Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Sygn. akt I C 3718/15

Uzasadnienie wyroku z dnia 29 lutego 2016 r.

W pozwie z dnia 21 października 2015 r. powód A. K. żądał zasądzenia na jego rzecz od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 9.360,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 01 kwietnia 2015 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych. Uzasadniając roszczenie powód podał, że zawarł z pozwanym dwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) ze składką regularną o nr polis (...). Umowy uległy rozwiązaniu w związku z brakiem możliwości płacenia przez powoda składek. Ze zgromadzonych przez powoda środków pozwany pobrał na podstawie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia opłaty likwidacyjne w kwocie 4.320 zł, odpowiadającej 55% środków zgromadzonych na rachunku przyporządkowanym do polisy nr (...) oraz w kwocie 5.040 zł, odpowiadającej 95% środków zgromadzonych na rachunku przyporządkowanym do polisy nr (...). Wskazując, że postanowienia Ogólnych Warunków Ubezpieczenia przewidujące pobranie takiej opłaty stanowią niedozwolone postanowienia umowne, określone w art. 385 ¹ § 1 k.c., w piśmie z dnia 07 października 2015 r. powód wezwał pozwanego do zwrotu pobranych opłat jako świadczenia nienależnego, czego pozwany jednak nie uczynił. Żądając natomiast zapłaty odsetek ustawowych powód wskazał, że roszczenie o zwrot nienależnie pobranych opłat stało się wymagalne już z dniem ich pobrania, tj. z dniem 01 kwietnia 2015 r., a najpóźniej z dniem wskazanym w wezwaniu do zapłaty, skierowanym do pozwanego w piśmie z dnia 07 października.

( pozew k. 1-13)

W odpowiedzi na pozew z dnia 04 grudnia 2015 r. pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. żądał oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwany przyznał, że zawarł z powodem dwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) ze składką regularną o nr (...) i (...), przy czym w odniesieniu do tych umów zastosowanie znajdowały Ogólne Warunki Ubezpieczenia przyjęte w dniu 13 marca 2013 r. i obowiązujące od dnia 01 kwietnia 2013 r., a nie te, na które wskazywał powód, przyjęte w dniu 14 października 2009 r. i obowiązujące od dnia 01 stycznia 2010 r. Pozwany przyznał również, że w odpowiedzi na wnioski powoda z dnia 10 marca 2015 r. o wypłatę wartości obu polis umowy uległy rozwiązaniu z dniem 01 kwietnia 2015 r., a pozwana w tym dniu pobrała opłaty należne jej według tabeli opłat zawartej w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia odpowiednio w kwocie 4.320 zł w odniesieniu do polisy nr (...) oraz w kwocie 5.040 zł w odniesieniu do polisy nr (...). Pozwany podnosił, że postanowienia Ogólnych Warunków Ubezpieczenia przewidujące pobranie tych nie kwalifikowały się jako niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Umowy zostały bowiem zawarte na wniosek powoda, który nie był do tego nakłaniany przez pozwanego, ani przez działających na rzecz pozwanego pośredników. Powód potwierdził okoliczność doręczenia mu Ogólnych Warunków Ubezpieczenia oraz zapoznania się z ich treścią. Nie skorzystał z przewidzianego w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia prawa do odstąpienia od umowy. Pozwany podnosił, że podstawę prawną pobierania opłat przez ubezpieczyciela w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia stanowi art. 13 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, także w przypadku umowy zawartej z konsumentem. Podstawowym kosztem ubezpieczyciela związanym z zawarciem umowy ubezpieczenia są koszty akwizycji przewidziane w § 2 pkt 19 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. W myśl § 16 ust. 1, 2 i 4 tego rozporządzenia koszty takie są amortyzowane w czasie trwania umowy ubezpieczenia i rozliczane dopiero z chwilą jej rozwiązania. Pokryciu tych kosztów służyć ma opłata likwidacyjna, a nie inne opłaty pobierane przez ubezpieczyciela. Oprócz kosztów pośrednictwa ubezpieczeniowego pozwany poniósł szereg innych kosztów, takich jak wynagrodzenie pracowników, koszty wystawienia i przekazania dokumentów ubezpieczeniowych, koszty włączenia umów do portfela ubezpieczeń, koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych. Wysokie koszty pozwanej związane z zawarciem umowy ubezpieczenia sprawiają, że dochodowość umowy jest uzależniona od czasu trwania umowy. Wysokie koszty poniesione w początkowym okresie mogą zostać skompensowane zyskami w kolejnych latach, kiedy pozwany nie pobiera już opłaty likwidacyjnej. Celem takiej opłaty nie jest zatem osiągnięcie zysku przez pozwanego. Ponadto pozwany podnosił, że postanowienia Ogólnych Warunków Umów przewidujące opłatę związaną z wykupem polisy zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i określają świadczenie główne na rzecz pozwanej. Dotyczą bowiem elementu przedmiotowo istotnego i obligatoryjnego umowy. Z art. 805 § 1 k.c. wynika, że świadczeniem głównym ubezpieczyciela jest spełnienie określonego świadczenia w razie zajścia ubezpieczonego wypadku, niezależnie od rodzaju wypadku i świadczenia. Z kolei według art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej w przypadku ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ubezpieczyciel obowiązany jest do określenia zasad ustalania świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia. Świadczeniem głównym jest zawsze to świadczenie, które jest przewidziane jako podstawowe i występujące w każdym przypadku zakończenia stosunku umownego. Jeśli chodzi o umowę z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest to zawsze świadczenie, do wypłaty którego zakład ubezpieczeń jest obowiązany w związku z umorzeniem jednostek, niezależnie od sposobu zakończenia umowy, w tym w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego w postaci śmierci lub dożycia określonego wieku. W przypadku rozwiązania umowy świadczenie z tytułu wykupu jest w istocie świadczeniem jedynym. Stąd wynika, że wartość wykupu w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia jest świadczeniem głównym pozwanej i postanowienia dotyczące wypłaty tej wartości, w tym postanowienia dotyczące opłaty likwidacyjnej, sformułowane jednoznacznie, nie mogą być uznane za niedozwolone na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. Znajduje to potwierdzenie w preambule Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, gdzie wskazano, że ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy warunków określających główny przedmiot umowy oraz stosunku jakości towarów i usług do ich ceny, a umowy ubezpieczenia, które jasno określają ryzyko ubezpieczeniowe oraz odpowiedzialność ubezpieczającego, nie będą podlegały takiej ocenie, ponieważ takie ograniczenia brane są pod uwagę przy obliczaniu składki opłacanej przez konsumenta. Pozwany kwestionował także twierdzenie, że postanowienia Ogólnych Warunków Umów przewidujące obowiązek uiszczenia opłaty likwidacyjnej były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy powoda. Wysokość opłaty likwidacyjnej uzasadniona była poniesionymi przez pozwaną kosztami powstałymi w związku z zawarciem, wykonywaniem i rozwiązaniem umowy. Nie była zatem rażąco wygórowana. Pozwany podnosił także, że podobieństwo postanowień Ogólnych Warunków Umów przewidujących pobranie opłaty likwidacyjnej od powoda oraz postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa UOKiK, nie oznacza jeszcze generalnego wyłączenia danej klauzuli z obrotu, a rzeczą sądu jest rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie czy dane postanowienie należy uznać za niedozwolone. Wreszcie pozwany kwestionował termin, od którego powód domagał się zasądzenia odsetek.

