd do ustalonej przez biegłego wartości nieruchomości podatku VAT. Z tych przyczyn apelacja powodów podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c., o czym Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie II. sentencji wyroku.

Zmiana merytorycznego rozstrzygnięcia spowodowała też konieczność zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu za pierwszą instancję, przez przyjęcie zasady odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.), o czym orzeczono jak w punkcie I. pkt 2 sentencji wyroku. Sąd Apelacyjny zasądził zatem na rzecz solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Mając na uwadze, że pozwana wygrała zarówno swoją apelację, jak i powodów, Sąd Apelacyjny orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego w punkcie III sentencji wyroku i zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 10.635 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013r. poz. 490 ze zm.). Na wysokość tych kosztów złożyły się koszty postępowania apelacyjnego wywołane apelacją pozwanego (2.700 zł kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym oraz 5.235 zł opłaty od apelacji) oraz koszty postępowania apelacyjnego wywołane apelacją powodów (2.700 zł kosztów zastępstwa procesowego), co dało łącznie kwotę 10.635 zł.