Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 14 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Bożena Charukiewicz (spr.)
Sędziowie:	SO Dorota Ciejek SO Krystyna Skiepko
Protokolant:	sekr. sądowy Ewelina Gryń

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2017 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku T. B.

z udziałem M. K.

o dział spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 19 stycznia 2017 r., sygn. akt I Ns 600/15,

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie VI w ten sposób, że wskazaną tam kwotę 5.534,13 zł obniżyć do kwoty 1.106,13 zł (jeden tysiąc sto sześć złotych trzynaście groszy);

II.  oddalić apelację wnioskodawczyni w pozostałej części oraz apelację uczestnika w całości;

III.  stwierdzić, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swym udziałem w sprawie;

IV.  przyznać adwokatowi R. P. wynagrodzenie w kwocie 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) powiększone o należny podatek VAT za pomoc prawną udzieloną wnioskodawczyni w postępowaniu apelacyjnym, które wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Olsztynie.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko

Sygn. akt IX Ca 402/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni T. B. wniosła o dokonanie działu spadku po B. K. (2), zmarłej 8 lutego 2014 r. w D., ostatnio stale zamieszkałej w D. oraz o zasądzenie od uczestnika postępowania M. K. na jej rzecz kosztów postepowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazała, że wnosi o dokonanie działu spadku w ten sposób, aby wchodzące w skład spadku prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w D., przy ul. (...) przyznać uczestnikowi M. K. z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawczyni 1/2 wartości przedmiotowego lokalu w wysokości 85.000 zł. Ponadto wniosła o dokonanie rozliczeń pomiędzy uczestnikami postępowania z tytułu kosztów ponoszonych przez wnioskodawczynię na rzecz utrzymania przedmiotowego lokalu mieszkalnego oraz kosztów pochówku zmarłej w łącznej wysokości 6.403,06 zł. Domagała się również o zaliczenia do schedy spadkowej oraz rozliczenia darowizny, którą otrzymał uczestnik od spadkodawczyni w wysokości 6.000 zł.

Uczestnik postępowania M. K. wniósł o dokonanie działu spadku po zmarłej B. K. (2), w ten sposób, że lokal mieszkalny położony w D., przy ul. (...) oraz ruchomości znajdujące się w tym lokalu szczegółowo przez uczestnika wymienione przyznać uczestnikowi. Ponadto wniósł o ustalenie nakładów uczestnika na majątek spadkowy w postaci zapłacenia przez uczestnika w chwili wykupu lokalu 85% wartości tej nieruchomości, co stanowi obecnie wartość 85.000 zł i tym samym rozliczenie tego nakładu w niniejszym postępowaniu.

Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie dokonał działu spadku po B. K. (2) w ten sposób, że wchodzący w skład tego spadku, stanowiący odrębną nieruchomość lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku nr (...) przy ulicy (...) w D., dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...), o wartości 125.680 złotych przyznał na własność uczestnikowi postępowania M. K.. Umorzył postępowanie w zakresie działu spadku w części dotyczącej ruchomości wchodzących w skład spadku. Zasądził od uczestnika postępowania M. K. na rzecz wnioskodawczym T. B. kwotę 65.188,78 złotych tytułem dopłaty z uwzględnieniem wzajemnych roszczeń uczestników postępowania związanych ze spadkiem, płatną w terminie dziewięciu miesięcy od uprawomocnienia się postępowania. Nakazał wnioskodawczyni aby w terminie 14 dni od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia wydała uczestnikowi postępowania lokal opisany. Przyznał adwokatowi R. P. wynagrodzenie w kwocie 4.428 złotych (w tym podatek VAT) tytułem pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczym z urzędu, które nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Olsztynie). Nakazał ściągnąć z roszczenia zasądzonego od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni do Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Olsztynie) kwotę 5.534,13 złotych tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych. Nakazał ściągnąć od uczestnika postępowania do Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Olsztynie) kwotę 606,13 złotych tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych. Oddalił wnioski uczestników postępowania o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadek po B. K. (2), zmarłej 8 lutego 2014 r. w D., ostatnio stale zamieszkałej w D. na podstawie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego z 22 stycznia 2014 r. nabyły dzieci spadkodawczyni: T. B. i M. K. po ½ części.