( odpowiedź na pozew – k. 67-76)

W piśmie przygotowawczym z dnia 05 stycznia 2016 r. powód podniósł, że jeśli dołączone do pozwu Ogólne Warunki Umów nie były właściwe, to nie była to okoliczność zawiniona, skoro strony posługiwały się nazwą umowy O., a ponadto, że pozwany nie kwestionował pobrania od powoda opłaty za wykup, zryczałtowanej, określonej procentowej jako opłaty likwidacyjnej, mimo iż Ogólne Warunki Umów dołączone przez pozwanego do odpowiedzi na pozew dotyczą umowy o nazwie O. (...), a mowa jest w nich o opłacie dystrybucyjnej.

(pismo przygotowawcze k. 129-146)

Z kolei w pismach przygotowawczych z dnia 12 stycznia 2016 r. oraz 05 lutego 2016 r. pozwany podniósł, że strony przy zawieraniu umowy posługiwały się nazwą umowy O. P., a powodowi doręczono Ogólne Warunki Umów dotyczące tego rodzaju umowy i na ich podstawie pobrana od powoda opłata dystrybucyjna.

(pismo przygotowawcze – k. 160-161)

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia:

A. K. jako konsument w dniach 13 czerwca 2013 r. oraz 12 sierpnia 2013 r. skierował do przedsiębiorcy (...) S.A. z siedziba w W. wnioski o zawarcie umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) odpowiednio z roczną składką regularną w wysokości 3.600 zł, jeśli chodzi o umowę, której zawarcie zostało potwierdzone polisą nr (...) oraz z miesięczną składką regularną w kwocie 350 zł, jeśli chodzi o umowę, której zawarcie zostało potwierdzone polisą nr (...). W obu umowach przewidziano ubezpieczenie na życie, na wypadek śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku oraz na wypadek choroby śmiertelnej. Data rocznicy polisy nr (...) została określona co 12 miesięcy w dniu 13 czerwca, a ochrona ubezpieczeniowa rozpoczęła się z dniem 13 czerwca 2013 r. Natomiast data rocznicy polisy nr (...) została określona co 12 miesięcy w dniu 20 sierpnia, a ochrona ubezpieczeniowa rozpoczęła się z dniem 20 sierpnia 2013 r. W obu umowach suma ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego oraz na wypadek śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku odpowiadała wartości polisy powiększonej o 5%, ale nie więcej niż o 1.500 zł, a na wypadek choroby śmiertelnej – 50% wartości polisy. W obu umowach wskazano także bliżej określone ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, do których następować miała alokacja składki. Integralną część obu umów stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowymi Funduszami Kapitałowymi (...) program inwestycyjny ze składką regularną nr (...)_OWU_03.2013, obowiązujące u pozwanego od dnia 01 kwietnia 2013 r. (dalej - „OWU”), których treść powód A. K. otrzymał przed zawarciem obu umów.

( wnioski o zawarcie umów ubezpieczenia – k. 106-110; polisa o nr (...) wraz z tabelą opłat i prowizji – k. 89-90; polisa o nr (...) wraz z tabelą opłat i prowizji – k. 91-92; OWU – k. 93-99; potwierdzenia doręczenia pakietów ubezpieczeniowych – k. 111-112)

W myśl § 1 ust. 2 OWU pozwany jako ubezpieczyciel zobowiązany był spełnić świadczenie określone w umowie ubezpieczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie zdarzenia ubezpieczeniowego, a powód jako ubezpieczający zobowiązany był opłacać składki.

