Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 16 kwietnia 2015 roku

Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim I Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący: SRR Anatol Ławrynowicz

Protokolant : Aldona Niewińska

po rozpoznaniu na rozprawie wdniu 16 kwietnia 2015 roku w Bielsku Podlaskim

sprawy z wniosku J. Z.

z udziałem B. C. (1), E. D., O. K., I. L., A. L. (1), R. M., K. P., C. P., M. P., A. S., I. S., R. S., M. S. i E. Z.

o stwierdzenie nabycia spadku po C. Z.

postanawia:

I Stwierdzić, że spadek poCelinie Z., córce S.i T., zmarłej dnia 12 kwietnia 2014 roku w S., ostatnio stale zamieszkałej w N.na podstawie ustawy nabyli: córka J. Z., córka M.w ¼ ( jednej czwartej) części,wnuczka I. S., córka Z.i H., wnuczka K. E., córka Z.i H., wnuczka R. S., córka Z.i H., wnuk R. M., syn Z.i H.po 1/16 ( jednej szesnastej)części każda z nich, wnuczka M. S.córka A. A.i T., wnuczka C. P., córka A. A.i T., (...) Z. C., córka A. A.i T., wnuczka A. K. (1), córka A. A.i T., wnuczka E. K., córka A. A.i T.,wnuczka I. L., córka F.i B., wnuczka A. S., córka F.i B., wnuczka A. L. (1), córka F.i B., wnuczka M. P., córka F.i B., wnuczka E. Z., córka F.i B.po 1/20 ( jednej dwudziestej) części każde z nich.

II Zasądza od J. Z.na rzecz K. E., I. S., B. C. (2), C. P., M. S.solidarnie 377 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

III Stwierdzić, że zainteresowani ponoszą we własnym zakresie pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sędzia

Sygn. akt I Ns 938/14

UZASADNIENIE

J. Z. wnosiła o stwierdzenie, iż nabyła w całości spadek po C. Z., córce S. i T., zmarłej dnia 12 kwietnia 2014 roku w S., ostatnio stale zamieszkałej w N. na mocy testamentu ustnego z dnia 26 marca 2014 roku.

Uczestnicy postępowania K. P., I. S., I. L., A. L. (2), A. S., B. C. (1), C. P., M. S. wnosiły zgodnie o stwierdzenie że spadek po C. Z. na podstawie ustawy nabyli: córka J. Z., córka M. w ¼ ( jednej czwartej) części, wnuczka I. S., córka Z. i H., wnuczka K. P., córka Z. i H., wnuczka R. S., córka Z. i H., wnuk R. M., syn Z. i H. po 1/16 ( jednej szesnastej)części każda z nich, wnuczka M. S. córka A. A. i T., wnuczka C. P., córka A. A. i T., wnuczka B. C. (1), córka A. A. i T., wnuczka A. K. (1), córka A. A. i T., wnuczka E. D., córka A. A. i T., wnuczka I. L., córka F. i B., wnuczka A. S., córka F. i B., wnuczka A. L. (1), córka F. i B., wnuczka M. P., córka F. i B., wnuczka E. Z., córka F. i B. po 1/20 ( jednej dwudziestej) części każde z nich.

Pozostali uczestnicy postępowania nie brali czynnego udziału w sprawie

Sąd Rejonowy ustalił i zważył co następuje:

C. Z. zmarła dnia 12 kwietnia 2014 roku w S., ostatnio stale zamieszkiwała w N.. Była wdową, jej mąż M. Z. zmarł 26 maja 2002 roku w S.. Spadkodawczyni miała czworo dzieci: J. Z., Z. Z. (3), T. K. i F. Z., nie miała innych dzieci, w tym pozamałżeńskich i przysposobionych.

T. K. zmarła 17 grudnia 2004 roku w N. miała pięcioro dzieci: M. S. córka A. A., C. P., córkę A. A., B. C. (1), córkę A. A., A. K. (1), córkę A. A., E. D., córkę A. A..

F. Z. zmarł 12 maja 2009 roku w B., ostatnio zamieszkiwał w N., miał pięcioro dzieci: I. L., córkę B., A. S., córkę B., A. L. (1), córkę B., M. P., córkę B. i E. Z., córkę B..

Z. Z. (3) zmarł 22 lipca 2012 roku w B., ostatnio stale zamieszkiwał w N., miał pięcioro dzieci: I. S., córkę H., K. P., córkę H., R. S., córkę H., R. M., syna H. i R. Z. syna H.. Ostatni z wymienionych zmarł 7 marca 2010 roku, bezpotomnie, nie dożywszy dnia otwarcia spadku po swoim ojcu Z. Z. (3) i po swojej babci C. Z..