W skład spadku wchodzi stanowiący odrębną nieruchomość lokal mieszkalny położony w D., przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie, VI Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą nr (...) o wartości 125.680 zł.

Wnioskodawczyni poniosła koszty związane z utrzymaniem przedmiotowego lokalu oraz koszty pogrzebu zmarłej B. K. (2) w łącznej wysokości 6.399,80 zł, w tym koszty pogrzebu w kwocie 4.275,27 zł, koszty stypy w wysokości 1.600 zł, koszty sprawowanej opieki w wysokości 104 zł, opłaty za lokal za luty w wysokości 297 zł, opłaty za gaz w wysokości 55,44 zł, opłaty za telefon w wysokości 60,51 zł oraz opłaty za energię elektryczną w wysokości 7,58 zł.

Wnioskodawczyni pobrała należny z tytułu śmierci spadkodawczyni zasiłek pogrzebowy w kwocie 4.000 zł.

Uczestnik otrzymał od spadkodawczyni darowiznę w wysokości 6.000 zł, która to kwota miała zostać przeznaczona na wykonanie pomnika dla zmarłej.

Wnioskodawczyni odebrała emeryturę spadkodawczyni w wysokości 1.802,24 zł w dniu 5 lutego 2014 r., a więc na 3 dni przed śmiercią spadkodawczyni.

Uczestnik postepowania zwrócił wnioskodawczyni kwotę 950 zł tytułem części kosztów pogrzebu spadkodawczyni.

Wnioskodawczyni i uczestnik zgodnie dokonali działu spadku po B. K. (2) w zakresie wchodzących w skład tego spadku ruchomości w ten sposób, że łóżko przeciwodleżynowe rehabilitacyjne z materacami i oprzyrządowaniem przyznali uczestnikowi, natomiast pralkę, lodówkę i kuchnię gazową przyznali wnioskodawczyni bez obowiązku wzajemnych dopłat z tego tytułu.

Od listopada 2015 r. wnioskodawczyni i uczestnik postępowania pokrywają należności z tytułu opłat za mieszkanie opisane we wniosku po połowie. Nadpłata z października 2015 r. opłat za mieszkanie dokonana przez uczestnika została zaliczona na poczet połowy opłat należnych w kolejnych okresach, którymi obciążany jest uczestnik. Wnioskodawczyni opłaca obciążającą ją połowę opłat za mieszkanie.