Według § 2 OWU suma ubezpieczenia odpowiadała wartości polisy powiększonej o 5%, jednak nie więcej niż o 1.500 zł, a wypłacana była w przypadku śmierci ubezpieczonego. Wartością polisy była natomiast wartość jednostek uczestnictwa zarejestrowanych na rachunku regularnym. Wartość dodatkowa odpowiadała z kolei wartości jednostek uczestnictwa zarejestrowanych na rachunku dodatkowym. Rachunki regularny i dodatkowy były zaś wyodrębnionymi rachunkami służącymi do ewidencjonowania jednostek uczestnictwa nabytych odpowiednio za składki regularne, płatne w terminach określonych w polisie oraz za składki dodatkowe, płatne w dowolnym czasie trwania umowy. Wartość wykupu stanowiła zaś wartość, jaką pozwana miała wypłacić w związku z rozwiązaniem umowy, a składać się na nią miały wartość polisy oraz wartość dodatkowa, pomniejszone o opłatę dystrybucyjną oraz o opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej, przewidziane w Tabeli.

W myśl § 3 OWU przedmiotem ubezpieczenia było życie i zdrowie ubezpieczonego, a celem inwestycyjnym umowy było długoterminowe inwestowanie przez ubezpieczającego środków pochodzących ze składek w fundusze. Stosownie do § 4 OWU zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego, śmierć ubezpieczonego w wyniku nieszczęśliwego wypadku oraz wystąpienie u ubezpieczonego choroby śmiertelnej w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej.

Według § 6 ust. 1 OWU umowa była zawierana na czas nieokreślony. Okres składkowy rozpoczynał się z dniem początku ochrony ubezpieczeniowej, w którym ubezpieczający zobowiązany był do opłacania składek regularnych (§ 1 pkt 13 OWU). Z kolei okres utrzymania umowy rozpoczynał się po zakończeniu skróconego okresu składkowego, w którym ubezpieczający uprawniony był do opłacania wyłącznie składek dodatkowych (§ 1 pkt 14 OWU).

W myśl § 11 OWU ubezpieczającemu przysługiwało uprawnienie do wypowiedzenia umowy w dowolnym czasie ze skutkiem natychmiastowym i w przypadku wypowiedzenia pozwany wypłacić miał wartość wykupu. Umowa ulegała rozwiązaniu w przypadku śmierci ubezpieczonego (§ 11 ust. 2 pkt 1 OWU), śmierci ubezpieczającego (§ 11 ust. 2 pkt 2 OWU), wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego (§ 11 ust. 2 pkt 3 OWU), nieopłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej w okresie składowym w sposób określony w § 16 OWU (§ 11 ust. 2 pkt 4 OWU) oraz gdy wartość polisy była niewystarczająca na pokrycie opłat przewidzianych w § 25 OWU (§ 11 ust. 2 pkt 5 OWU). W razie rozwiązania umowy z przyczyn przewidzianych w § 11 ust. 2 pkt 3-5 § 11 OWU pozwany obowiązany był wypłacić ubezpieczającemu wartość wykupu ustaloną zgodnie z § 27 OWU.

Według § 25 ust. 1 i 2 OWU pozwanemu z tytułu umowy przysługiwała opłata za ryzyko, opłata administracyjna, opłata operacyjna, opłata dystrybucyjna, opłata za całkowity i częściowy wykup wartości dodatkowej, opłata za administrowanie grupą funduszy i zarządzenie funduszami, a wysokość tych opłat została określona w Tabeli opłat.

W § 26 ust. 1 OWU przewidziane zostało, że zawarcie umowy wiąże się z ponoszeniem przez pozwanego zarówno w okresie składkowym, jak i w okresie utrzymania umowy, kosztów związanych z zawarciem umowy, tj. kosztów wdrożenia produktu, marży pozwanego oraz kosztów akwizycji. Według § 26 ust. 2 OWU koszty takie miały być uwzględnione w wysokości opłaty dystrybucyjnej, a w myśl § 26 ust. 3 OWU ich rozliczenie miało trwać nie krócej niż do zakończenia okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy, a w celu ich rozliczenia w przypadku rozwiązania umowy w okresie składkowym lub okresie utrzymania umowy pozwany miał pobrać opłatę dystrybucyjną.

Ubezpieczający uprawniony był do całkowitego wykupu wartości polisy w dowolnym czasie (§ 27 ust. 2 pkt 1 OWU) oraz do całkowitego lub częściowego wykupu wartości dodatkowej (§ 27 ust. 2 pkt 2 OWU). W przypadku całkowitego wykupu wartości polisy pozwany obowiązany był wypłacić wartość wykupu (§ 27 ust. 3 OWU), a w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości dodatkowej obowiązek wypłaty pozwanego dotyczył wartości dodatkowej lub jej odpowiedniej części, pomniejszonej o opłatę za całkowity lub częściowy wykup wartości dodatkowej (§ 27 ust. 4 OWU). Obliczenie wartości polisy oraz wartości dodatkowej następować miało na podstawie ceny jednostek uczestnictwa w dniu ich umorzenia (§ 27 ust. 5 OWU).

Według § 27 ust. 6 OWU z tytułu całkowitego wykupu wartości polisy pozwany miał pobrać opłatę dystrybucyjną określoną w Tabeli opłat jako procent składki pierwszorocznej uzależniony od roku polisy, w którym dokonywany jest wykup. Opłata dystrybucyjna pobierana w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy nie mogła być wyższa niż wartość polisy określona na dzień umorzenia jednostek uczestnictwa.

Natomiast w myśl § 27 ust. 9 OWU z tytułu całkowitego lub częściowego wykupu wartości dodatkowej pozwany miał pobrać opłatę za całkowity lub częściowy wykup wartości dodatkowej, określoną kwotowo w Tabeli opłat i po wypłaceniu wartości dodatkowej lub jej części pomniejszyć rachunek dodatkowy o ilość jednostek uczestnictwa wynikającą z podzielenia kwoty wykupu przez cenę jednostki w dniu umorzenia.

