Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 22 stycznia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący- Sędzia SO Jerzy Dymke (spr.)

Sędzia SO Małgorzata Mikos-Bednarz

Sędzia SR del. do SO Monika Strzyżewska

Protokolant: st. sekr. sąd. Marta Kojtek

po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2016 r. w Ostrołęce

na rozprawie

sprawy z wniosku M. M. (1)

o zmianę orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej

na skutek apelacji wnioskodawcy M. M. (1) od postanowienia Sądu Rejonowego w Pułtusku z dnia 21 października 2015 r., sygn. akt III RNs 143/15

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Pułtusku, pozostawiając temuż Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji apelacyjnej.

SSO Małgorzata Mikos-Bednarz SSO Jerzy Dymke SSR del. Monika Strzyżewska

sygn. I Ca 451/15

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Pułtusku postanowieniem z dnia 21 października 2015 r., sygn. III RNs 143/15, oddalił wniosek M. M. (1) z dnia 15 kwietnia 2015 r. o zmianę orzeczenia o przyjęciu go do domu pomocy społecznej bez jego zgody ( pkt 1 ) oraz przyznał jego pełnomocnikowi z urzędu, adw. I. P., koszty nieopłaconej pomocy prawnej ( pkt II ). W pisemnym uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, że wnioskodawca przebywa od 13 lutego 2014 r. w Domy Pomocy Społecznej im. J. P. (...) w N. ( dalej zwanym: „DPS” ) na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Maz. z dnia 2 sierpnia 2013r., sygn. III RNs 15/13, wydanego w trybie art. 39 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ( dalej: „uzp”). Od 2002 r. jest leczony psychiatrycznie z rozpoznaniem organicznych zaburzeń urojeniowych, a w latach 2007- 2012 był czterokrotnie hospitalizowany z powodu zaostrzenia psychozy. Ponadto choruje na cukrzycę insulinozależną. Jest osobą samotną. Przed umieszczeniem w (...) nocował na klatkach schodowych, był zaniedbany higienicznie. W czasie pobytu w placówce funkcjonuje dobrze, jest spokojny, podporządkowany, bierze udział w zajęciach. Jest w stanie zmierzyć sobie poziom cukru we krwi i podać odpowiednią dawkę insuliny, regularnie przejmuje lek haloperidol oraz warunkowo – w razie niepokoju – hydroxyzimum. Nikt go w (...) nie odwiedza. Sam wyjeżdża na krótkie przepustki do rodziny, z których wraca o czasie. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Maz. z dnia 23 grudnia 2013 r., sygn. I C 24/11, wnioskodawca ma przyznane prawo do lokalu socjalnego. Z aktualnej opinii biegłego lekarza psychiatry M. M. (3) wynikało potwierdzenie wcześniejszego rozpoznania stanu zdrowia wnioskodawcy oraz konkluzja, że wymaga on opieki i nadzoru przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, nie jest wstanie samodzielnie egzystować ( m.in. dlatego, że nie ma mieszkania ), istnieje zagrożenie, że z w razie zaniedbania w leczeniu lub w systematycznym przestrzegania diety mogłoby dojść u niego do zaburzeń cukrzycowych, jak śpiączka, udar czy zawał.

Podzielając w pełni opinię biegłej, Sąd Rejonowy uznał, że nie zmieniły się okoliczności, dla których M. M. (1) został umieszczony w domu pomocy społecznej, co by czyniło jego obecny wniosek uzasadnionym na gruncie art. 41 uzp. Sąd Rejonowy podkreślił w szczególności, że DPS zapewnia wnioskodawcy opiekę medyczną i bezpieczeństwo w zakresie szeroko rozumianych spraw życiowych oraz że – patrząc z drugiej strony- nie ma on bliskiej rodziny, która gotowa byłaby udzielić mu pomocy, ani własnego mieszkania. Dlatego wniosek został oddalony.

Powyższe postanowienie zostało zaskarżone apelacją przez wnioskodawcę, reprezentowanego przez adwokata z urzędu.

Apelacja zarzuciła postanowieniu bezzasadność, brak szczegółowego rozważenia przez Sąd I instancji możliwości samodzielnego funkcjonowania wnioskodawcy poza domem pomocy społecznej, nieuwzględnienie faktu poprawy stanu jego zdrowia. W konkluzji apelacja wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie wniosku, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcie o kosztach za instancję apelacyjną.