W ocenie Sądu Rejonowego wniosek co do zasady zasługiwał na uwzględnienie. Bezspornie w składa majątku spadkowego, który odziedziczyły strony niniejszego postępowania w częściach równych wchodził między innymi lokal mieszkalny. Jego wartość strony ustaliły zgodnie na kwotę 125.680 zł. W związku z przyznaniem nieruchomości uczestnikowi, Sąd Rejonowy zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 65.188,78 zł tytułem dopłaty z uwzględnieniem wzajemnych roszczeń uczestników związanych ze spadkiem, płatną w terminie 9 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia. Na kwotę tę składa się połowa wartości mieszkania w wysokości 62.840 zł. Sąd uwzględnił również: połowę wydatków poniesionych przez wnioskodawczynię z tytułu pogrzebu i opieki nad spadkodawczynią – 3.199,90 zł oraz połowę wartości darowizny, którą otrzymał uczestnik, a która podlegała zaliczeniu do schedy spadkowej – 3.000 zł. Całkowitą kwotę należało jednak pomniejszyć o połowę zasiłku pogrzebowego pobranego przez wnioskodawczynię – 2.000 zł, połowę pobranej przez nią emerytury – 901,12 zł oraz o kwotę, którą uczestnik przekazał wnioskodawczyni – 950 zł. W związku z tym, że uczestnik zamierza sprzedać przyznany mu lokal – zdaniem Sądu – termin 9 miesięcy jest wystarczającym okresem czasu na dopełnienie wszelkich czynności związanych ze sprzedażą mieszkania, a przynajmniej jest wystarczającym okresem czasu na ewentualne uzyskanie kredytu hipotecznego na uiszczenie dopłaty dla wnioskodawczyni. Odnośnie do ruchomości zgłoszonych do podziału, strony dokonały ostatecznie w tym zakresie umownego podziału, co skutkowało umorzeniem postępowania w tej części. W ocenie Sądu Rejonowego uczestnik postępowania nie wykazał, iż przekazał spadkodawczyni pieniądze z przeznaczeniem na zakup lokalu opisanego we wniosku. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. Sąd Rejonowy uznał, że strony powinny w równym stopniu ponieść koszty postępowania, które wyniosły łącznie 2.212,27 zł, a udział każdego z uczestników postępowania winien wynieść 1.106,13 zł. Zdaniem Sądu, skoro na rzecz wnioskodawczyni w niniejszym postępowaniu zasądzono dopłatę w wysokości 65.188,78 zł, to tym samym wnioskodawczyni będzie w stanie ponieść koszty związane z pomocą prawną profesjonalnego pełnomocnika ustanowionego dla wnioskodawczyni. Tym samym Sąd nakazał ściągnąć z roszczenia zsądzonego na rzecz wnioskodawczyni do Skarbu Państwa kwotę 5.534,13 zł tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych.

Powyższe postanowienie zaskarżyli apelacjami wnioskodawczyni i uczestnik postępowania.

Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie w części, tj. co do punktów III i VI i zarzuciła postanowieniu naruszenie:

1. prawa materialnego, tj. art. 212 § 3 k.c. w zw. z 1035 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że uiszczenie 65.188,78 zł jest dla uczestnika postępowania, kwotą przekraczającą jego możliwości finansowe, gdy przepis wyraźnie stanowi o przypadku zasługującym na szczególne uwzględnienie;

2. prawa procesowego, tj. art. 232 k.p.c. w związku z 6 k.c. i uznanie za udowodnione, że dla uczestnika zachodzą okoliczności pozwalające przyjąć, że właściwym jest okres 9 miesięcy dla spłaty, gdy jak wynikało z materiału dowodowego, uczestnik ma dochody pozwalające mu na dostatnie życie, ale przede wszystkim dają mu zdolność kredytową, a uczestnik nie wykazał ile czasu potrzeba na wzięcie kredytu, np. pod zabezpieczenie hipoteczne;

3. a także sprzeczność istotnych ustaleń z zebranym materiałem dowodowym oraz wiedzą powszechną polegający na przyjęciu, że dla uzyskania kredytu potrzeba aż 9 miesięcy;

4. art. 102 k.p.c. poprzez jego nie zastosowanie i obciążenie wnioskodawczyni kosztami procesu pomimo, że w trakcie postępowania wykazanym i nie zaprzeczonym przez stronę przeciwną faktem było pozostawanie przez nią w ubóstwie, a nawet odroczona spłata jej części z działu spadku, nie pozwoli jej na zapłatę kosztów procesu, szczególnie gdy jednocześnie samą dopłatę Sąd odroczył w czasie;