Według pkt 7 załącznika nr 1 do OWU oraz treści polis o nr (...) w części dotyczącej Tabeli Opłat i Limitów opłaty dystrybucyjne pobierane w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy zostały ustalone w następujący sposób:

rok polisy	% składki pierwszorocznej
1	120%
2	120%
3	115%
4	115%
5	110%
6	110%
7 i następne lata polisy do końca okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy	100%
po zakończeniu okresu utrzymania umowy	0%

(polisa o nr (...) wraz z tabelą opłat i prowizji – k. 89-90; polisa o nr (...) wraz z tabelą opłat i prowizji – k. 91-92; OWU – k. 93-99)

W dniach 29 kwietnia 2014 r. oraz 07 lipca 2014 r. pozwany na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej skierował do powoda informacje, według których zarówno wartość wykupu polisy nr (...) według stanu na dzień 28 kwietnia 2014 r., jak i wartość wykupu polisy nr (...) według stanu na dzień 04 lipca 2014 r., wynosiły 0 zł.

(informacja pozwanego o wysokości wartości wykupu polisy nr (...) według stanu na dzień 28 kwietnia 2014 r. – k. 113-114; informacja pozwanego o wysokości wartości wykupu polisy nr (...) według stanu na dzień 04 lipca 2014 r. – k. 115-116)

W dniu 10 marca 2015 r. powód A. K. skierował do pozwanego wnioski o całkowitą wypłatę wartości polis o nr (...). W odpowiedzi pozwany w dniu 01 kwietnia 2015 r. na rachunku przyporządkowanym do polisy nr (...) dokonał umorzenia jednostek uczestnictwa o wartości 7.109,20 zł, pobrał opłatę dystrybucyjną w kwocie 4.320 zł i wypłacił powodowi kwotę 2.789,20 zł, a z kolei na rachunku przyporządkowanym do polisy nr (...) dokonał umorzenia jednostek uczestnictwa o wartości 5.819,11 zł, pobrał opłatę dystrybucyjną w kwocie 5.040 zł i wypłacił powodowi kwotę 779,11 zł.

( wniosek z dnia 10 marca 2015 r. o wypłatę całkowitą wartości polisy nr (...) – k. 100-101; wniosek powoda z dnia 10 marca 2015 r. o wypłatę całkowitą wartości polisy nr (...) – k. 102-103; potwierdzenie z dnia 08 kwietnia 2015 r. realizacji wypłaty dotyczące polisy nr (...) – k. 104; potwierdzenie z dnia 03 kwietnia 2015 r. realizacji wypłaty dotyczące polisy nr (...) – k. 105)

W piśmie z dnia 07 października 2015 r. pełnomocnik powoda wezwał pozwanego do zapłaty kwot 4.320 zł oraz 5.040 zł pobranych za wykup polis o nr (...) wraz z odsetkami od dnia 01 kwietnia 2015 r., w terminie 7 dni od doręczenia wezwania, co nastąpiło z kolei nastąpiło w dniu 07 października 2015 r.

( wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem odbioru – k. 45-45v.; pełnomocnictwo – k. 46)

Pozwany nie spełnił jednak żądanych świadczeń.

( okoliczności niesporne)

Podstawę poczynionych w sprawie ustaleń – zasadniczo niespornych pomiędzy stronami, przyznanych według art. 229 k.p.c. – stanowiły przedstawione przez strony dokumenty prywatne, które nie były kwestionowane i co do których nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności, dla których należałoby odmówić im wiarygodności.

Brak było podstaw do uwzględnienia zawartego w odpowiedzi na pozew wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ubezpieczeń na życie na okoliczność kosztów poniesionych przez pozwanego w związku z wygaśnięciem umów ubezpieczenia zawartych z powodem.

Po pierwsze, dowód taki nie był zdatny do wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem pozwany nie przedstawił jakiegokolwiek materiału dowodowego, który mógłby stanowić podstawę do sporządzenia opinii przez biegłego sądowego. Opinia biegłego stanowi zaś dowód mogący posłużyć do poczynienia istotnych w sprawie ustaleń, jeśli opiera się na zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, którego ocena wymaga wykorzystania wiadomości specjalnych pozostających w dyspozycji biegłego. Opinia biegłego sama w sobie nie może stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłego. Rolą biegłego nie jest bowiem dokonywanie samodzielnych ustaleń faktycznych istotnych dla zastosowania określonej normy prawnej. Strony powinny zaś wykazywać fakty, z których wywodzą skutki prawne, a zadaniem biegłego jest jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych, przy uwzględnieniu zebranego w toku procesu i udostępnionego mu materiału faktycznego sprawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 listopada 2015 r., I ACa 1026/15, LEX nr 1950473, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 listopada 2015 r., I ACa 579/15, LEX nr 1927530, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 czerwca 2015 r., VI ACa 1099/14, LEX nr 1808785, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 września 2014 r., I ACa 383/14, LEX nr 1526983, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 grudnia 2013 r., I ACa 704/13, LEX nr 1416112, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1999 r., II CKN 428/98, LEX nr 1213008, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1969 r., I CR 140/69, OSNC 1970/5/85, LEX nr 1001).