Nic nie wskazuje ażeby osoby z grona ustawowych spadkobierców C. Z. zrzekły się dziedziczenia bądź odrzuciły spadek. Nikt z tego grona nie został uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia.

Spadkodawczyni C. Z. nie rozrządziła majątkiem w żadnej z przewidzianych form testowania, nie sporządziła dnia 26 marca 2014 roku ustnego testamentu w obecności D. R. i M. K..

Dnia 26 marca 2014 roku C. Z. upoważniła swoją córkę J. Z. do ,, zmiany zamków w jej domu znajdującym się w N. na ulicy (...) „ przez wzgląd iż wówczas przebywała w Domu Opieki Społecznej w G. a nie chciała żeby dostęp do domu miały osoby niepowołane w szczególności nie wymieniona z imienia i nazwiska wnuczka” . Z informacji przekazanej przez notariusz A. K. (2) wynikało iż dnia 4 kwietnia 2014 roku w Domu Opieki Społecznej w G. miało dojść do sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego przez C. Z.. Z uwagi na fakt iż w jej ocenie C. Z. nie była świadoma podejmowanych decyzji odmówiła dokonania czynności notarialnej. Nic nie wskazuje ażeby po tej dacie aż do momentu otwarcia spadku stan zdrowia podopiecznej domu opieki uległ znaczącej poprawie.

Powyższe ustalenia mają potwierdzenie w dokumentach: k 8 ( akt zgonu spadkodawczyni), k 74-75 ( dokumentacji medycznej z Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w N.), k 84 ( upoważnienie udzielone przez C. Z.), k 114 ( informacja notariusz A. K. (2)), w aktach sprawy Ns (...)Sądu Rejonowego w B., w zapewnieniu złożonym przez C. Z.( k 87), w zeznaniach świadków D. R.i M. K.( k 88-90).

Twierdzenia J. Z. zawarte w uzasadnieniu wniosku na okoliczność testamentu ustanego spadkodawczyni nie są spójne z tezami rozwiniętymi przez nią na posiedzeniu sądu. Wnioskodawczyni bowiem przyznała ostatecznie iż dnia 26 marca 2014 roku jedynie uzgodniono termin przyjazdu notariusza celem złożenia przed nim oświadczenia o rozrządzeniu majątkiem. Stwierdzenie,, spadkodawczyni oświadczyła że chce mi spisać testament” miało więc być zapowiedzią czynności rozrządzenia majątkiem w formie testamentu notarialnego. Zainteresowana wskazała przy tym iż nie było przeszkód aby przywołać notariusza ( k 88) i nie potrafiła wskazać jakimi słowy w dniu 26 marca 2014 roku jej matka dała wyraz temu, że powołuje do spadku córkę. Ostatecznie wnioskodawczyni stwierdziła że D. R. i M. K. nie były przez nikogo przywoływane w charakterze świadków testamentowych, zaś duchowny I. P. przebywał w świetlicy ale ,, nie wiadomo czy słyszał „oświadczenie spadkodawczyni ( k 88).

Zeznania świadków słuchanych w tej sprawie dowodzą jednoznacznie że nie były one świadkami testamentu ustnego C. Z., nie były w takich charakterze przywoływane, nie potwierdzały zatem rozrządzenia przez ww. swoim majątkiem na wypadek śmierci. D. R. była świadkiem jak C. Z. podpisywała upoważnienie jak na k 84 napisane przez J. Z. ,, aby córka mogła załatwić coś tam w domu” ( k 89). Podała, że wnioskodawczyni umawiała wizytę notariusza w kwietniu 2014 roku w sprawie zapisania majątku” i prosiła ją o pomoc w związku z koniecznością wyjazdu poza granice kraju. Opis rozmowy między spadkodawczynią a jej córką dotyczącej ,, załatwienia spraw majątkowych” nie wskazuje kto ją zainicjował i do jakich ustaleń doszło na tym tle. Relacja świadka dowodzi, iż duchowny był tam ażeby potwierdzić upoważnienie ( k 84).