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia i zasądzenia od uczestnika M. K. na rzecz wnioskodawczyni T. B. kwotę 65.188,78 złotych tytułem dopłaty z uwzględnieniem wzajemnych roszczeń uczestników postępowania związanych ze spadkiem, płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego postępowania oraz zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczynie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Uczestnik zaskarżył postanowienie w części, tj. w punkcie III w zakresie w jakim Sąd zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty tytułem spłaty, zarzucając postanowieniu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 888 k.c. przy zastosowaniu art. 410 §1 k.c. przez jego błędne zastosowanie i uznanie, iż kwota 28.850.000 starych złotych obecna równowartość przy wartości mieszkania 106.828,00 zł przekazana przez spadkobiercę M. K., spadkodawczyni na wykup 85% wartości nieruchomości znajdującej się w D. przy ul. (...) stanowiła darowiznę spadkobiercy dla spadkodawcy, gdy w rzeczywistości przekazana kwota stanowiła nakład uczestnika na majątek spadkowy, a w przypadku późniejszego rozmyślenia się spadkobierczyni i sporządzenia nowego testamentu podstawa świadczenia M. K. odpadła i tym samym uiszczona należność przerodziła się w świadczenie nienależne, bowiem zamierzony cel świadczenia ze strony uczestnika jako spadkobiercy nie został osiągnięty;

2. naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z 328 § 2 k.p.c. przez dowolną, fragmentaryczną i sprzeczną ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego a skutkujące błędnym odmówieniem waloru wiarygodności zeznaniom W. K. (1) składanych na rozprawie w dniu 22 października 2015 roku w zakresie charakteru czynności prawnej związane z przekazanymi pieniędzmi na wykup mieszkania i tym samym woli stron tej czynności w chwili jej wykonywania;

- art. 684 k.p.c. w związku z naruszeniem prawa materialnego, tj. art. 212 § 3 k.c. przy błędnym niezastosowaniu art. 10 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 350) z późn. zmianami, stanowiącym katalog źródeł przychodów, zgodnie z którym źródłami przychodów są odpłatne zbycie, z zastrzeżeniem jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a-c - przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie. Tym samym Sąd błędnie ustalił wartość rzeczywistą składnika majątku będącego przedmiotem działu przy ustaleniu terminu spłaty na okres 9 miesięcy i ustaleniu, iż spłata ma nastąpić ze środków uzyskanych ze sprzedaży składnika będącego przedmiotem działu i tym samym spłatę należną wnioskodawczyni powinien pomniejszyć o 19 % zryczałtowanego podatku, który obciąża obie strony, ewentualnie Sąd termin spłaty powinien ustalić po upływie 5 lat od chwili otwarcia spadku i wtedy uzyskano by rzeczywistą wartość składnika będącego przedmiotem sprawy. Jak wiadomo, a Sąd zna przecież prawo, to, że strony tego postępowania były zwolnione z podatku przy nabyciu nieruchomości (przyjęciu spadku), korzystając z zapisów dotyczących najbliższej rodziny, nie oznacza, że można to zwolnienie rozciągnąć na zbycie nieruchomości. Są to dwie niezależne od siebie transakcje. Jako najbliższa rodzina strony miały 0% podatku za nabycie (uzyskanie prawa do mieszkania), jednakże przy sprzedaży mieszkania przed upływem 5 lat podatkowych od chwili nabycia nieruchomości strona dokonująca sprzedaży podlegać będzie pod podatek 19% od dochodu. W takim przypadku sprawa jest wielkiej wagi, gdyż przychód ze sprzedaży mieszkania równa się jego cenie, np. tak jak w tej sprawie 125.680,00 zł, zaś koszty jego nabycia wynoszą 0 zł (nic nie zapłaciły strony, aby nabyć spadek). W tej sytuacji dochód = przychód — koszty, tj. dochód = 125.680,00 zł — 0 zł, czyli dochód równa się 125.680,00 zł. Stawka podatku 19% powoduje, że do zapłaty fiskusowi ze strony uczestnika postępowania, w sytuacji, gdy ma dokonać spłaty po sprzedaży mieszkania, które jemu zostało przyznane przypadnie kwota 23.879,20 zł. Zatem czysta wartość spadku podlegająca podziałowi bez rozliczenia nakładów w tej sprawie wynosi 101.800,80 zł. Jest to bolesna prawda, o której niestety wielu spadkobierców dowiaduje się już po przeprowadzeniu transakcji i aby nie zapłacić takiego podatku ratują się zwolnieniem z podatku na podstawie wydania całego uzyskanego przychodu (125.680,00 zł) na nowy cel mieszkaniowy. A uczestnik postępowania w tej sprawie takiego celu nie ma. Zatem błędnie w tej sprawie Sąd ustalił wartość majątku będącego przedmiotem sprawy i termin spłaty;

3. sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie

materiału dowodowego polegającą na przyjęciu:

- iż umowa łączącą strony transakcji- matkę uczestnika i jego samego przed wykupieniem mieszkania była umową darowizny, poprzez uznanie iż brak było ekwiwalentu świadczenia uczestnika w stosunku do świadczenia spadkodawczyni, w sytuacji, gdy z materiału dowodowego zebranego w sprawie jednoznacznie wynika, iż wolą stron było zawarcie stosunku zobowiązaniowego, w którym obie strony były zobowiązane do świadczeń i w związku z tym całkowite pominięcie zeznań uczestnika M. K. oraz W. K. (2) oraz nieuwzględnienie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, a mianowicie: aktu notarialnego z dnia 16 grudnia 1992 r. Repertorium A nr (...) sporządzonego przez notariusz D. G. w Kancelarii Notarialnej w L. testamentu, w który spadkodawczyni rozporządziła mieszkaniem, które wcześniej wykupił uczestnik, i tym samym pominięcie, iż zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty;

- pominięcie rzeczywistej woli uczestnika i jego matki związanej z przekazaniem środków finansowych na wykup mieszkania przez spadkodawczynię i późniejszym sporządzeniu testamentu notarialnego na córkę uczestnika, co spowodowało błędne rozważania Sądu w zakresie darowizn.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i ustalenie, że:

- kwota 106.828 zł przy ustaleniu wartości mieszkania na kwotę 125.680,00 zł stanowiąca 85% wartości nieruchomości w chwili jej nabycia, położonej w D. przy ul. (...) przekazana przez uczestnika M. K. spadkodawczyni stanowi jego nakład na majątek spadkowy,

- dokonanie rozliczenia między stronami w ten sposób, iż uczestnik M. K. zobowiązany będzie do zapłaty 1/2 części z pozostałej kwoty 19.852 zł minus podatek dochodowy w wysokości 19%, tj. ½ części z kwoty 16.080,12 zł - kwoty 8.040,06 zł na rzecz wnioskodawczym T. B. tytułem dopłaty z uwzględnieniem wzajemnych roszczeń uczestników postępowania związanych ze spadkiem, płatnych w terminie dziewięciu miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia, ewentualnie wniósł o zarządzenie sądowej sprzedaży nieruchomości i tym samym dokonanie fizycznego podziału tego składnika majątku i orzeczenie o kosztach lub o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni jest zasadna w części. Apelacja uczestnika podlegała oddaleniu w całości.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny i dokonał prawidłowej jego oceny prawnej. Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji podziela Sąd Okręgowy, za wyjątkiem rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania zawartym w punkcie VI zaskarżonego postanowienia.

W pierwszej kolejności należy poddać analizie apelację uczestnika, bowiem zarzuty w niej zgłoszone są dalej idące.