Po drugie, wysokość rzeczywiście poniesionych przez pozwanego kosztów związanych zawarciem umowy z powodem, a następnie jej rozwiązaniem w wyniku skorzystania przez powoda z uprawnienia do całkowitego wykupu wartości polisy w dowolnym czasie okazała się nieistotna dla rozstrzygnięcia sprawy z punktu widzenia przesłanek określonych w art. 385 ¹ § 1 k.c. Niewątpliwie w § 26 OWU przewidziano, że zawarcie umowy wiąże się z ponoszeniem przez pozwanego kosztów wdrożenia produktu, marży pozwanego oraz kosztów akwizycji, które to koszty uwzględnione są w wysokości opłaty dystrybucyjnej, a ich rozliczenie miało trwać nie krócej niż do zakończenia okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy. W postanowieniach OWU nie wskazano jednak jakiejkolwiek podstawy mającej służyć ustaleniu wysokości tego rodzaju kosztów oraz ich związku z wysokością opłaty dystrybucyjnej przewidzianej dla danego okresu obowiązywania umowy, z którymi powód, przystępując do umowy, mógłby się zapoznać. Celem regulacji art. 385 ¹ § 1 k.c. jest natomiast nie tylko zapewnienie ekwiwalentności świadczenia konsumentowi, będącemu słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego nawiązywanego z przedsiębiorcą, ale także uchylenie dysproporcji informacyjnej mogącej istnieć na etapie zaciągania zobowiązania, również w odniesieniu do konsekwencji wcześniejszego niż zakładany ustania stosunku prawnego, aby decyzja o nawiązaniu stosunku prawnego mogła być podjęta także z uwzględnieniem takich konsekwencji. Tymczasem ustalenie wysokości opłaty dystrybucyjnej pobieranej w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy jedynie z uwzględnieniem stopy procentowej składki pierwszorocznej świadczy o tym, że wysokość tej opłaty niezależnie od rzeczywistych kosztów poniesionych przez pozwanego w związku z konkretną umową zawartą właśnie z powodem.

Podstawy istotnych w sprawie ustaleń nie mogła stanowić przedstawiona przez powoda kopia dokumentu prywatnego obejmującego Ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną OWU (...).01.2010. Niewątpliwie bowiem w świetle treści wniosków skierowanych przez powoda do pozwanego o zawarcie obu umów oraz treści polis o nr (...), potwierdzających zawarcie przez strony obu umów odpowiednio w dniach 13 czerwca 2013 r. oraz 20 sierpnia 2013 r., do obu umów zastosowanie znajdowały Ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) program inwestycyjny ze składką regularną o nr (...)_OWU_03.2013 wraz z załącznikami o nr 1 do OWU (...) ( (...)_ (...)_03.2013), przyjęte uchwałą zarządu pozwanego o nr GL/2/2/3/2013 z dnia 13 marca 2013 r., obowiązujące od 01 kwietnia 2013 r.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w zakresie roszczenia głównego oraz częściowo w zakresie roszczenia o odsetki.

Spór pomiędzy stronami dotyczył zasadności pobrania przez pozwanego na podstawie § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 OWU opłat dystrybucyjnych z tytułu całkowitego wykupu wartości polis powoda odpowiednio w kwocie 4.320 zł, gdy chodzi o polisę nr (...) oraz kwotę 5.040 zł, gdy chodzi o polisę nr (...).

Na podstawie art. 384 § 1 k.c. ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

W sprawie niniejszej nie budziło wątpliwości, że ustalone przez pozwaną OWU wraz z załącznikiem wiązały powoda, skoro z treści oświadczeń powoda zawartych we wnioskach wynika, że tekst OWU został mu doręczony przed zawarciem obu umów (k. 107, k. 109).

Niekwestionowana była okoliczność, że powód zawierał obie umowy jako konsument w myśl art. 22 ¹ k.c., a pozwanemu przysługiwał status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 43 ¹ k.c.

Na podstawie art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). W myśl art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Z treści przytoczonych regulacji wynika, że przeszkodę do przyjęcia, że dane postanowienie umowne jest niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., stanowi ustalenie, iż postanowienie to określa główne świadczenia stron, sformułowane w sposób jednoznaczny. Kwestię tę należało zatem rozstrzygnąć w pierwszej kolejności.

Wbrew twierdzeniom pozwanego brak było podstaw do zakwalifikowania jako określającego świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia zawartego w § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 OWU, przewidującego w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy pobranie przez pozwanego opłaty dystrybucyjnej określonej stawką procentową składki pierwszorocznej, zależnie od roku polisy, w którym wykup następuje, nie wyższej niż wartość polisy, określona na dzień umorzenia jednostek uczestnictwa.

Po pierwsze, w znajdującym zastosowanie w sprawie niniejszej stanie prawnym obowiązującym przed dniem 01 stycznia 2016 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z dnia 10 listopada 2015 r., poz. 1844), ustawodawca dokonał jedynie szczątkowej regulacji umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, pozostawiając swobodę przy określaniu we wzorcach umownych prawnej struktury wzajemnych świadczeń stron zarówno w czasie trwania stosunku umownego, jak i po jego zakończeniu. Kwalifikacja danego postanowienia wzorca jako określającego świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. dokonywana być musi z uwzględnieniem całokształtu treści łączącego strony stosunku umownego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., III CZP 87/15, www.sn.pl).