Świadek M. K. stwierdziła iż w jej obecności C. Z. nie składała żadnych istotnych oświadczeń woli i nie była świadkiem żadnego rozrządzenia na wypadek śmierci. Zaznaczyła przy tym że dnia 26 marca 2014 roku nie była obecna w Domu Opieki Społecznej w G. i nigdy jej tam nie było. Relacja świadka wskazuje iż wnioskodawczyni świadomie manipuluje jej osobą dla uzyskania określonych celów procesowych. Nie sposób znaleźć innego określenia dla scharakteryzowania jej poczynań procesowych albowiem stwierdzenie o obecności świadka testamentowego w miejscu rzekomego rozrządzenia majątkiem jaskrawo i rażąco kontrastuje z relacją świadka, która nigdy nie przebywała we wskazanym miejscu i czasie. J. Z. w swoich twierdzeniach pomijała początkowo fakt umówionych czynności z udziałem notariusza i ich kontekstu, traktując tę kwestię marginalnie i wyłącznie na podstawie zeznań D. R. należało wnosić iż czynności takie nastąpiły. W tym kontekście wnioskodawczyni musiałaby przyznać że w istocie nie było spełnione jedna z podstawowych przesłanek dla szczególnej formy rozrządzenia majątkiem a mianowicie gdy zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione ( art 952 § 1 kc). Z informacji pani notariusz A. K. (2) wynikało jednoznacznie iż czynności z zakresie rozrządzenie mieniem były umówione ( przy czym nie wiadomo przez kogo) ale nie doszły one do skutku albowiem w jej ocenie C. Z. nie była świadoma podejmowanych decyzji ( k 114). W wymiarze dowodowym bez odpowiedzi pozostaje pytanie z jakich źródeł funkcjonariusz zaufania publicznego ( jakim powinien być notariusz) wiedział, że ,, miało dojść do sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego , w którym do całości spadku miała zostać powołana córka J. Z.”. Poleganie wyłącznie na sugestiach wskazywanych przez osobę na rzecz której takie rozrządzenia ma nastąpić bez możliwości skonfrontowania z osobą rozrządzająca uzasadniałoby w ocenie sądu powstrzymanie się ( przez wzgląd na charakter czynności i gwarancje zaufania publicznego) z nazywaniem niedoszłych na tym tle czynności. Faktem jest jednak iż odmowa czynności miała miejsce i nic nie wskazuje ażeby była ona zaskarżana w trybie przewidzianym art 83 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie. Sam fakt iż w dniu rzekomego testowania w formie szczególnej wspomniane wyżej czynności notarialne były przez wnioskodawczynię ,, uzgodnione” ( k 90 przyznanie wnioskodawczyni) stanowi potwierdzenie iż nie były spełnione podstawowe warunki testamentu szczególnego. Poza sferą dowodów było zaś wykazanie czy po stronie spadkodawczyni istniała obiektywną miarą obawa rychłej śmierci

Art. 952. § 1 kc stanowi jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

§ 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Z art. 952 § 1 k.c. wynika, że dla skutecznego sporządzenia testamentu ustnego konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek. Pierwsza dotyczy istnienia albo obawy rychłej śmierci spadkodawcy albo szczególnych okoliczności, w których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Te warunki są rozłączne, co oznacza, że istnienie choćby jednego z nich jest wystarczające. Obawa rychłej śmierci, ze swej istoty subiektywna, musi zachodzić w chwili składania oświadczenia woli na wypadek śmierci, a jej późniejsze odpadnięcie nie ma większego znaczenia. Same subiektywne przekonanie o rychłym zgonie nie jest jednak wystarczające.

2. W art. 952 § 1 k.c. nie został przewidziany warunek, iż świadkiem sporządzenia testamentu może być jedynie osoba specjalnie przywołana, a zatem może nim być osoba, która z innej przyczyny, czy też nawet przypadkowo, znalazła się w obecności spadkodawcy.

( tak w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2012 roku I CSK 575/11)

Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 roku ( IV CSK 380/12) w razie uznania, że przedstawione dowody nie dają podstawy dla właściwego określenia kręgu spadkobierców, a w jego ramach oceny ważności testamentu, może nałożyć na uczestników określone obowiązki dowodowe i egzekwować ich wykonanie przez zastosowanie właściwych konsekwencji procesowych. Nie oznacza to, że sąd powinien zastąpić uczestników w udowodnieniu okoliczności istotnych dla wykazania ich praw, ponieważ art. 670 k.p.c. nie wyłącza ani nie zastępuje przepisów regulujących postępowanie dowodowe.

Przekonanie spadkodawcy o rychłej śmierci może uzasadniać każda przyczyna (zły stan zdrowia, podeszły wiek, znajdowanie się w sytuacji zagrażającej bezpośrednio życiu), która w świetle aktualnej wiedzy i doświadczenia życiowego, może spowodować bliską śmierć; subiektywne odczucia powinny być usprawiedliwione obiektywnymi okolicznościami.