Po rozpoznaniu apelacji na rozprawie w dniu 22 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy w Ostrołęce zważył, co następuje:

Sprawa ma duży ciężar gatunkowy, bo jej przedmiot dotyka podstawowych dóbr osobistych każdego człowieka, jakimi są wolność i godność. W tym wypadku chodziło o utrzymywanie radykalnego środka opiekuńczego wobec wnioskodawcy M. M. (1), który, jak wynikało z akt, urodził się w (...) r., jest kawalerem, nie ma dzieci, ma wykształcenie średnie, z zawodu jest ślusarzem, posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym na stałe, od 2000 r. korzystał z pomocy rzeczowej ( posiłki ) i finansowej ( zasiłek stały oraz dodatek pielęgnacyjny ) z opieki społecznej.

Celem mającej in concreto zastosowanie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego jest udzielenie przez państwo skutecznej pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi, ale przy jednoczesnym zakreśleniu prawnych granic ingerencji w konstytucyjnie chronioną sferę wolności jednostki. Z tego względu podkreśla się w judykaturze, że przepisy stanowiące podstawę orzeczenia o przymusowym umieszczeniu określonej osoby w domu opieki społecznej, które ze swej natury prowadzi do ograniczenia wolności tej osoby decydowania o sobie, podlegają wykładni ścisłej, a nawet restrykcyjnej, zaś w postępowaniu prowadzonym na podstawie uzp sąd jest gwarantem praw osób, których ono dotyczy i powinien szczególnie wnikliwie badać wystąpienie przesłanek ustawowych, korzystając szeroko z inicjatywy dowodowej z urzędu ( por. uzasadnienie postanowienia SN z 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 483/10 – OSNC 2012/1/12 ). Apelacja była zasadna w tym znaczeniu, że zaskarżone postanowienie nie spełniało minimalnych warunków pozwalających na prawidłowe, merytoryczne zakończenie sprawy. Zabrakło kluczowych ustaleń faktycznych, a także podstaw dowodowych niezbędnych do ich poczynienia. Ponadto w postępowaniu nie wystąpił podmiot, który był zainteresowanym w rozumieniu art. 510 k.p.c. Uchybienia te były, w ocenie Sądu II instancji, na tyle poważne, że oznaczały nierozpoznanie istoty sprawy po myśli art. 386 par. 4 w zw. z art. 13 par. 2 k.p.c., prowadząc w konsekwencji do uchylenia zaskarżonego postanowienia, zgodnie z wnioskiem ewentualnym apelacji. Punktem wyjścia rozważań w tej sprawie powinno być postanowienie z dnia 2 sierpnia 2013 r. o umieszczeniu M. M. (1) w domu pomocy społecznej bez jego zgody, które zostało wydane na wniosek Ośrodka Pomocy Społecznej w N. M.. z dnia 21 stycznia 2013 r. Postanowienie to uprawomocniło się w pierwszej instancji, nie jest wyposażone w uzasadnienie pisemne, zapadło bez wysłuchania bezpośrednio zainteresowanego, który występował przed sądem bez pełnomocnika, osobiście też nie uczestniczył w rozprawie, pisma sądowe były mu doręczane w trybie art. 139 k.p.c. na adres mieszkania zastępczego, pod którym faktycznie nie przebywał ( v. informacja na k. 9 akt III RNs15/13 ). Z załączonych akt tej sprawy oraz akt sprawy eksmisyjnej, sygn. I C 24/11, należało wnosić, że problem, którego finałem było umieszczenie M. M. (1) w DPS, pojawił się wraz z wykonaniem nieprawomocnego wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Nowym Dworze z dnia 28 kwietnia 2011 r., orzekającego jego eksmisję z mieszkania komunalnego zajmowanego w N. M.. przy ul. (...) ( w związku z zaległościami czynszowymi ), bez jednoczesnego orzeczenia o prawie do lokalu socjalnego. Eksmisja została przeprowadzona w dniu 26 października 2012 r., eksmitowany nie przyjął pomieszczenia zastępczego przy ul. (...). T., uważając, że nie posiada ono elementarnych wygód sanitarnych, i zaczął się tułać po mieście. Zanim jego sprzeciw od wyroku zaocznego został rozpoznany przez Sąd Rejonowy, co stało się dopiero w dniu 23 grudnia 2013 r. ( ostatecznie w części orzekającej eksmisję wyrok ten został uchylony, a postępowanie w tym zakresie umorzone w związku z cofnięciem pozwu na skutek zaspokojenia roszczenia, tym niemniej pozwanemu zostało przyznane prawo do lokalu socjalnego) zdążyła się zakończyć sprawa o przymusowe umieszczenie go w domu pomocy społecznej, jako osoby bezdomnej.