Po drugie, niewątpliwie umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zaliczona została przez ustawodawcę do kategorii umowy ubezpieczenia osobowego. Przy kwalifikacji poszczególnych postanowień umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z punktu widzenia postanowień określających główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. należy zatem uwzględniać przedmiotowo istotne elementy umowy ubezpieczenia, decydujące o kwalifikacji prawnej, przewidziane w art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. oraz art. 829 § 1 k.c. Według art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. W myśl art. 805 § 2 pkt 2 k.c. przy ubezpieczeniu osobowym świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Z kolei według art. 829 § 1 k.c. ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku, 2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku. W świetle tych regulacji za świadczenia główne należy zatem uznać odpowiednio po stronie powoda zapłatę składki ubezpieczeniowej, a po stronie pozwanego wypłatę sumy ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego oraz na wypadek śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku, odpowiadające wartości polisy powiększonej o 5%, ale nie więcej niż o 1.500 zł, a na wypadek choroby śmiertelnej – 50% wartości polisy. Znajduje to potwierdzenie także w treści § 1 ust. 2 OWU, zatytułowanym „postanowienia ogólne”, gdzie wskazuje się na obowiązek ubezpieczyciela spełnienia świadczeń określonych w umowie ubezpieczenia w razie zdarzenia ubezpieczeniowego oraz na obowiązek ubezpieczającego opłacenia składki. Nie znalazło się tam wskazanie na obowiązek uiszczenia przez ubezpieczającego jakichkolwiek opłat, w szczególności mających pokrywać koszty ubezpieczyciela związane z zawarciem umowy. Obowiązek zwrotu kosztów, w tym kosztów zawarcia umowy, nie stanowi zresztą elementu przedmiotowo istotnego, decydującego o kwalifikacji prawnej, żadnej z kategorii umów określonych przepisami Kodeksu cywilnego (por. np. art. 566 § 1 k.c.).

Po trzecie, cel inwestycyjny zawieranych umów ubezpieczenia, wyrażony wprost w § 3 OWU, wybór przez powoda na etapie składania wniosku o zawarcie umów bliżej określonych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, do których następować miała alokacja wpłacanej przez niego składki, przyporządkowanie do umów powoda rachunków służących do ewidencjonowania jednostek uczestnictwa nabytych za środki pochodzące ze składek oraz powiązanie wartości tych jednostek z wartością polisy oraz z wartością wykupu na wypadek rozwiązania umów, jednoznacznie wynikające z § 2 OWU, pozwalają na przyjęcie, że świadczeniem głównym po stronie pozwanego była także wypłata wartości wykupu w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w dowolnym czasie ze skutkiem natychmiastowym. Nie oznacza to jednak, że za świadczenie główne, tym razem po stronie powoda, należy uznawać obowiązek uiszczenia opłaty dystrybucyjnej pobieranej w przypadku wypłaty wartości wykupu. Wbrew twierdzeniom pozwanego wprowadzenie takiej opłaty nie było bowiem elementem obowiązkowym umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 01 stycznia 2016 r. obowiązek ustalenia takiej opłaty nie wynikał ani z obowiązujących wówczas art. 13 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1206, 1273 i 1348) ani z przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. Amortyzacja wysokich początkowych kosztów ubezpieczyciela nie musiała odbywać się poprzez ustalenie opłaty ponoszonej przez ubezpieczającego w przypadku rozwiązania umowy wcześniejszego niż zakładany w chwili jej zawarcia. W przypadku wprowadzenia takiej opłaty jej wysokość jest powiązana ze współczynnikiem alokacji składki do funduszy kapitałowych na danym etapie umowy. Wysoka opłata na początku obowiązywania umowy pozwala na pokrycie kosztów zawarcia umowy w przypadku jej wcześniejszego rozwiązania przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego współczynnika alokacji składki do funduszy już od początku obowiązywania umowy. Z kolei niska opłata na początku obowiązywania umowy pozwala na pokrycie kosztów zawarcia umowy w przypadku jej wcześniejszego rozwiązania jedynie wtedy, kiedy współczynnik alokacji składki do funduszy na początku obowiązywania umowy jest niski. Amortyzacji wysokich początkowych kosztów ubezpieczyciela służyć może jednak również ustalenie składki w określonej wysokości, obejmującej koszt wcześniejszego rozwiązania umowy na danym etapie, przy rezygnacji z odrębnej opłaty z tym związanej (por. Marian Wiśniewski, Zasadność opłat likwidacyjnych w ubezpieczeniach na życie z UFK – wymiar ekonomiczny i aktuarialny, Wiadomości Ubezpieczeniowe – Numer Specjalny 1/2013, s. 104-105). Obowiązek uwzględniania przy ustalaniu wysokości składki kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela wywodzono zaś z ówcześnie obowiązujących art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1206, 1273 i 1348) według których wysokość składki ubezpieczeniowej ustala się po dokonaniu oceny ryzyka ubezpieczeniowego w wysokości, która powinna co najmniej zapewnić wykonanie wszystkich zobowiązań z umów ubezpieczenia i pokrycie kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej (por. Beata Mrozowska, Anna Tarasiuk-Flodrowska, Opłata likwidacyjna w ubezpieczeniach na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – aspekty praktyczne, Prawo Asekuracyjne 4/2012, s. 22). Tożsamą regulację zawiera zresztą art. 33 ust. 1 i 2 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z dnia 10 listopada 2015 r., poz. 1844). Zobowiązanie do pokrycia poniesionych przez pozwaną kosztów zawarcia umów z powodem mogłoby zatem zostać uznane za świadczenie główne ze strony powoda jedynie w przypadku, gdyby zawierać się miało w zobowiązaniu do zapłaty składki. Z tych przyczyn za trafny uznać należy przyjmowany w orzecznictwie sądów powszechnych pogląd, w myśl którego w ramach umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym tzw. opłata likwidacyjna, pobierana od wartości wykupu wypłacanej w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego, nie stanowi świadczenia głównego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c., nawet w przypadku, gdy jako świadczenie takie kwalifikuje się wypłata wartości wykupu (por. wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 18 września 2015 r., II Ca 1140/15, LEX nr 1994269).

Przyjęcie w sprawie niniejszej, że postanowienie zawarte w § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 OWU przewidujące, że w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy pozwany pobiera opłatę dystrybucyjną określoną jako bliżej określony procent składki pierwszorocznej, zależnie od roku polisy, w którym wykup następuje, nie kwalifikuje się jako postanowienie określające świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c., pozwala na dokonanie oceny tego postanowienia w świetle przesłanek określonych w art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c.

Okoliczność, że wysokość opłat dystrybucyjnych przewidzianych w § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 nie została indywidualnie uzgodniona przez pozwanego z powodem nie budziła żadnych wątpliwości, skoro zapisy zawarte w treści polis potwierdzających zawarcie umów przez strony stanowią dokładne powtórzenie zapisów zawartych w OWU, gdy chodzi o wysokość stawek procentowych składki pierwszorocznej.

Trafnie pozwany podnosił, że podobieństwo postanowienia OWU pozwalającego na pobranie od powoda opłaty dystrybucyjnej do postanowień przewidujących pobranie opłaty likwidacyjnej wpisanych rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa UOKiK, nie musi prowadzić do uznania tego pierwszego za niedozwolone na podstawie art. 479 ⁴³ k.p.c. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone – także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) – nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 w związku z art. 479 ⁴³ k.p.c.) (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 17/15, LEX nr 1916698). Tym bardziej prawomocność taka nie wyklucza badania niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umownego o tej samej lub podobnej treści w sprawie z udziałem takiego przedsiębiorcy, wszczętej innego rodzaju powództwem, w której kwestia niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umowy stanowić ma przesłankę rozstrzygnięcia. Niemniej nie przekreśla to możliwości uwzględnienia w takiej sprawie argumentacji przyjmowanej za podstawę orzeczeń sądowych, w wykonaniu których dane postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone zostaje wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.

Zasadność ustalania opłaty na wypadek wypowiedzenia umowy i umorzenia jednostek uczestnictwa w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych nie jest kwestionowana ani w orzecznictwie sądowym ani w doktrynie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. VI ACa 87/12, LEX nr 1220721; A. C., (...) na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym a opłaty likwidacyjne (na tle regulacji o funduszach), Wiadomości Ubezpieczeniowe – Numer Specjalny (...), s. 99-100).

Niemniej mowa ubezpieczenia jest umową wzajemnie zobowiązującą, w której całość świadczeń stron powinna być ekwiwalentna. Postanowienia wzorca umowy ubezpieczenia przewidujące obciążenie konsumenta kosztami ponoszonymi przez przedsiębiorcę w przypadku jej rozwiązania wcześniej, niż strony zakładały w chwili jej zawarcia, aby mogły zostać uznane za zgodne z dobrymi obyczajami i nienaruszające interesów konsumenta w sposób rażący, o czym mowa w art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., muszą być precyzyjne i pozwalać konsumentowi już w chwili zawierania umowy na ustalenie rzeczywistego związku wysokości opłat przewidzianych w takim przypadku oraz kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę. W przeciwnym wypadku przybierają one postać swoistej sankcji za rezygnację z kontynuowania umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2013 r., VI ACa 1324/12, LEX nr 1331146), utrudniającej skorzystanie przez ubezpieczającego z uprawnienia do wypowiedzenia umowy w każdym czasie na podstawie art. 830 § 1 k.c., potwierdzonego w § 11 OWU.

Wspomniano już, że celem regulacji art. 385 ¹ § 1 k.c. jest nie tylko zapewnienie ekwiwalentności świadczenia konsumentowi, będącemu słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego nawiązywanego z przedsiębiorcą, ale także uchylenie dysproporcji informacyjnej mogącej istnieć na etapie zaciągania zobowiązania, również w odniesieniu do konsekwencji wcześniejszego niż zakładany ustania stosunku prawnego, po to, aby decyzja o nawiązaniu stosunku prawnego mogła być podjęta przez konsumenta także z uwzględnieniem takich konsekwencji.

Uwzględniając stopień złożoności umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym należy wymagać, aby ubezpieczyciel prezentował w ogólnych warunkach umowy ekonomikę wyboru indywidualnych parametrów ubezpieczenia, wyraźnie wskazując na konsekwencje związane z wysokością składki, sposobem jej alokacji oraz opłacalnością umowy ze względu na okres jej obowiązywania (por. Marian Wiśniewski, Zasadność opłat likwidacyjnych w ubezpieczeniach na życie z UFK – wymiar ekonomiczny i aktuarialny, Wiadomości Ubezpieczeniowe – Numer Specjalny 1/2013, s. 107, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, LEX nr 1413038).

Realizacja obowiązku informacyjnego na etapie zawierania umowy, jeśli chodzi o ustalenie wysokości opłaty mającej służyć pokryciu kosztów ponoszonych w przypadku rozwiązania umowy wcześniej, niż strony zakładały w chwili jej zawarcia, nabiera szczególnego znaczenia, zważywszy na to, że zarówno w treści polis potwierdzających zawarcie umowy z powodem, jak i w Tabeli zawartej w Załączniku nr 1 do OWU, obok opłaty dystrybucyjnej, przewidziano szereg innych opłat, tj. administracyjną, za ryzyko, operacyjną za zmianę alokacji, operacyjną za przeniesienie jednostek, za zarządzanie funduszami, administracyjną za grupę funduszy, za całkowity lub częściowy wykup wartości dodatkowej oraz operacyjną za przekazanie informacji o wartości wykupu, których wysokość ustalana jest bądź kwotowo, bądź jako procent od funduszu lub jednostek uczestnictwa.