Okoliczności uniemożliwiające lub bardzo utrudniające dochowanie zwykłej formy testamentu nie zostały w art. 952 § 1 k.c. skonkretyzowane. Obejmują one zarówno zdarzenia nadzwyczajne, powszechnie burzące ustalony porządek (np. powódź, przerwanie komunikacji), jak i wywołane przyczynami odnoszącymi się do osoby testatora, które uzasadniają trudną do pokonania przeszkodę. Chodzi tu również o takie sytuacje, w których ze względu na stan fizyczny, psychiczny, stopień rozeznania i umiejętności w odniesieniu do pisma i formułowania tekstu oraz skorzystania z usług właściwych podmiotów, nie ma podstaw do przyjęcia, że zostanie dochowana zwykła forma testamentu.

W oparciu o dowody przeprowadzone w sprawie należy jednoznacznie wykluczyć istnienie szczególnej formy rozrządzenia majątkiem przez C. Z.. Okazało się bowiem że zarówno D. R. jak i M. K. słuchane w charakterze świadków pod przyrzeczeniem zgodnie i w przekonywający sposób podały iż w ich obecności czynności z tego zakresu nie miały miejsca. Sąd oddalił wniosek o słuchanie w charakterze świadka I. P.. Wymóg jednoczesnej obecności trzech świadków w trakcie testowania w formie szczególnej (art. 952 § 1 k.c) oznacza w praktyce brak wszelkiego znaczenia dla zeznań jednego świadka testamentowego.

Pozornie argumentacja wnioskodawczyni o tym że świadków testamentowych należy przesłuchać jednocześnie jest poprawna ( k 88) ale w okolicznościach sprawy zainteresowana dopiero w toku postępowania odkrywa iż był jakiś trzeci świadek testamentowy, który ,, nie wiadomo czy słyszał „ rozmowę ( k 88). Nie sposób było zgodzić się z sugestią odroczenia słuchania świadków wezwanych bo taka sytuacja otwierałaby pole do ew. nadużyć i manipulacji. Wynik postępowania dowodowego nie pozostawia wątpliwości iż wnioskodawczyni manipulując świadkami chciała wobec niedoszłego do skutku rozrządzenia w formie notarialnej stworzyć pozory testamentu szczególnego.

Art 3 kpc stawia wobec stron i uczestników postepowań sądowych obowiązek dokonywania czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. O tym że był trzeci świadek testamentowy wnioskodawczyni, który miał być obecny w trakcie czynności rozrządzenia w tej szczególnej formie należało wzmiankować we wniosku. Zeznania przesłuchanych przez sąd świadków jednoznacznie wskazują iż I. P. w okolicznościach sprawy nie był świadkiem testamentu a jedynie poświadczył upoważnienie napisane przez wnioskodawczynię odnośnie ,,zmiany zamków w domu” spadkodawczyni.

W tej sytuacji sąd uznał iż niecelowym jest słuchanie I. P. i pytanie go czy był ew. ( idąc śladem sugestii wnioskodawczyni, w sensie może coś słyszał ?) świadkiem testamentu spadkodawczyni. Tego typu pytania oznaczałyby w praktyce poszukiwanie dowodów w trakcie słuchania świadka a nie potwierdzenie przez niego istotnych okoliczności faktycznych ( art 227 kpc).

Brak rozrządzenia testamentowego C. Z. oznacza w danym przypadku ustawowy porządek dziedziczenia.

Art. 931. § 1 kc stanowi, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Tak więc spadek po C. Z. dziedziczą córka spadkodawczyni oraz zstępni nieżyjących w dniu otwarcia spadku dzieci spadkodawczyni Z. Z. (3), T. K. i F. Z..

Przez wzgląd na treść art 1015 § 1 kc i art 1020 kc sąd uznał iż termin 6 miesięczny dla złożenia ew. oświadczeń w przedmiocie przyjęcie lub odrzucenia spadku po C. Z. dla tych z grona spadkobierców, którzy dowiedzieli się o tytule swego powołania już po otwarciu spadku ( w toku postepowania, nie wiedzieli bowiem wcześniej o śmierci swojej babci ) powinien być liczony od dnia przesłania odpisu wniosku w tej sprawie. Do dnia ostatniej rozprawy wspomniany termin upłynął i w tej sytuacji brak oświadczeń spadkobierców jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku (art 1015 § 2 kc).

O kosztach postępowania orzeczono w myśl art. 520 § 3 kpc obciążając nimi wnioskodawczynię. Sąd uznał iż są podstawy do różnicowania obciążenia opłatami sądowymi i kosztami zastępstwa procesowego przez pryzmat wniosków, które zostały oddalone bądź zostały uwzględnione.

Wysokość wynagrodzenia radcy prawnego reprezentującego część uczestników postępowania ustalono w oparciu o § 8 ust 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sędzia