Już w dniu 4 marca 2014 r., czyli jeszcze przed upływem miesiąca od znalezienia się w DPS, wnioskodawca po raz pierwszy wystąpił do Sądu o zmianę orzeczenia o umieszczeniu, podnosząc, że nie wymaga leczenia psychiatrycznego, leczy się tylko na cukrzycę i zapalenie skóry, jest osobą samodzielną, nie wymaga pomocy, źle czuje się w towarzystwie chorych psychicznie. Na rozprawie w dniu 12 listopada 2014 r. przedstawił zamiar ubiegania się o mieszkanie socjalne lub komunalne z dotacją. Jego wniosek Sąd Rejonowy w Wyszkowie – VIII Zamiejscowy Wydział z siedzibą w Pułtusku oddalił postanowieniem z dnia 12 listopada 2014 r., sygn. VII RNs 66/14, które uprawomocniło się w pierwszej instancji. Pisemne uzasadnienie nie zostało sporządzone. Wnioskodawca nie korzystał w tym postępowaniu z pomocy pełnomocnika procesowego. Przechodząc do aktualnej problematyki niniejszej sprawy, trzeba zacząć od podkreślenia, że w sprawach danego rodzaju bardzo istotne znaczenie ma dowód z opinii biegłego lekarza psychiatry, co wiąże się z tym, że instytucja prawna w postaci umieszczenia w domu pomocy społecznej jest zaadresowana wyłącznie do osób, które wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie są zdolne do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych ( art. 38 i art. 39 uzp ); zatem do rozeznania się w tej materii potrzebne są wiadomości specjalne. Z uwagi na wagę dowodu tym bardziej należało oczekiwać i wymagać od biegłego, żeby jego opinia była pełna i jasna. Cechom tym jednakże nie odpowiadała opinia biegłej M. M. (3), wydana w niniejszej sprawie na piśmie w dniu 23 lipca 2015 r. ( data wpływu do Sądu Rej. w Pułtusku ), która zawierała się na niespełna jednej stronie maszynopisu, zaś w części stanowiącej własny, twórczy wkład biegłej sprowadzała się do kilku ogólnikowych zdań. Nie zawierała sprawozdania z wzmiankowanego w opinii badania wnioskodawcy „w poradni” w dniu 17 lipca 2015 r., w tym opisu metody i sposobu przeprowadzenia badań, co było konieczne do zorientowania się, jakie to konkretnie „urojenia” i „zaburzenia osobowości” mają występować u wnioskodawcy i jak się one przekładają na ustawową przesłankę niezdolności osoby chorej do zaspokojenia jej podstawowych potrzeb życiowych (i jakich ). Odpowiedzi biegłego na pytania zadane przez Sąd pozostawały w gruncie rzeczy bez żadnego bliższego uzasadnienia, nie pozwalając tym samym na przeprowadzenie przynależnej sądowi kontroli prawidłowości opinii z punktu widzenia zasad poprawnego rozumowania i doświadczenia życiowego. Ponadto z opinii wynikało, że biegła sięgnęła do „danych” jedynie z akt niniejszej sprawy, podczas gdy źródłowa dokumentacja lekarska znajduje się w aktach spraw związkowych, p.wsz. o sygn. III RNs 15/13, w których została zgromadzona dokumentacja z leczenia szpitalnego wnioskodawcy. Opinia nie wyjaśniała też istotnej dla rozstrzygnięcia kwestii, czy wnioskodawca jest nadal leczony psychiatrycznie, czemu on sam przeczy, a jeśli tak, to przez kogo, w jaki sposób i z jakim zagrożeniem na wypadek zaniechania, zwłaszcza pod kątem jego zdolności do dalszego samodzielnego dbania o leczenie cukrzycy. Nie odnosiła się również w żaden sposób do, jak się wydaje, interesującej i miarodajnej, bo autorstwa lekarza prowadzącego na co dzień leczenie wnioskodawcy, informacji o jego stanie zdrowia, sporządzonej w dniu 11 stycznia 2013 r. przez psychiatrę A. K. z poradni w N. M.. ( v. k. 64 akt I C 24/11 ), w której stwierdzono m.in.: „liczne pretensje ( wnioskodawcy ) dotyczące miasta, w którym mieszka, nie nosiły cech osądów urojeniowych”, „stan psychiczny chorego nie wymaga obecnie stosowania leczenia farmakologicznego”. Należy dodać, że – jak trafnie zauważył SN w uzasadnieniu przywołanego postanowienia z dnia 14 kwietnia 2011 r. – art. 41 ust. 1 uzp przyznaje osobie przyjętej do domu pomocy społecznej uprawnienie do wystąpienia o zmianę orzeczenia o przyjęciu, nie wymagając, aby przesłanką jej wniosku – inaczej niż jest to w przypadku podobnego wniosku kierownika domu na podstawie ust. 2 tego przepisu - była „zmiana okoliczności uzasadniających orzeczenie o przyjęciu tej osoby… bez jej zgody”, co pozwala na dopuszczenie możliwości zmiany orzeczenia bez istotnej zmiany okoliczności, jeżeli przemawia za tym dobro osoby, której postępowanie dotyczy. Nie jest poza tym wykluczone wzięcie przez sąd ponownie pod rozwagę okoliczności, które stanowiły podstawę wniosku o umieszczenie danej osoby w ośrodku pomocy społecznej bez jej zgody. W realiach sprawy ta ostatnia uwaga mogła szczególnie zyskiwać na aktualności z uwagi na okoliczności towarzyszące wydaniu postanowienia w dniu 2 sierpnia 2013 r. i jego specyficzny kontekst sytuacyjny, kiedy to wnioskodawca stał się faktycznie bezdomny w okresie po usunięciu go z dotychczasowego mieszkania, a przed uzyskaniem prawa do lokalu socjalnego. Powyższe spostrzeżenia dyskwalifikowały opinię biegłego w jej obecnej postaci, co pod względem skutku procesowego było równoznaczne ze stanem nieprzeprowadzenia niezbędnego dowodu. Z uwagi na aspekty łączące się z instancyjnością postępowania sądowego nie byłoby właściwe przeprowadzenie tego rodzaju dowodu po raz pierwszy dopiero przed sądem apelacyjnym. Ponadto dowód ten należałoby ocenić wespół z innym dowodami, których zabrakło bądź pozostały z niezrozumiałych względów zupełnie pominięte w zaskarżonym postanowieniu, jak zeznanie świadka B. W., pracownika DPS, na temat zachowania wnioskodawcy w ostatnim czasie ( v. k. 23 odw. ).

Nowe dowody trzeba powiązać funkcjonalnie z włączeniem do sprawy z urzędu w charakterze uczestnika postępowania tego podmiotu, z którego inicjatywy wnioskodawca znalazł się w DPS, czyli Ośrodka Pomocy Społecznej w N. M.. Skoro bowiem przedmiotem sprawy jest zmiana orzeczenia wydanego na wniosek określonego podmiotu to jego udział w postępowaniu „reformatoryjnym” staje się logiczny i uzasadniony, chyba iż oczywiste byłoby, że został zerwany jego związek z potencjalnymi zadaniami z dziedziny opieki społecznej w stosunku do osoby wnioskodawcy. Tak w tym przypadku nie jest, bo, jak należy zakładać, wnioskodawca czuje się wciąż mieszkańcem N. M.., chce wrócić do tego miasta ( w którym się urodził i prawdopodobnie całe życie mieszkał ) i skorzystać z przyznanego mu prawa do lokalu socjalnego. Wobec tego OPS w N. będzie nadal zobowiązany do angażowania się w rozwiazywanie problemów wnioskodawcy, a jego formalny udział w niniejszym postępowaniu przyczyni się do wszechstronnego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy i ułatwi uzupełnienie dotychczasowych niedostatków w sferze dowodowej, zwłaszcza co do istniejących realnie możliwości udzielenia wnioskodawcy innej formy pomocy ze strony państwa lub samorządu terytorialnego, bądź rodziny, niż poprzez przymusowe umieszczenie go w domu pomocy społecznej. Dla dobra wnioskodawcy jego ewentualne zwolnienie z pobytu w DPS najlepiej byłoby powiązać w czasie, w porozumieniu z nim samym, z przygotowaniem miejsca zamieszkania na zewnątrz, ponieważ, jak można sądzić, główne źródło jego obecnych kłopotów życiowych leży właśnie w braku odpowiedniego własnego lokum. Współpraca organu ds. pomocy społecznej może mieć w tym zakresie decydujące znaczenie. Po skompletowaniu pełnego materiału dowodowego Sąd I instancji dokona jego wnikliwej oceny, uwzględniając wyrażone wyżej uwagi i wskazówki co do dalszego postępowania, a następnie wyda końcowe rozstrzygnięcie, leżące w dogłębnie rozważonym interesie wnioskodawcy, pamiętając o zachowaniu pryncypiów prawnych, które zostały zaakcentowane przez ustawodawcę m.in. także we wprowadzeniu zastrzeżenia do treści art. 39 ust. 1 uzp, iż przymusowe umieszczenie w domu pomocy społecznej może nastąpić ( i być kontynuowane ) tylko w razie wystąpienia zagrożenia życia danej osoby.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy, uwzględniwszy apelację, postanowił jak w sentencji na podstawie art. 386 par. 4 i art. 108 par. 2 w zw. z art. 13 par. 2 k.p.c.

/Monika Strzyżewska/ /Jerzy Dymke/ /Małgorzata Mikos – Bednarz/