Tymczasem w § 26 OWU wskazano jedynie, że zawarcie umowy wiąże się z ponoszeniem przez pozwanego kosztów wdrożenia produktu, marży pozwanego oraz kosztów akwizycji, które zostały uwzględnione w wysokości opłaty dystrybucyjnej, a ich rozliczenie miało trwać nie krócej niż do zakończenia okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy. W postanowieniach OWU nie wskazano natomiast jakiejkolwiek podstawy mającej służyć ustaleniu wysokości tego rodzaju kosztów oraz ich związku z wysokością opłaty dystrybucyjnej przewidzianej dla danego okresu obowiązywania umowy, z którymi powód, przystępując do umowy, mógłby się zapoznać.

Wobec tego ustalenie wysokości opłaty dystrybucyjnej pobieranej w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy wyłącznie przez wskazanie stopy procentowej składki pierwszorocznej, nie pozwala na przyjęcie, aby ustalenie wysokości tej opłaty odbyło się z uwzględnieniem rzeczywistych kosztów poniesionych przez pozwanego w wyniku rozwiązania umowy w poszczególnych okresach jej obowiązywania, z których wysokością powód przy zawieraniu umowy powinien był się liczyć. Odwoływanie się w treści OWU jedynie do bliższej nieokreślonych kosztów nie znajduje dostatecznego usprawiedliwienia z punktu widzenia takiego sposobu ustalenia wysokości opłaty i jej wyjaśnienia w treści OWU (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2013 r., VI ACa 1324/12, LEX nr 1331146; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. VI ACa 87/12, LEX nr 1220721).

Rażące naruszenie interesów konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, LEX nr 1413038).

W orzecznictwie sądowym utrwalony został trafny pogląd, który Sąd Rejonowy podziela i w myśl którego postanowienie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym przewidujące utratę całości lub znacznej części środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego w razie wypowiedzenia przez niego umowy przed upływem 10 lat od jej zawarcia umowy bez względu na wysokość uiszczonej przez ubezpieczającego składki oraz wysokość środków zgromadzonych na prowadzonym dla niego rachunku rażąco narusza interes konsumenta, prowadzi do nierówności stron stosunku zobowiązaniowego i kształtuje uprawnienia i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, LEX nr 1413038; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. VI ACa 87/12, LEX nr 1220721; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 2010 r., VI ACa 1175/09, LEX nr 694224).

Ustalenie wysokości opłat dystrybucyjnych według § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 OWU oraz ich pobranie przez pozwanego na skutek skorzystania przez powoda w drugim roku z uprawnienia do wypowiedzenia umów oraz całkowitego wykupu wartości polisy w dowolnym czasie na podstawie § 27 ust. 2 pkt 1 OWU prowadziło do utraty przez powoda kwot 4.320 zł oraz 5.040 zł, stanowiących odpowiednio 61% oraz 87% wartości umorzonych jednostek uczestnictwa funduszy wynoszących odpowiednio 7.109,20 zł (polisa nr (...)) oraz 5.819,11 zł (polisa nr (...)).

Biorąc powyższe pod uwagę, należało uznać, że w okolicznościach sprawy niniejszej ustalenie wysokości opłat dystrybucyjnych według § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 OWU kwalifikowało się jako niedozwolone postanowienie umowne przewidziane w art. 385 § 1 zd. 1 k.c., a przez to nie było wiążące w myśl art. 385 § 2 k.c. względem powoda jako konsumenta. Pobranie przez pozwanego kwot 4.320 zł oraz 5.040 zł w wyniku zastosowania § 27 ust. 6 OWU w zw. z pkt 7 załącznika nr 1 OWU pozbawione było zatem podstawy prawnej.

Według art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W myśl tego przepisu należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda bezpodstawnie pobrane przez pozwanego części świadczeń należnych powodowi z tytułu wykupu wartości polisy w łącznej kwocie 9.360 zł.

W zakresie roszczenia o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od należności głównej brak było natomiast podstaw do uwzględnienia powództwa w części obejmującej okres przed dniem 12 stycznia 2016 roku.

Zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zobowiązaniem o charakterze bezterminowym, przewidzianym w art. 455 k.c., tj. takim, w którym termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2014 r., III CSK 36/14, OSNC 2016/1/5, LEX nr 1621345; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 769/00, OSNC 2001/11/166, LEX nr 49111; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991/7/93, LEX nr 3642). W myśl tego przepisu świadczenie z takiego zobowiązania powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W okolicznościach sprawy niniejszej stan wymagalności należało ustalić dopiero z dniem 12 stycznia 2016 roku, tj. z dniem złożenia przez pozwanego pisma procesowego, za pomocą którego ostatecznie wyjaśniona została podstawa faktyczna roszczenia dochodzonego przez powoda, który błędnie wskazywał na pobranie przez pozwanego opłaty za wykup, zamiast na pobranie opłaty dystrybucyjnej.

Wysokość odsetek za opóźnienie należało natomiast ustalić na podstawie art. 481 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 01 stycznia 2016 r., według którego jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu stanowił art. 102 k.p.c., w myśl którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W ocenie Sądu Rejonowego tego rodzaju szczególny przypadek wystąpił w sprawie niniejszej, w której powód, pomimo tego, że był reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem, powoływał się na nieprawidłowe ogólne warunki umowy oraz błędnie wskazywał podstawę faktyczną roszczenia, a lojalna postawa procesowa pozwanego doprowadziła do wyjaśnienia sprawy i ustalenia jego odpowiedzialności.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł, jak w sentencji.

S. (...)