W ocenie Sądu Okręgowego za nietrafne należało uznać zarzuty uczestnika postępowania dotyczące nieuwzględnienia przez Sąd Rejonowy wniosku o rozliczenie w ramach podziału majątku spadkowego nakładów uczestnika na ten majątek w postaci zapłacenia przez uczestnika w chwili wykupu lokalu przez spadkodawczynię 85% wartości tej nieruchomości, co stanowi w ocenie uczestnika wartość 85.000 zł. Przede wszystkim należy zauważyć, że nakładami są wydatki poniesione na rzecz (na poszczególne przedmioty spadkowe). Roszczenia wynikające z tego tytułu obejmą niewątpliwie nakłady konieczne, które są niezbędne do zachowania rzeczy w stanie umożliwiającym normalne korzystanie z rzeczy. Jak również roszczenia związane z nakładami użytecznymi, które służą ulepszeniu rzeczy, a także zwiększeniu jej funkcjonalności oraz wartości. Natomiast do nakładów (wydatków) poczynionych na rzecz nie należy, np. cena nabycia, czy spłata kredytu. Dlatego ewentualna zapłata przez uczestnika części ceny nabycia lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład spadku po B. K. (2) nie może być rozpatrywana jako nakład uczestnika na majątek spadkowy. W takiej sytuacji mogą mieć zastosowanie, np. przepisy o nienależnym świadczeniu, bowiem zamierzony cel tego świadczenia nie został osiągnięty. Ale zgodnie z regułą wynikającą z art. 6 k.c., to w interesie uczestnika było udowodnienie powyższej kwestii, czemu uczestnik nie sprostał. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości, że uczestnik wręczył B. K. (2) deklarowaną przez niego kwotę.

Jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy z załączonych do wniosku notatek wynika jedynie jaka kwota została za lokal zapłacona. Nie wskazują one z całą pewnością, że kwota w nich podana została przekazana przez uczestnika spadkodawczyni, notatki te nie zostały również podpisane, w związku z tym nie wiadomo na pewno przez kogo zostały sporządzone. Także żadne inne dokumenty zgromadzone w sprawie nie wskazują skąd pochodziły środki pieniężne na zakup lokalu. Takiej pewności co do faktów również nie daje dowód postaci zeznań świadka - żony uczestnika postępowania, która w oczywisty sposób zainteresowana jest w korzystnym dla uczestnika rozstrzygnięciu.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy prawidłowo, zgodnie z kryteriami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c. i orzecznictwo odnoszące się do tego przepisu, ocenił zebrane w sprawie dowody jako nie dające podstaw do przyjęcia za udowodniony fakt, że pieniądze na zakup lokalu pochodziły od uczestnika postępowania. Ocenę tę w pełni podziela Sąd Okręgowy. W orzecznictwie przyjmuje się, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2009 r., II PK 261/08, LEX nr 707877). Uczestnik nie wykazał by w ocenie dowodów dokonanej przez Sąd Rejonowy można było stwierdzić uchybienia logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. W tej sytuacji należało uznać tę ocenę za prawidłową.

Za bezzasadne należało uznać zarzuty uczestnika postępowania związane z ustaleniem wartości lokalu podlegającego podziałowi i nieuwzględnienie w tej wartości podatku 19% należnego w przypadku zbycia nieruchomości przed upływem 5 lat od jej nabycia. Zauważyć należy, iż wartość nieruchomości stanowiącej składnik spadku ustala Sąd na podstawie opinii biegłego, chyba że wszyscy uczestnicy postępowania zgodnie określą ich wartość, co jest zasadniczo wiążące dla Sądu. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. W związku z tym Sąd Rejonowy nie był uprawniony do modyfikacji ustalonej przez strony wartości lokalu nawet, w sytuacji gdyby uznał, że kwota ta powinna być pomniejszona. Zauważyć przy tym należy, iż strony ustaliły wartość lokalu na kwotę niższą niż ustalona przez biegłego, a zatem mogły w tej kalkulacji uwzględniać opłacenie podatku związanego ze zbyciem lokalu. Dodać należy, iż pozyskanie środków na spłatę udziału wnioskodawczyni przez uczestnika postępowania nie musi odbyć się przez zbycie przedmiotowego lokalu i w związku z tym nie musi zaistnieć konieczność uiszczenia rzeczonego podatku. Nie jest bowiem wykluczone, że uczestnik postępowania pozyska stosowne środki na spłatę wnioskodawczyni w inny sposób niż zbycie przedmiotowego lokalu, np. poprzez zaciągnięcie kredytu.

Za niezasadne należało uznać zarzuty uczestnika postępowania oraz wnioskodawczyni, a zatem również w części jej apelację, dotyczące określonego przez Sąd Rejonowy na 9 miesięcy terminu spłaty zasądzonej od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty.

Stosownie do art. 212 § 3 k.c. jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. Z przepisu tego wynika, iż zasądzając spłatę Sąd musi brać pod uwagę usprawiedliwione interesy zarówno zobowiązanego, jak i uprawnionego do tych świadczeń, a w konsekwencji tak rozłożyć ciężar spłat, aby nie doprowadzić zobowiązanego do stanu niewypłacalności, a jednocześnie nie pozbawić uprawnionego korzyści płynących z zasądzonej kwoty.

Uwzględniając zatem sytuację życiową i majątkową uczestnika oraz wysokość kwoty zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni tytułem spłaty prawidłowo określił Sąd Rejonowy, iż okres 9 miesięcy jest realnym terminem na uzyskanie przez uczestnika stosownych środków na spłatę, poprzez zaciągnięcie kredytu lub sprzedaż nieruchomości będącej przedmiotem działu w niniejszej sprawie. Tak określony termin spłaty nie narusza również interesów wnioskodawczyni, która ma realną szansę na otrzymanie zasądzonej na jej rzecz spłaty. Tym samym nie są zasadne wnioski stron domagających się skrócenia tego okresu do 3 miesięcy, czego domagała się wnioskodawczyni lub jego wydłużenia do 5 lat, o co wnosił uczestnik.

Trafne okazały się jedynie zarzuty wnioskodawczyni dotyczące rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania w zakresie ściągnięcia od wnioskodawczyni z zasądzonego roszczenia kosztów wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu. Rozstrzygnięcie to jest bowiem pozbawione podstawy prawnej. Zgodnie z art. 120 § 2 k.p.c. strona jest zobowiązana uiścić wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu jeżeli Sąd cofnie ustanowienie takiego pełnomocnika (bowiem okoliczności nie istniały lub przestały istnieć). Samo cofnięcie zwolnienia od kosztów sądowych nie powoduje jednocześnie wygaśnięcia pełnomocnictwa z urzędu. Dlatego też niezbędne jest postanowienie w przedmiocie cofnięcia ustanowienia takiego pełnomocnika. W niniejszej sprawie taka sytuacja nie miała miejsca. Sąd Rejonowy nie wydał postanowienia o cofnięciu ustanowienia wnioskodawczyni pełnomocnika z urzędu. Przypomnieć należy, że z pomocy prawnej pełnomocnika z urzędu może korzystać również strona niezwolniona od kosztów sądowych (art. 117 § 2 k.p.c.), co dodatkowo wskazuje na odrębność powyższych instytucji prawnych. Utrzymując przyznane wnioskodawczyni ustanowienie pełnomocnika z urzędu Sąd Rejonowy nie mógł zatem postanowić o pokryciu przez wnioskodawczynię nawet części wynagrodzenia tegoż pełnomocnika. Niezbędne jest bowiem do tego cofnięcie ustanowienia pełnomocnika na podstawie art. 120 § 1 k.p.c., które w niniejszej sprawie nie nastąpiło.

Tym samym wnioskodawczyni nie jest obowiązana uiścić wynagrodzenia adwokata dla niej ustanowionego.

W tym zakresie zaskarżone postanowienie podlegało zmianie, poprzez obniżenie kwoty kosztów sądowych, które Sąd pierwszej instancji nakazał ściągnąć od wnioskodawczyni. Co do pozostałych kosztów (połowa opłaty od wniosku i wynagrodzenia biegłego) zasada ich ponoszenia przyjęta przez Sąd Rejonowy pozostała bez zmian.

Mając zatem na uwadze przytoczone wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w postanowieniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. uznając, że nie ma podstaw do odstąpienia od ogólnej zasady orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego w niniejszej sprawie.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu w postępowaniu odwoławczym orzeczono na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz.U. z 2015 r. poz. 615 z późn. zm.) w zw. z § 12 pkt. 3 i § 8 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko